logo

Qadimgi diniy tasavvurlar,urf-odatlar va irimlar

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2195.4482421875 KB
Mavzu: Qadimgi diniy 
tasavvurlar,urf-odatlar 
va irimlar  Re ja:
Shomonlik folbin   baxshichilik 
4 Markaziy Osiyo xalqlari hayotida shomonlik an’analari
1
Islom dinida shomonlik harakatlari
2
Folbinlik    yoki azayimxonlik3 Markaziy Osiyo xalqlari   qadimgi diniy e’tiqodlaridan biri 
sifatida   shomonlikni qayd etish mumkin. Shomonlik e’tiqod 
va an’analari inson ongida g‘ayritabiiylik to‘g‘risidagi 
tasavvurlar to‘liq shakllangan vaqtda paydo bo‘lgan. 
Ushbu e’tiqod oddiy insonning 
dahshatli va tushunarsiz, 
g‘ayritabiiy va sirli holatlarini 
tushunishi va aql kuchidan ustun 
turishi bilan bog‘liqdir.
Shomonlik bu omillar orqali jamoalar hayotining tashqi va 
ichki ziddiyatlarini qamrab oladi. Shomonlikning turli 
vazifalariga (ruhlarni haydash, falokatlarning oldini olish, 
yomg‘ir chaqirish, afsun qilish va h.k.) kelsak, ular ushbu 
e’tiqodning asosiy mohiyatiga qo‘shimchadir. Islom sharoitida shomonlik harakatlari odatda musulmon 
sharoitida, balki madaniy-tarixiy rivojlangan jamiyatda ham 
yashovchanligini yaqqol namoyon etadi. An’analar ko‘pincha 
o‘zgaradi, moslashadi, amaldagi rasmiy din talablarining u 
yoki bu jihatlariga ma’lum darajada birikadi.
Chunonchi, islom sharoitida 
shomonlik harakatlari odatda 
musulmon an’analariga ko‘ra fotiha 
bilan yakunlanadi, biroq ayrim 
folbinlar musulmonlikka to‘g‘ri 
kelmaydi deb fotiha qilmaydigan 
hollar ham uchrab turadi. S H  О М О N  I Z M   -  ibtidoiy  jamoa tuzumi 
yemirilishi davrida paydo  bo ' lgan animistik 
e ' tiqod va ibodatning keng  doirasiga 
kiradigan qadimgi diniy  e ' tiqodlardan biri .
Shomonlarga ,  shuningde к  kelajakni oldin 
aytib berish ,  kasalni davolash ,  o ' lganlarni 
oxiratga uzatish ,  tabiatga xoxlagancha 
o ' zgarishlar qilish kabi xususiyatlar taqaladi . 
O ' tmishda shomonlarning ruh bilan aloqasi shomon do ' mbirasi yoki 
mo ’ jizaviy musiqa ijrosida turli rasm - rusmlarni bajarish jarayonida 
jazavasi tutib ,  holdan toygancha bajarilgan . Shomonlikdagi asosiy, hal 
qiluvchi holat shomon tanasiga 
ruhlarning joylashishi 
to‘g‘risidagi tasavvurdir. 
Bunda shomon ko‘pincha o‘z harakatlarida animistik obraz 
yoki shu obrazlarni eslatuvchi predmetlarni qo‘llaydi. 
Ruhlarni chaqirish shomonlik harakatlarini ta’sirchan 
jamoaga yo‘naltirib, ulardan o‘z manfaatlari yo‘lida 
foydalanishni taqozo etadi.Odamlar shomonning o‘ziga xos trans holatini ko‘rganlarida 
uni o‘zi chaqirgan ruhlar egallab oldi, deb o‘ylaydilar.  Folbinlik yoki azayimxonlik  
vazifalarini ado etish uchun 
kishilardan maxsus qobiliyatga 
ega bo‘lishlari zarur hisoblangan. 
Ushbu iqtidor ko‘pincha tug‘ma 
bo‘lmasdan, ma’lum jiddiy 
tayyorgarlik natijasidagina 
egallangan.
Buning uchun tanlangan nomzod qirq kun davomida 
o‘z xonadonida tashqi dunyodan ajralgan holda chillada 
o‘tiradi.  Bu davr shomonlikning «chilla 
davri» hisoblanadi. Umuman, xalq 
tasavvurida insonlarni ins-jinslar 
ta’siridan eson-omon asrash 
ularning chilla davri (chilla - 
forscha «chixil» - qirq degan 
ma’noni bildiradi) tartib qoidalarga 
qanchalik rioya qilishlariga bog‘liq 
bo‘lgan. 
Chilla inson hayotidagi xatarli, eng og‘ir va eng 
mas’uliyatli davrni anglatuvchi atama hisoblanadi.  Inson hayotining uch davri bilan 
bog‘liq holda chilla davri urf-
odatlaridan, kishilar uchun muhim 
ahamiyatga ega bo‘lgan. Avvalo shuni 
eslash lozimki, har uch davrdagi 
chilladan kuzlangan asosiy maqsad, 
chillali odam va ushbu xonadonni 
yovuz kuchlar, yomon ko‘zlar hamda 
turli ins-jinslar ta’siridan himoya 
qilish bo‘lgan.
An’anaga ko‘ra, har uch chilla davrida,  yani tug‘ilganda ,  nikoh 
to‘yi   va  motam  marosimda ham chillali xonadonda qirq kun 
mobaynida ushbu uy chirog‘i o‘chirilmaydi va chillali odam 
yolg‘iz qoldirilmaydi.  Baxshilarning ta’kidlashicha, 
folbin-baxshilar tomonidan 
tutiladigan chilla turlicha 
bo‘lib, ular orasida eng og‘iri 
va xavflisi baxshilar 
tomonidan tutiladigan qora 
chilla» hisoblanadi.  «Qora chilla»da o‘tiradigan 
kishi 40 kun mobaynida bir 
uydan tashqariga chiqmagan 
holda chimildiqning ichida 
o‘tirishi lozim bo‘lgan. U bu 
davrda boshqa odamlar bilan 
gaplashmasligi va faqat o‘z 
uyida yaqin kishisi tomonidan 
pishirib berilgan pok ovqatni 
yeyishi lozim bo‘lgan.  F olbin-baxshilarga asosan ay ollar yaqinlari k asal 
bo‘lib y ot ib qolganda, oilaviy  hay ot larida o‘zaro 
k e lishmovchilik lar yuz be rganda, biror buy umi y ok i 
jonivorlari y o‘qolganda, f arzandsizlik  holat ida, 
umuman, oila t urmush t arzida og‘ir vaziy at larda 
murojaat  qiladilar. Shomonlik, folbin-baxshichilik (yoki azayimxonlik) amallari juda 
xilma-xil va keng qamrovlidir. Ushbu vazifalarni muvaffaqiyatli 
amalga oshirishda shu toifadagi kishilar benihoyat ulkan 
g‘ayritabiiy qobiliyat sohiblari bo‘lmog‘i lozim deb hisoblashgan . 
Uchinchidan ,  kelajak va inson taqdirini 
oldindan bashorat qilib, shu jumladan, uzoq 
masofada yashovchi kishilar taqdirini ham 
oldindan aytib berganBirinchidan,   kasallik sababi va uni davolash yo‘llarini bilish.
Ikkinchidan,   turli-tuman marosimlar 
asosida bemorlarni davolash. 
To‘rtinchidan,   bedarak ketgan odamlar, yo‘qolib qolgan hayvonlar va 
narsa-buyumlarni qidirib topish.  Shomon lar homiy 
ruhlar yordamida 
asosan quyidagi 
to‘rtta muhim vazifani 
bajarganlar. Baxshi oldiga kelgan bemorning qaysi a’zosi og‘riyotganligini 
bemor tashrifi tufayli uning o‘zining ham tanasidagi o‘sha a’zo 
og‘rishidan bilib olar ekan.  Marosim davomida baxshi bilan 
birga bemorning yonida o‘tirganlar ham ba’zida jazava 
holatiga tushganlar.
Shundan so‘ng baxshi 
bemorni yettita yoki 
to‘qqizta tol va jiyda 
xivchinlari bilan o‘ng 
tomonidan boshlab urgan va 
jinlarni go‘yo chap tarafdan 
haydab chiqargan.

