logo

qadimgi yunonistonda adabiyot, san’at va din

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

330.470703125 KB
Mavzu:qadimgi 
yunonistonda 
adabiyot, san’at va 
din                                                Adabiyot
Qadimgi yunon adabiyoti quyidagi davrlarga bo‘linadi: 
1.  Krit-Mikena yoki Egey madaniyati(miloddan oldingi 2 ming  
yillikdan  
miloddan oldingi XII asrgacha). 
2.  Homer davri adabiyoti(m.o. IX-VIII asrlar). 
3.  Yunon adabiyotining arxaik davri(m.o. V asr boshlarigacha). 
4.  Antik davr – m.o. V-IV asrlar. Ellin polislarining gullab-yas- 
hnash davri. 
5.  Ellinizm davri(ellin jamiyati adabiyoti) – m.o. VI-I asrlar. 
6.  Rim imperiyasi davridagi yunon adabiyoti – m.o. I asr oxiri- 
dan. 
Qadimgi Sharq va Yangi davr Ovrupa adabiyotini bir-biri bilan  
bog‘lab turuvchi antik davr, yunon adabiyoti o‘z ahamiyati jihatidan  
jahon adabiyotining bir bo‘lagi hisoblanadi.                                              Krit miken davri adabiyoti
Miloddan oldingi I I  mingy illik da Yunonist on hududi va Egey   
de ngizidagi orollarda ik k i y irik  mark azlar nomi bilan K rit -Mik e na  
de b  at algan,  qadimgi  madaniy at   pay do  bo‘lgan.  Qadimgi y unon- 
larning t asav vuri bo‘y icha “muqaddas”  Olimp t og‘iga mak on qur- 
gan ma’bud va ma’budalar haqidagi mifl ar ham ay nan shu davrda  
y arat ilgan. K rit -Mik e na adabiy ot ining birinchi davri x alq og‘zak i  
ijodining uzoq asrlarini qamrab olgan bo‘lib, m.o. I X  asrda y ak un- 
lanadi. Ushbu davr ijodi namunalari bizgacha y e t ib k e lmagan v a u  
haqidagi ba’zi ma’lumot larni k ey ingi davr adabiy ot idan, Qadimgi     
Misr v a xe t t  hujjat laridan (K ichik  Osiy oga hujum qilgan qabilalarn- 
Home rning e poslarida ular y unonlarning “axey ”  va “danay ”  
qabilalari  de b  at aladi)  t opish  mumk in.                                             Homer davri adabiyoti 
Arxaik  davrda  bir  necha  asrlar   
davomida  shakllangan  va  m.o.VI  
asrda  yozib  olingan  Homerning   
  “Iliada” va “Odisseya” dostonlari 
to‘laligacha yetib kelgan yagona  
namunalar hisoblanadi. 10 yil 
davom etgan Troya urushi va 
undan  
keyingi o‘n yillik voqealari aks 
etgan bu dostonlar epik qo‘shiqlar 
 
