Temuriylar davri svilizatsiyasi
![Temuriylar davri svilizatsiyasi
Reja:
1.Temuriylar sulolasining hokimiyatga kelishi
2.Temuriylar sulolasi gullab yashnashi
3.Temuriylar svilizatsiyasi ahamiyati
4.Foydalanilgan adabiyotlar](/data/documents/3979eb35-764d-4612-87d8-588e9e11c0b9/page_1.png)
![Temur Tarag‘ay ibn Barlos 1336-yil 9-aprelda uncha katta bo‘lmagan Xo‘ja Ilg‘or qishlog‘ida tug‘ilgan. Temur nomi
turkiy tildan "temir" deb tarjima qilinib, bu ko'p jihatdan uning irodali fe’l-atvori va kelajakdagi taqdiriga ta’sir
ko‘rsatgan. U jasur va mard yigit edi, ota-onasi va ustozlari uni haqiqiy jangchi qilib tarbiyalashgandi. Jangda
olgan oyog‘idagi jarohatlarga qaramay, u juda kuchli qudratga ega edi va oxirgi kunlarga qadar barcha yurish va
janglarda shaxsan ishtirok etdi.](/data/documents/3979eb35-764d-4612-87d8-588e9e11c0b9/page_2.png)
![Xurosonning obod o'Ika sifatida gullab-yashnashi ham Temuriylar davriga to'g'ri keladi. Shohruh Mirzo va uning
vorislari tomonidan barpo etilgan 150 dan ziyod mashhur obidalar, jumladan, «Bog'i Zog'on», «Bog'i jahon» qal'a
maskanlari, «Gavharshodbegim» madrasasi, Boysunqur «Nigoristoni» (Badiiy akademiyasi), yoxud Husayn Boyqaro
davrida (1469-1506) uning do'sti, she'riyat mulkining sultoni Alisher Navoiy rahnamoligida Hirot va uning atrofida
qurilgan 300 dan ziyod noyob bino va inshootlar: masjid, madrasa, maqbara, xonaqoh, hammomu shifoxonalar,
saroylar, istirohat bog'lari, rabotu karvonsaroylar, suv havzalari, ko'prik, korizlar-bular hammasi Temuriylar zamonasi
madaniy yuksa-lishining ishonchli tasdig'idir.](/data/documents/3979eb35-764d-4612-87d8-588e9e11c0b9/page_3.png)
![Go ’ ri Amir maqbarasi
Т emur tomonidan nabirasi Sultonning so
ng qurishga farmon berilgan. maqbaraga
sohibqironning ой uning o'g illaridan
Umar Shayx, Muhammad fojeali
о' limidan Bu Mironshox, Shoxrux nabirasi
Muhammad Sulton va Ulug' bek y а
boshqalar qilingan. dafn Sohibqironning
tomonida pirlari Mir Sayid Baraka
yotipdi.](/data/documents/3979eb35-764d-4612-87d8-588e9e11c0b9/page_4.png)
![Ulu g'bek madrasasi
XV asr, Amir Temurning nevarasi,
Movarounnahr hukmdori Ulug'bek
1417-yili Mirzo tomonidan qurib
bitkazilgan. Uning peshtoqida
davrida А. Temur eronda ustaning
avlodi Ismoil I bn Tohir nomi
saglanib qolgan, U yirik
madaniyati va mari fat vazifasini
keltirilgan asrla r da maskani
o'tagan](/data/documents/3979eb35-764d-4612-87d8-588e9e11c0b9/page_5.png)
![Bu xayrli ishlarning yuzaga chiqishida ham temuriy
hukmdorlar tashabbusi va rahnamoligi beqiyos bo'lgan.
Jumladan, Amir Temurning «Tuzuklari», Mirzo Ulug'bekning
«To'rt ulus tarixi», Bobur Mirzoning «Boburnoma»si ijtimoiy
fanlar rivojiga ayricha ta'sir ko'rsatganligi shubhasizdir.
