logo

Tabiiy turizm markazlarining rivojlanishi

Yuklangan vaqt:

20.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

314.5 KB
Tabiiy turizm 
markazlarining 
rivojlanishi
       Kirish
1-bob. Ekologik turizmning nazariy va metodologik 
asoslari 
1.1. Ekoturizmni ilmiy va amaliy  yo’nalish sifatida 
o’rganish bo’yicha mavjud ilmiy ishlanmalar tahlili
1.2. Ekoturizm turlari va tarkibiy qismlari
1.3. Ekoturizmning tasniflanishi
1.4. Ekologik turizmning tabiiy geografik  jihatlari
2-bob. Namangan viloyatida  ekoturistik rayonlar va 
marshrutlar
2.1.  Namangan viloyatining tabiati va ekoturistik  
imkoniyatlari
2.2. Namangan viloyati hududining ekoturistik  rayonlari
2.3. Ekoturistik rayonlarda marshrutlar
  Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
       
Turizm industriyasi o’ziga katta sarmoya va resurslarni 
mujassamlashtirish bilan bir qatorda mustaqil davlat va jamiyat 
uchun zarur bo’lgan ma’naviy-ma’rifiy funktsiyalarni bajaruvchi 
iqtisodiyot tarmog’idir. Ekoturizm orqali chet ellik mehmonlar 
O’zbekistonning boy va betakror tabiati haqidagi tassavurga ega 
bo’lsalar, O’zbekiston fuqarolari - o’z Va tani bilan yaqindan 
tanishadilar. Ularda ona yurtiga nisbatan milliy iftixor hamda g’urur 
tuyg’usini shakllantirish imkoniyatining tug’ilishini aytib o’tishning 
o’zi kifoyadir. 

Ekoturizm ilmiy yo’nalish va amaliyot tarmog’idir. Undan tashqari, 
u turli hil ijtimoiy, iqtisodiy siyosiy, ekologik funktsiyalarni 
bajaradi. Ekoturizmning ilmiy-nazariy asoslarini va uning  tabiiy 
geografik   jihatlarini ochib berish, Namangan  viloyatining tabiatini 
ekoturistik imkoniyatlarini aniqlash, tahlil qilish, ulardan oqilona 
foydalanish yo’llarini ko’rsatish shu kunning dolzarb masalalaridan 
hisoblanadi.
       
Turizmning ekologik yo’nalishi avvalambor amaliy ishlardan 
boshlangan. 1972 yildan boshlab Skandinaviya mamlakatlari 
fuqarolariga kitlarni tomosha qilish va o’rganishni tashkil qilish orqali 
yig’ilgan mablag’ni ularni muhofaza qilish uchun sarflashdan 
boshlangan. Keyinchalik  ekoturistik marshrutlar Yevropaning boshqa 
mamlakatlari, Osiyo, SHimoliy Amerika davlatlariga yoyilgan. Lekin 
ekoturizmning  yo’lga qo’yilishi XX asrning oxiri va XXI asrning 
boshlariga to’g’ri keldi, xolos. SHuning uchun hozircha ekoturizmning 
umume’tirof etilgan nazariyasi va amaliyoti yetarli darajada 
shakllanmagan. R.Davidov (1990), A.V. Drozdov (1999), N.Tuxliev va 
A.Taksanov (2001), V. V. Xrabovchenko (2003), T.V. Bochkareva 
(2003), L.I.Egorenkov (2003), A.Taksanov (2005), N.Tuxliev va 
T.Abdullaeva (2006) kabi tadqiqotchilarning ishlari esa ko’proq  
ekoturistik marketing, menejment, ta’lim, tarbiya va ekoturlarga 
bag’ishlangan bo’lib, ularda tabiatga qilinadigan turizm bilan ekoturizm 
o’rtasida aniq bir chegara o’rnatilmagan. Namangan viloyatida ham hali 
ekologik turizm va uning rivojlantirish jihatlari to’liq o’rganilmagan.
       
Mazkur tadqiqotning asosiy maqsadi- Namangan viloyatida 
ekologik turizmning ilmiy asoslarini ishlab chiqish va 
rivojlantirish jihatlari ochib berishdan  iborat. Ushbu 
maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar hal etildi: 

√  ekoturizmning ob’ekti va predmetini aniqlashtirish;

√  ekoturizmning Namangan viloyatida hududidagi ekoturlarini 
tasniflash;

√  ekoturizmning tabiiy geografik jihatlarini ochib berish;. 

