logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. ОИЛАГА ЙЎНАЛТИРИЛГАН ИЖТИМОИЙ ХИЗМАТ

ОИЛАГА ЙЎНАЛТИРИЛГАН ИЖТИМОИЙ ХИЗМАТ

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

766.56640625 KB
Ko'chirib olish
ОИЛАГА ЙЎНАЛТИРИЛГАН ИЖТИМОИЙ ХИЗМАТ РЕЖА:  Замонавий жамиятда оила эволюцияси, шу жараённинг Ўзбекистонга хос хусусиятлари.  Оилани ижтимоий ҳимоялаш.  Оилага ижтимоий хизмат кўрсатиш “ Оила – жамиятнинг мўъжаз инъикоси, улкан кишилик жамиятининг хавфсизлиги унинг бутунлигига боғлиқ”. Ф. Адлер XXI асрда кимлар ва қандай яшаши, қандай ишлаши ҳозирги замон оиласининг ўзини қандай ижтимоий ҳис қилишига, у қандай болаларни дунёга келтиришига ва уларга қандай маънавий ва жисмоний тарбия беришига боғлиқ. Оила - никоҳ ёки қариндошликка асосланган кичик ижтимоий гуруҳ бўлиб, унинг аъзолари умумий рўзғор, ўзаро мажбуриятлар ва ҳиссий яқинлик билан бир-бирларига боғланган бўлади. Никоҳ жамият томонидан рухсат берилган ва бошқариладиган эркак ва аёл муносабатлари шакли бўлиб, у ўзаро мажбуриятлар ва болаларга нисбатан масъулият ҳиссини вужудга келтиради.  Оилани ижтимоий иш объекти сифатида қабул қилар ва уни мураккаб ижтимоий тизим сифатида кўрар эканмиз, у билан мулоқотга киришганда қуйидагиларни ҳисобга олиш зарур: унинг тузилмаси, муҳити, функцияларини бажариши ва ривожланиш тарихи.  Оила ижтимоий тузилма бўлиб, жамиятнинг ҳам бир аниқ-тарихий типларида ўзига хос хусусиятларга; ҳар бир миллий маданиятда ўз анъаналарига эга бўлади.  Энг кенг тарқалган тип нуклеар (лотинча нуклерус - негиз) оила бўлиб, у болали ёки боласиз ота-оналар жуфтлигидан иборат бўлади. Бундай оилалар Россия Федерацияси аҳолиси таркибида 2/3 қисмни ташкил этади. Сон жиҳатидан иккинчи ўринни тўлиқсиз оилалар – ота-оналардан бири ва болалар ташкил этади. Бундай оилалар тахминан 12 % ни ташкил этади. Бундай оила ёки ажралиш, ёки бева қолиш, ёки бўлмаса ёлғиз аёлнинг бола туғиши натижасида вужудга келади. Бир хонадонда уч авлод: аждодлар жуфтлиги (ёки улардан биттаси), катта ёшлилар, болалар ва неваралар яшаса, унда гап мураккаб (кўп авлодли) оила тўғрисида бораётган бўлади. Мураккаб ва тўлиқсиз оила комбинацияси бўлиши ҳам мумкин. Кам таъминланган оилаларга ижтимоий нафақалар ва моддий ёрдам тайинлаш ва тўлаш тартиби тўғрисида  Болали оилаларга нафақа ва моддий ёрдам 6 ой муддатга, бола парвариши бўйича нафақа эса – 12 ойга тайинланади, бироқ бола икки ёшга тўлган ойдан кейинги ойга ўтмаслиги керак.  Агар туғилган, фарзандликка олинган ёки васийликка қабул қилинган икки ва ундан ортиқ болалар парвариш қилинса, у ҳолда бола парвариши бўйича нафақа кичик бола икки ёшга тўлгунга қадар бир баравар миқдорда тўланади.  Болали оилаларга нафақа, бола парвариши бўйича нафақа ва моддий ёрдам тайинлаш ва тўлаш тўғрисидаги қарор фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи – посёлка, қишлоқ ва овул, шунингдек шаҳарларнинг маҳаллалари фуқаролар йиғини (вакиллар йиғилиши) ёки бундай қарорларни қабул қилиш учун фуқаролар йиғини томонидан ваколат берилган Комиссия (кейинги ўринларда Комиссия деб аталади) томонидан қабул қилинади. Болали оилаларга нафақа, бола парвариши бўйича нафақа ва моддий ёрдам тўлаш  Болали оилаларга нафақа, бола парвариши бўйича нафақа ва моддий ёрдам фуқаролар йиғини ёки Комиссиянинг қарори баённомаси асосида тўланади.  Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи котиби ҳар ойда ойнинг охирги кунидан кечикмай, фуқаролар йиғинининг (Комиссиянинг) қарори баённомаси асосида олувчининг фамилияси, паспорт рақами, шунингдек тўланиши керак бўлган суммани кўрсатган ҳолда тегишли нафақа ва моддий ёрдам тўлашга ведомость тузади. Ведомостлар фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи раисининг имзоси ва муҳр ҳамда ушбу орган ҳудудига бириктирилган туман (шаҳар) аҳоли бандлигига кўмаклашиш маркази ходимининг имзоси билан тасдиқланади.  