Temuriylar davrida salmoqli iz qoldirgan alloma olimlardan
Nizomiddin Shomiy va Sharafiddin Yazdiyning «Zafarnoma»,
Xofiz Abruning «Zubdat at-tavorix», Abdurazzoq
Samarqandiyning «Matla ul-sa'dayn» va «Majma' ul-bahrayn»
(«Ikki saodatli yulduzning chiqish o'rni va ikki azim
daryoning quyilish joyi»), Ibn Arabshohning «Amir Temur
tarixi», Mirxondning yetti jildli «Ravzat ul-safo» («Poklik
bog'i»), Xondamirning «Makorimul axloq» («Yaxshi
fazilatlar»), «Xabibus siyar fi axboru afodul bashar»
(«Xabarlar va bashariyat odamlaridan dilga yaqin siyratlari»)
asarlari o'sha zamon tarixshunoslik ilmining yuksaklik
darajasini o'zida ifoda etadi. Ularning har birida nafaqat u
yoki bu hukmdorlarning davlat siyosati yohud harbiy
yurishlari yohud shaxsiyatlariga oid ma'lumotlar aks etib
qolmay, balki shu bilan birga o'sha davrning barcha
murakkab, ziddiyatli jarayonlari, tarixiy voqealar, hodisalar
silsilasi ham ishonarli tarzda yoritilganligi ayon bo'ladi.](/data/documents/3979eb35-764d-4612-87d8-588e9e11c0b9/page_6.png)
![O'zbek adabiyotning yanada yuksak darajaga
ko'tarilib, keng e'tirof topishida ulug' o'zbek shoiri va
mutafakkiri Alisher Navoiy (1441-1501) ijodi alohida
o'rin tutadi. Negaki she'riyat mulkining sultoni Navoiy
o'ziga qadar bo'lgan turkigo'y shoirlar ijodi erishgan
yutuqlarni o'zida mujassamlashtiribgina qolmay, balki
ayni zamonda o'zining serqirra ijodi bilan bu
adabiyotning yuksak kamol topishi va dovrug'ini
ko'tarilishiga mislsiz ulush qo'shdi.
Navoiy «Xamsa»siga kirgan «Hayratul-abror»,
«Farhod va Shirin», «Layli va Majnun», «Sabbayi
sayyor», «Saddi Iskandariy» doston-larining har biri
o'zining bebaho ma'naviy qudrati, badiiy yuksakligi, til
boyligining mukammalligi bilan ajrafib turadi. Eng
muhimi, o'zbek tilida ilk bor «Xamsa» bitishdek
g'oyatda mashaqqatli vazifani sharaf bilan ado etgan
Navoiy dahosi har qancha tahsinga sazovordir.](/data/documents/3979eb35-764d-4612-87d8-588e9e11c0b9/page_7.png)
![Tasviriy san'atda. Shamsiddin Muhammad ibn Abdulhay, Shayx
Turoniy, Abdulla Hiraviy, Ustoz Gung, Ustoz Jahongir nomlari
alohida ko'zga tashlanib turadi. Ular chizgan yorqin tasvirlar,
portretlar, tabiat manzaralari yohud jang tafsilotlari o'zining
tabiiyligi, Einiqligi va origmalligi bilan kishini hayratga soladi.
Amir Temur nabirasi (Shohruh Mirzo o'g'li) Boysunqur Mirzo
homiyligida bunyod topgan o'ziga xos badiiy akademiya rolini
o'ynagan uning Nigoristonida ijod qilgan ko'plab mo'yqalam
sohiblari tomonidan mukammal tarzda ishlangan son-sanoqsiz
rangli tasvirlar, miniatura namunalari, kitob bezaklari, chunonchi,
hind xalqi eposi «Kalila va Dimna», Sa'diyning «Guliston»,
Firdavsiyning «Shohnoma», Nizo-miyning «Xamsa» va boshqa
asarlarga ishlangan tasviru bezaklar hanuzga qadar ham o'z
ahamiyatini saqlab kelmoqda](/data/documents/3979eb35-764d-4612-87d8-588e9e11c0b9/page_8.png)
![M usawirlik san'atinmg tengi yo'q yulduzi
Kamoliddin Behzod (1455-3537) ijodi ham
Temuriylar davri san'atining yuqori
cho'qqisi hisobfanadi. Uning mo'yqalamiga
oid hadsiz-hisobsiz rangin tasvirlar,
chunonchi, Yazdiyning «Zafarnoma»,
Jomiyning «Salomon va Ibsol», Sa'diyning
«Bo'ston» va «Guliston», Nizomiyning
«Xamsa» asarlariga ishlangan miniatura
namunalari yohud Hirotdagi «Bog'i
Behisht», «Ov qilayotgan Bahrom Go'r»,
«Tuyalar jangi» tasvirlari va shunga
o'xshash rassomchilik asarlari bu tug'ma
ijodkor iste'do-dining yuksak mahorati
namunalaridir.](/data/documents/3979eb35-764d-4612-87d8-588e9e11c0b9/page_9.png)
![Temuriylar davri madaniy hayotida musiqa san'ati ham alohida
o'rin tutgan. Alisher Navoiy «Mezonul-avzon» asarida xalq
qo'shiq-chiligining sakkiz turi rivojlanganiigini qayd etadi. Bular -
tuyuq, changchi, Uirkiy, orzuvoriy, muhabbatnoma, mustahzod va
shu kabilar. Amir Temur davrida san'at va musiqa olamida
mashhur bo'lgan siymolardan biri Abduqodir Go'yanda (1334-
1435) bo'lib, uning hayotining katta qismi Samarqandda kechgan.
