O‘simliklar fiziologiyasi

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1269.220703125 KB

Ko'chirib olish

O ‘ simliklar fiziologiyasining
asosiy yo ‘ nalishlari
O simliklar fiziologiyasi — o simliklar hayot faoliyati umumiy ʻ ʻ
qonuniyatlarini o rganadigan fan. O simliklar fiziologiyasi
ʻ ʻ
o simliklarning o z tanasini tiklashi, ko payishi uchun zarur
ʻ ʻ ʻ
bo lgan mineral moddalar va suvni o zlashtirishi, o sishi,
ʻ ʻ ʻ
rivojlanishi, gullashi va meva hosil qilishi, ildizdan
(mineral) va havodan (fotosintez) oziqlanishi, nafas olishi,
biosintez qilishi, zaxira moddalarni to plashi va boshqalar
ʻ
jarayonlarni o rganadi. O simliklar fiziologiyasi hayotiy
ʻ ʻ
jarayonlarning tashqi muhit bilan bog liqligini ochib berish
ʻ
orqali o simliklarning umumiy mahsuldorligi, oziq qiymati,
ʻ
organ va to qimalarining texnologik sifatini oshirish usuli va
ʻ
metodlarining nazariy asoslarini tadqiq qiladi. Fiziologik
tadqiqotlar o simliklarning o sishi va mo l hosil berishi uchun
ʻ ʻ ʻ
zarur bo lgan tuproq va iqlim sharoitlari hamda ulardan
ʻ
oqilona foydalanishning nazariy asosi hisoblanadi.

O simliklar fiziologiyasiga oid masalalar uning ob yekti bo lgan ʻ ʼ ʻ
yashil o simliklarning o ziga xos xususiyatlari bilan aniqlanadi.
ʻ ʻ
Yashil o simliklar quyosh nuridan energiya manbai sifatida
ʻ
foydalanishi va uni organik birikmalarning kimyoviy
energiyasiga aylantirishi, ya ni fotosintez jarayonini amalga
ʼ
oshirishi bilan boshqa organizmlardan farq qiladi.
O simliklarning o ziga xos xususiyatlari ularning umumiy
ʻ ʻ
anatomik va morfologik tuzilishi bilan chambarchas bog liq.
ʻ
O simliklar organizmi, odatda, yer ustki va yer ostki
ʻ
qismlarining shoxlanishi tufayli juda katta sathni egallaydi. Bu
holat ularning tuproq va havoning katta hajmi bilan
bog lanishiga imkon beradi. O simliklarda doimiy, o zgarmas
ʻ ʻ ʻ
ichki muhit bo lmasligi tufayli ular to qimalarining harorati,
ʻ ʻ
kislorod va karbonat angidrid miqdori hamda boshqa
ko rsatkichlari o zgarib turadi.
ʻ ʻ

O ‘ simlik hujayrasining
tuzilishiO'simlik
hujayralari eukaryotik h
ujayralardir , ammo ular
boshqa eukariotlarning
hujayralaridan
o'zlarining bir qancha
xususiyatlari bilan farq
qiladi. Ularning ajralib
turadigan
xususiyatlariga
quyidagilar kiradi:

Katta markaziy vakuol , hujayra shirasi bilan to'ldirilgan va membrana
bilan chegaralangan bo'shliq - tonoplast [1] [2] . Vakuola hujayra
turgorini saqlashda muhim rol o'ynaydi , molekulalarning sitozoldan
hujayra sekretsiyasigacha harakatini nazorat qiladi, ozuqa
moddalarini saqlaydi va eski oqsillar va organellalarni parchalaydi .
Hujayra devori asosan tsellyulozadan , shuningdek , gemitsellyuloza ,
pektin va ko'p hollarda lignindan iborat . Hujayra membranasi
tepasida joylashgan protoplast tomonidan hosil bo'ladi . U xitindan
iborat zamburug'larning hujayra devoridan va peptidoglikan (murein)
dan qurilgan bakteriyalardan farq qiladi.
Hujayralar o'rtasidagi aloqaning ixtisoslashgan yo'llari -
plazmodesmata [3] , sitoplazmatik ko'priklar: qo'shni hujayralarning
sitoplazmasi va endoplazmatik retikulum (ER) hujayra devoridagi
teshiklar orqali aloqa qiladi

