PSIXOLOGIYANING TADQIQOT METODLARI
![PSIXOLOGIYANING TADQIQOT METODLARI
Reja:
Psixologiyaning tuzilishi,
p sixologiyaning fanlar tizimida tutgan o‘ rni .
Psixologiyaning tadqiqot metodlari
Satsipmetriya Metodi1
2
3](/data/documents/e2d0ee4f-2ab4-45e8-bf5e-06db98b25fd3/page_1.png)
![Psixologiya yaxlit va mustaqil fan sifatida odamlarda gumanistik
mentalitetning shakllanishiga xizmat qilib, inson omiliga aloqadorligi
uning shu yo‘nalishdagi muammolarni ma’lum ma’noda o‘rganadigan
barcha fanlar bilan bevosita aloqasini taqazo etadi. Bular birinchi
navbatda ijtimoiy-gumanitar fan sohalari bo‘lib, psixologiyaning ular
orasidagi mavqei o‘ziga xos va etakchidir.](/data/documents/e2d0ee4f-2ab4-45e8-bf5e-06db98b25fd3/page_2.png)
![Falsafa va uning oxirgi paytlarda shakllanib, rivojlanib borayotgan ijtimoiy falsafa qismi bilan
bo‘lgan aloqa bu ikkala fanning inson va uning hayoti mohiyatini to‘la anglash va uning
rivojlanib borish tendensiyalarini belgilashdagi o‘rni va ahamiyatidan kelib chiqadi. Tabiat,
jamiyat va inson tafakkurining rivojlanishiga oid bo‘lgan umumiy qonuniyatlar va tamoyillarni
psixologiya falsafaning bazasidan oladi va shu bilan birga o‘zi ham inson ongi va tafakkuri
qonuniyatlari sohasidagi yutuqlari bilan falsafani boy ma’lumotlarga ega bo‘lishiga yordam
beradi.
SHuni alohida ta’kidlash joizki, mustaqillik mafkurasi va milliy ongning shakllanishiga
taalluqli umumiy ilmiy qonuniyatlarni izlashda ham yurtimiz sharoitida bu ikkala fan - falsafa va
psixologiyaning hamkorligi bevosita sezilmoqda. Bu bog‘liqlik avvalo yangicha tafakkur va
dunyoqarashni shakllantirish muammosi ko‘ndalang turgan tarixiy davrda milliy mafkura va
milliy g‘oyani shakllantirish kabi dolzarb vazifani bajarishga xizmat qilmoqda.](/data/documents/e2d0ee4f-2ab4-45e8-bf5e-06db98b25fd3/page_3.png)
![Sotsiologiya fani ham yangicha ijtimoiy munosabatlar sharoitida o‘z taraqqiyotining muhim
bosqichiga o‘tgan ekan, psixologiya ushbu fan erishgan yutuqlardan ham foydalanadi, ham
ularning ko‘lami kengayishiga baholi qudrat xizmat qiladi. Ayniqsa, psixologiyadan mustaqil
ravishda ajralib chiqqan, bugungi taraqqiyot davrimizda alohida ahamiyat kasb etgan ijtimoiy
psixologiyaning sotsiologiya bilan aloqasi uzviy bo‘lib, ular jamiyatda ijtimoiy taraqqiyot va
rivojlanishni
ta’minlash ishiga xizmat qiladilar. Qolaversa, huquqiy, demokratik davlat qurish
ishini sobitqadamlik bilan amalga oshirayotgan O‘zbekiston aholisining huquqiy madaniyatini va
demoqratik o‘zgarishlarga psixologik jihatdan tayyorligini amalda ta’minlash, bu sohada
muntazam tarzda ijtimoiy fikr va insonlar fikr va qarashlaridagi o‘zgarishlarni o‘z vaqtida
o‘rganish, bashorat qilish va taraqqiyot mezonlarini ishlab chiqishda ikkala fanlar metodologiyasi
va metodlarini birlashtirish tadbiqiy ahamiyat kasb etadi. SHuning uchun joylarda tashkil etilgan
ijtimoiy-psixologik xizmat markazlari ayni shu vazifani bajarishga qaratilgandir. Respublikamiz
miqyosida esa “Ijtimoiy fikr” markazining turli mavzular bo‘yicha olib boradigan ijtimoiy
so‘rovlari aholining kayfiyati, qiziqishi, xoxishi, ehtiyoji, niyatini ifodalash bilan birga, hukumat
va davlat tomonidan qanday istiqbolli rejalar tuzish lozimligiga olib keladi. Ijtimoiy-psixologik
so‘rovlarning oliygohlarda o‘tkazilishi ustoz-shogird, talaba-o‘qituvchi munosabatlarini, ish
joylarida o‘tkazish xodim-rahbar, xodim-xodim munosabatlarini bilib olish imkonini yaratadi. Bu
orqali nafaqat sotsiologik so‘rov, balki inson shaxsiga aloqador psixologik xususiyatlarni aniqlash
mumkin bo‘ladi.](/data/documents/e2d0ee4f-2ab4-45e8-bf5e-06db98b25fd3/page_4.png)
![Pedagogika bilan psixologiyaning o‘zaro hamkorligi va aloqasi an’anaviy va azaliy bo‘lib, ularning
yosh avlod tarbiyasini zamon talablari ruhida amalga oshirishdagi roli va nufuzi o‘ziga xosdir.