√  Namangan viloyati tabiatining (landshaftlarining) ekoturistik 
imkoniyatlarini tavsiflaydigan muhim omillarni belgilash va 
ularni xarakterlaydigan ko’rsatkichlarni aniqlash;

√  namangan viloyatini  ekoturistik jihatdan rayonlashtirish;
       
Mazkur BMIning tadqiqot ob’ekti – 
Namangan viloyatida tabiat yodgorliklari, 
muhofaza etiladigan tabiiy hududlari va tabiiy 
komplekslari, bunyod etilgan 
madaniylashtirilgan ob’ektlari tanlab olingan 
bo`lib, ularning ekoturistik imkoniyatlarini va 
tabiiy geografik  jihatlarini   o`rganish 
tadqiqotning  predmetini belgilaydi. 
       Ilmiy yangiligi.  

БМИнинг мазмун ва моҳиятидан келиб чиққан 
тарзда илмий янгилиги қуйидагилардан 
иборат:

ekoturizmning ilmiy yo’nalish va amaliyot tarmog’i 
ekanligi;

Namangan viloyatida  ekoturizmning tabiiy geografik 
jihatlari;

Viloyatning ekoturistik imkoniyatlarini baholash uslubi va 
mezonlari;

-Viloyatning ekoturistik rayonlari va marshrutlari 
ishlab chiqilgan
       
Ta dqiqot natijalari va olingan ilmiy xulosa, kartografik 
materiallar, rejalashtirilgan ekoturistik marshrutlar va 
ularni o’tkazish bo’yicha tavsiyalar Namangan viloyatida 
tabiatidan ekoturistik maqsadda foydalanishning tabiiy 
geografik asosini yaratib beradi. Undan joyning regional 
va mahalliy tabiiy imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda 
ekoturistik marshrutlarni o’tkazishda, ularni olib borish 
hamda tabiat-jamiyat o’rtasidagi uyg’unlikni buzmagan 
holda boshqa turistik marshrutlar bilan birga tashkil 
etishda, tabiat va turizm bilan ekoturizmning huquqiy 
asoslarini ishlab chiqishda, turizm va rekreatsiyaga oid 
davlat va mahalliy dastur va loyihalarni ishlab chiqishda 
foydalanish mumkin. 
       
Xalqaro hamjamiyat hamda O’zbekiston Respublikasining 
turizm va ekologiya sohasini rivojlantirish kontseptsiyasi, 
respublika Prezidenti I.A.Karimovning farmonlari va asarlari, 
Va zirlar Mahkamasining “O’zbekiston Respublikasida 2008-
2012 yillar mobaynida atrof-muhitni muhofaza qilish dasturi”, 
mazkur yo’nalishda olib borilayotgan amaliy va ilmiy 
izlanishlar dissertatsiya ishining metodologik asosi bo’lib 
hisoblanadi.  

Ushbu ilmiy tadqiqotni amalga oshirishda kompleks tabiiy 
geografik, kuzatuv, qiyosiy ekologik, kartografik, statistik, 
tizimli tahlil, tibbiy-geografik, psixologo-estetik, tabiat 
komponentlarini miqdoriy tahlil qilish va boshqa metodlardan 
foydalanildi.
       Ekoturizm ning  turlari  va tarkibiy 
qismlari  

Ilmiy turizm  

Tabiat tarixini o’rganish turlari  

Sarguzasht turizmi  

Alohida muhofaza etiladigan turizm  
       Ekologik turizm tarkibi
       Ekoturizmni ekoturlar bo’yicha tasniflanishi . 
(T.V. Bochkaryova bo’yicha, 2003) 
Ekoturizm Ekoturlar
Sinfi 1. Qo’riqlanadigan yovvoyi tabiat chegarasidagi 
2. Qo’riqlanadigan yovvoyi tabiat chegarasidan 
tashqarisidagi
3. Madaniy lanshaftlardagi
Ko’rinishlari 1.  Asosiy maqsad bo’yicha
2.  Asosiy ob’ekt bo’yicha
SHakllari 1. Qatnashuvchilarning yoshi bo’yicha
2.  Qatnashuvchilarning salomatligi bo’yicha 
(chegaralangan holda)
3.  Guruhlarning soni bo’yicha (katta va kichik)
       Namangan viloyatining tabiati va 
ekoturistik imkoniyatlari  

Namangan viloyati nafaqat O’zbekistonda, balki butun Markaziy Osiyo 
hududida takrorlanmas tabiiy manzaralarga egaligi bilan ajralib turadi. 
Viloyat Markaziy Osiyoning “javohiri” hisoblangan Farg’ona vodiysining 
shimoliy qismida joylashgan bo’lib, cho’zilgan to’rtburchakni eslatadi 
hamda g’arbdan sharqqa 130 km, shimoldan janubga 35 km.dan 80 km.ga 
qadar cho’zilgan. Hududi 7,44 ming kv.km. O’zbekistonning Farg’ona 
vodiysi viloyatlari o’rtasida hududi kattaligi jihatdan birinchi o’rinda turadi. 
SHimol va shimoli-sharqdan Qirg’iziston Respublikasining Jalolobod 
viloyati, shimoli-g’arb va g’arbdan Toshkent viloyati va Tojikiston 
Respublikasining So’g’d viloyati, janub va janubi-sharqdan Farg’ona 
viloyatining Qo’qon guruhi tumanlari hamda Andijon viloyati bilan 
chegaradosh.

