logo

Psixika haqida umumiy tushuncha

Yuklangan vaqt:

16.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2121.4423828125 KB
Mavzu: Psixika haqida umumiy 
tushuncha
Reja:
1.Psixika to’g’risida tushuncha
2.Kelib chiqishi va rivojlanishi •   Psix ika  ( qadimgi   yunoncha : ,  psychikos — „ruhiy“) 
yoki  r uhiyat  — yuksak darajada tashkil topgan materiya 
(miya)ning voqelikni alohida shaklda aks ettirishdan 
iborat xususiyati. Asosan, sezgi, tasavvur, tafakkur, 
irodaviy xatti-harakat va boshqa subyektiv obrazlarda 
aks etadi. Psixika materiyaga nisbatan ikkilamchi, xreila. 
Bu psixikaning mavjudlik usuli (psixika miya 
xususiyati)da va uning mazmuni (psixika — obyektiv 
olamning subyektiv obrazi)da koʻrinadi. Psixika 
materiya taraqqiyotining muayyan bosqichida — tirik 
organizmlarda sezuvchanlikning alohida shakli yoki his 
qilish qobiliyati paydo boʻlishi bilan vujudga kelgan.  Tirik mavjudotning morfologik-
fiziologik tuzilishi 
murakkablashuvi, unda nerv 
sistemasining vujudga kelishi va 
taraqqiy etishi, bosh miya, uning 
katta yarim sharlarining 
shakllanishi va takomillashishi 
jarayonida rivojlangan. 
Psixikaning oʻziga xos organi 
insonda va oliy darajada 
rivojlangan hayvonlarda bosh 
miyadir.    Psixika — subyektivlik bilan 
obyektivlikning birligidir. Psixik 
faoliyat doimo muayyan subyektga 
xos boʻlib, uning individual 
xususiyatlari bilan bogʻlangandir. 
Ayni vaqtda psixika obyektiv 
olamning muayyan manzarasini 
yaratuvchi miya inʼikos faoliyatining 
real jarayoni sifatida obyektivdir.    Psixika rivojining oliy shakli — inson 
psixikasidir. Uning paydo boʻlishi va 
rivojlanishida insonga xos boʻlgan atrofdagi 
olam bilan oʻzaro munosabatga kirishish 
usuli — mehnat hal qiluvchi rol oʻynagan. 
Inson psixikasi faqat biologik taraqqiyotning 
emas, ijtimoiytarixiy taraqqiyotning ham 
mahsulidir. Ijtimoiy, mehnat amaliyoti oliy, 
faqat insongagina xos psixika shakli — oyagni 
vujudga keltirdi. Inson psixikasining eng 
muhim xususiyati — ishlar, hodisalar va 
boshqalarni oldindan koʻra bilish va oʻzi nima 
qilishini rejalashtirishdan iborat.  Psixikaga tegishli yana bir 
muhim tushuncha bu "ruh" 
atamasi.
Ruh insonning turli xil 
xususiyatlarini bildiradi. 
Masalan, diniy va falsafiy 
taxminlar uni o'lmas substansiya 
yoki deb belgilaydiilohiy tabiatni 
ifodalovchi, keng ma'noda hayot 
uchun yangi boshlanishlarni 
beruvchi nomoddiy mohiyat. Ruh 
tafakkur, ong, his-tuyg'ular, iroda, 
his qilish qobiliyati va hatto 
hayotning o'zi kabi tushunchalar 
bilan chambarchas bog'liq. 
Ruhning yanada oqilona va 
ob'ektiv tavsifi uni shaxsning 
ichki, ruhiy dunyosining o'ziga 
xos xususiyatlari va xususiyatlari 
to'plami sifatida belgilaydi •
Kelib chiqishi va rivojlanishi
•
Fan tarixi tabiatning tabiiy muhitidagi psixika tushunchasini 
turli yo'llar bilan aniqlashga harakat qilgan. Inson bilimining 
rivojlanishi jarayonida nuqtai nazarning o'zgarishi o'zgardi.
•
Panpsixizm butun tabiatni jonli deb da'vo qiladi. Biopsixizm bu 
xususiyat har qanday tirik organizmga, shu jumladan 
o'simliklarga ham xosdir, deb hisoblaydi (biz hujayralarni istisno 
qilamiz). Neyropsixologik qarashlar bizga faqat asab tizimiga 
ega bo'lgan mavjudotlarning ruhiyatiga ega ekanligini aytadi. 
Antropopsixizm tarafdorlari bu hodisa faqat odamlarga xos, 
hayvonlar esa "avtomatlar" deb hisoblashadi. •
Ko'proq zamonaviy farazlar psixikaning xususiyatlarini 
va uning mavjudligini ma'lum tirik organizmlarning 
qobiliyatlariga bog'liq bo'lgan mezonlar to'plamiga 
muvofiq belgilaydi (masalan, qidiruv harakati). 
Ko'pgina olimlar tomonidan e'tirof etilgan ushbu 
farazlardan biri A. N. Leontievning bayonotidir. U 
psixikaning ob'ektiv mezoni - bu organizmning biologik 
neytral qo'zg'atuvchining ta'siriga javob berish 
qobiliyatidir, deb taklif qildi. Bu xususiyat sezuvchanlik 
deb ataladi. Leontievning fikricha, u bir qator sub'ektiv 
va ob'ektiv jihatlarni o'z ichiga oladi. Leontyevning fikricha, 
psixik shakllar 
evolyutsiyasi 3 
bosqichga bo'linadi, 
ular orasida:
Elementar sensorli pad.
Sezgili p-ka.
Aql psixikasi. K. Psixikaning 
yuqorida qayd etilgan 
uchta bosqichidan 
Fabri faqat birinchi 
ikkitasini qoldirdi. 
Tahlil bosqichiu 
intellektni pertseptiv 
psixika 
tushunchasida 
“eritadi”. • X ulq-atvor
• Aql va xatti-harakatlar bir-biri 
bilan chambarchas bog'liq 
atamalardir.
• Xulq-atvor tashqi dunyo bilan 
o'zaro aloqaning muayyan 
shaklini anglatadi. U hayot 
davomida shakllanadi va boshqa 
sub'ektlardan tajribani "to'xtatib 
turish" ga ko'p qarzdor. Xulq-atvor 
sub'ektga ta'sir qiluvchi ichki va 
tashqi omillar sonining 
o'zgarishiga qarab o'zgarishi 
mumkin. Bu hayvonlarning 
tashkiliy darajasiga xos xususiyat.