Respublikamizda amalga oshirilayotgan
«Ta’lim to‘g‘risidagi Qonun» hamda «Kadrlar
tayyorlashning Milliy Dasturi»ni amalga oshirish ham ikki fan hamkorligi va o‘zaro aloqasini har
qachongidan ham dolzarb qilib qo‘ydi. Milliy dasturda e’tirof etilgan yangicha
modeldagi
shaxsni kamol toptirish, uning chuqur bilimlar sohibi bo‘lib etishishi, barkamolligini
kafolatlovchi shart - sharoitlar orasida yangi pedagogik texnologiyalarini ta’lim va tarbiya
jarayonlariga tadbiq etishda pedagogikaning o‘z uslub va qoidalari etarli bo‘lmaydi. SHuning uchun
ham psixologiya u bilan hamkorlikda yosh avlod ongining ta’lim olish davrlaridagi rivojlanish
tendensiyalaridan tortib, toki yangicha o‘qitish texnologiyalarini bola tomonidan o‘zlashtirilishi va
undagi aqliy hamda intellektual qobiliyatlarga nechoglik ta’sir ko‘rsatayotganligini o‘rganish va shu
asosda ishni tashkil etish psixologiyadagi metodlarni didaktik metodlar bilan uyg‘unlashtirishni
taqozo etadi. Ayniksa, ma’naviy barkamollik tamoyillarini maktabda va yangi tipdagi ta’lim
muassasalarida joriy etish ham shaxs psixologiyasini teran bilgan xolda o‘qitishning eng ilg‘or va
zamonaviy shakllarini amaliyotga tadbiq etishni nazarda tutadi. SHaxsga ta’lim va tarbiya
berishning alohida emas, birgalikda qaralishida pedagogika va psixologiya fanlarining o‘zaro
uzviyligi muhimdir. Hozirgi kunlarda ta’lim sifati va samaradorligini oshirish uchun ta’lim
oluvchining psixologik xususiyatlarini bilgan xolda, unga pedagogik ta’sir etish va uni yangi
bilimlarga yo‘naltirish texnologiyasi joriy etilganligi ham bu ikki fan
bir-biriga chambarchas
bog‘liq ekanligini ko‘rsatadi.](/data/documents/e2d0ee4f-2ab4-45e8-bf5e-06db98b25fd3/page_5.png)
![Psixologiyaning tadqiqot metodlar
H ar bir fan aniq ma’lumotlarga asoslanadi. ob’ektiv voqelikning bunday hodisalarini
to‘plab, solishtirib, guruhlarga ajratib va umumlashtirib, fan yaratilishi kabi eng muhim
zaruriyatni, aynan, irodamiz va ongimizdan mustaqil ravishda mavjud olamning ob’ektiv
qonunlarini ochib beradi. bu ma’lumotlarga ega bo‘lish usullari ilmiy-tadqiqot metodlari
yoki bilim, nazariya, ta’limot deb ataladi. shunday qilib, metod – ilmiy-tadqiqot yo‘nalishi
yoki biror-bir reallikni bilish usuli. ilmiy metod o‘z tuzilishiga ko‘ra, yondoshuvlar va
muolajalar yig‘indisidan iborat. ilmiy tadqiqotlarning metodlari yordamida olimlar
keyinchalik ilmiy nazariyalar tuzish va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish uchun ishonchli
ma’lumotlar oladilar.](/data/documents/e2d0ee4f-2ab4-45e8-bf5e-06db98b25fd3/page_6.png)
![Har qanday fanga o‘xshash psixologiya ham o‘zining tadqiqot metodlariga
ega. psixologik tadqiqotda qo‘llaniladigan metodlarning barchasini to‘rt guruhga