va rivoyatlar asosida maydonga 
kelgan.                                               Ezop masalchilikning otasi
Ezop (Akadroz)(tax. mil.av. VI asr) 
Masalchilikning otasi deb  hisoblangan  
yarim  afsonaviy  Ezop  –  miloddan  oldingi 
 VI  asrda    yashagan. Rivoyatlarga 
qaraganda, aslida u frigiyalik qul bo‘lib,    
keyinchalik  ozod  qilingan.  Lidiya  shohi  
Krez  saroyida  xizmatda    bo‘lgan, Delfada 
yerli xalq bilan bo‘lgan janjalda qoyadan 
uloqtirib    o‘ldirilgan. Antik davrda ma’lum 
bo‘lgan deyarli barcha masallarning syujeti 
Ezopniki deb hisoblangan. Ular miloddan 
avvalgi V-IV    asrlardan boshlab to‘planib, 
yozib olingan va  “Ezop masallari” kitobiga 
kiritilgan. Milodiy X-Xvasrlardagi 
qo‘lyozmalarda 300 dan    ortiq shunday 
masal saqlanib qolgan.                                              Alkey (m.av. 630–640 yy. tug‘.)
  Lesbos orolining poytaxti Mit- 
ilena shahrida badavlat oilada 
tug‘ilgan. Shoir, taxminan 
miloddan     oldingi VII – VI asrlar 
o‘rtasida ijod qilgan. Bu davrlarda 
zodagonlar bilan quyi tabaqa 
o‘rtalaridagi ijtimoiy-siyosiy 
munosabatlar   juda keskinlashib 
ketgan edi. Uning ijodida siyosiy 
kurashlar, fuqarolar urushi, 
muhojirlar hayotini aks ettirish 
asosiy o‘rinni egallagan   bo‘lsada, 
 muhabbat  mavzularida  ham  
juda  ko‘p  jo‘shqin  misralar  
yaratgan.                                             San’at  va haykaltaroshlik
Qadimgi Yunoniston arxitektura tarixi 
va madaniyat tarixi uch davrga 
bo'lingan. 
1. Qadimgi davr - arxaik. Forsonlarning 
o'z erlarini ozod qilib, forsiylarning 
bosqinchiligini yo'qotish, forsliklar 
bemalol yaratish imkoniyatiga ega 
bo'lishdi. 600-480 Miloddan avvalgi. 
2. Xush kuni klassik. Aleksandr 
Makedonskiy turli madaniyatli ulkan 
hududlarni turli xil madaniyatlar bilan, 
bu madaniyatlarning eklektikasi yunon 
klassik san'atining pasayishiga sabab 
bo'ldi. Xush kuni uning o'limidan keyin 
yuz berdi. 480-323 yil mil. 
3. Kechki davr - ellenizm. Bu davr B 
yilning navbatida, biz zabt etganda 
bizning davrimizga o'tdi.  Qadimgi  misr 
   Yunoniston ta'sirida bo'lgan Rimliklar.                                              Afina shahri yunonistondagi san’at 
markazlarining eng kattasi bo’lgan
Perikl hukmronligi davri (443— 429) Afina 
kuchqudratining eng kuchaygan, siyosiy 
tuzumning eng demokratlashgan va 
madaniyatning ravnaq topgan davri 
hisoblanadi. Eng keng tarqalgan davriylikka 
ko'ra, 5-asrning yunon tasviriy san'ati va 
me'morchiligi tarixi ikkita katta davrga bo'lish 
odat tusiga kirdi: erta klassika yoki qat'iy 
uslub va yuqori yoki rivojlangan klassika 
san'ati. Ularning orasidagi chegara asrning 
o'rtalariga to'g'ri keladi, ammo san'atdagi 
chegaralar umuman o'zboshimchalik bilan 
yuzaga keladi va bir sifatdan ikkinchisiga 
o'tish asta-sekin va san'atning turli sohalarida 
har xil tezlikda bo'ladi. Bu kuzatish nafaqat 
erta va yuqori klassika, balki arxaik va erta 
klassik san'at o'rtasidagi chegara uchun ham 
amal qiladi.                                             haykaltaroshlik
  Haykaltaroshlikda yuqori klassika san'ati asosan 
Miron, Phidias va Poliklning ishlari bilan bog'liq. Miron 
haykalda odamning harakatini etkazishga intilgan 
avvalgi davr ustalarini qidirishni yakunladi. Yunon 
san'atida birinchi marta uning eng mashhur asarlari 
Discobole, bir harakatdan ikkinchisiga bir zumda 
o'tishni o'tkazish vazifasi hal qilindi, arxaikadan kelib 
chiqqan statikalar nihoyat bartaraf etildi. Biroq, 
harakatni uzatish muammosini to'liq hal qilib, Miron 
ko'tarilgan his-tuyg'ularni ifoda etish mahoratiga ega 
emas edi.  Haykaltaroshlikda yuqori klassika san'ati 
asosan Miron, Phidias va Poliklning ishlari bilan 
bog'liq. Miron haykalda odamning harakatini 
etkazishga intilgan avvalgi davr ustalarini qidirishni 
yakunladi. Yunon san'atida birinchi marta uning eng 
mashhur asarlari Discobole, bir harakatdan 
ikkinchisiga bir zumda o'tishni o'tkazish vazifasi hal 
qilindi, arxaikadan kelib chiqqan statikalar nihoyat 
bartaraf etildi. Biroq, harakatni uzatish muammosini 
to'liq hal qilib, Miron ko'tarilgan his-tuyg'ularni ifoda 
etish mahoratiga ega emas edi.                                             Fidiy  
Fidiy xudolarning haykaltarosh 
tasvirlari bilan mashhur bo'ldi, 
ayniqsa Zevs va Afina. Uning 
dastlabki asarlari hali ham kam 
ma'lum. 60-yillarda Fidiy 
Akropolning markazida ko'tarilgan 
Afina Promachosning ulkan 
haykalini yaratdi.  Fidiyning eng 
katta ijodi Zevs olimpiada haykali 
bo'lgan. Zevs taxtda o'tirgan, uning 
o'ng qo'lida g'alaba ma'buda Nika, 
chap tomonida - qudrat timsoli - 
hassa ushlagan. Ushbu haykalda 
Yunoniston san'ati uchun birinchi 
marta Fidiy   marhamatli xudoning 
suratini yaratdi. Qadimgi Zevs 
haykali dunyoning ajoyibotlaridan 
biri hisoblangan.                                               yunonistonda din 
Yunon mifologiyasi uzoq tarixga ega. Shu uzoq muddat davomida 
ijtimoiy ongning oʻsishi bilan miflar ham oʻzgargan, yangi 
maʼnomazmun kasb etgan. Yunon kishisi ibtidoiy qabilachilik 
davrida tevarak atrofdagi tabiiy hodisalarning hammasini jonli his 
qilib, ularga sigʻinishgan, ulardan madad tilashgan, yovuz kuchlarni 
moyil qilish uchun qurbonliklar qilingan. Tabiat hodisalari 
qarshisida ibtidoiy insonning butun hayoti qoʻrquv va tahlikada 
oʻtgan. Keyinchalik qabilachilik tuzumining yemirilishi va harbiy 
aristokrat tabaqalarning kuchayishi natijasida quyi tabaqa 
vakillarining ahvoli yanada ogʻirlashgan, boylarning zulmi 
kuchaygan. Bu holat insonlarning diniy eʼtiqodlariga ham oʻz 
taʼsirini oʻtkazgan. qadimiy inson tasavvurida falak hukmronlari — 
odam qiyofasidagi Olimp maʼbudalari paydo boʻlgan. Zevs — 
momaqaldiroq hamda bulutlar hukmdori, maʼbudlar maʼbudi; 
Poseydon — dengiz hukmroni; Aid oxirat xoqoni, Zevsning rafiqasi 
Gera — osmon maʼbudasi, maʼbudalar malikasi va h.k.                                             qadimgi Yunonist on dini , 
keyin (agar siz hayratlanarli 
darajada jonli va puxta 
ishlab chiqilgan 
mifologiyani hisobga 
olmasangiz) unda asl 
nusxa yo'q edi. Yunonlar 
hech qachon biron bir 
muqaddas kitobga, na 
ilohiyotga, na diniy va 
axloqiy amrlarga ega 
edilar. Ruhoniylar bu erda 
kuchli birlashma tashkil 
etmadilar va muhim siyosiy 
rol o'ynamadilar.

