Mustaqillik yillarida Xorazm Ma’mun akademoyasining qayta tiklanishi

Yuklangan vaqt:

19.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1248.955078125 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Mustaqillik yillarida Xorazm
Ma’mun akademoyasining qayta tiklanishi

Sharof Rashidov nomidagi Samarqand Davlat
universiteti Tarix fakulteti 308-guruh talabasi
Umirzaqova Zarinaning “Sharq allomalarining
ilmiy merosi” fanidan taqdimoti

Reja:
1.Mamun akademiyasi tashkil topishi
2.Mamun akademiyasi faoliyati
3. Ma’mun akademiyasining olimlar
tomonidan o rganilishiʻ

Xorazm mamun akademiyasi
Maʼmuniylar akademiyasi —
Xorazmda 10-asr oxiri — 11-asr
boshlarida faoliyat koʻrsatgan
ilmiy muhit. Maʼmuniylar
davlati (992—1017) tarixi bilan
bevosita bogʻliq. Siyosiy,
iqtisodiy, harbiy qudratga
erishgan xorazmshoxlar davlati
mamlakatni birlashtirish, unda
tartib oʻrnatish boʻyicha
tadbirlarni boshlab yuborgan.
Kun tartibida davlat ichki va
tashki siyosatini olib borishda
mafkuraviy masalalarni hal
qilish turgan.

Ali ibn Maʼmun (997—1010)
dono va zukko
maslahatchilarga muhtoj
boʻlgan. Uning baxtiga
togʻasi, Abu Nasr ibn Iroq oʻz
davrining oʻta bilimdon olimi
boʻlgan. 1004-yilning boshida
Ibn Iroq taklifi bilan Beruniy
Gurganjga qaytib kelgan;
Maʼmun saroyida ilm ahli
uchun yaxshi sharoit yaratib
berilgan. Bu 2 shaxs Yaqin va
Oʻrta Sharkdagi koʻplab
olimlar bilan shaxsiy
yozishmada boʻlganlar.
Ularning taklifi bilan
Nishopur, Balx, Buxoro va
hatto arab Iroqidan koʻplab
olimlar Gurganjga kelishgan.

Shu tariqa 1004-yildan boshlab
Gurganjda "Dorul hikma va
maorif " (baʼzi bir manbalarda
"Majlisi ulamo") nomini olgan
ilmiy muassasa toʻla
shakllangan. Bu ilmiy
muassasada xuddi Afinadagi
"Platon", Bagʻdoddagi "Bayt
ulhikmat" akademiyasi
faoliyatiga oʻxshab ilmning
barcha sohalarida tadqiqot va
izlanishlar olib borilgan, juda
koʻp manbalar toʻplangan,
tarjimonlik ishlari bajarilgan
hind, yunon, arab olimlarining
ishlari urganilgan;AlXorazmiy,
AlFargʻoniylarning oʻlmas
asarlari, ilmiy ishlaridan
foydalanilgan va tadqiq
qilingan.

18—20-asr tarixchi olimlari tomonidan ilmiy muassasa
har tomonlama oʻrganilgan va oʻz faoliyati nuqtai
nazaridan bu dargoh oʻz davrining akademiyasi
boʻlganligi isbotlangan va unga "Maʼmun akademiyasi"
nomi berilgan. Xorazm maʼmun akademiyasi asosini
quyidagi olimlar tashkil etgan: Abu Nasr Mansur ibn Ali
ibn Iroq al Jaʼdiy (10-asr — 1034), Abulxayr ibn Hammor
(941 — 1048), Abu Saxl Iso ibn Yahʼyo al Masihiy al Jurjoniy
(970—1011), Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad al
Beruniy, Abu Ali al Husayn ibn Abdulloh ibn Sino, Abu
Ahmad ibn Muhammad ibn Yaʼqub ibn Miskavayh (1030-
yil v.e.), Abu Mansur Abdulmalik ibn Muhammad ibn
Ismoil as Saolibiy al Naysaburiy (961 — 1038), Ahmad ibn
Muhammad as Sahriy (1015-yilv.e.), Abu Ali al Hasan ibn
Horis alHububiy alXorazmiy (10—11-asrlar), Abu Abdulloh
Muhammad ibn Homid al Xorazmiy (10—11-asrlar) va
boshqa

