Qadimgi yunoniston fani taraqqiyoti
![QA DI MGI Y UNONI STON FA NI TA RAQQI YOTI
Reja:
1. Qadimgi Yunoniston fani rivojining tarixiy sharoitlari.
2. Qadimgi yunon fanining tug’ilishi va dastlabki ilmiy jamiyatlar.
3. Qadimgi yunon fani rivojlanishining birinchi ioniya bosqichi. Melit maktabi.
4. Qadimgi yunon fanining ikkinchi Afina bosqichi.
5. Qadimgi yunon fanining uchinchi ellinistik davri](/data/documents/f5102871-fbd8-43c3-abe9-b64db0afa624/page_1.png)
![Fan – bu faqat bilimlar y ig’indisi emas,
balk i u bilimlar sist emasini xam o’zida
ak s et t iradi.
Aleksandr Makedonskiy (er.avv. 356-323 y) otasi Filipp-II (er.av. 359-336) o’limidan so’ng 20 yoshida taxtga
chiqadi. Eramizdan avvalgi 336 yilda Iskandar Eron Ahmoniylariga qarshi urushga tayyorgarlik ko’radi.
Eramizdan avvalgi 334 yilda Dardanel (o’sha paytda Gellespont) bo’g’ozidan o’tib, 37 minglik qo’shin bilan
forslar ustiga yurdi. Eramizdan avvalgi 334 yil Granik daryosi bo’yida 40 minglik fors qo’shinlarini tor-mor
etdi. Eramizdan avvalgi 333 yilda Iss shahri yonida va eramizdan avalgi 331 yilda Gavgamel ostonalarida ham
Ahmoniylar tor-mor etildi. Doro III Kodomon jang maydonini tashlab qochadi va keyinchalik harbiy
isyonchilar tomonidan zaharlanib o’ldirildi. Shunday qilib eramizdan avvalgi 330 yilda butun Eron hududi
egallandi. So’ngra Makedonlar Misr, Mesopotamiya va O’rta yer dengizi qirg’oqlaridagi juda katta hududni
bosib oldilar. Misrda Aleksandr Makedonskiy quyosh xudosi Ammonning o’g’li va Misr fir’avni deb e’lon qilindi.
Eramizdan avvalgi 329-327 yillarda Iskandar O’rta Osiyoga, eramizdan avvalgi 327- 324 yillarda G’arbiy
Hindistonga harbiy yurishlar uyushtirdi. Eramizdan avvalgi 324 yilda Iskandar o’z imperiyasining poytaxti qilib
Bobilni tanladi va eramizdan avvalgi 323 yilda shu yerda vafot etdi. Ana shu davrlarda klassik madaniyat
yunon haykaltaroshlari va me’morlari ijodi bilan yanada rivojlandi. Xuddi shu klassik sivilizasiyasining
dastlabki bosqichlaridayoq yaratilgan, buyuk yunon shoiri Gomerning «Ilida va Odesseya» dostoni bizgacha
yetib kelgan.](/data/documents/f5102871-fbd8-43c3-abe9-b64db0afa624/page_2.png)
![
Taxminan er.avv. X asrlardanoq Qadimgi Yunoniston
(Elladada)da klassik madaniyat mavjud edi va bu kishilarning
keyingi rivojiga ulkan tasir ko’rsatdi.Bu davr mobaynida
jamiyatning tashkil topish shakllari o’zgaradi. Eramizdan
avvalgi VIII-VI asrlarda quldorlik shahar davlatchalari (bunday
quldorlik davlatlarni yunonlar - polislar deb atashgan) vujudga
keladi. Bu shahar-davlatlar eramizdan avvalgi V-IV asrlarda
gullab yashnaydi. Eramizdan avvalgi V asrlarda Eron-Yunon
urushlarida yunonlarning g’alaba qilishi natijasida Afina davlati
qudrati ayniqsa Perikl ( er.av. 443-429) davrida kuchayadi.