Mavzu:qadimgi yunonistonda adabiyot, san’at va din

Adabiyot Qadimgi yunon adabiyoti quyidagi davrlarga bo‘linadi: 1. Krit-Mikena yoki Egey madaniyati(miloddan oldingi 2 ming yillikdan miloddan oldingi XII asrgacha). 2. Homer davri adabiyoti(m.o. IX-VIII asrlar). 3. Yunon adabiyotining arxaik davri(m.o. V asr boshlarigacha). 4. Antik davr – m.o. V-IV asrlar. Ellin polislarining gullab-yas- hnash davri. 5. Ellinizm davri(ellin jamiyati adabiyoti) – m.o. VI-I asrlar. 6. Rim imperiyasi davridagi yunon adabiyoti – m.o. I asr oxiri- dan. Qadimgi Sharq va Yangi davr Ovrupa adabiyotini bir-biri bilan bog‘lab turuvchi antik davr, yunon adabiyoti o‘z ahamiyati jihatidan jahon adabiyotining bir bo‘lagi hisoblanadi.

Krit miken davri adabiyoti Miloddan oldingi I I mingy illik da Yunonist on hududi va Egey de ngizidagi orollarda ik k i y irik mark azlar nomi bilan K rit -Mik e na de b at algan, qadimgi madaniy at pay do bo‘lgan. Qadimgi y unon- larning t asav vuri bo‘y icha “muqaddas” Olimp t og‘iga mak on qur- gan ma’bud va ma’budalar haqidagi mifl ar ham ay nan shu davrda y arat ilgan. K rit -Mik e na adabiy ot ining birinchi davri x alq og‘zak i ijodining uzoq asrlarini qamrab olgan bo‘lib, m.o. I X asrda y ak un- lanadi. Ushbu davr ijodi namunalari bizgacha y e t ib k e lmagan v a u haqidagi ba’zi ma’lumot larni k ey ingi davr adabiy ot idan, Qadimgi Misr v a xe t t hujjat laridan (K ichik Osiy oga hujum qilgan qabilalarn- Home rning e poslarida ular y unonlarning “axey ” va “danay ” qabilalari de b at aladi) t opish mumk in.

Homer davri adabiyoti Arxaik davrda bir necha asrlar davomida shakllangan va m.o.VI asrda yozib olingan Homerning “Iliada” va “Odisseya” dostonlari to‘laligacha yetib kelgan yagona namunalar hisoblanadi. 10 yil davom etgan Troya urushi va undan keyingi o‘n yillik voqealari aks etgan bu dostonlar epik qo‘shiqlar va rivoyatlar asosida maydonga kelgan.

Ezop masalchilikning otasi Ezop (Akadroz)(tax. mil.av. VI asr) Masalchilikning otasi deb hisoblangan yarim afsonaviy Ezop – miloddan oldingi VI asrda yashagan. Rivoyatlarga qaraganda, aslida u frigiyalik qul bo‘lib, keyinchalik ozod qilingan. Lidiya shohi Krez saroyida xizmatda bo‘lgan, Delfada yerli xalq bilan bo‘lgan janjalda qoyadan uloqtirib o‘ldirilgan. Antik davrda ma’lum bo‘lgan deyarli barcha masallarning syujeti Ezopniki deb hisoblangan. Ular miloddan avvalgi V-IV asrlardan boshlab to‘planib, yozib olingan va “Ezop masallari” kitobiga kiritilgan. Milodiy X-Xvasrlardagi qo‘lyozmalarda 300 dan ortiq shunday masal saqlanib qolgan.