logo

SEZGI PSIXOLOGIYASI

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

308.9228515625 KB
 REJA :
•
Sezgi   to`g`risida   umumiy tushuncha .
•
Sezgiiarning uimimiy qonuniyatlari va 
sezgirlik
•
Sezgining neyrofiziologik asoslari
•
Sezgi turlarining psixologik tavsifi •
  Sezgi   to`g`risida   umumiy 
tushuncha .  
•
Sezgilar to`g`risidagi ilmiy ta`limotlarga 
ko`ra narsa va ularning xossalari, 
tarkibiy qismlari, xususiyatlari, shakllari, 
harakati birlamchi hisoblanib, 
sezgilarning o`zi esa tashqi va ichki 
qo`zg`atuvchilarning sezgi a`zolariga 
ta`sir ko`rsatishining mahsulidir. 
Ma`lumotlarga qaraganda, sezgilar 
moddiy borliqning, voqelikning 
haqqoniy tasvirini in`ikos qiladi, 
binobarin, moddiy olam qanday 
ko`rinishga, shaklga, xususiyatga ega 
bo`lsa, ular xuddi shundayligicha 
o`zgarishsiz aks ettiradi. •
Boshqacha aytganda, periferik nervlarning uchlari (ko`z, quloq, teri, 
burun kabilar), ta`sirotni eltuvchi (affe rent), javob qaytaaivchi 
(efferent) nerv tolalari, analiza	
 torlarning orqa va bosh miya 
markazlari analizatorini tashkil qiladi.
•
Jahon psixologiyasi fani so`nggi yutuqlari hamda atamalariga 
qaraganda sezgilar quyidagicha tasniflanadi (ushbu tasniflanishning 
dastlabki ko`rinishi ingliz olimi Ch.Sherringtonga tegishlidir):1) tashqi 
muhitdagi narsa va hodisalarning xususiyat	
 larini aks ettirishga 
moslashgan hamda retseptorlarga gavdaning tashqi qismiga 
joylashgan sezgilar, ya`ni eksterio-retseptiv sezgilar (retseptorlar);
•
ichki a`zolar holatlarini in`ikos etuvchi hamda retseptorlari ichki 
a`zolarida, to`qimalarida joylashgan sezgilar, ya`ni interoretseptiv 
sezgilar;
•
gavdamiz va tanamizning holati hamda harakatlari haqida ma`lumot 
beruvchi, muskullarda, bog`lovchi paylarda, mushaklarda 
joylashgan sezgilar, ya`ni proprioretseptiv sezgilar. Sezgi   to`g`risida   umumiy tushuncha . Sezgiiarning uimimiy 
qonuniyatlari va sezgirlik
•
Sezgilar o`zlariga adekvat mos bo`lgan 
qo`zg`atuvchilarni aks ettirish shakllaridan biri 
hisoblanuvchi bilish jarayonidir. Ko`rish 
sezgisining adekvat qo`zg`atuvchisi havo 
to`lqini uzunligi 380 dan 770 millimikron 
diapazondagi clektromagnit nurlanishidan 
iboratdir. Bu elektromagnit nurlanishlar ko`rish 
analizatorlarida ko`rish sezgisini vu judga 
keltiruvchi asab jarayoniga aylanadi. Eshitish 
sezgilarining tebranish chastotasi 16 dan 
20000 gacha bo`lgan tovush to`Iqinlari 
ta`sirining retseptorlarida aks etishidir. Taktil 
sezgilari mexanik qo`zg`atuvchilarning teri 
yuzasidan ta`siri natijasida hosil bo`ladi. Karlar 
uchun alohida ahamiyatga ega bo`lgan 
tebranishni aks ettirish sezgilari narsalarning 
tebranishlarini in`ikos qilish orqali yuzaga 
keladi. Boshqa turdagi sezgilar ham o`zlarining 
maxsus qo`zg`atuvchilariga egadirlar.  Sezgining neyrofiziologik 
asoslari
•
Psixologiya fanida va falsafada bilishning ikki 
bosqichi, ya`ni uning hissiy (sezgi, idrok, tasavvur) 
va aqliy pog`onalari mavjud bo`lib, bu mumtoz 
xususiyat sifatida ma`Ium. Aqliy bosqich xotira, 
tafakkur, xayol jarayon larini qamrab olgan bo`lib, 
o`zining mukammalligi, yuksakligi, mahsuldorligi, 
ijodiyligi bilan oldingi bosqichdan keskin ajralib 