Shundan so’ng Afina va ittifoqchilari bilan Sparta
boshchiligidagi Janubiy Yunonistonning shahar-davlatlari
o’rtasidagi uzoq davom etgan urush (tarixda «Pelonones
urushi» deb nom olgan ) natijasida har ikkala tomon juda
kuchsizlanib, ularning iqtisodi izdan chiqadi. Yunonistonning
shimolida joylashgan Makedoniya bundan foydalanib,
eramizdan avvalgi IV asr urtalarida (er.avv.337 yilda) butun
Yunonistonni bosib oldi va buni Korinfs kongressida yuridik
jihatdan rasmiylashtirdi. Aleksandr Makedonskiyning
bosqinchilik yurishlari natijasida ulkan monarxiya vujudga
keldi. Keyinchalik, eramizdan avvalgi II asrlarda Rim bilan
bo’lgan urushda Makedoniya mag’lubiyatga uchradi va Rimga
tobe bo’lib qoldi](/data/documents/f5102871-fbd8-43c3-abe9-b64db0afa624/page_3.png)
![Homer (qadimgi yunoncha: Ὅμηρος, Hómēros ) yunon
shoiri , „Iloada“ va „Odisseya“ asarlari muallifidir. Uning
hayoti haqida aniq maʼlumotlar yoʻq. Turli davrlarda
yaratilgan tadqiqotlarda uning yashab oʻtgan davrini
mil. av. 12-asr bilan 7-asr oraligʻida deb koʻrsatiladi.
Homerning soʻqir boʻlgani, oʻz asarlarini baxshilar kabi
ogʻzaki aytgani maʼlum. Ularni kim, qachon yozib olgani
aniq emas. Homerga nisbat berilgan asarlar koʻp,
ammo gomershunoslar kup tortishuvlardan keyin fakat
2 asarni — „Iliada“ va „Odisseya“ Homerniki deb tan
olishgan. Ularning ikkovi ham qahramonlik eposi boʻlib,
yunon mifologiyasi asosida yaratilgan. Shu bilan birga,
ularda faqat sheʼrlar, afsonalar va rivoyatlargina emas,
real tarixiy vokealar ham aks etgan. Jumladan, „Iliada“
dostonida tasvirlangan Troya koʻp zamonlar afsonaviy
shahar hisoblanib kelingan, ammo buyuk arxeolog
Shpilman koʻp yillik izlanishlardan soʻng uni topdi va bu
shahar tarixda mavjud boʻlganini isbot qildi. Homer
asarlaridan namunalar oʻzbek tiliga tarjima qilingan
(Mirtemir, Qodir Mirmuhamedov va boshqalar). [1]Troya oti](/data/documents/f5102871-fbd8-43c3-abe9-b64db0afa624/page_4.png)
![
Shunday qilib, qadimgi yunon olimlarining faoliyati natijasida tarixda birinchi bor fan aniqlaydigan kriteriyalarga
javob berila boshlandi. Fan – bu faqat bilimlar yig’indisi emas, balki u bilimlar sistemasini xam o’zida aks ettiradi.
Shuningdek fan yangi bilimlarni olish uchun faoliyat natijasidir. Bir guruh maxsus kishilar tomonidan amalga
oshiriladigan bu faoliyat – ilmiy jamiyat deb ataladi. Barcha bu xarakteristikalar qadimgi yunon sivilizasiyasidan
oldingi markazlar, ya’ni Misr, Bobil va Assuriya sivilizasiyalarida uchramaydi. Faqat eramizdan avvalgi VI asrlarda
Yunonistonda yangi bilimlarni to’plash uchun aktiv faoliyat boshlanib, birinchi ilmiy jamiyatlar: Milet maktabi, Aflotun
akademiyasi; perepatetiklar (sayr qilmoq) va boshqalar vujudga keladi. 31 Yunon olimlari va faylasuflarining
matematika, geometriya, mexanika va boshqa fanlar sohasidagi xizmati juda ulkan ahamiyatga ega. Lekin shunday
bo’lsa-da, hozirgi zamon fanining asosi faqat eramizning XV-XVII asrlaridagina ko’riladi va bu avvalo Galiley va Nyuton
nomlari bilan bog’liq. Qadimgi Yunoniston fani bu vazifalarni yecha olmasdi, chunki u hayotdan uzoqlashgan, juda
ham mavhum (abstrak) tasavvurga ega edi. Qadimgi Yunoniston fani va texnikasi rivojlanishining asosiy yo’nalishlari
quyidagicha: Masalan uzoq davrlar mobaynida Yunoniston ham siyosiy, ham iqtisodiy munosabatlarda bo’lingan edi,
ya’ni Yunoniston yagona markazlashgan davlat bo’lmay, u har biri mustaqillikka intilayotgan shahar-davlatchalardan