Нуклеар оилаларнинг устуворлиги аҳоли сафарбарлигининг ортиши ва оммавий шаҳарлашиш, уй-жой қурилишининг кенг қулоч ёйиши ва катта ёшли болаларнинг ота-она анъанавий ҳукмидан эмансипациялашуви натижасида пайдо бўлади. Бундай иқтисодий ва ижтимоий ўзгаришлар ота-оналардан алоҳида турмуш кечиришга қаратилган барқарор психологик установканинг шаклланишига олиб келди, лекин ота- оналарнинг ёрдамини катта ёшли болалар маънавий эътирозсиз қабул қилишади ва жуда маъқуллашади. Бу ўринда оиладаги болалар сони билан бевосита алоқа мавжуд: анъанавий мураккаб оилада кекса она кичик болаларга қарар ва уй хўжалигини юритар эди, бувисиз оилада эса ишлаётган она одатда, бир нечта бола туғиш имконига эга эмас. Оиланинг асосий функциялари Оиланинг генератив функцияси инсон авлодини давом эттириш зарурати билан боғлиқ бўлиб, у фақат биологик эҳтиёж эмас, балки улкан иқтисодий аҳамиятга молик популяциянинг сақланиб қолишидир. Эртанги куннинг меҳнат потенциали – бугунги чақалоқлар ва ёш болалар, болалар ва ўсмирлар. Жамият ҳар бир авлоднинг ўзидан олдингисидан ҳеч бўлмаганда кам бўлмаслигидан манфаатдор. Айни пайтда, оила бола кўришдан манфаатдор. Шуниси ҳам борки, бугунги кунда бу фақат иқтисодий (болалар – ота-оналари қариганда таъминлаш кафолати) эмас, балки ахлоқий-эмоционал эҳтиёждир. Фарзандсиз оила маънавий жиҳатдан тўлақонли бўлмайди. узларини болаларида давом эттирмаган катта ёшлилар камчилик, бўшлиқ туйғусини ҳис этадилар. Айни пайтда, Россиядаги оилаларнинг учдан бир қисми балоғатга етмаган болаларга эга эмас. Бу ҳол нари борса, болаларини ўстириб бўлган, ёмонроқ вариантда эса бола кўрмаган ва кўришни истамаётганлардан иборат бўлади. Бола туғиш ёшидаги эр-хотинлар орасида бола кўрмасликка бўлган установка бир томондан, ўсиб бораётган моддий-иқтисодий қийинчиликлар, боланинг ижтимоий “зийнат предмети” га айланиб бориши, иккинчи томондан эса, ҳозирги жамиятни эгаллаб олган маънавий- ахлоқий танглик натижаси бўлиб, унинг қадриятлари тизимида машина, уй, зотдор кучуклар сингари урф бўлган буюмларга катта ўрин ажратилади, болага эса ўрин йўқ. Оиланинг асосий функциялари Экспертларнинг баҳоларига кўра, катта ёшли аҳолининг 10-15 % и ноқулай экологик таъсирлар, нотўғри турмуш тарзи, хасталиклар, ёмон овқатланиш ва ҳ.к туфайли саломатлиги ёмонлашгани сабабли бола кўриш қобилиятига эга эмас. Уларнинг баъзиларига замонавий тиббиёт ёрдам кўрсатиши мумкин, бироқ бундай даволаниш учун ҳамманинг ҳам ҳамёни Болаларнинг дастлабки ижтимоийлашуви функцияси шундан иборатки, дунёга келган инсон боласи ўзида “ақлли одам”нинг фақатгина куртаклари, салоҳиятига эга бўлади холос. Чақалоқ жамиятга аста-секин олиб кирилиши ва “инсоний дастур” бўйича ривожланиши лозим. Акс ҳолда, ундаги инсонийлик куртаклари ривожланмай қолиши, қобилиятларнинг асослари абадий ўчиши мумкин. Оиланинг ҳозирги танглиги унинг педагогик салоҳияти пасайишида – оилавий тарбия мазмуни ва сифатининг ёмонлашувида намоён бўлади. Маълумки, оила ижтимоийлашувнинг қудратли воситасидир. Шунинг учун оиланинг ижтимоий хасталикларини “даволаш”, унинг ижтимоий-педагогик функцияларини тиклаш ҳозирги куннинг муҳим вазифасидир. Ижтимоий ишнинг марказий функцияси - одамларнинг муносабатларига таъсир ўтказиш, уларнинг ўзаро ва атрофдагилар билан муносабатини реал воқеликни ўзгартириш орқали такомиллаштириш ва коррекция қилишдан иборат. Демак, оила билан олиб бориладиган ижтимоий ишнинг мақсади ва интегратив натижаси шахсни ижтимоий кутишлар, ижтимоий буюртмага биноан