Fotosintezning yorug'lik
bosqichiYorug'lik fazasi fotosintez bosqichi bo'lib , uning davomida quyosh
energiyasi tufayli energiyaga boy ATP birikmalari va energiya
tashuvchi molekulalar hosil bo'ladi.
U xlorofill molekulalari joylashgan xloroplastlarning ichki membranalarida
amalga oshiriladi . Xlorofil quyosh nuri energiyasini o'zlashtiradi,
keyinchalik ADP va fosfor kislotasidan ATP molekulalarini sintez qilishda
ishlatiladi , shuningdek, suv molekulalarining parchalanishiga hissa
qo'shadi: 2H 2 O = 4H + + 4e - + O 2 . Bo'linish jarayonida hosil bo'lgan
kislorod atrof-muhitga erkin shaklda chiqariladi.
Quyosh nuri energiyasi ta'sirida xlorofill molekulasi qo'zg'aladi, buning
natijasida uning elektronlaridan biri yuqori energiya
darajasiga o'tadi . Ushbu elektron tashuvchilar zanjiri (xloroplast
membranasi oqsillari) orqali o'tib, oksidlanish-qaytarilish
reaktsiyalariga (ATF molekulalarining sintezi) ortiqcha energiya beradi.

Elektronlarini yo'qotgan xlorofil molekulalari suv
molekulasining bo'linishi paytida hosil bo'lgan elektronlarni
qo'shadi .
Yorug'lik ta'sirida reaktsiya markazidagi elektron xlorofill
molekulasining yuqori energiya darajasiga "sakrab"
hayajonlangan holatga o'tadi. Fermentlar tomonidan tutilgan
elektronlarning bir qismi fosfor kislotasi va ADP qoldig'ini
biriktirib, ATP hosil bo'lishiga yordam beradi. Elektronlarning
yana bir qismi suvning molekulyar kislorod, vodorod ionlari
va elektronlarga parchalanishida ishtirok etadi. Olingan
vodorod elektronlar yordamida xloroplast ichida vodorodni
tashishga qodir bo'lgan moddaga biriktiriladi.

Siklik va siklsiz yorug ‘ likda
fosforlanishYashil o’simliklarning muhim xususiyatlaridan biri quyosh energiyasini
to’g’ridan-to’g’ri kimyoviy energiyaga aylantirishdir. Xloroplastlarda
yorug’lik energiyasi hisobiga ADF va anorganik fosfatdan ATF hosil
bo’lishiga fotosintetik fosforlanish deyiladi. Uning tenglamasini
quyidagicha ko’rsatish mumkin:yorug’likp ADF + p N3RO4 pATF
xloroplast Bu jarayon mitoxondriyalarda kechadigan oksidativ
fosforlanishdan farq qiladi.
Yorug’likda bo’ladigan fosforlanishni 1954 yilda D.I.Arnon va uning
shogirdlari kashf etdilar.
Yashil o’simliklarda fotosintetik fosforlanishning mavjudligi juda katta
ahamiyatga ega. Chunki hosil bo’ladigan ATF molekulalari hujayradagi
eng erkin kimyoviy energiya manbasidir. Har bir ATF molekulasida ikkita
makroergik bog’ mavjud. Ularning har birida 8 - 10 kkal energiya bor

Makroergik bog’larning uzilishi natijasida ajralgan kimyoviy energiya
hujayradagi reaksiyalarda sarflanadi.
Xloroplastlardagi yorug’likda fosforlanish reaksiyalari ikki asosiy tipga
bo’linadi: 1) siklik fotosintetik fosforlanish 2)siklsiz fotosintetik
fosforlanish.
Birinchisida xlorofill molekulasi yutgan va samarali hisoblangan
barcha yorug’lik energiyasi ATF sintezlanishi uchun sarflanadi.
Reaksiya tenglamasini quyidagicha ko’rsatish mumkin :
yorug’lik 2 ADF + 2N3RO4 2ATF xloroplast . Quyoshning yorug’lik
energiyasini yutgan xlorofill qo’zg’algan holatga o’tadi va uning
molekulasi elektronlar donori sifatida yuqori energetik potensialga
ega bo’lgan tashqi qavatdagi elektronlardan bittasini chiqarib
yuboradi (6 - rasm). Elektronning chiqarib yuborilishi natijasida
xlorofill molekulasi musbat zaryadlanib qoladi.