iborat edi. Bu shahar-davlatchalarning har biri o’ziga xos siyosiy va ma’naviy hayotiga ega bo’lib, bu albatta Qadimgi
Yunonistonning falsafiy va tabiiy fanlar sohasidagi g’oyalarga ta’sir etmasdan qolmadi](/data/documents/f5102871-fbd8-43c3-abe9-b64db0afa624/page_5.png)
![
Qadimgi yunon faylasuflaridan biri Geraklit Effesskiy (er.av.530-470 y.) qadimgi Yunon dealektikasining tashkil
etuvchisi bo’lib, u Milet maktabining materialistik qarashlarini rivojlantiradi. Geraklit olamning asosi olov deb
hisoblaydi. (Yemu prinadlejat slova: «Na ogon obmanivayetsya vse, i ogon-na vse, kak na zoloto-tovar ы- i na tovar ы-
zoloto»). Geraklit 32 birinchilardan bo’lib bilimlarning nisbiyligiga e’tibor bergan. U aytganidek: «Daryoda har doim
yangi-yangi suvlar oqadi. O’sha bitta daryodagi suvga xech qachon ikki marta kirish mumkin emas»](/data/documents/f5102871-fbd8-43c3-abe9-b64db0afa624/page_6.png)
![
Eramizdan avvalgi VI asr Qadimgi Yunon fanining tug’ilish davri bo’lib hisoblanadi va uning
rivojlanishini birinchi ioniy bosqichini tashkil etadi. Kichik Osiyoning g’arbiy sohilidagi Ioniya
viloyati va undagi Milet shahri ilm-fan taraqqiyotining markaziga aylangan edi. Ioniya olimlari Misr
va Bobil olimlarining ilmiy bilimlaridan xabardor bo’lib, o’sha bilimlarni yanada rivojlantirganlar.
Qadimgi Yunon falsafasining eng dastlabki bosqichlaridanoq, ikki asosiy qarama-qarshi pozisiyalar
kurashi, ya’ni – idealistlar va materialistlar oqimi vujudga keladi. Birinchi ioniy faylasuf manbalarda
Fales (taxminan er.av. 625-547 yillar) hisoblanadi. U Milet maktabining asoschisi bo’lib, qaysikim bu
maktab antik davr falsafasining ilk kurtagi bo’lib hisoblanadi. Fales tug’ilgan Milet shahri o’sha
davrda yirik savdo va hunarmandchilik markazi edi. Falesning hayot va qarashlari to’g’risida kam
ma’lumot saqlangan. Bu ma’lumotlarni Aflotun va Arastu asarlaridan topish mumkin. Fales fikri
bo’yicha suv-butun borlikning asosidir, ya’ni yer, havo va barcha jonivorlar suvdan paydo bo’lgan.
Falesning faylasuf, matematik, astronom, injener, siyosiy arbob, va hatto savdogar bo’lganligi
manbalarda eslatiladi. Fales quyosh tutilishining sabablarini kashf etgan, piramidalarga va unga
o’xshash baland binolarning soyalariga qarab, balandligini aniqlagan deb hisoblanadi.](/data/documents/f5102871-fbd8-43c3-abe9-b64db0afa624/page_7.png)
![Fales Miletlik (qadimgi yunoncha: Θαλῆς ὁ Μιλήσιος; miloddan avvalgi taxminan 625 — taxminan 547) — yunon
faylasufi, antik falsafa va fanning ilk namoyandasi. Milet maktabiga asos solgan. Fales savdogar, siyosiy arbob,
munajjim, fiziolog, suv muhandisi sifatida ham taniqli edi. U koʻpgina mamlakatlar (jumladan, Misr va Bobil)da
boʻlib, ularning madaniyati, fani, falsafiy merosi bilan yaqindan tanishgan. Turli sohalarda, xususan,
astronomiyada kashfiyotlar qildi (mas, Yunonistonda 1boʻlib Quyoshning miloddan avvalgi 585 yilda tutilishini
oldindan aytib bergan). Falesning fikricha, Oyning yorugʻi Quyosh nurining undagi inʼikosidir. U, shuningdek,
Quyoshning 1 yil davomida harakati 365 kunga teng ekanligini isbotlagan. Fales taʼlimotiga koʻra, tabiatdagi
turlituman narsa va hodisalar dastlabki ibtido — suvdan paydo boʻlgan va pirovardida suvga aylanadi. U 1boʻlib,
olamning moddiy birligi haqida, bu moddiy birlikning doimiy harakatda va oʻzgarishda ekanligini aytgan.