ajratish mumkin: 1) tashkiliy metodlar; 2) tajriba metodlari; 3) ma’lumotlarni
qayta ishlab chiqish metodlari; 4) izohlash metodlari. birinchi guruhga qiyosiy,
longityud va majmua metodlari kiradi. ma’lumotlar olishning tajriba metodlari
kuzatish va o‘zini kuzatish (introspeksiya), tajriba metodlari (laboratoriya, tabiiy,
shakllantiruvchi), psixologik tashhislash metodlari (testlar, anketalar,
so‘rovnomalar, sotsiometriya, suhbat, intervyu), faoliyat mahsuli tahlili
(xronometriya, kasbiy ta’riflar, mahsulot va bajarilgan ishlarni baholash va
boshqalar), tarjimai hol va egizaklar metodlarini o‘z ichiga oladi. ma’lumotlarni
qayta ishlash metodlariga miqdoriy (statistika) va sifat (materialni guruhlarga
ajratish, tahlil) metodlari kiradi. izohlash metodlariga turli xildagi irsiy
(materilning rivojlanishdagi alohida davrlar, bosqichlar, xavfli vaziyatlar va
boshqalarni ajratib ko‘rsatgan holda tahlili) va tarkibiy (psixika barcha
xususiyatlarining tuzilishlari o‘rtasidagi aloqani o‘rnatish) metodlar kiradi.
Endi esa psixologik tadqiqotning asosiy metodlarini birmuncha to‘liqroq
holatda ko‘rib chiqamiz.](/data/documents/e2d0ee4f-2ab4-45e8-bf5e-06db98b25fd3/page_7.png)
![Qiyosiy metod («ko‘ndalang kesim» metodi) turli guruhlarga mansub
odamlarning yoshi, ma’lumoti, faoliyati va muloqotiga ko‘ra taqqoslashdan
iborat. masalan, yoshi va jinsi bir xil bo‘lgan odamlarning ikkita katta guruhi
(talabalar va ishchilar) ilmiy ma’lumotlarga ega bo‘lish uchun bir xil tajriba
metodlari bilan tadqiq etiladi va olingan ma’lumotlar o‘zaro solishtiriladi.
Longityud metodi («uzunchoq kesim» metodi) tanlangan sinaluvchilarni
uzoq vaqt davomida qayta-qayta tekshirishdan iborat. masalan, talabalarni
oliygohda ta’lim olish vaqti davomida ko‘plab marta tekshirish.
Qiyosiy va longityud metodlari o‘z afzalliklariga ega. Kesimlar metodi
qisqa vaqt ichida ko‘p sonli sinaluvchilarni tadqiqot bilan qamrab olish
imkonini beradi. Longityud metodi kesimlar metodi e’tiboridan chetda qolgan
nozik farqlar, xususiy rivojlanish turlarini qayd etishga imkon yaratadi.
Amaliyotda bu ikki metod bir-birini to‘ldiradi.
Majmuiy metod – tadqiqotda turli fan vakillarining ishtiroki turli
hodisalar, masalan, shaxsning fiziologik, psixologik va ijtimoiy taraqqiyoti
o‘rtasidagi aloqalar va bog‘liqliklarni o‘rnatish imkonini beruvchi o‘rganish
usuli.](/data/documents/e2d0ee4f-2ab4-45e8-bf5e-06db98b25fd3/page_8.png)
![Kuzatish – psixika tashqi alomatlarini oldindan belgilangan, tizimli,
maqsadga muvofiq va qayd etilgan holatda qabul qilishdan iborat bo‘lgan
metod. Bu metod ilmiyligining asosiy sharti bo‘lib uning ob’ektivligi,
ya’ni, qayta kuzatuv yoki tadqiqotning boshqa usullarini, masalan,
tajribalarni qo‘llagan holda nazorat olib borish imkoniyati
xizmat qiladi.