Ionlarning antogonizmi va
sinergizmiBir- (K + va Na + ) va ikki valentli kationlar (Ca 2+ ) ekanligi aniqlandi.)
sitoplazmaga boshqacha va hatto qarama-qarshi fiziologik ta'sir ko'rsatadi
(buni plazmolizning boshqa shakli tasdiqlaydi). Kaliy va natriy ionlari
sitoplazmaning ko'proq sug'orilishiga yordam beradi (qopqoq plazmoliz),
kaltsiy kationlari esa sitoplazmani yopishqoqroq, kamroq o'tkazuvchan qiladi
(konvulsiv plazmoliz). Tarkibida aralashmalar bo'lmagan sof metall tuzlari har
doim o'simlik va hayvon organizmiga toksik ta'sir ko'rsatadi. Shunday qilib,
o'tgan asrning oxirida yaxshi tozalangan NaCl tuzi eritmasining toksikligi
aniqlandi, uning konsentratsiyasi dengiz suvi konsentratsiyasiga to'g'ri
keldi. NaCl ta'sirini zararsizlantirish uchun oz miqdorda Ca va Mg tuzlarini
qo'shish kifoya edi. Shunday qilib, natriy xloridning sof eritmasida dengiz
kirpilarining urug'langan tuxumlaridan bitta embrion rivojlanmagan; 1 sm 3
qo'shgandaEmbrionlarning 3% yuqori darajada suyultirilgan CaSO 4 eritmasida
rivojlangan, 2 sm 3 - 20%, 5 sm 3 - 75%. Yaxshi tozalangan kaltsiy tuzi eritmasi
ham zaharli edi. Natriy tuzlarini qo'shish orqali toksiklikni yo'q qilish mumkin.

Bu eritmalarda paydo bo'lgan
bug'doy yoki arpa ko'chatlari
har xil: birinchi ikkita eritmada
ildiz tizimi normal bo'ladi,
ikkinchi ikkitasida esa deyarli
rivojlanmaydi. Bu tajriba
mono- va ikki valentli kationlar
orasida ko'proq kuzatiladigan
ion antagonizmi hodisasini aniq
ko'rsatib beradi. Antagonizm
hodisalarida ionlarning ta'siri
ularning valentligiga
bog'liq. Berilgan ionning
valentligi qanchalik yuqori
bo'lsa, uning antagonistik
ta'sirining konsentratsiyasi
shunchalik past bo'lishi
aniqlandi.

Tuzlarning toksik ta'siri bo'lmagan eritmalar deyiladi fiziologik
muvozanatli ; ularda alohida ionlarning turli konsentratsiyasining kombinatsiyasi
o'simliklar yaxshiroq rivojlanadigan nisbatlarda bo'ladi. Tabiiy muvozanatli
eritma dengiz suvi bo'lib, u hayvonlarning qon va limfa tarkibiga juda yaqin.
Suvli eritmadagi tuzlarning antagonistik ta'siri nima bilan izohlanadi? Ma'lumki,
tuz elektr zaryadlangan ionlarga (kationlar va anionlarga) ajraladi; tuzlarning
antagonistik ta'siri ionlarning sitoplazmaning fizik-kimyoviy xususiyatlariga
ta'siridan kelib chiqadi. Shubhasiz, bu erda, birinchi navbatda, turli ionlarning
kolloidlarning koagulyatsiyasiga va ularning sug'orish darajasiga qarama-qarshi
ta'siri muhim ahamiyatga ega. Oqsillar izoelektrik nuqtada bo'lib, minimal
adsorbsiya kuchiga va shishish qobiliyatiga ega ekanligi aniqlandi, bu esa turli
kationlarning yutilishi bilan bog'liq. Aksariyat o'simlik oqsillari pH 7 atrofida
izoelektrik nuqtaga ega; agar reaktsiya ishqoriy tomonga o'tkazilsa, u holda
vodorod ionlari va ikki valentli kaltsiy kationi oqsillarning shishishini
kamaytiradi; aksincha, OH - , K + ionlariva Na + bu sharoitda kolloidlarning
shishishini kuchaytiradi.