Mavzu: Psixika haqida umumiy tushuncha Reja: 1.Psixika to’g’risida tushuncha 2.Kelib chiqishi va rivojlanishi

•   Psix ika  ( qadimgi yunoncha : ,  psychikos — „ruhiy“) yoki  r uhiyat  — yuksak darajada tashkil topgan materiya (miya)ning voqelikni alohida shaklda aks ettirishdan iborat xususiyati. Asosan, sezgi, tasavvur, tafakkur, irodaviy xatti-harakat va boshqa subyektiv obrazlarda aks etadi. Psixika materiyaga nisbatan ikkilamchi, xreila. Bu psixikaning mavjudlik usuli (psixika miya xususiyati)da va uning mazmuni (psixika — obyektiv olamning subyektiv obrazi)da koʻrinadi. Psixika materiya taraqqiyotining muayyan bosqichida — tirik organizmlarda sezuvchanlikning alohida shakli yoki his qilish qobiliyati paydo boʻlishi bilan vujudga kelgan. 

Tirik mavjudotning morfologik- fiziologik tuzilishi murakkablashuvi, unda nerv sistemasining vujudga kelishi va taraqqiy etishi, bosh miya, uning katta yarim sharlarining shakllanishi va takomillashishi jarayonida rivojlangan. Psixikaning oʻziga xos organi insonda va oliy darajada rivojlangan hayvonlarda bosh miyadir.    Psixika — subyektivlik bilan obyektivlikning birligidir. Psixik faoliyat doimo muayyan subyektga xos boʻlib, uning individual xususiyatlari bilan bogʻlangandir. Ayni vaqtda psixika obyektiv olamning muayyan manzarasini yaratuvchi miya inʼikos faoliyatining real jarayoni sifatida obyektivdir. 

  Psixika rivojining oliy shakli — inson psixikasidir. Uning paydo boʻlishi va rivojlanishida insonga xos boʻlgan atrofdagi olam bilan oʻzaro munosabatga kirishish usuli — mehnat hal qiluvchi rol oʻynagan. Inson psixikasi faqat biologik taraqqiyotning emas, ijtimoiytarixiy taraqqiyotning ham mahsulidir. Ijtimoiy, mehnat amaliyoti oliy, faqat insongagina xos psixika shakli — oyagni vujudga keltirdi. Inson psixikasining eng muhim xususiyati — ishlar, hodisalar va boshqalarni oldindan koʻra bilish va oʻzi nima qilishini rejalashtirishdan iborat.