Namangan viloyati hududida vertikal mintaqalar (tekislik-tog’) yaqqol 
ko’zga tashlanib turadi. Yer yuzasi shimoldan janubga va g’arbdan sharqqa 
tomon pasayib boradi, dengiz sathidan Zarkent – 880 m, Kosonsoy – 790 
m, Uchqo’rg’on salkam – 500 m, Namangan – 450 m, SHahand – 400 m, 
Jomashuy – 350 m balandlikda joylashgan.

Namangan viloyati Farg’ona vodiysi kabi geologik-tektonik jihatdan 
harakatchan mintaqalardan hisoblanadi.
       Viloyat hududini ekoturizm nuqtai 
nazaridan rayonlashtirish  

Ma’lumki iqtisodiy va ijtimoiy geografiyada hududiy tizim yoki majmualar 
g’oyasi muhim o’rinni egallaydi. Ular jumlasiga N.N. Kolosovskiy yaratgan 
(1947y) hududiy ishlab chiqarish majmua-lari (XICHM). SHunga mos 
holda rekreatsiya geografiyasi uchun hududiy rekreatsiya majmua 
tushunchasi katta ahamiyatga ega. Bizningcha, hududiy rekreatsiya 
majmuasi ma’lum bir hududda yagona infratuzilma asosida turli rekreatsiya 
ob’ektlarining o’zaro aloqadorlikda rivojlanishi va uni boshqarishni 
anglatadi. Hududiy rekreatsiya tizimi dastlab V.  S. Preobrajenskiy 
tomonidan ishlab chiqilgan. 

Ayni paytda biz taklif etadigan hududiy rekreatsiya tizimi ham V.  
S. Preobrajenskiy tomonidan ishlab chiqilgan hududiy rekreatsiya tizimiga 
asoslanadi. SHuningdek XRTni tashkil etish shakli va uni boshqarish, 
rivojlantirish rekreatsion yo’nalishlarni tuzishda aha-miyatlidir. Xususan 
shahar  ichidagi turli marshrutlar, tabiiy rekreatsiya va dam olish 
oromgohlaridagi maskanlar, ekoturistik marshrutlar va boshqalarda birinchi 
navbatda ushbu rekreatsion ob’ektning geografik joylashuvi hamda 
transport va turli xil infratuzilmalarning qay darajada bo’lishi bevosita 
yo’nalishning samaradorligini ta’minlaydi. 
       G’ arbiy Namangan  ekoturistik rayoni  

Bunga Pop tumani hudu-dining janubiy qismida joylashgan rekreatsion 
ob’ektlarni kiritish mumkin (Munchoqtepa, CHodaksoy soylari, 
Sarvaksoy, Julaysoy, Kengulsoy suv omborlari, tog’ va tog’ oldi 
hududlarida joylashgan qisqa muddatli dam olish maskanlari va bolalar 
oromgohlari); 

Bu rayon xalqaro transport tuguni jihatidan muhim o’rin tutadi. CHunki bu 
hududdan Farg’ona vodiysini Toshkent shahri bilan bog’laydigan asosiy 
transport yo’li o’tadi. SHuningdek, bu rayon tog’ va tog’ oldi 
hududlaridagi tabiiy rekreatsiya ob’ektlarining imko-niyatlari kattaligidan 
dalolat beradi. Mazkur rayonda tarixiy obidalar, tabiiy rekreatsiya 
resurslari, suv omborlari, daryolar va tog’ manzilgohlari mavjud. 

Bu rekreatsiya zonasida rekreatsiya va turizm infratuzilmasi boshqa 
rayonlarga nisbatan ancha yuqori hisoblanadi. Ayniqsa, Pop shahri va Pop 
tumani tog’ oldi mintaqalaridagi tabiiy va tarixiy rekreatsion obidalar 
mavjudki ular viloyatimizga keladigan xalqaro va mahalliy sayyohlarga 
xizmat ko’rsatish imkoniyatiga egadir. 
       Markaziy Namangan  ekoturistik rayoni  

Bu zonaga CHust, Kosonsoy, To’raqo’rg’on tuman hududlari va 
Mingbuloq tumani hudu-dining markaziy qismi kiradi. (Buonamozor 
tepaligi, CHust, Kosonsoy shahri, Axsikent, Oqqum cho’llari). 