ижтимоийлаштирувдир. Кўплаб болалар инсониятга ҳар йили тиббиёт ва болалар муассасаларида, болалар уйларида ошно бўладилар. Бу ҳол кўпинча бахтсиз ҳодиса туфайли эмас, балки ижтимоий фалокат натижасида юз беради. Туғилиши исталмаган болалар ота-оналарига керак бўлмай қолади. Ёки бўлмаса, она болани тарбиялаш учун воситалар ва шарт-шароитга эга бўлмагани сабабли ундан қачонлардир, ҳаёт яхшиланиб ўз изига тушганда қайтиб олиш тўғрисидаги ғира-шира умид билан “тилхат бериб” воз кечади Етарли эмаслиги билан боғлиқ бўлган оқибатлар туфайли хираланган бўлади, бундай болалар одатда, фақат интеллектуал жиҳатдан эмас, балки жисмоний ривожланишда ҳам орқада қоладилар, уларнинг тили кечроқ чиқади, кейинроқ уларда мулоқотга киришишдаги қийинчиликлар намоён бўла бошлайди, бу қийинчиликларни ҳар доим ҳам, ҳатто юқори малакали тиббий-педагогик коррекция ёрдамида ҳам бартараф этиб бўлмайди. Болалар уйларида ўсаётган каттароқ болалар эса бу уй деворларидан ташқаридаги ҳаётга яхши мослашмаган бўлишади, мустақил ҳаёт кечиришга қийинчилик билан мослашишади. Шунинг учун ҳам болалар уйида тарбияланиб чиққанларнинг кўпчилиги ҳаёт сценарийси деярли ярим ҳолатларда судланиш билан боғлиқ бўлади. Бундан ташқари, ўзининг тарбиясидаги камчиликларни улар болалигида оилали-ролли хулқ-атвор сабоқларини олмаганлари сабабли, ўзларининг оилаларига ҳам олиб киришади. Одамлар, меҳнат жамоаси билан мулоқот қилишда улар кўпинча низоли йўл тутишади. Оила болаларнинг ижтимоийлашувига фақатгина ўзининг мавжудлиги билан эмас, балки қулай ахлоқий-руҳий иқлими, барча аъзолари ўртасидаги соғлом муносабатлар орқали таъсир ўтказади. Оила тарихан жамиятнинг асосий хўжалик ҳужайраси бўлган. Овчилик ва ғаллачилик, касб- ҳунар ва савдо фақатгина оила таъминлайдиган функциялар тақсимотига асосланибгина мавжуд бўлиши мумкин эди. Саноатлашган ишлаб чиқариш вужудга келиши, ишлаб чиқариш кучларининг ривожланиши билан шаҳардаги оилаларнинг кўпгина функциялари ташқарида қолди. Томорқа хўжалигига эга бўлган қишлоқ оилаларида эса у анчагина сақланиб қолди. Оиланинг бойиш, бойлик тўплаш ва уни мерос қолдириш бўйича иқтисодий роли аста-секин заифлаша бошлади. Одамлар ҳаётининг уларга овқат тайёрлаш, кийим-кечак тикиш, кир ювиш, уйни тозалаш сингари қадимдан оила билан боғлиқ бўлган кўпгина қирралари энди бутунича ёки бўлмаса қисман маиший саноат “елкаларига” юкланди. Одатда, одамлардаги умумбиологик жинсий эҳтиёжлар ва уларни худди овқатга, турар жойга бўлган эҳтиёжларни қондириш сингари қондириш зарурлиги соғлом секс деб аталадиган гедонистик функция билан боғлиқ. Кўп асрлар давомида черков ва дунёвий аҳлоқ жисмоний муҳаббатни қоралаб келдилар, уни фақат инсоннинг гуноҳкор табиатига ён бериш сифатида баҳолаб унинг фақат жисмоний эмас, балки маънавий лаззат манбаи ҳам эканини инкор этиб келдилар. Ҳозирги кунда демократик жамиятларнинг кўпчилигида жинсий эҳтиёжларнинг қондирилмаслиги шахсни оғир кечинмалар ва саломатликнинг издан чиқишига олиб келиши эътироф этилади. Меъёрий жинсий ҳаёт, мунтазам жинсий яқинликлар соғлом турмуш тарзининг асосларидан бири сифатида тан олинади. Бугунги кунда никоҳда бўла туриб жинсий эҳтиёжларни бостириш билан боғлиқ бўлган невротик реакциялар кўплаб учрайди. Ёлғизлик сингари “ижтимоий хасталик”нинг кенг тарқалиши катта ёшли одамларнинг кўпчилигида бу эҳтиёжларнинг қондирилмаслигига олиб келмоқда. “Икки юзлама аҳлоқ” эркакларнинг никоҳдан ташқари алоқаларини қораламаган ҳолда, аёлларнинг бундай алоқаларини кескин қоралайди. Ажрашган аёллар ажрашган эркакларга нисбатан оғирроқ аҳволга тушиб қоладилар. 20 ва 40 ёш орасида содир этиладиган худкушликнинг катта қисми ёлғизлик муаммолари билан боғлиқдир.