Kuzatish bir necha xil:
standartlashtirilgan (belgilangan dasturga
qat’iyan mos ravishda o‘tkazilgan),
erkin (oldindan o‘rnatilgan
chegaralarga ega bo‘lmagan),
kiritilgan (tadqiqotchi o‘zi kuzatayotgan
jarayonning bevosita ishtirokchisiga aylanadi),
yashirin bo‘ladi.
O‘tkazilish joyiga asosan kuzatishlar
dala va laboratoriya kuzatishlariga
bo‘linadi.
Dala kuzatishlari tabiiy sharoitlarda, laboratoriya kuzatishlari
esa sun’iy, ya’ni, oldindan yaratilgan sharoitlarda o‘tkaziladi.
Olib borish muntazamligiga ko‘ra kuzatishlar
tizimli (ma’lum vaqt
davomida ob’ektni o‘rganish uchun ishlab chiqilgan reja
bo‘yicha)
va tizimsiz (noma’lum vaqt davomida rejaga
asoslanmagan)
bo‘ladi.](/data/documents/e2d0ee4f-2ab4-45e8-bf5e-06db98b25fd3/page_9.png)
![O‘rganilayotgan hodisaning o‘tkazilish davomiyligi, vazifalari va ko‘lamiga ko‘ra
kuzatishlar qisqa vaqtli (farazlarni ifodalash yoki boshqa metodlar yordamida olingan
ma’lumotlarni nazorat qilish va to‘ldirish uchun tadqiqotning boshlang‘ich bosqichida
o‘tkaziladi) va, uzoq oylar va yillar davomida keng ko‘lamli yoki murakkab tuzilmali
ijtimoiy jarayonlarning kechishini kuzatishga xizmat qiluvchi
uzoq vaqtli kuzatishlarga
bo‘linadi.
Kuzatish metodini qo‘llash uchun quyidagi shartlar qo‘yiladi:
-
sinaluvchining hulq-atvori uning ko‘pgina ko‘rinishlari va turli vaziyatlarda har
tomonlama baholanishi lozim;
-
kuzatuvchi sinaluvchi bilan juda ko‘p vaqt birga bo‘lishi kerak (kamida 2-3 oy
davomida).
Seanslar haftasiga 3-4 marta o‘tkazilishi kerak, ularning davomiyligi kuzatish
maqsadidan kelib chiqib o‘rnatiladi;
-
kuzatish jarayoni boshlanmasdan avval sinaluvchi hulq-atvorining qayd etiladigan
xususiyatlari aniqlab olinishi, va xulq-atvorning bunday belgilari bilan tadqiqotchi bu
metodni qo‘llagan holda baholamoqchi bo‘lgan psixologik xususiyatlar o‘rtasidagi aloqa
oldindan o‘rnatilishi kerak;
-
tadqiqotchi avvaldan kuzatish olib borish mashqini olgan bo‘lishi zarur;
-
muammoni xolisona hal etish maqsadida sinaluvchi va tadqiqotchi o‘rtasidagi rolli
munosabatlarga yo‘l qo‘ymaslik kerak;
-
sinaluvchi bir vaqtning o‘zida kamida 10 ta ruhshunos kuzatuvida bo‘lishi va olingan
baho har bir ruhshunos belgilagan balldan o‘rtachasini tashkil etgan bo‘lishi kerak.
Barcha ruhshunoslar bir-biriga bog‘langan bo‘lmasliga zarur.
Bunday holat natijalar
samarasini oshiradi (baholash metodi).](/data/documents/e2d0ee4f-2ab4-45e8-bf5e-06db98b25fd3/page_10.png)
![O‘zini kuzatish metodi , yoki introspeksiya ( lot.dan – ichkariga qarayman) – insonning
o‘zining shaxsiy psixik hodisalarini kuzatishi.
Bu psixikani bilishning eng qadimiy va eng
qulay vositasidir.
Uning kashf etilishiga fransiyalik faylasuf Rene Dekartning fikricha, ong –
alohida tuzilgan, moddiy va tarqoq bo‘lmagan
substansiya bo‘lib, sub’ektning mulohaza
yuritganida ichida qanday hodisalar ro‘y berishi haqidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri va bevosita
bilimlari to‘g‘risidagi dohiyona yorqin g‘oyalari turtki bo‘ldi.