Fales asarlari saklanmagan. U hakdagi maʼlumotni Aristotel asarlaridan topish mumkin. Jumladan, Fales
"Quyoshning harakati haqida" "Teng kunlik haqida" kitoblarini yozganligi maʼlum.](/data/documents/f5102871-fbd8-43c3-abe9-b64db0afa624/page_8.png)
![
Qadimgi Yunon fanida alohida o’rinni egallagan yana bir olim bu Pifagordir. (er.av.
582-500 y.) Pifagor va uning shogirdlari matematika, geometriya, astronomiya va fizika
sohasida juda ko’p ishlarni amalga oshirganlar. Matematikadagi irrasional tushunchasi, Pifagor
teoremasi o’sha davrlardan hozirgacha qo’llaniladi. Pifagor yerning shar shaklida ekanligi va
uning o’z o’qi atrofida aylanishini aytgan. Pifagor va uning shogirdlari Pifagor idealistik
maktabiga asos solganlar](/data/documents/f5102871-fbd8-43c3-abe9-b64db0afa624/page_9.png)
![. Qadimgi y unon fanining ik k inchi Afi na
bosqichi
Qadimgi Yunon fannining ikkinchi – Afina bosqichi shahar-davlatchalarning gullab yashnagan
davri bilan bog’liq bo’lib, u er.av. V-IV asrlarga to’g’ri keladi. Bu davr shahardavlatchalar
orasida Afinaning qudratga erishuvi bilan Aleksandr Makedonskiy tomonidan yunon
polislarining bo’ysundirilishi oralig’idagi davrga to’g’ri keladi. Bu davrda forslar bilan urushda
g’alaba qilgan Afina iqtisodiy, savdo va harbiy flot sohasida katta yutuqlarga erishadi. Bu
ko’tarinkilik ilm-fan rivojiga xam turtki berdi. Qadimgi Yunon materializmining vujudga kelishi
er.av. 460-340 yillarda yashab o’tgan Demokrit nomi bilan bog’liq. Demokrit Frakiyadagi savdo
shaharchasi Abderada tug’iladi. Yirik savdogar va quldorning o’g’li bo’lgan Demokrit bir qator
mamlaktlarga sayohat qilib, Misr, Mesopatamiya, Hindistonda bo’lib, so’ngra Afinaga ham
tashrif buyuradi va Suqrot bilan uchrashadi](/data/documents/f5102871-fbd8-43c3-abe9-b64db0afa624/page_10.png)
![Qadimgi Yunon faylasuflari
Demokrit Suqrot Aflotun](/data/documents/f5102871-fbd8-43c3-abe9-b64db0afa624/page_11.png)
![Arast u
Arastu Aflotunning “g’oyalar” nazariyasiga qarshi chiqib, u tabiatni moddiy asosga ega bo’lgan narsalar yig’indisidan
iborat, u har doim harakatda va o’zgarishdadir deb hisoblaydi. Arastu o’zining “Osmon haqida”, “Meteorologika”
asarlarida yer va osmon o’rtasidagi hodisalarni, planetalar, kometalar, meteorlar masalasi, hamda rangning hosil
bo’lishi, kamalak hodisalari kabi muammolar ustida so’z yuritadi. To’rtinchi kitobda, aniqrog’i Arastuning shogirdi
Strabon tomonidan yozilgan bu kitobda dastlabki kimyoviy tasavvurlar haqidagi hikoyani bilib olamiz. Arastu tabiiy
fanlar sohasida biologiyada ham katta yutuqlarga erishgan. U zoologiyani uch qismga bo’lgan: anatomiya, umumiy
fiziologiya va embrologiyaga. O’zining izlanishlarida Arastu 500 dan ortiq hayvonlar haqida aniq va to’la ma’lumot