Ma’mun akademiyasi olimlari Yunoniston, Yaqin
va Oʻrta Sharq, Hindiston ilmfan yutuqlarini
ijodiy, tanqidiy oʻrganib, uni yanada yuksak
bosqichga koʻtarganlar. Akademiya aʼzolarining
aksariyati olim sifatida Markaziy Osiyoda
shakllanganlar. Ularning ilmiy faoliyati, asarlari
tufayli Qad. Xorazm badiiy sanʼati, adabiyoti,
astronomiyasi, matematikasi, sugorish
madaniyati yutuklari jahon tamadduni
xazinasiga kirgan va butun insoniyat
manfaatlariga xizmat kila boshlagan. Mas, Abu
Nasr ibn Iroq, astronomiyaga doyr ilmiy asarlari
tufayli "Batlimusi soniy" ("Ikkinchi Ptolemey")
degan faxriy nom olgan. Abulxayr ibn Hammor
mantiq, falsafadan tashqari tabobatda ham juda
mashhur boʻlgani uchun "Buqroti soniy"
("Ikkinchi Gippokrat") laqabiga sazovor boʻlgan.

Abu Sahl alMasihiy tabib, Ibn Sinoning ustozi boʻlgan. Akademiya rahbari
Abu Rayhon Beruniy fanning deyarli hamma sohalari bilan
shugʻullangan. Uning geodeziya va matematika sohalari boʻyicha asarlari
bugun ham dolzarbdir. Beruniy Oʻrta Osiyoda birinchi boʻlib, tibbiyotga
oid. "Kitob asSaydana fittib" ("Tabobatda dorishunoslik kitobi") asarini
yozgan. Beruniy Amerika qitʼasi mavjudligini yevropalik olimlardan
taxminan 450 yil oldin aytib oʻtgan. Uning "Qadimgi xalqlardan qolgan
yodgorliklar" asarida qad. xalklar (yunonlar, eroniylar, sugʻdiylar,
xorazmiylar va boshqalar) ning yil hisoblari, bayramlari va mashhur
kunlari, urfodatlariga oid Xorazm maʼmun akademiyasining yana bir
zabardast krmusiy olimi Ibn Sino jahon fani taraqqiyotiga ulkan hissa
qoʻshgan. Xususan, uning "Tib qonunlari" asari butun dunyoga mashhur
boʻlgan. Xorazmda Ibn Sino, asosan, mat. va astronomiya bilan
shugʻullangan. Olimning Aristotel taʼlimoti xususida Beruniy bilan va
oʻzining shogirdi Baxmanyor bilan yozishmalari tarixda mashhurdir. Bu
yozishmalar savoljavob tarzida bulib, unda Beruniy va Ibn Sino fazo,
issiqlikning tarqalishi, jismlarning issikdan kengayishi, nurning aks etishi
va sinishi kabi masalalarda ilmiy munozara olib borganlar. Ibn Sino
xorazmshoxlar vaziri Abul Husayn asSahliy bilan doʻstlashib, unga atab
alkimyoga oid "Risola aliksir" ("Iksir haqida risola") asarini yozgan.