turadi. Biroq bugungi kunda bilish bosqichlarining 
miqdori, tavsifi psixologiya fani oldida turgan zarur 
vazifalarni bajara olmay qoldi. Ong darajalari 
xususiyatlariga ko`ra bilishga oid qo`shimcha 
bosqichlarga kuchli ehtiyoj sezadi. Xuddi shu bois 
bilishning harakatli hissiy, aqliy, ijodiy, tarixiy 
bosqichlarga  (tabaqalashtirish) ajratib tadqiq qilish 
maqsadga muvofiqdir (E.G`oziyev). Harakatli hissiy 
bosqich nutqqacha davrda ustuvorlik qilish bilan 
boshqa bilish ko`rinishlaridan keskin farq qilib 
turadi. Hissiy va aqliy bosqichlar barcha insonlarga 
xos bo`lib, ular ontogenezning turli davrlarida hukm 
surishi mumkin va aks ettirish imkoniyati 
boshqalarga qaraganda samaraliroqdir . •
Sezgilarni obyektiv yo`nalishi bo`yicha Y.N.Sokolov, O.S.Vinogradovlar 
tekshirish ishlari olib borganlar, ular sezgilarni passiv jarayon emas, balki 
vegetativ elementlar fiziologik nafas olish tizimida o`zgarishga sabab bo`Iuv-
chilardir deb tushuntirganlar. Ushbu vaqt reflektor o`zga-rishlarini, ya`ni 
sezgining obyektiv ko`rsatkichi sifatida ishlashga imkoniyat yaratadi. 
Ma`lumki, sezgini paydo qiluvchi liar bir qo`zg`atuvchi, ya`ni qo`zg`atgich, 
ref lektor jihatdan yuzaga keluvchi jarayonlarni yuzaga chaqiradi, chunonchi 
bular tomirlarning torayishi, teri galvanik reflektorlarning paydo bo`iishi (teri 
qarshiligining o`zgarishi), miyaning elektr faolligining o`zgarishi, ko`z-larning 
qo`zg`atgich tomon burilishi kabilar. Bularning barchasi sezgi jarayoni paydo 
bo`layotgandagina ishga tushadi, shu sababli ular sezgilarning obyektiv 
ko`rsatkich-lari sifatida xizmat qila oladi. Sezgi turlarining psixologik 
tavsifi
•
Psixologiya fanida sezgilar uchta katta 
guruhga ajratil-gan (eksteroretseptiv, 
prioretseptiv, interoretseptiv) bular, o`z 
navbatida, yana quyidagi turlarga bo`linadi:
•
Ko`rish sezgilari.
•
Eshitish sezgilari.
•
Hid bilish sezgilari (eksteroretseptiv).
•
Ta`m bilish sezgilari.
•
Teri sezgilari.
•
Muskul-harakat (kinestetik).
•
Statik sezgilar (proprioretseptiv).
•
Organik sezgilar (interoretseptiv). Rang bilish
Hid bilishTam bilish Muskul-harakat sezgilari va 
statik sezgilar
•
Muskul-harakat sezgilari motor sezgilari, goho kines-tetik sezgilar 
deb nomlanib, ularga og`irlikni, qarshihkni, organlar harakatini bilish 
sezgilari kiradi. Ularning organlari — gavda muskullari, paylar, 
bo`g`imlardan iboratdir. Organlarning tarkibida sezuvchi nervlarning 
chekka tarmoqlari mavjud bo`lib, ularning ta`sirida harakat va statik 
sezgilar vujudga keladi.
•
Muskul-harakat sezgilarining fizik sababi muskulfarga ta`sir etuvchi 
narsalarning mexanik tazyiqi va gavda harakatlaridir.
•
Statik sezgilar gavdaning fazodagi holatini sezish va muvozanat 
saqlash sezgilaridir. Organik sezgilar
•
Organik sezgilarning 
retseptorlari ichki 
organlarda: qizilo`ngach, 
me`da, ichak, qon 
tomirlari, o`pka va shu 
kabilarda joylashgan 
bo`ladi.
•
Ichki organlardagi 
jarayonlar organik sezgi 
retseptorlarining 
qo`zg`atuvchilaridirlar. 
Ular quyidagilardan 
iboratdir:
•
og`riq sezgilari;
•
xush   tuyg`ular;
•
noxush tuyg`ular. E`TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