Bu rayon o’zining tabiiy landshaftlari tarixiy yodgorliklari va milliy 
xunarmandchiligi bilan mashhurdir. Ayniqsa, CHust mada-niyatini asosi 
«Buonamozor» arxeologik yodgorligini topilishi va ilmiy jihatidan 
o’rganilishi Namangan viloyatida bundan 2800-3000 yil ilgari sug’orma 
dexqonchilik, xunarmandchilik rivojlanishi, xilma-xil foydali qazilmalar 
(ko’mir, simob va boshqalar) ni qazib olib foydalanilganligidan dalolat 
beradi. 

SHuningdek, ko’xna Kosonsoy shahrining shimoliy hududidagi nihoyatda 
qadimiy va boy tarixiy ma’lumot beruvchi Mug’ qal’asi xarobalari hamda 
Gurmiron qishlog’i hududidagi qadimgi qabrlar o’rganilishi oqibatida 
bronza davriga oid qimmatli ma’lumotlar qo’lga kiritilgan. SHuningdek, 
Namangan atlaslari, shoyilari va do’ppilari, CHust pichoqchiligi, 
charmdo’zlik mahsulotlari kabilar nafaqat respublika, balki jahon  
ko’rgazmalarida ishtirok etib kelmoqda. 
       SHarqiy Namangan  ekoturistik rayoni  

Ushbu zonaga Namangan, Uychi, Ya ngiqo’rg’on, CHortoq, Uchqo’rg’on, Norin 
tumanlari hududi ki-radi (CHortoq, Gulshan, Uchqo’rg’on sihatgohlari, CHortoq 
va Yangiqo’r-g’on suv omborlari hududi). Bu rekreatsiya zonasi 
respublikamizning eng so’lim, tabiati go’zal maskanlaridan biridir. +adimdan 
rivoj-lanib, ko’p ming yillik tarixiy taraqqiyoti jarayonida qishloq xo’jaligi, 
xunarmandchilik markazlari sifatida hozirgi kunda ham ahamiyatini 
yo’qotmagan. SHuningdek zonada, nafaqat respulikada balki MDX davlatlari 
ichida o’ziga xos o’rin tutadigan CHortoq, Gulshan, CHortoq bolalar sihatgohlari 
joylashgan bo’lib, hozirda ham kishilarni dam olishi va sog’ligini tiklashda katta 
ahamiyatga egadir. CHortoq mineral suvi 1946 yilda ochilgan bo’lib, 1000-
3000m chuqurlikdan 47-550S issiqlikda otilib chiqadi. Bu yerda poliartrit, me’da 
ichak, xotin-qizlar kasalliklari, teri xastaligi va boshqa kasalliklar davolanadi. 
Bundan tashqari Nanay, Zarkent kabi ko’p-lab rekreatsiya va dam olish 
ob’ektlari, go’zal sermanzara soylar zonaning rekreatsiya imkoniyatini yanada 
oshiradi. Hozirgi paytda mahalliy sayyohlik nihoyatda faol bo’lib, chet ellik 
sayyohlarni qabul qilish va ularni jalb qilish ancha past darajada. CHunki, bu 
zona rekreatsiya jihatdan keng ko’lamli o’rganilmagan bo’lib, rekreatsiya va 
turistik infratuzilmalarning pastligi (Nanay, Zarkent) kelajakda ilmiy tadqiqotlar, 
izlanishlar asosida taklif va loyihalar yara-tishni talab etadi. 
       SHimoliy Namangan  ekoturistik rayoni  

Pop, CHust, Kosonsoy, Yangiqo’rg’on, CHortoq tumanining tog’li hududlari 
kiradi(CHotqol, +u-rama tog’larining janubiy va janubiy g’arbiy qismidagi qisqa 
muddatli dam olish maskanlari, bolalar oromgohi, turistik bazalar). 

Bu zona viloyatning asosiy tabiiy rekreatsiya ob’ektlari joy-lashganligi bilan 
ajralib turadi. Bunga CHotqol, +urama tog’lari-ning janubiy va janubiy-g’arbiy 
qismidagi viloyatga tegishli tog’ va tog’oldi hududlari kiradi. CHodaksoy, Parda 
Tursun, /ovasoy, Koson-soy, Podshoota soy soxillarida barpo etilgan qisqa muddatli dam 
olish maskanlari va bolalar oromgohi, Ko’ksaroy turistik bazalari kishilarning yozgi dam 
olishida katta ahamiyat kasb etadi. 