Xorazm maʼmun akademiyasi olimlari Xorazm tabiati, iklimi, sugʻorish
tizimi, mineralogiyasi, yer osti suvlari, Amudaryo deltasining tarixi,
korizlar qurish orqali tuproqni tozalash yoʻllarini tadqiq etishgan.
Akademiya aʼzolaridan Abu Bakr alXorazmiy, tabib AbulFaraj ibn
Hindu sheʼriyatda yuksak mahoratga erishganlar. Xorazm tarixi,
dinlari, taqvimi, bayramlari, urfodatlari, yozuvi, milliy qadriyatlari
haqidagi qimmatli maʼlumotlar ularning faoliyati tufayli bizgacha yetib
kelgan. Ularning oʻzlariga xos shiori: "Ilm — insonlar hojatini
chiqarmoqlikka xizmat qilsin", — deya atalgan edi. X.Xorazm maʼmun
akademiyasi olimlariga ilmda qatʼiylik xos boʻlgan. Aristotel yoʻl
qoʻygan koʻp xatolar tekshirishlar davomida tuzatilgan, qutbdagi
davomiy tun va kunlar masalasi osonlik bilan falakiyot fani nuqtai
nazaridan tushuntirilib, yechilgan. Beruniy qayd etishicha, qadimda
Xorazm astronomlari yulduzlar joylashish tartibini arablardan koʻra
yaxshiroq bilishgan. Xorazmshoh Maʼmun ibn Maʼmun (Maʼmun II)
saroyidagi olimlar shuhrati oʻz davrida uzok, ulkalarga tarkalgan. Bu
esa Mahmud Gʻaznaviyning gʻashiga tekkan. U uyushtirgan suiqasd
natijasida 1017-yilning bahorida Maʼmun II uldirilgan va usha yilning
iyunida kuyovi uchun qasos olish bahonasi bilan Mahmud Gʻaznaviy
Xorazmga bostirib kirgan. Katta qirgʻin va talontorojliklar natijasida
X.Xorazm maʼmun akademiyasi faoliyati tugatilgan va bu yerdagi
olimlarning kupchiligi Gʻaznaga majburan olib ketilgan.

Oʻzbekiston Respublikasi
Prezidentining "Xorazm
Maʼmun akademiyasini
qaytadan tashkil etish
toʻgʻrisida"gi farmoni (1997-
yil 11 noyabr)
Oʻzbekistonning ilmiy
salohiyatini yuksaltirish,
uning jahon ilmiy
hamjamiyatidagi oʻrnini
mustahkamlash,
mintaqalarda fanni yanada
rivojlantirish hamda
isteʼdodli va fidoyi olimlarni
qoʻllabquvvatlash, yuqori
intellektual muhit
yaratishdagi milliy
anʼanalarni rivojlantirishda
quyilgan muhim qadam
buldi.

1997-yil noyabr oyida
akademiyaning
tarkibida arxeologiya,
tarix va falsafa, til va
adabiyot, biologiya
muammolari boʻlimlari
tashkil qilinib, 9 ilmiy
mavzu boʻyicha ilmiy
tadqiqotlar olib borildi.
Arxeologiya, tarix va
falsafa boʻlimining
xodimlari "Xorazmda
qadimgi va oʻrta asrlar
oʻzbek davlatchiligi
tarixi", "Oʻzbek xalqining
etnik tarixida Xorazm
vohasining oʻrni",
"Xorazm viloyati
arxeologik
yodgorliklarini tadqiq
qilish" mavzulari
boʻyicha ilmiy izlanishlar
olib borishdi.

Til va adabiyot boʻlimida, "9—13-asrlarda Xorazm yozma
adabiyoti va ogʻzaki epos", "9—13-asrlar Xorazm
yodnomalari tili" mavzusi boʻyicha Xorazm yozma
adabiyoti va ogʻzaki afsonalari hamda rivoyatlar
Avestodagi mifologik qatlam bilan qiyosiy tahlil qilindi.
Ogʻzaki va yozma namunalar tahlili orqali adabiy va badiiy
tillarga xos xususiyatlar, ularning oʻzaro taʼsiri oʻrganildi.
Biologiya muammolari boʻlimida 4 ilmiy mavzu "Xorazm
vohasi tuproq — iqlimi sharoitida istiqbolli, serhosil,
kasalliklarga va zararkunandalarga chidamli koʻniktirilgan
oʻsimliklar navlarini oʻrganish", "Xorazm viloyati sharoitida
ekinlarni almashlab ekishning biologik asoslarini ishlab
chiqish", "Xorazm viloyati sharoitida asosiy, oraliq va
takroriy ekishlarda ozuqaviy ekinlarni parvarish etishning
samarali texnologiyalarini va makkajoʻxorining urugʻchilik
tizimini barpo qilish", "Kuyi Amudaryo mintaqasi
tuproqlarining suvtuz rejimini yaxshilaydigan kollektor —
zaxkash tizimlarining ish rejimini boshqarish usullarini
ishlab chiqish" boʻyicha ilmiy tadqiqotlar amalga oshirildi.