REJA : • Sezgi to`g`risida umumiy tushuncha . • Sezgiiarning uimimiy qonuniyatlari va sezgirlik • Sezgining neyrofiziologik asoslari • Sezgi turlarining psixologik tavsifi

• Sezgi to`g`risida umumiy tushuncha . • Sezgilar to`g`risidagi ilmiy ta`limotlarga ko`ra narsa va ularning xossalari, tarkibiy qismlari, xususiyatlari, shakllari, harakati birlamchi hisoblanib, sezgilarning o`zi esa tashqi va ichki qo`zg`atuvchilarning sezgi a`zolariga ta`sir ko`rsatishining mahsulidir. Ma`lumotlarga qaraganda, sezgilar moddiy borliqning, voqelikning haqqoniy tasvirini in`ikos qiladi, binobarin, moddiy olam qanday ko`rinishga, shaklga, xususiyatga ega bo`lsa, ular xuddi shundayligicha o`zgarishsiz aks ettiradi.

• Boshqacha aytganda, periferik nervlarning uchlari (ko`z, quloq, teri, burun kabilar), ta`sirotni eltuvchi (affe rent), javob qaytaaivchi (efferent) nerv tolalari, analiza torlarning orqa va bosh miya markazlari analizatorini tashkil qiladi. • Jahon psixologiyasi fani so`nggi yutuqlari hamda atamalariga qaraganda sezgilar quyidagicha tasniflanadi (ushbu tasniflanishning dastlabki ko`rinishi ingliz olimi Ch.Sherringtonga tegishlidir):1) tashqi muhitdagi narsa va hodisalarning xususiyat larini aks ettirishga moslashgan hamda retseptorlarga gavdaning tashqi qismiga joylashgan sezgilar, ya`ni eksterio-retseptiv sezgilar (retseptorlar); • ichki a`zolar holatlarini in`ikos etuvchi hamda retseptorlari ichki a`zolarida, to`qimalarida joylashgan sezgilar, ya`ni interoretseptiv sezgilar; • gavdamiz va tanamizning holati hamda harakatlari haqida ma`lumot beruvchi, muskullarda, bog`lovchi paylarda, mushaklarda joylashgan sezgilar, ya`ni proprioretseptiv sezgilar. Sezgi to`g`risida umumiy tushuncha .

Sezgiiarning uimimiy qonuniyatlari va sezgirlik • Sezgilar o`zlariga adekvat mos bo`lgan qo`zg`atuvchilarni aks ettirish shakllaridan biri hisoblanuvchi bilish jarayonidir. Ko`rish sezgisining adekvat qo`zg`atuvchisi havo to`lqini uzunligi 380 dan 770 millimikron diapazondagi clektromagnit nurlanishidan iboratdir. Bu elektromagnit nurlanishlar ko`rish analizatorlarida ko`rish sezgisini vu judga keltiruvchi asab jarayoniga aylanadi. Eshitish sezgilarining tebranish chastotasi 16 dan 20000 gacha bo`lgan tovush to`Iqinlari ta`sirining retseptorlarida aks etishidir. Taktil sezgilari mexanik qo`zg`atuvchilarning teri yuzasidan ta`siri natijasida hosil bo`ladi. Karlar uchun alohida ahamiyatga ega bo`lgan tebranishni aks ettirish sezgilari narsalarning tebranishlarini in`ikos qilish orqali yuzaga keladi. Boshqa turdagi sezgilar ham o`zlarining maxsus qo`zg`atuvchilariga egadirlar.