Viloyatda rekreatsiya imkoniyatlarining tadbiq qilish bilan bir-galikda barcha 
rekreatsiya zonalarda jaxon  andozalar asosida rekrea-tsiya infratuzilmasini shakllantirish 
va yaratish lozim. SHu bilan birga kichik va o’rta tadbirkorlik ob’ekt va sub’ektlarini 
rivoj-lantirish, bozor munosabatlarini shakllantirish, firma va korxona-lar o’rtasida sof 
raqobatni yuzaga keltirish, shuningdek, rekreatsiya sohasini mukammal egallagan 
malakali turli kadrlarni tayyorlash, o’qitish har bir mintaqaning rekreatsiya 
muammolarini xal etishda hamda kelajakda mazkur sohani mintaqa iqtisodiyotining 
ustuvor tarmog’iga aylantirishga xizmat qiladi. Binobarin, viloyatning har bir tumanidagi 
o’ziga xos rekreatsiya imkoniyatlaridan oqilona foy-dalanish kelajakda Namanganni 
rekreatsiya rivojlangan viloyatlar qatoriga olib chiqish shubhasizdir. Yu qoridagi 
rekreatsiya zonalari-ning salohiyatini geografik jihatdan tadqiq etish bevosita 
O’zbekiston Respublikasi rekreatsiya imkoniyatlarini ochishda muhim ahamiyatga ega. 
       CHortoq sihatgohi  

1946-47 yillarda CHortoqsoy sohilida olib borilgan neft qidiruv ishlari 
natijasida yer qa’ridan neft o’rniga issiq, taxir, sho’r suv katta bosim bilan 
otilib chiqqan. Bu suvning fizik-kimyoviy taxlili N. A.Semashko nomidagi 
O’zbekiston kurortologiya va fizioterapiya ilmiy tekshirish instituti 
mutaxassislari tomonidan o’rganilib, uning tarkibida yod, brom, xlor, 
natriy, kaliy, kaltsiy moddalar mavjudligi hamda uning qimmatli 
shifobahsh xususiyatga egaligi aniqlangan. SHunga asosan 1949 yili bu 
hududda 30 urinli «CHortoq» bal ь neologik shifoxonasi barpo etiladi. 

1950-60 yillarda 300 o’rinli bino qurildi va dam oluvchilarning 
soni ko’paytirildi. Natijada respublika kasaba uyushmalari Markaziy 
boshqarmasining 1960 yil 31 dekabrdagi buyrugiga asosan bal ь neologik 
shifoxonasi CHortoq sihatgohiga aylantirildi. 1962-75 yillarda 
sihatgohning har jihatdan rivojlanishi natijasida o’rinlar soni ortdi, yangi 
davolash yo’nalishlari ochildi, yangi asbob-uskunalar bilan jihozlangan 
xonalar tashkil etildi. 
       Munchoqtepa arxeologik yodgorligi  

1989 yil may oyida Munchoqtepa arxeologik yodgorliklarini qazish 
chog’ida Markaziy Osiyodagi keyingi 30 yil ichida arxeologiya fani qo’lga 
kiritgan ilmiy yutuqlar orasida muhim qimmatga ega, g’oyat noyob Pop 
sag’anasi yoki Danu dafinasi deb nomlangan xazina topildi. 

Tarixiy yozma manbalarning guvohlik berishicha va arxeologik 
topilmalarning tasdiqlashicha, eramizning VII asrlariga kelib Pop- 
G’ovasoy sug’orma dexqonchilik rayonining markazi sifatida yanada 
rivojlandi. Biroq ana shu shahar  markazining juda oz qismigina 
hozirgacha saqlanib qolgan, xolos. CHunonchi, Arki a’lo (Kremlь) va 
ichki shahar  (SHahriston) ning saqlanib qolgan qismlari mahalliy xalq 
tomonidan Balandtepa deb ataladi. Tashqi shahar  (Rabot) hududida esa 
faqat nekropolь - shahar  kabristoni saqlanib qolgan bo’lib, uni 
Mo’nchoktepa deb ataydilar.

Mo’nchoqtepa aslida to’rtta bir-biriga tutashgan tepalik bo’lib, ularning 
ikkitasi so’nggi yillarda paxta tufayli buzib yuborilgan va hozirda ularning 
o’rni qishloq xujalik ekinlari bilan band. +olgan ikkitasi ham butun 
qolmagan, shakastlangan bo’lsada, boy arxeologik materiallar bermoqda. 
       Namangan-Axsikent yo’nalishi  

Bu yunalishda Axsikent yodgor-ligi asosiy o’rin 
tutadi. Axsikent tarixiy yodgorligi Sirdaryoning o’ng 
soxilida joylashib, hozirda tepaliklar ko’rinishida 
saqlan-moqda. 