beradi. Ayrimlarini hatto o’zi o’z qo’li bilan kesib, operasiya qilib o’rgangan. Hayvonlar klassifikasiyasida (tasnifida)
Arastu ilgarigi dixotomiya prinsipini (yunon: - dichotomia - razdeleniya nadvoye) rad qiladi. Bunga ko’ra hayvonlar yerda
va suvda yashovchi, qanotli va qanotsiz kabi qarama-qarshi guruhlarga bo’linadi. Arastuning aytishicha bunday prinsip
bir-biriga juda o’xshash hayvonlarni ham ajratib qo’yishga olib keladi, masalan qanotli va qanotli bo’lmagan
chumolilarni ajratib qo’ygandek. Arastu sillogizmlari (ikkita mustaqil fikrdan kelib chiqadigan xulosa Mas: barcha
metallar elektr o’tkazuvchi, mis-metal, demak mis elektr o’tkazuvchi) uning mantiq sohasida ham faoliyat ko’rsatganidan
dalolat beradi. Xozirgi nuqtai nazardan qaraganda Arastu fizika 35 va astronomiya sohasida kamroq yutuqqa erishgan.
Chunki Arastu yerni shar shaklida ekanligini tasdiqlasada, ammo u yerni butun koinotning markazidir, Quyosh va
yulduzlar yer atrofida aylanadi degan geosentrik nazariyani ilgari surgan](/data/documents/f5102871-fbd8-43c3-abe9-b64db0afa624/page_12.png)
![Taxminan e.av. 460-370 yillarda kichik Osiyoga yaqin
Kos orolida Qadimgi Yunonistonning buyuk vrachi
afsonaviy Gippokrat yashagan. Gippokrat faoliyati
natijasida Kos medisina maktabi tashkil topadi.
Gippokrat bemorlarni kuzatish va o’rganish sistemasini
tashkil etadi, davolashning bir qator yangi usullarini
yaratadi. Uning "Gippokrat tuplami" yoki «Korpus
Hippokratikum» nomli tibbiy asari 72 kitobdan iborat
bo’lgan. Uning asarlarida dorivor o’simliklarning 236 ta
xili tasvirlanib, xususiyatlari bayon etilgan. Buyuk
shifokor qalamiga mansub «Gippokrat qasamyodi» hali
ham o’z ahamiyatini yo’qotgani yo’q. «Gippokrat
qasamyodi»da tabib bilan bemor orasida bo’ladigan
munosabat bayon etilgan. Gippokrat er.av. 375 yilda 85
yoshida vafot etgan.](/data/documents/f5102871-fbd8-43c3-abe9-b64db0afa624/page_13.png)
![. Qadimgi y unon fanining uchinchi ellinist ik dav ri
Qadimgi Yunoniston fani rivojining ellinistik davrida mexanika sohasida ham katta yutuqlarga
erishilgan. Bu davr mexanik - olimlari orasida alohida obro’ga va sharafga erishgani er.av. 287-212
yillarda yashagan Arximed hisoblanadi. Bu buyuk olim Sisiliya orolidagi Sirakuza shahrida tug’iladi. U
Rim va Karfagen o’rtasida O’rta yer dengizida hukmronlik kilish uchun bo’lib o’tgan birinchi va ikkinchi
Puni urushlari davrida yashagan. Arximedning otasi matematik va astranom Fidiy bo’lib, u o’z o’g’liga
yaxshi ma’lumot beradi. Arximed o’sha vaqtda Aleksandriya ilmiy markazining ko’pchilik olimlari bilan
yaqindan tanish edi. Arximed Sirakuza shohi Giyeron II ning qarindoshi va yaqinlaridan edi. Ikkinchi