O‘ziga va ongiga nazar
tashlash
introspeksiyaning mohiyatini tashkil etadi.
O‘zini kuzatish orqali ichki kechinmalar, sirli xayollar, xotiradan ko‘tarilgan tasvirlar, jamiyat
qarashlariga zid istaklar va irodaviy jarayonlar ochib beriladi.
Bunda o‘zini kuzatish bilan
olimning o‘zi ham, uning mijozi
– sinaluvchi ham mashg‘ul bo‘lishi mumkin.
Sinaluvchilarga alohida ko‘rish yoki eshitish ta’sirlovchilari, jismlar tasviri, so‘zlar, jumlalar
namoyish etiladi;
ular qabul etilib, o‘zaro solishtirilib, hosil bo‘lgan tasavvurlar haqida
ma’lumot berilishi kerak.
Bunda sinaluvchilar o‘z javoblarida tashqi ob’ektlarni tasvirlovchi
atamalarni qo‘llamay, bu ob’ektlar sababli yuzaga kelgan o‘z his-tuyg‘ulari va ularning
sifatlari haqida so‘z yuritishlari kerak.
Hozirgi zamon psixologiyasining yangi yo‘nalishi
– psixosintezning asoschisi –
italiyalik
shifokor-faylasuf Roberto Assadjioli fikricha, ongimizning bosh rejissyori
oliy
«Men» bo‘lib, uning qo‘l ostidagi aktyorlar esa – bu «Men»imizning ajralgan qismlari.
Inson o‘zining ichki olamini ko‘zdan kechirishi, unga quloq tutishi bilan ikkilamchi,
uchlamchi, to‘rtlamchi va boshqa «Men»larning xushqad yoki unchalik bo‘lmagan jo‘rovozi
mavjudligi ma’lum bo‘ladi. Bilish va yangi nazariy istiqbollarni kashf etish metodi sifatida
o‘zini kuzatish asosiy o‘rin egallaydi.](/data/documents/e2d0ee4f-2ab4-45e8-bf5e-06db98b25fd3/page_11.png)
![Satsipmetriya Metodi
Sotsiometriya metodi. Cotsiometriya metodi birinchi bo‘lib amerikalik psixolog Dj.
Moreno
tomonidan taklif etilgan. Bu metodning mohiyati shundan iboratki, inson u yoki
bu ko‘rsatkich bo‘yicha guruh a’zolarini tanlaydi. Qilingan tanlashlar asosida kishining
guruhdagi shaxslararo munosabatlar tizimida tutgan o‘rni haqida xulosa qilinadi.Demak,
sotsiometriya metodi yordamida guruh a’zolari o‘rtasidagi simpatiya yoki antipatiyani
aniqlash mumkin. Cotsiometriya metodini operativ tarzda o‘tkazish, uning natijalarini esa
matematik qayta ishlash va grafik ravishda ifodalash mumkin.](/data/documents/e2d0ee4f-2ab4-45e8-bf5e-06db98b25fd3/page_12.png)
![Sotsiometriyani tadqiqot metodi sifatida tan olish bilan bir qatorda uning ba’zi
kamchiliklarini ham ko‘rsatib o‘tish zarur. Asosiy kamchilik shundan iboratki sotsiometriya
metodi mavjud munosabatlar strukturasining sabablarini aniqlash imkonini bermaydi.
Shuning uchun ham sotsiometriyadan olingan ma’lumotlar kuzatish, suhbat, psixologik-
pedagogik eksperiment natijalari bilan to‘ldirilishi lozim.