Arxeologik institutining xodimlari tomonidan olib 
borilgan tadqiqotlar natijasiga ko’ra bu tepaliklar 
ostida uchta shahar  barpo etilganligi aniqlandi. O’rta 
asrlarda Axsikent, Farg’ona vodiysining iqtisodiy 
jihatdan rivojlangan markazi hisoblangan. SHahar  
1620 yilda sodir bo’lgan kuchli zilziladan vayron 
bo’lgan. 
       Namangan-CHust-G’ovasoy   yo’nalishida  

O’z xunarmandlari bilan dong taratgan CHust shahri va xushmanzara 
joylari, juda ko’p rekreatsiya resurslari mavjudligi bilan ajralib turadi. 
/ovasoy havzasi sayyohlar dam olib xordiq chiqarishida katta ahamiyatga 
ega. CHust xunarmandlari tomonidan tayyorlangan pichoqlar, chust 
do’ppilari, so’zanalari bejirimligi kishini o’ziga tortadi. Ayniqsa shahar  
markazi-dagi «Mavlono So’fizoda» nomidagi madaniyat bog’i o’zining 
ulkan da-raxtlari va zilol buloq suvlari bilan nafaqat, vodiyda balki butun 
respublikada mashhurdir. CHust shahridan 2 km shimolda /ovasoy soxilida 
ko’xna tepalik mavjud bo’lib, bu xalq tili bilan aytganda Buonamozor 
nomi bilan yuritiladigan qishloqdir. Bu yerda olib borilgan arxeologik 
tadqiqotlar Buonamozor yodgorligi miloddan avvalgi 2000-yillikning oxiri 
1000-yillikning boshlariga to’g’ri keladi deb hisoblashadi. 
Buonamozorliklar sug’orma dexqonchilik bilan mashg’ul bo’lganlar. 
CHunki bu yerdan topilgan dexqonchilik qurollari va g’alla saqlanadigan 
o’ra-omborlar, xumlarda saqlanib qolgan arpa, bug’doy, tariq, so’li, no’xot 
qoldiqlari buni tasdiqlaydi. 
       Namangan-Kosonsoy yo’nalishi  

Kosonsoy o’zining arxeologik yodgorliklari va so’lim tabiati bilan vodiyda asosiy o’rin 
tutadi. +adimgi Koson shahri qal’asi va minoralar qoldiqlari tepalik kurinishini 
egallagan. Koson shahriga eramizdan avvalgi I asrda asos solingan bo’lib, Kushon 
davlati xukmronlik qilgan davrda Farg’ona vodiysining bosh shahri hisoblangan 
xunarmandchilik rivojlangan. 

Kosonsoy daryosi soxillari rekreatsiya resurslari bo’lib xizmat qilmoqda. SHu maqsadda 
dam olish zonalari va bolalar oromgohlari barpo etilgan. 

Professor A. Bernshtamning «Ko’xna Farg’ona» (1951 yil) kitobchasida va gazeta 
xabarlarida 1947-1948 yillarda Kosonsoy tumani hududida o’tkazilgan qazishmalarning 
natijalariga ko’ra shu yerda Mug’xona yodgorligi topilib, o’rganilganligi ta’kidlab 
o’tildi. Mug’-xona (qurum, mug’tosh) lar qadimda birinchidan otashparastlar qarorgoxi 
bo’lsa, ikkinchidan eradan avvalgi III-II va melodiy V- VI asrlarda o’tov shaklida toshdan 
yasalgan qabr inshootlari vazifasini bajargan. Hozirgi Kosonsoy shahri yaqinida ilk bor 
A.Bernshtam tomonidan topilib, keyinchalik turli tadqiqotchilar tomonidan o’rga-nilgan 
Mug’xona inshootlarining devorlari siniq va yupqa toshlardan qorishma ishlatilmay, oval 
shaklida (5 x 8, 5 m) qurilgan. Ichki xonaning chiqish tuynugi bo’lib, toshtaxta bilan 
berkitilib qo’yilgan. Mug’xonadan odam suyaklari, ko’za, tuvak, dastali piyola, pichoq, 
qilich va jez, temir o’q uchi, jez ko’zgu, zirak, munchoq va boshqalar topilgan. Idishlar 
qizil va qora angob bilan tirnab, xoshiyalangan. Mutaxassislarning fikriga ko’ra, 
Mug’xona topilmalari SHimoliy Farg’onaning yarim o’troq qabilalariga mansubdir. 
       Namangan-Nanay yo’nalishi  

Nanay qishlog’i viloyatning shimolida, 
Podshootasoy soxilida joylashgan. Qishloq 
tabiatining go’zalligi, toza havosi, tez oqar 
Podshootasoy sayyohlarni miriqib dam olib, 
xordiq chiqarish uchun yetarli imkoniyatlar 
yaratadi. Nanay qishlog’ida «Ko’ksaroy» turistik 
bazasi barpo etilgan bo’lib, yiliga 2500 dan ortiq 
kishilir dam oladilar. Bu yerda ham o’ziga xos 
sayohat yo’nalishlari mavjud bo’lib, ular: 
1.Podshoota-Sarichelak, 2.Ko’ksa-roy tog’i, 
3.Ko’ksaroy-Safedbilol deb nomlanadi. Bu 
yo’nalishlar sayyohlarni xordiq chiqarishini 
samarali tashkil etishda asosiy o’rin tutadi. 
       Namangan-Munchoqtepa yo’nalishi  

