MAVZU : Sharq klassik adabiyotida adabiy - tanqidiy fikrlar taraqqiyoti REJA : ① ,, Adabiy tanqid ʼʼ tushunchasi; ② Adabiy tanqidning boshqa fanlar bilan munosabati; ③ Sharq klassik adabiyotida adabiy tanqidiy fikrlar taraqqiyoti .

Adabiytanqid ilmda o ‘ziga xos hodisa sifatida dastlab Platón, Aristotel,Aristarx faoliyatlarida antik zamonda namoyon bo'ldi. Aslini olganda,tanqidning ilk unsurlari xalq og‘zaki ijodida boshlangan. 0 ‘tmishda badiiy asar haqida ikki xil: og'zaki va yozma shakllarda fikr bildirib kelindi. Ilk badiiy asar yaratuvchisi xalq bo‘lganidek, ularga ilk munosabat bildiruvchi ham xalqning o ‘zidir

Arabiy lug‘atlarning shahodat berishicha, «naqd» so‘zining bosh ma’nosi - «saralamoq», ya ʼ ni yaxshini yomondan yoki aslni soxtadan ajratish demakdir. «Naqada» o ‘zagidan kelib chiqqan tanqid istilohi muhokama qilmoq, tekshirmoq, o ‘rganmoq, nimaningdir haqqoniyligi va to‘g ‘riligini isbotlamoq, yutuq va kamchiliklarini aniqlash, badiiy asari baholash, izohlash kabi ma’nolarni ifodalaydi. Ma’lumki, Sharq mumtoz poetikasi an’anaviy ilmi qofiya, ilmi aruz, ilmi bade’dan tarkib topgan edi. Tanqid ham ana shu uchlik ichida bo‘lgan. Vazn, qofiya, ifoda, tasvir, bayondagi g ‘alizliklar uni yaxshi tushunuvchilar tomonidan bee’tibor qolmagan. Badiiy asardagi kamchilikni ko‘rsatadigan «ilmi naqd» tarzida an’ana kasb eta borgan. Biroq boshda u dastlab ilmi aruz, ilmi qofiya, ilmi bade’da har birining o ‘zida naqd qismi sifatida mavjud bo‘lgan.

XIII asrning yirik adabiyotshunosi Shamsiddin Muhammad binni Qays Roziy «Al- M o‘jam» kitobida ilmi naqdni alohida fasl qilib ajratgan. Olim bu ilmning ahamiyati, vazifalari haqida ham maxsus fikr yuritadi. 1483- yili Alisher Navoiy homiyligida bitilgan Atoulloh Husayniyning «Badoyi us-sanoye» a sarida ham badiiy asar kamchiligi muammosi alohida bobda bayon etilgan. Alisher Navoiy zamondoshi Husayn Voiz Koshifiyning «Badoyi’ ul afkor fi sanoyi’ ul ash’on> kitobi ham Sharq tanqid ilmi tarixini yoritish uchun muhim manba hisoblanadi

Adabiy tanqidtarixini badiiy ijod, so‘z san’ati tarixidan ajratib o‘rganish mumkin emas. Negaki, ular bir-biri bilan chambarchas bog‘liqdir.B inobarin, adabiy tanqid ilm iy muhokama va m ushohada yo‘sinidagi so‘z san’ati hisoblanadi. N . Xudoyberganov to‘g‘ri ta’kidlaganidek, «so‘z san’atining o ‘ziga xos yaratuvchi, kashf etuvchi ijod sahifasi ekaniigini hech kim inkor etmaydi, ammo adabiy tanqidchilikning mustaqil ijod turi ekanligi hamon shubha uyg‘otadiki, masalaga aniqlik kiritish maqsadida uning tuzilishi, shakllanishi, rivojianish jarayonini chuqur o'rganish, tadqiq etish talab qilinadi.