Puni urushi ( er.av. 36 218-201 yillar) davrida Arximed Sirakuza mudofasiga rahbarlik qiladi. Uning
boshchiligida o’sha davr uchun mukammal hisoblangan otiladigan snaryadlar yasaladi, natijada rim
legionlari shaharni shturm bilan ololmay uni qamal qilishga majbur bo’lishadi. Nihoyat er.av. 212
yilda Sirakuza rimliklar tomonidan egallanib, Arximed o’ldiriladi( taxminlarga qaraganda Rim
qo’mondoni Marsellning buyrug’isiz u o’ldirilgan) . Ma’lumotlarga ko’ra Arximed o’limi oldindan Rim
soldatiga "Mening chizmalarimga tegma" deb aytgan](/data/documents/f5102871-fbd8-43c3-abe9-b64db0afa624/page_14.png)
![Ota va
o’g’il](/data/documents/f5102871-fbd8-43c3-abe9-b64db0afa624/page_15.png)
![
Arximed falsafiy qarashlarining ham ilg’or xarakterda ekanligini aytib o’tish zarur. Bu sohada u materialist
tabiatshunos - faylasuf Demokrit pozisiyasini qo’llab - quvvatlaydi va taxminan er.av. 320-250 yillarda yashagan
Aristarx Samosskiy fikrlariga qo’shiladi. Aristarx birinchi bo’lib geliosentrizm g’oyasini ilgari surgan, ya’ni - Kuyosh Yer
atrofida emas balki Yer Quyosh atrofida aylanadi - deb hisoblagan. F . Engels uni Qadimgi dunyo "Koperniki" deb
atagan edi. Shuni aytish kerakki, ya’ni Demokrit ta’limoti va Aristarx Samosskiy qarashlari o’sha vaqtlarda rasmiy
tanqidga va muhokamaga uchragan edi. Xato bo’lmasa kerak, agar biz Arximedni so’ngi yirik tabiatshunos va shu
bilan birga birinchi muhandis - olim deb aytsak, chunki uning ishlari tabiiy fanlarni mustaqil sohaga aylanishini
boshlab berdi. Keyingi yillarda uning ishlari uzoq vaqt davomida o’z bahosini topmadi va amalda qo’llanilmadi. Fakat
Uyg’onish Davriga kelibgina Arximed ishlari o’z qiymatini topdi va yanada rivojlantirildi. Arximed asarlari birinchi bor
1543 yilda (lotin tiliga) tarjima qilinadi. Shu yili N.Kopernikning "Ob obrasheniyax nebesnix sfer" nomli mashhur asari
nashr etildi. Agar Arximed qadimgi yunon tabiatshunoslarining so’ngi buyuk vakili bo’lsa, Qadimgi Yunonistonning
so’ngi yirik faylasufi bu er.av. 342-270 yillarda yashagan Epikur hisoblanadi. O’z qarashlarida Epikur materialist
bo’lgan. U "hyech narsa yo’qdan vujudga kelmaydi va olam abadiydir" deb hisoblaydi. Epikur ham demokrit kabi olam
atomlardan va bo’shliqlardan iborat deb hisoblaydi. Epikurning dinga bulgan munosabati ham qiziq, chunki u
xudolarning borligini tan olsada, lekin xudolar odamlar hayotiga aralashmagan va hyech qanday ta’sir o’tkazmaydi,
deb hisoblaydi. K](/data/documents/f5102871-fbd8-43c3-abe9-b64db0afa624/page_16.png)
![Key ingi y uz y illik da Epik ur xudosiz -
fay lasuf deb hisoblangan.](/data/documents/f5102871-fbd8-43c3-abe9-b64db0afa624/page_17.png)