ОИЛАГА ЙЎНАЛТИРИЛГАН ИЖТИМОИЙ ХИЗМАТ РЕЖА:  Замонавий жамиятда оила эволюцияси, шу жараённинг Ўзбекистонга хос хусусиятлари.  Оилани ижтимоий ҳимоялаш.  Оилага ижтимоий хизмат кўрсатиш

“ Оила – жамиятнинг мўъжаз инъикоси, улкан кишилик жамиятининг хавфсизлиги унинг бутунлигига боғлиқ”. Ф. Адлер

XXI асрда кимлар ва қандай яшаши, қандай ишлаши ҳозирги замон оиласининг ўзини қандай ижтимоий ҳис қилишига, у қандай болаларни дунёга келтиришига ва уларга қандай маънавий ва жисмоний тарбия беришига боғлиқ.

Оила - никоҳ ёки қариндошликка асосланган кичик ижтимоий гуруҳ бўлиб, унинг аъзолари умумий рўзғор, ўзаро мажбуриятлар ва ҳиссий яқинлик билан бир-бирларига боғланган бўлади. Никоҳ жамият томонидан рухсат берилган ва бошқариладиган эркак ва аёл муносабатлари шакли бўлиб, у ўзаро мажбуриятлар ва болаларга нисбатан масъулият ҳиссини вужудга келтиради.

 Оилани ижтимоий иш объекти сифатида қабул қилар ва уни мураккаб ижтимоий тизим сифатида кўрар эканмиз, у билан мулоқотга киришганда қуйидагиларни ҳисобга олиш зарур: унинг тузилмаси, муҳити, функцияларини бажариши ва ривожланиш тарихи.  Оила ижтимоий тузилма бўлиб, жамиятнинг ҳам бир аниқ-тарихий типларида ўзига хос хусусиятларга; ҳар бир миллий маданиятда ўз анъаналарига эга бўлади.

O'xshashlar

ИСЛОМ ДИНИНИНГ АСОСИЙ МАНБАЛАРИ
Педагогика шахс тарбияси ва ривожланиши тугрисидаги фан. Илмий-педагогик тадқиқотлар методологияси ва методлари
ШАХСНИНГ РАҲБАРЛИК ВА ТАШКИЛОТЧИЛИК ХУСУСИЯТИ
Назорат борасидаги ижтимоий шерикликнинг назоратга доир билимга боғлиқлиги
Shuroi ulomu tashkeloti va uning faoliyati