2003-yildan boshlab
akademiyada 2
fundamental va 8 amaliy
dasturlar boʻyicha 58
xodim, shu jumladan, 2
akad., 8 fan doktori va
24 fan nomzodlari ilmiy
izlanishlarni amalga
oshirmoqda.
Oʻzbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining
2004-yil 9 noyabrdagi
qaroriga muvofiq, 2005-
yilda X.Xorazm maʼmun
akademiyasining 1000-
yilligi nishonlanishi
belgilandi.

Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Abu Rayhon Beruniy “Qadimgi xalklardan qolgan
yodgorliklar” “Tanlangan asarlar” 1-jild. Toshkent
1968;
2. 2. Sadullayev A. Xorazm Maʼmun akademiyasi Xiva
2000;
3. Sadullayev A., Sotliqov A., Xorazm Maʼmun
akademiyasining tarixiy ildizlari, Urganch, 2003.
4. Wekipediya qidiruv

Mavzu: Mustaqillik yillarida Xorazm Ma’mun akademoyasining qayta tiklanishi  Sharof Rashidov nomidagi Samarqand Davlat universiteti Tarix fakulteti 308-guruh talabasi Umirzaqova Zarinaning “Sharq allomalarining ilmiy merosi” fanidan taqdimoti

Reja: 1.Mamun akademiyasi tashkil topishi 2.Mamun akademiyasi faoliyati 3. Ma’mun akademiyasining olimlar tomonidan o rganilishiʻ

Xorazm mamun akademiyasi Maʼmuniylar akademiyasi — Xorazmda 10-asr oxiri — 11-asr boshlarida faoliyat koʻrsatgan ilmiy muhit. Maʼmuniylar davlati (992—1017) tarixi bilan bevosita bogʻliq. Siyosiy, iqtisodiy, harbiy qudratga erishgan xorazmshoxlar davlati mamlakatni birlashtirish, unda tartib oʻrnatish boʻyicha tadbirlarni boshlab yuborgan. Kun tartibida davlat ichki va tashki siyosatini olib borishda mafkuraviy masalalarni hal qilish turgan.

Ali ibn Maʼmun (997—1010) dono va zukko maslahatchilarga muhtoj boʻlgan. Uning baxtiga togʻasi, Abu Nasr ibn Iroq oʻz davrining oʻta bilimdon olimi boʻlgan. 1004-yilning boshida Ibn Iroq taklifi bilan Beruniy Gurganjga qaytib kelgan; Maʼmun saroyida ilm ahli uchun yaxshi sharoit yaratib berilgan. Bu 2 shaxs Yaqin va Oʻrta Sharkdagi koʻplab olimlar bilan shaxsiy yozishmada boʻlganlar. Ularning taklifi bilan Nishopur, Balx, Buxoro va hatto arab Iroqidan koʻplab olimlar Gurganjga kelishgan.

Shu tariqa 1004-yildan boshlab Gurganjda "Dorul hikma va maorif " (baʼzi bir manbalarda "Majlisi ulamo") nomini olgan ilmiy muassasa toʻla shakllangan. Bu ilmiy muassasada xuddi Afinadagi "Platon", Bagʻdoddagi "Bayt ulhikmat" akademiyasi faoliyatiga oʻxshab ilmning barcha sohalarida tadqiqot va izlanishlar olib borilgan, juda koʻp manbalar toʻplangan, tarjimonlik ishlari bajarilgan hind, yunon, arab olimlarining ishlari urganilgan;AlXorazmiy, AlFargʻoniylarning oʻlmas asarlari, ilmiy ishlaridan foydalanilgan va tadqiq qilingan.

O'xshashlar

Mustaqillik yillarida Xorazm Ma’mun akademiyasining qayta tiklanishi.

Xorazm Ma’mun akademiyasining 1000-yilligi

XORAZM MA’MUN AKADEMIYASIDA TABIIY VA IJTIMOIY FANLARNING RIVOJI

Mustaqillik yillarida Qoraqalpog'iston respublikasi

Mustaqillik yillarida Samarqanddagi o'zgarishlar