Sitoplazmaning haddan tashqari
shishishi va suv yo'qotishi
hujayralardagi normal
metabolizmning buzilishiga olib
keladi. Ikki tuz
konsentratsiyasining miqdoriy
nisbatini o'zgartirganda, ularning
sitoplazmatik kolloidlarning
hidratsiyasiga bir tomonlama
ta'siri namoyon
bo'lmaydi. Shuning uchun, agar
turli xil tuz ionlari
sitoplazmaning bunday holatiga
olib kelmasa, u holda
metabolizm eng samarali
bo'ladi. Sitoplazmaning bunday
holati undagi muvozanatli
eritmalar ta'sirida mumkin.

A.L.Kursanov ion antagonizmi
hodisasini hujayra tashuvchilar
nazariyasi bilan izohlash
mumkin, deb
hisoblaydi. Ma'lumki, ionlarning
antagonizmi tashqi eritmadan
hujayra tomonidan bir vaqtning
o'zida turli ionlarning
adsorbsiyasi paytida
kuzatiladi; bir ionning hujayra
ichiga kirishi undan boshqasining
siljishiga olib keladi, bu hujayra
ichiga kirib boradigan moddalar
o'rtasidagi raqobat natijasidir.

O ‘ simlik bo ‘ ylab suvning
harakat qilishiTurli xil o'simlik organlari turli
funktsiyalarni bajaradi. Barglar
organik moddalarni sintez qiladi,
shuning uchun ular doimo suv va
minerallarni olishlari
kerak. Ildizlar suv va minerallarni
o'zlashtiradi va nafas olish va o'sish
uchun organik moddalar oqimiga
muhtoj. Gullar, mevalar va
o'simliklarning o'sayotgan tepalari
organik moddalarning
iste'molchilari bo'lib, ularning
katta qismi zaxirada
saqlanadi. Bularning barchasi
o'simlikda suv va unda erigan
moddalarning harakatlanishini
taqozo qiladi.

Suv va und a erig an mo ddal ar
o'siml ikda a sosan ikki yo'l
bilan harak atlan adi: d iffuzi ya
va oq im sha klida . Suv va
modd alarni ng ta rqalis hi
konse ntrat siya g radie nti
bo'yla b am alga o shiril adi va
Fik qo nunig a
bo'ysu nadi. Oqim
ko'rin ishida gi ha rakat
gidros tatik bosim grad ienti
bo'yla b sod ir bo'l adi; s uv ha m
osmot ik yo ki tur gor bo sim
gradie nti m avjud ligid a
memb ranal ar or qali o qim
gradie nti b o'ylab
harak atlan adi.


Bu harakat yog'ochli o'simliklarda eng aniq namoyon bo'ladi. Tadqiqotlar
shuni ko'rsatdiki, moddalar daraxt tanasi bo'ylab ikki asosiy yo'nalishda
harakat qiladi: suv va minerallar ildizlardan barglarga yuqoriga ko'tariladi -
yuqoriga qarab oqim; ikkinchisi, organik moddalarni ildizga tushirish, pastga
qarab oqimdir. Ammo barglardan organik moddalar nafaqat ildiz tizimiga
kirmaydi, balki ular morfologik tepaga, gullar va mevalarga ham
o'tadi. Shuning uchun pastga tushadigan oqim plastik moddalar oqimi deb
ataladi.

Ikki oqimning mavjudligi - ko'tarilgan va plastik moddalar - tajriba orqali
tekshirilishi mumkin, ularning mohiyati quyidagicha. Halqasimon kesma
daraxt tanasida yoki birinchi yoki ikkinchi darajali kurtaklardan birida
amalga oshiriladi. Kurtakda po'stlog'ining parenximasi bir necha santimetr
kenglikdagi halqa bilan kesiladi. Quritmaslik uchun kesish mato bilan
o'ralgan yoki bog 'pitch bilan qoplangan. Biroz vaqt o'tgach, pastga qarab
oqim - kallusning to'xtatilishi tufayli halqa ustidagi oqim hosil bo'ladi. Agar
halqa juda keng bo'lmasa, u odatda birga o'sadi.