![Foy dalanilgan manba v a adabiy ot lar
1. Rahimjanova D. Yunon mumtoz falsafasidagi Arastu falsafiy qarashlarida erkinlik fenomeni.
2. Akademik research in educational scienes, 2021
3. Losev a.F Filosofiya, mifologiya,kultura.M. 1991.
4.Losev A. F. История античной эстетики. М., 1980
5. Yo’ldoshe S. Antik falsafa. T. 1999.](/data/documents/f5102871-fbd8-43c3-abe9-b64db0afa624/page_18.png)
![Thank y ou for w at ching](/data/documents/f5102871-fbd8-43c3-abe9-b64db0afa624/page_19.png)
QA DI MGI Y UNONI STON FA NI TA RAQQI YOTI Reja: 1. Qadimgi Yunoniston fani rivojining tarixiy sharoitlari. 2. Qadimgi yunon fanining tug’ilishi va dastlabki ilmiy jamiyatlar. 3. Qadimgi yunon fani rivojlanishining birinchi ioniya bosqichi. Melit maktabi. 4. Qadimgi yunon fanining ikkinchi Afina bosqichi. 5. Qadimgi yunon fanining uchinchi ellinistik davri
Fan – bu faqat bilimlar y ig’indisi emas, balk i u bilimlar sist emasini xam o’zida ak s et t iradi. Aleksandr Makedonskiy (er.avv. 356-323 y) otasi Filipp-II (er.av. 359-336) o’limidan so’ng 20 yoshida taxtga chiqadi. Eramizdan avvalgi 336 yilda Iskandar Eron Ahmoniylariga qarshi urushga tayyorgarlik ko’radi. Eramizdan avvalgi 334 yilda Dardanel (o’sha paytda Gellespont) bo’g’ozidan o’tib, 37 minglik qo’shin bilan forslar ustiga yurdi. Eramizdan avvalgi 334 yil Granik daryosi bo’yida 40 minglik fors qo’shinlarini tor-mor etdi. Eramizdan avvalgi 333 yilda Iss shahri yonida va eramizdan avalgi 331 yilda Gavgamel ostonalarida ham Ahmoniylar tor-mor etildi. Doro III Kodomon jang maydonini tashlab qochadi va keyinchalik harbiy isyonchilar tomonidan zaharlanib o’ldirildi. Shunday qilib eramizdan avvalgi 330 yilda butun Eron hududi egallandi. So’ngra Makedonlar Misr, Mesopotamiya va O’rta yer dengizi qirg’oqlaridagi juda katta hududni bosib oldilar. Misrda Aleksandr Makedonskiy quyosh xudosi Ammonning o’g’li va Misr fir’avni deb e’lon qilindi. Eramizdan avvalgi 329-327 yillarda Iskandar O’rta Osiyoga, eramizdan avvalgi 327- 324 yillarda G’arbiy Hindistonga harbiy yurishlar uyushtirdi. Eramizdan avvalgi 324 yilda Iskandar o’z imperiyasining poytaxti qilib Bobilni tanladi va eramizdan avvalgi 323 yilda shu yerda vafot etdi. Ana shu davrlarda klassik madaniyat yunon haykaltaroshlari va me’morlari ijodi bilan yanada rivojlandi. Xuddi shu klassik sivilizasiyasining dastlabki bosqichlaridayoq yaratilgan, buyuk yunon shoiri Gomerning «Ilida va Odesseya» dostoni bizgacha yetib kelgan.
Taxminan er.avv. X asrlardanoq Qadimgi Yunoniston (Elladada)da klassik madaniyat mavjud edi va bu kishilarning keyingi rivojiga ulkan tasir ko’rsatdi.Bu davr mobaynida jamiyatning tashkil topish shakllari o’zgaradi. Eramizdan avvalgi VIII-VI asrlarda quldorlik shahar davlatchalari (bunday quldorlik davlatlarni yunonlar - polislar deb atashgan) vujudga keladi. Bu shahar-davlatlar eramizdan avvalgi V-IV asrlarda gullab yashnaydi. Eramizdan avvalgi V asrlarda Eron-Yunon urushlarida yunonlarning g’alaba qilishi natijasida Afina davlati qudrati ayniqsa Perikl ( er.av. 443-429) davrida kuchayadi. Shundan so’ng Afina va ittifoqchilari bilan Sparta boshchiligidagi Janubiy Yunonistonning shahar-davlatlari o’rtasidagi uzoq davom etgan urush (tarixda «Pelonones urushi» deb nom olgan ) natijasida har ikkala tomon juda kuchsizlanib, ularning iqtisodi izdan chiqadi. Yunonistonning shimolida joylashgan Makedoniya bundan foydalanib, eramizdan avvalgi IV asr urtalarida (er.avv.337 yilda) butun Yunonistonni bosib oldi va buni Korinfs kongressida yuridik jihatdan rasmiylashtirdi. Aleksandr Makedonskiyning bosqinchilik yurishlari natijasida ulkan monarxiya vujudga keldi. Keyinchalik, eramizdan avvalgi II asrlarda Rim bilan bo’lgan urushda Makedoniya mag’lubiyatga uchradi va Rimga tobe bo’lib qoldi
