Mav zu: So’z y asalishiga oid t ushunchalarni shak llant irishga t ay y orgarlik bosqichlari

.  Boshlang’ich sinf ona tili darslarida so’z tarkibi va yasalishini o’qitishning ahamiyati  1. Boshlang’ich sinf ona tili darslarida so’z tarkibi va yasalishini o’rganish metodikasi  2. So’z yasalishiga oid tushunchalarni shakllantirishga tayyorgarlik bosqichlari  3. 3-sinf ona tili darsligidan so’z tarkibi va yasalishiga oid bir soatlik dars ishlanma RE J A :

Boshlang’ich sinf o’quvchilariga so’z yasalishi haqidagi dastlabki tushunchalarni berishda eng avvalo so’zning morfemik tahlili o’rgatiladi. B u jarayon esa albatta, bosqichma-bosqich davom etadi. B unda o’qituvchi o’quvchilarga asos va qo’shimchalar haqida tushuncha beradi. Q o’shimchalarning ayrimlari so’zning ma’nosini butunlay o’zgartirayotganini, lekin shuningdek hosil bo’lgan yangi so’z bilan oldingi so’z(asos) o’rtasida ma’noviy jihatdan bog’lanish borligini, ayrim qo’shimchalar qo’shilganida esa so’z ma’nosi o’zgarmasdan shakli o’zgarishini( masalan, -lar ko’plik qo’shimchasi so’zga qo’shilib, birlik otdan ko’plik ot shaklini hosil qiladi) tushuntirib o’tadi. O'quvchilar so'zning morfemik tarkibini va so'z yasalishini o'rganishlariga qarab, so'zni morfemalarga ajratishdan ongli foydalana boshlaydilar. U lar yasama so'zlam ing leksik m a’nosini so'zlam ing semantik o'xshashligiga qarab bilib oladilar. So'zlam ing morfemik tarkibi ustida ishlashning ahamiyati va shunga mos ravishda o'qituvchining vazifalariga quyidagilar kiradi: 1. So'zning morfemik tarkibi ustida ishlash bilan o'quvchilar so'zning leksik m a’nosini aniqlashning asosiy usullaridan birini bilib oladilar. Bunda o'qituvchining vazifasi o'quvchilar so'zlam ing leksik m a’nosi va morfemik tarkibi bir-biriga bog'liqligini bilib olishi uchun eng qulay sharoit yaratish, shu asosda ularning lug‘atiga aniqlik kiritishga maqsadga muvofiq rahbarlik qilish hisoblanadi .  . .  .

.  2. So‘z yasalishi haqidagi elem entar bilim ham 0 ‘quvchilarning tilimizning yangi so‘zlar bilan boyishining asosiy manbasini tushunishIari uchun muhimdir. Yangi so‘z tilda mavjud bo'lgan morfemalardan, m a’lum usul va modellar asosida vujudga keladi (yasaladi). So‘z yasalishini kuzatish o'quvchilarda so'zga faol munosabatni shakllantirishga ijobiy ta’sir etadi, tilning rivojlanish qonuniyatlarini tushunishga olib keladi. 3. So'z yasalishi asoslari bilan tanishish o'quvchilar lug'atini atrof-muhit haqidagi bilimlar bilan boyitishga imkon beradi. Predm et, jarayon, voqea-hodisalar haqidagi tushunchalar so'z bilan ifodalanadi. So'zlar o'rtasidagi ma’no va tuzilish jihatidan bog'lanishni belgilash o'zaro m unosabatda bo'lgan tushunchalar o'rtasidagi bog'lanishga tayanadi (masalan, traktor va traktorchi so'zlari o'zaro m unosabatda bo'lgan tushunchalar, shu tufayli m a’no va tuzilishiga ko'ra bog'langan). O'quvchilar so'zlam ing m a’no va tuzilishiga ko'ra o'zaro munosabatini haqiqatan bilsalar, atrof-m uhitda mavjud bo'lgan predmetlar, jarayonlar, voqealar o'rtasidagi bog'lanishni chuqur tasaw ur etadilar, biladilar. 4. So'zda m orfemaning ahamiyatini anglash, shuningdek, q o ‘- shim chalarning semantik m a’nosini bilish o'quvchilarda nutqning aniq shakllanishiga ta ’sir etadi. O'qituvchining vazifasi o'quvchilam ing so'zning leksik m a’nosini tushunibgina qolmay, kontekstda aniq qo'shim chali so'zlardan ongli foydalanishlarini ham o'rgatish hisoblanadi.

5. So'zning morfemik tarkibini o'rganish imloviy malakalarni shakllantirishda ham katta ahamiyatga ega. Fonetik tamoyil yangi o'zbek imlosining yetakchi tamoyili bo'lib, bunga binoan so'zlar va ularning tarkibiy qismi (o'zak va qo'shim chalar) ko'proq talaffuziga muvofiq yoziladi. O 'zak va qo'shim chalam i to'g'ri yozish malakasini nazariy asosda shakllantirish fonetik, so'z yasalishiga oid grammatik bilimlarni maqsadga muvofiq tatbiq etishni talab qiladi. Shuning uchun so'zning morfemik tarkibini o'rganishning muhim vazifalaridan biri o'zak va qo'shim chalam i to'g'ri yozish malakasini shakllantirish uchun zarur bo'lgan bilim va ko'nikm alar asosini yaratish hisoblanadi. 6. So'zning morfemik tarkibini o'rganish o'quvchilam ing aqliy qobiliyatini o'stirishda, xususan, til birligi sifatida so'zni ongli bilib olish uchun zarur bo'lgan maxsus aqliy ko‘nikmalarni shakllantirishda ham ahamiyatli. O'qituvchining vazifasi ta ’lim jarayonida bilimni o'zlashtirish bilan o'quvchilarda aqliy faoliyatni o'stiradigan, analiz, taqqoslash ko'nikm alarini shakllantiradigan sharoit yaratish hisoblanadi.  .