Ikki oqimning mavjudligi -
ko'tarilgan va plastik moddalar -
tajriba orqali tekshirilishi
mumkin, ularning mohiyati
quyidagicha. Halqasimon kesma
daraxt tanasida yoki birinchi yoki
ikkinchi darajali kurtaklardan
birida amalga
oshiriladi. Kurtakda po'stlog'ining
parenximasi bir necha santimetr
kenglikdagi halqa bilan
kesiladi. Quritmaslik uchun
kesish mato bilan o'ralgan yoki
bog 'pitch bilan qoplangan. Biroz
vaqt o'tgach, pastga qarab oqim
- kallusning to'xtatilishi tufayli
halqa ustidagi oqim hosil
bo'ladi. Agar halqa juda keng
bo'lmasa, u odatda birga o'sadi.

Vodorodning aktivlanishi
V.I.Palladin nazariyasiNafas olish kimyosi haqidagi zamonaviy g oyalar asosi ʻ
V.I.Palladinning asarlarida qo yilgan bo lib, u 1912-yilda
ʻ ʻ
o tkazilgan ko plab tajribalar asosida quyidagi nafas olish
ʻ ʻ
sxemasini bergan: 1. S6N12O6 + 6N2O + 12R 12RH2 + 6SO2
→
S6N12O6 + 6O2 6H2O + 6SO2
→
+Formuladan ko'rinib turibdiki, qandlarning oksidlanishi unga
havo O2 ning bevosita qo'shilishi tufayli emas, balki
transformatsiyalar zanjiri orqali sodir bo'ladi. Palladin
o'simliklarning maxsus vodorod qabul qiluvchilari borligiga
ishongan va u ularni nafas olish pigmentlari (R) deb atagan.
Ushbu pigmentlar suvning vodorodini bog'laydi va suvning
kislorodi shakarni CO2 ga oksidlaydi.

Vodorodni biriktirish orqali nafas olish pigmenti kamayadi
va nafas olish xromogeni deb ataladigan rangsiz birikmaga
aylanadi. Keyin havodagi kislorod nafas olish xromogenini
pigmentga oksidlaydi, buni formulada ko'rish
mumkin. Ushbu nazariyaga ko'ra, nafas olish ikki
bosqichdan iborat jarayondir. Birinchi faza anaerob,
atmosfera kislorodi yo'qligida ketadi; ikkinchisi aerobik, u
O2 ni talab qiladi. Palladinning ikki fazali nafas olish
nazariyasi F.Blekmenning fotosintezning ikki fazasini kashf
etishi bilan bir vaqtga to g ri keldi. Nafas olish jarayonida ʻ ʻ
suv va fermentlar ishtirok etadi, ularni V. I. Palladin
pigmentlar deb atagan.

Oksidlanish dehidrogenlanish natijasida yuzaga keladi. Havo kislorodi
nafas olish substratining uglerodiga kirmaydi. Qaytarilgan nafas olish
pigmentlarini vodorodni qayta biriktirish qobiliyatiga ega qilish uchun
oksidlash kerak. Shunday qilib, nafas olishning mohiyati
suvsizlanishdir. Palladin nazariyasidan oldingi ishlarda nafas olish tezligi
to'qimalardagi uglevodlar tarkibiga to'g'ridan-to'g'ri proportsional ekanligi
ko'rsatilgan. Bu, ehtimol, uglevodlar asosiy nafas olish substrati ekanligini
ko'rsatdi. vodorod qayta biriktirilgunga qadar ularni qobiliyatli
qilish. Shunday qilib, nafas olishning mohiyati suvsizlanishdir. Palladin
nazariyasidan oldingi ishlarda nafas olish tezligi to'qimalardagi uglevodlar
tarkibiga to'g'ridan-to'g'ri proportsional ekanligi ko'rsatilgan. Bu, ehtimol,
uglevodlar asosiy nafas olish substrati ekanligini ko'rsatdi. vodorod qayta
biriktirilgunga qadar ularni qobiliyatli qilish. Shunday qilib, nafas
olishning mohiyati suvsizlanishdir. Palladin nazariyasidan oldingi ishlarda
nafas olish tezligi to'qimalardagi uglevodlar tarkibiga to'g'ridan-to'g'ri
proportsional ekanligi ko'rsatilgan. Bu, ehtimol, uglevodlar asosiy nafas
olish substrati ekanligini ko'rsatdi.