Homer (qadimgi yunoncha: Ὅμηρος, Hómēros ) yunon shoiri , „Iloada“ va „Odisseya“ asarlari muallifidir. Uning hayoti haqida aniq maʼlumotlar yoʻq. Turli davrlarda yaratilgan tadqiqotlarda uning yashab oʻtgan davrini mil. av. 12-asr bilan 7-asr oraligʻida deb koʻrsatiladi. Homerning soʻqir boʻlgani, oʻz asarlarini baxshilar kabi ogʻzaki aytgani maʼlum. Ularni kim, qachon yozib olgani aniq emas. Homerga nisbat berilgan asarlar koʻp, ammo gomershunoslar kup tortishuvlardan keyin fakat 2 asarni — „Iliada“ va „Odisseya“ Homerniki deb tan olishgan. Ularning ikkovi ham qahramonlik eposi boʻlib, yunon mifologiyasi asosida yaratilgan. Shu bilan birga, ularda faqat sheʼrlar, afsonalar va rivoyatlargina emas, real tarixiy vokealar ham aks etgan. Jumladan, „Iliada“ dostonida tasvirlangan Troya koʻp zamonlar afsonaviy shahar hisoblanib kelingan, ammo buyuk arxeolog Shpilman koʻp yillik izlanishlardan soʻng uni topdi va bu shahar tarixda mavjud boʻlganini isbot qildi. Homer asarlaridan namunalar oʻzbek tiliga tarjima qilingan (Mirtemir, Qodir Mirmuhamedov va boshqalar). [1]Troya oti
Shunday qilib, qadimgi yunon olimlarining faoliyati natijasida tarixda birinchi bor fan aniqlaydigan kriteriyalarga javob berila boshlandi. Fan – bu faqat bilimlar yig’indisi emas, balki u bilimlar sistemasini xam o’zida aks ettiradi. Shuningdek fan yangi bilimlarni olish uchun faoliyat natijasidir. Bir guruh maxsus kishilar tomonidan amalga oshiriladigan bu faoliyat – ilmiy jamiyat deb ataladi. Barcha bu xarakteristikalar qadimgi yunon sivilizasiyasidan oldingi markazlar, ya’ni Misr, Bobil va Assuriya sivilizasiyalarida uchramaydi. Faqat eramizdan avvalgi VI asrlarda Yunonistonda yangi bilimlarni to’plash uchun aktiv faoliyat boshlanib, birinchi ilmiy jamiyatlar: Milet maktabi, Aflotun akademiyasi; perepatetiklar (sayr qilmoq) va boshqalar vujudga keladi. 31 Yunon olimlari va faylasuflarining matematika, geometriya, mexanika va boshqa fanlar sohasidagi xizmati juda ulkan ahamiyatga ega. Lekin shunday bo’lsa-da, hozirgi zamon fanining asosi faqat eramizning XV-XVII asrlaridagina ko’riladi va bu avvalo Galiley va Nyuton nomlari bilan bog’liq. Qadimgi Yunoniston fani bu vazifalarni yecha olmasdi, chunki u hayotdan uzoqlashgan, juda ham mavhum (abstrak) tasavvurga ega edi. Qadimgi Yunoniston fani va texnikasi rivojlanishining asosiy yo’nalishlari quyidagicha: Masalan uzoq davrlar mobaynida Yunoniston ham siyosiy, ham iqtisodiy munosabatlarda bo’lingan edi, ya’ni Yunoniston yagona markazlashgan davlat bo’lmay, u har biri mustaqillikka intilayotgan shahar-davlatchalardan iborat edi. Bu shahar-davlatchalarning har biri o’ziga xos siyosiy va ma’naviy hayotiga ega bo’lib, bu albatta Qadimgi Yunonistonning falsafiy va tabiiy fanlar sohasidagi g’oyalarga ta’sir etmasdan qolmadi