Mavzu: Qadimgi diniy tasavvurlar,urf-odatlar va irimlar

Re ja: Shomonlik folbin baxshichilik 4 Markaziy Osiyo xalqlari hayotida shomonlik an’analari 1 Islom dinida shomonlik harakatlari 2 Folbinlik yoki azayimxonlik3

Markaziy Osiyo xalqlari qadimgi diniy e’tiqodlaridan biri sifatida shomonlikni qayd etish mumkin. Shomonlik e’tiqod va an’analari inson ongida g‘ayritabiiylik to‘g‘risidagi tasavvurlar to‘liq shakllangan vaqtda paydo bo‘lgan. Ushbu e’tiqod oddiy insonning dahshatli va tushunarsiz, g‘ayritabiiy va sirli holatlarini tushunishi va aql kuchidan ustun turishi bilan bog‘liqdir. Shomonlik bu omillar orqali jamoalar hayotining tashqi va ichki ziddiyatlarini qamrab oladi. Shomonlikning turli vazifalariga (ruhlarni haydash, falokatlarning oldini olish, yomg‘ir chaqirish, afsun qilish va h.k.) kelsak, ular ushbu e’tiqodning asosiy mohiyatiga qo‘shimchadir.

Islom sharoitida shomonlik harakatlari odatda musulmon sharoitida, balki madaniy-tarixiy rivojlangan jamiyatda ham yashovchanligini yaqqol namoyon etadi. An’analar ko‘pincha o‘zgaradi, moslashadi, amaldagi rasmiy din talablarining u yoki bu jihatlariga ma’lum darajada birikadi. Chunonchi, islom sharoitida shomonlik harakatlari odatda musulmon an’analariga ko‘ra fotiha bilan yakunlanadi, biroq ayrim folbinlar musulmonlikka to‘g‘ri kelmaydi deb fotiha qilmaydigan hollar ham uchrab turadi.

S H О М О N I Z M - ibtidoiy jamoa tuzumi yemirilishi davrida paydo bo ' lgan animistik e ' tiqod va ibodatning keng doirasiga kiradigan qadimgi diniy e ' tiqodlardan biri . Shomonlarga , shuningde к kelajakni oldin aytib berish , kasalni davolash , o ' lganlarni oxiratga uzatish , tabiatga xoxlagancha o ' zgarishlar qilish kabi xususiyatlar taqaladi . O ' tmishda shomonlarning ruh bilan aloqasi shomon do ' mbirasi yoki mo ’ jizaviy musiqa ijrosida turli rasm - rusmlarni bajarish jarayonida jazavasi tutib , holdan toygancha bajarilgan .