1989 yil may oyida Mun-choqtepa arxeologik yodgorliklarini qazish 
chog’ida g’oyat noyob Pop sag’anisi topilishiga sabab bo’ldi. Pop sag’anasi 
yer osti qurilmasi bo’lib, balandligi 2 metr, satxi 15 m2 ni tashkil etadi. 
Sag’anada xammasi bo’lib 47 ta tobut besh qavat holda ustma-ust 
qo’yilgan. Tobutlar asosan qamishlardan yasalgan. Bu tobutlar har xil 
yoshdagi erkaklar va ayollar jasadi bo’lib, shundan 22 tobut saqlanib 
qolgan. 

Topilmalar ichidagi idish-tovoqlar, ipakdan tayyorlangan materiallar, 
to’quvchilik dasgoxlarining qoldiqlari, qimmatbaho toshlardan va xayvon 
suyaklaridan yasalgan 10 000 donaga yaqin munchoqlar, qo’xna musiqa 
asboblari bu yerda kulolchilik, to’qima-chilik, xunarmandchilik kabi sohalar 
rivojlanganligidan darak beradi. Bu tarixiy yodgorliklar sayyohlar uchun 
qadimgi Farg’ona aholisining urf-odatlari hududiy o’zlashtirish holati, 
ishlab chiqa-ruvchi kuchlar taraqqiyoti iqtisodiy-ijtimoiy va madaniy xayoti 
bo’yicha batafsil ma’lumotlar beradi. Namangan viloyatida boy rekreatsiya 
resurslarining mavjudligi bu resurslarga investitsiyalarni jalb etish, yangi 
sayyohlik yo’nalishlarini ochish, sayyohlik xizmati orqali iqtisodiy 
samaradorlikka erishish uchun yetarli imkoniyatga egadir. 
       Namagan-Pop-CHodak yo’nalishi  

Bu marshrut turli maqsadlarga yo’nalishi bilan xarakterlidir. CHunki, unda 
tabiiy, tarixiy, diniy va madaniy hamda tog’ ekoturistik imkoniyatlari 
yuqoridir. Pop viloyatdagi eng qadimiy va tarixiy shahardir. Pop shahriga 
tashrif buyurgan sayyohlar xalq amaliy san’ati, milliy xunarmandchilik 
buyumlari, shuningdek zargarlik, zardo’zlik, yog’och o’ymakorligi, 
kashtachilik va boshqa mahsulotlar bilan bevosita tanishadilar. Pop 
shahridan boshlanadigan tog’ marshrutlari ham ko’pchilikni qiziqtiradi. 
Ayniqsa, tog’ yon bag’rida joylashgan CHodak qishlog’i so’limligi bilan 
ajralib turadi. CHodaksoy bo’yiga qurilgan qisqa muddatli dam olish 
joylari, bolalar ormgohlarida xordiq chiqarish, shuningdek tog’ 
yo’nalishlari tomon qilingan ishlari ekoturizm kishilarni yaxshi dam 
olishga yordam beradi.  Bu topilmalar Namangan viloyatida ishlab 
chiqaruvchi kuchlarni o’z davrida yuksak darajada rivojlanganligidan 
dalolat beradi. 
       XULOSA  

Mazkur BMI ekologik turizm muammolarini ilmiy jihatdan yechishga qaratilgan 
bo’lib, unda e’tibor Namangan viloyati  misolida ekoturlarning tasniflanishi,  
geografik komplekslarning ekoturistik imkoniyatlari, ekoturistik rayonlarni ajratish 
va ularda marshrutlar tashkil etishga qaratilgan.

Mazkur ekoturizm muammosining yechimi jarayonida quyidagi bir-biri bilan bog’liq 
bo’lgan ilmiy natijalarga erishildi.

1.Ekologik turizm yoki ekoturizm dunyo miqyosida tez sur’atlarda rivojlanib 
kelayotgan turizm tarmoqlaridan biridir. 

2. Hududning ekoturistik imkoniyatlarini aniqlashda geografik komplekslar 
(landshaftlar) asosiy baholanish ob’ekti bo’lib, hududning tabiiy imkoniyatini 
ob’ektiv aks ettiradi. SHuning uchun biz geokomplekslarni aniqlashni, kartaga 
tushirishni va ularni har tomonlama o’rganishni hududning ekoturistik 
imkoniyatlarini aniqlashda va baholashda bajariladigan dastlabki bosqich deb 
hisoblaymiz.

3. Viloyatning o’ziga xos tabiiy sharoiti va ekoturistik imkoniyatlarining xilma-
xilligi uning hududini ekoturistik  rayonlashtirishni talab etadi.