Sotsiometriya
metodidan guruh, jamoa a’zolari o‘zaro bir-birlarini yaxshi bilgan
holatlardagina foydalanish mumkin. Bu metod yordamida shaxsning xizmat yuzasidan
bo‘ladigan va shaxsiy munosabatlardagi haqiqiy o‘rnini aniqlash, birlamchi guruhlar
mavjud
yoki mavjud emasligini topish, birlamchi guruhlarning paydo bo‘lishi va tarqab
ketishi sabablarini aniqlash mumkin.](/data/documents/e2d0ee4f-2ab4-45e8-bf5e-06db98b25fd3/page_13.png)
![Sotsiometriya metodining mohiyati shundan iboratki, tekshiriluvchiga
birga qilinadigan ishlari yoki guruh a’zolarining ishlarini birgalikda
bajarishga xohishlari to‘g‘risida savollar beriladi. Beriladigan savollar
tanlash ko‘rsatkichlari deyiladi. Kuchli va kuchsiz ko‘rsatkichlar
farqlanadi. Kuchlilar chuqur va barqaror munosabatlarni, kuchsizlari
yuzaki va beqaror munosabatlarni aniqlash imkonini yaratadi. Masalan,
“xizmatdoshlaringizdan qaysi biri bilan bitta brigadada ishlashni
xohlardingiz?” degan savol bo‘yicha aniqlangan ko‘rsatkich kuchli
ko‘rsatkich hisoblanadi, chunki
u uzoq vaqt davom etadigan, muhim
munosabatlarga tegishli. “Kimni birga ekskursiyaga borishga taklif
qilardingiz?” – kuchsiz ko‘rsatkich, chunki u chuqur bo‘lmagan va
vaqtinchalik munosabatlarni belgilaydi. Kuchli va kuchsiz
ko‘rsatkichlar mazmuni jihatidan turlicha bo‘lishi mumkin, lekin
ulardagi umumiy narsa – natijalar, ya’ni sherik tanlash.](/data/documents/e2d0ee4f-2ab4-45e8-bf5e-06db98b25fd3/page_14.png)
![E’TIBORINGIZ UCHUN
TASHAKKUR](/data/documents/e2d0ee4f-2ab4-45e8-bf5e-06db98b25fd3/page_15.png)
PSIXOLOGIYANING TADQIQOT METODLARI Reja: Psixologiyaning tuzilishi, p sixologiyaning fanlar tizimida tutgan o‘ rni . Psixologiyaning tadqiqot metodlari Satsipmetriya Metodi1 2 3
Psixologiya yaxlit va mustaqil fan sifatida odamlarda gumanistik mentalitetning shakllanishiga xizmat qilib, inson omiliga aloqadorligi uning shu yo‘nalishdagi muammolarni ma’lum ma’noda o‘rganadigan barcha fanlar bilan bevosita aloqasini taqazo etadi. Bular birinchi navbatda ijtimoiy-gumanitar fan sohalari bo‘lib, psixologiyaning ular orasidagi mavqei o‘ziga xos va etakchidir.
Falsafa va uning oxirgi paytlarda shakllanib, rivojlanib borayotgan ijtimoiy falsafa qismi bilan bo‘lgan aloqa bu ikkala fanning inson va uning hayoti mohiyatini to‘la anglash va uning rivojlanib borish tendensiyalarini belgilashdagi o‘rni va ahamiyatidan kelib chiqadi. Tabiat, jamiyat va inson tafakkurining rivojlanishiga oid bo‘lgan umumiy qonuniyatlar va tamoyillarni psixologiya falsafaning bazasidan oladi va shu bilan birga o‘zi ham inson ongi va tafakkuri qonuniyatlari sohasidagi yutuqlari bilan falsafani boy ma’lumotlarga ega bo‘lishiga yordam beradi. SHuni alohida ta’kidlash joizki, mustaqillik mafkurasi va milliy ongning shakllanishiga taalluqli umumiy ilmiy qonuniyatlarni izlashda ham yurtimiz sharoitida bu ikkala fan - falsafa va psixologiyaning hamkorligi bevosita sezilmoqda. Bu bog‘liqlik avvalo yangicha tafakkur va dunyoqarashni shakllantirish muammosi ko‘ndalang turgan tarixiy davrda milliy mafkura va milliy g‘oyani shakllantirish kabi dolzarb vazifani bajarishga xizmat qilmoqda.