O ‘ simliklar fiziologiyasi

O ‘ simliklar fiziologiyasining asosiy yo ‘ nalishlari O simliklar fiziologiyasi — o simliklar hayot faoliyati umumiy ʻ ʻ qonuniyatlarini o rganadigan fan. O simliklar fiziologiyasi ʻ ʻ o simliklarning o z tanasini tiklashi, ko payishi uchun zarur ʻ ʻ ʻ bo lgan mineral moddalar va suvni o zlashtirishi, o sishi, ʻ ʻ ʻ rivojlanishi, gullashi va meva hosil qilishi, ildizdan (mineral) va havodan (fotosintez) oziqlanishi, nafas olishi, biosintez qilishi, zaxira moddalarni to plashi va boshqalar ʻ jarayonlarni o rganadi. O simliklar fiziologiyasi hayotiy ʻ ʻ jarayonlarning tashqi muhit bilan bog liqligini ochib berish ʻ orqali o simliklarning umumiy mahsuldorligi, oziq qiymati, ʻ organ va to qimalarining texnologik sifatini oshirish usuli va ʻ metodlarining nazariy asoslarini tadqiq qiladi. Fiziologik tadqiqotlar o simliklarning o sishi va mo l hosil berishi uchun ʻ ʻ ʻ zarur bo lgan tuproq va iqlim sharoitlari hamda ulardan ʻ oqilona foydalanishning nazariy asosi hisoblanadi.

O simliklar fiziologiyasiga oid masalalar uning ob yekti bo lgan ʻ ʼ ʻ yashil o simliklarning o ziga xos xususiyatlari bilan aniqlanadi. ʻ ʻ Yashil o simliklar quyosh nuridan energiya manbai sifatida ʻ foydalanishi va uni organik birikmalarning kimyoviy energiyasiga aylantirishi, ya ni fotosintez jarayonini amalga ʼ oshirishi bilan boshqa organizmlardan farq qiladi. O simliklarning o ziga xos xususiyatlari ularning umumiy ʻ ʻ anatomik va morfologik tuzilishi bilan chambarchas bog liq. ʻ O simliklar organizmi, odatda, yer ustki va yer ostki ʻ qismlarining shoxlanishi tufayli juda katta sathni egallaydi. Bu holat ularning tuproq va havoning katta hajmi bilan bog lanishiga imkon beradi. O simliklarda doimiy, o zgarmas ʻ ʻ ʻ ichki muhit bo lmasligi tufayli ular to qimalarining harorati, ʻ ʻ kislorod va karbonat angidrid miqdori hamda boshqa ko rsatkichlari o zgarib turadi. ʻ ʻ

O ‘ simlik hujayrasining tuzilishiO'simlik hujayralari eukaryotik h ujayralardir , ammo ular boshqa eukariotlarning hujayralaridan o'zlarining bir qancha xususiyatlari bilan farq qiladi. Ularning ajralib turadigan xususiyatlariga quyidagilar kiradi:

Katta markaziy vakuol , hujayra shirasi bilan to'ldirilgan va membrana bilan chegaralangan bo'shliq - tonoplast [1] [2] . Vakuola hujayra turgorini saqlashda muhim rol o'ynaydi , molekulalarning sitozoldan hujayra sekretsiyasigacha harakatini nazorat qiladi, ozuqa moddalarini saqlaydi va eski oqsillar va organellalarni parchalaydi . Hujayra devori asosan tsellyulozadan , shuningdek , gemitsellyuloza , pektin va ko'p hollarda lignindan iborat . Hujayra membranasi tepasida joylashgan protoplast tomonidan hosil bo'ladi . U xitindan iborat zamburug'larning hujayra devoridan va peptidoglikan (murein) dan qurilgan bakteriyalardan farq qiladi. Hujayralar o'rtasidagi aloqaning ixtisoslashgan yo'llari - plazmodesmata [3] , sitoplazmatik ko'priklar: qo'shni hujayralarning sitoplazmasi va endoplazmatik retikulum (ER) hujayra devoridagi teshiklar orqali aloqa qiladi

O'xshashlar

Gulli o‘simliklar bilan umumiy tanishuv

MARKAZIY ASAB TIZIMI FIZIOLOGIYASI

Mikroorganozmlar fermentlari

QON TIZIMINING YOSHGA OID XUSUSIYATLARIi

Mikologiya. XitridIomitsetlar