Hozirgi kunda chet ellarda (Kanada, Avstraliya, Germaniya, Afrikaning bir qancha 
mamlakatlari, Nepal va boshqa) daromadlarning katta qismi sayyohlik orqali keladi. 
O’zbekistonda, jumladan Namangan viloyatida  ham chetdan keladigan valyuta 
miqdorini ko’paytirish uchun turizm, xususan ekoturizm sohasini keng miqyosda 
rivojlantirish lozim.

Tabiiy turizm markazlarining rivojlanishi

Kirish 1-bob. Ekologik turizmning nazariy va metodologik asoslari 1.1. Ekoturizmni ilmiy va amaliy yo’nalish sifatida o’rganish bo’yicha mavjud ilmiy ishlanmalar tahlili 1.2. Ekoturizm turlari va tarkibiy qismlari 1.3. Ekoturizmning tasniflanishi 1.4. Ekologik turizmning tabiiy geografik jihatlari 2-bob. Namangan viloyatida ekoturistik rayonlar va marshrutlar 2.1. Namangan viloyatining tabiati va ekoturistik imkoniyatlari 2.2. Namangan viloyati hududining ekoturistik rayonlari 2.3. Ekoturistik rayonlarda marshrutlar Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

 Turizm industriyasi o’ziga katta sarmoya va resurslarni mujassamlashtirish bilan bir qatorda mustaqil davlat va jamiyat uchun zarur bo’lgan ma’naviy-ma’rifiy funktsiyalarni bajaruvchi iqtisodiyot tarmog’idir. Ekoturizm orqali chet ellik mehmonlar O’zbekistonning boy va betakror tabiati haqidagi tassavurga ega bo’lsalar, O’zbekiston fuqarolari - o’z Va tani bilan yaqindan tanishadilar. Ularda ona yurtiga nisbatan milliy iftixor hamda g’urur tuyg’usini shakllantirish imkoniyatining tug’ilishini aytib o’tishning o’zi kifoyadir.  Ekoturizm ilmiy yo’nalish va amaliyot tarmog’idir. Undan tashqari, u turli hil ijtimoiy, iqtisodiy siyosiy, ekologik funktsiyalarni bajaradi. Ekoturizmning ilmiy-nazariy asoslarini va uning tabiiy geografik jihatlarini ochib berish, Namangan viloyatining tabiatini ekoturistik imkoniyatlarini aniqlash, tahlil qilish, ulardan oqilona foydalanish yo’llarini ko’rsatish shu kunning dolzarb masalalaridan hisoblanadi.

 Turizmning ekologik yo’nalishi avvalambor amaliy ishlardan boshlangan. 1972 yildan boshlab Skandinaviya mamlakatlari fuqarolariga kitlarni tomosha qilish va o’rganishni tashkil qilish orqali yig’ilgan mablag’ni ularni muhofaza qilish uchun sarflashdan boshlangan. Keyinchalik ekoturistik marshrutlar Yevropaning boshqa mamlakatlari, Osiyo, SHimoliy Amerika davlatlariga yoyilgan. Lekin ekoturizmning yo’lga qo’yilishi XX asrning oxiri va XXI asrning boshlariga to’g’ri keldi, xolos. SHuning uchun hozircha ekoturizmning umume’tirof etilgan nazariyasi va amaliyoti yetarli darajada shakllanmagan. R.Davidov (1990), A.V. Drozdov (1999), N.Tuxliev va A.Taksanov (2001), V. V. Xrabovchenko (2003), T.V. Bochkareva (2003), L.I.Egorenkov (2003), A.Taksanov (2005), N.Tuxliev va T.Abdullaeva (2006) kabi tadqiqotchilarning ishlari esa ko’proq ekoturistik marketing, menejment, ta’lim, tarbiya va ekoturlarga bag’ishlangan bo’lib, ularda tabiatga qilinadigan turizm bilan ekoturizm o’rtasida aniq bir chegara o’rnatilmagan. Namangan viloyatida ham hali ekologik turizm va uning rivojlantirish jihatlari to’liq o’rganilmagan.

 Mazkur tadqiqotning asosiy maqsadi- Namangan viloyatida ekologik turizmning ilmiy asoslarini ishlab chiqish va rivojlantirish jihatlari ochib berishdan iborat. Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar hal etildi:  √ ekoturizmning ob’ekti va predmetini aniqlashtirish;  √ ekoturizmning Namangan viloyatida hududidagi ekoturlarini tasniflash;  √ ekoturizmning tabiiy geografik jihatlarini ochib berish;.  √ Namangan viloyati tabiatining (landshaftlarining) ekoturistik imkoniyatlarini tavsiflaydigan muhim omillarni belgilash va ularni xarakterlaydigan ko’rsatkichlarni aniqlash;  √ namangan viloyatini ekoturistik jihatdan rayonlashtirish;