Sotsiologiya fani ham yangicha ijtimoiy munosabatlar sharoitida o‘z taraqqiyotining muhim bosqichiga o‘tgan ekan, psixologiya ushbu fan erishgan yutuqlardan ham foydalanadi, ham ularning ko‘lami kengayishiga baholi qudrat xizmat qiladi. Ayniqsa, psixologiyadan mustaqil ravishda ajralib chiqqan, bugungi taraqqiyot davrimizda alohida ahamiyat kasb etgan ijtimoiy psixologiyaning sotsiologiya bilan aloqasi uzviy bo‘lib, ular jamiyatda ijtimoiy taraqqiyot va rivojlanishni ta’minlash ishiga xizmat qiladilar. Qolaversa, huquqiy, demokratik davlat qurish ishini sobitqadamlik bilan amalga oshirayotgan O‘zbekiston aholisining huquqiy madaniyatini va demoqratik o‘zgarishlarga psixologik jihatdan tayyorligini amalda ta’minlash, bu sohada muntazam tarzda ijtimoiy fikr va insonlar fikr va qarashlaridagi o‘zgarishlarni o‘z vaqtida o‘rganish, bashorat qilish va taraqqiyot mezonlarini ishlab chiqishda ikkala fanlar metodologiyasi va metodlarini birlashtirish tadbiqiy ahamiyat kasb etadi. SHuning uchun joylarda tashkil etilgan ijtimoiy-psixologik xizmat markazlari ayni shu vazifani bajarishga qaratilgandir. Respublikamiz miqyosida esa “Ijtimoiy fikr” markazining turli mavzular bo‘yicha olib boradigan ijtimoiy so‘rovlari aholining kayfiyati, qiziqishi, xoxishi, ehtiyoji, niyatini ifodalash bilan birga, hukumat va davlat tomonidan qanday istiqbolli rejalar tuzish lozimligiga olib keladi. Ijtimoiy-psixologik so‘rovlarning oliygohlarda o‘tkazilishi ustoz-shogird, talaba-o‘qituvchi munosabatlarini, ish joylarida o‘tkazish xodim-rahbar, xodim-xodim munosabatlarini bilib olish imkonini yaratadi. Bu orqali nafaqat sotsiologik so‘rov, balki inson shaxsiga aloqador psixologik xususiyatlarni aniqlash mumkin bo‘ladi.
Pedagogika bilan psixologiyaning o‘zaro hamkorligi va aloqasi an’anaviy va azaliy bo‘lib, ularning yosh avlod tarbiyasini zamon talablari ruhida amalga oshirishdagi roli va nufuzi o‘ziga xosdir. Respublikamizda amalga oshirilayotgan «Ta’lim to‘g‘risidagi Qonun» hamda «Kadrlar tayyorlashning Milliy Dasturi»ni amalga oshirish ham ikki fan hamkorligi va o‘zaro aloqasini har qachongidan ham dolzarb qilib qo‘ydi. Milliy dasturda e’tirof etilgan yangicha modeldagi shaxsni kamol toptirish, uning chuqur bilimlar sohibi bo‘lib etishishi, barkamolligini kafolatlovchi shart - sharoitlar orasida yangi pedagogik texnologiyalarini ta’lim va tarbiya jarayonlariga tadbiq etishda pedagogikaning o‘z uslub va qoidalari etarli bo‘lmaydi. SHuning uchun ham psixologiya u bilan hamkorlikda yosh avlod ongining ta’lim olish davrlaridagi rivojlanish tendensiyalaridan tortib, toki yangicha o‘qitish texnologiyalarini bola tomonidan o‘zlashtirilishi va undagi aqliy hamda intellektual qobiliyatlarga nechoglik ta’sir ko‘rsatayotganligini o‘rganish va shu asosda ishni tashkil etish psixologiyadagi metodlarni didaktik metodlar bilan uyg‘unlashtirishni taqozo etadi. Ayniksa, ma’naviy barkamollik tamoyillarini maktabda va yangi tipdagi ta’lim muassasalarida joriy etish ham shaxs psixologiyasini teran bilgan xolda o‘qitishning eng ilg‘or va zamonaviy shakllarini amaliyotga tadbiq etishni nazarda tutadi. SHaxsga ta’lim va tarbiya berishning alohida emas, birgalikda qaralishida pedagogika va psixologiya fanlarining o‘zaro uzviyligi muhimdir. Hozirgi kunlarda ta’lim sifati va samaradorligini oshirish uchun ta’lim oluvchining psixologik xususiyatlarini bilgan xolda, unga pedagogik ta’sir etish va uni yangi bilimlarga yo‘naltirish texnologiyasi joriy etilganligi ham bu ikki fan bir-biriga chambarchas bog‘liq ekanligini ko‘rsatadi.