Temuriylar davri musiqa san'atida Hirot ijodiy muhitining o'rni
benihoya katta bo'lgan. Hirot musiqashunoslari o'z ijodlarida
Navoiyning she'r va g'azallaridan kens iiodiv f^dalanganlar.](/data/documents/3979eb35-764d-4612-87d8-588e9e11c0b9/page_10.png)
![Temuriylar davrida xattotlik, tasviriy san'at va rausiqa madaniyati
rivoj topdi. Bu sohada Mirali Tabriziy, Shayx Muhammad, Junaid
Naqqosh, Temuriylar davri xattotligi va naqqoshligi maktabi atoqli
vakillari: Sultonali Mashhadiy, Abdujamil Kotib,
Darvesh Muhammad Toqiy , Mirali Qilqalam, Sulton Muhammad Nur
va boshqalarning ijodi benazirdir. Masalan, nastaliq xatining mislsiz
ustozi, «Qiblat ul-kuttab» (Kotiblar peshvosi) unvoni sohibi Sultonali
Mashhadiy A.Navoiy va H.Boyqaroning ko'plab bebaho
qo'lyozmalarini kitobot holiga keltirishda katta zahmat chekkan.
Bundan tashqari Nizomiy, Farididdin Attor, Xo'ja Xofiz, Sa'diy
Sheroziy, Husrav Dehlaviy, Abdurahmon Jomiy singari mumtoz
adabiyotimiz daholarining ko'plab asarlari ham uning betinim sa'y-
harakatlari bilan ko'chirilib, avlodlarga armug'on etilgan.](/data/documents/3979eb35-764d-4612-87d8-588e9e11c0b9/page_11.png)
![Shunday qilib, Amir Temur va Temuriylar davri Vatanimiz xalqlarining hayotiy
taqdirida, uiarning ijtimoiy taraqqiyotning yuksak marralariga ko'tarilib borishi
davomida o'chmas iz qoldirgan alohida bir tarixiy bosqich bo'ldi. Eng muhimi,
bu davr Amir Temurdek buyuk siymoni tarix maydoniga chiqardi. Bu zoti
sharif va uning avlodlarining mislsiz sa'y-harakatlari, bunyodkorlik faoliyati
tufayli Movarounnahr va Xuroson o'lkalari ulkan o'zgarishlarga yuz tutdi.
Mo'g'ullarning bir yarirn asrlik bosqini va zulm-asoratidan butunlay xalos
bo'lgan ona yurtimiz qudratli saltanat darajasiga ko'tarildi. Ayni chog'da,
ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy-ma'naviy jihatlardan yuksalib, jahonga dovrug'
taratdi. Ulug' ajdodlarimiz tomonidan yaratilgan moddiy va ma'naviy
madaniyatning yuksak namunalari, dur-u javohirlari mana necha asrlardirki,
jahon ahlini hayratga solib, minnatdor avlodlar ardog'ida e'zozlanib kelmoqda.](/data/documents/3979eb35-764d-4612-87d8-588e9e11c0b9/page_12.png)
Temuriylar davri svilizatsiyasi Reja: 1.Temuriylar sulolasining hokimiyatga kelishi 2.Temuriylar sulolasi gullab yashnashi 3.Temuriylar svilizatsiyasi ahamiyati 4.Foydalanilgan adabiyotlar
Temur Tarag‘ay ibn Barlos 1336-yil 9-aprelda uncha katta bo‘lmagan Xo‘ja Ilg‘or qishlog‘ida tug‘ilgan. Temur nomi turkiy tildan "temir" deb tarjima qilinib, bu ko'p jihatdan uning irodali fe’l-atvori va kelajakdagi taqdiriga ta’sir ko‘rsatgan. U jasur va mard yigit edi, ota-onasi va ustozlari uni haqiqiy jangchi qilib tarbiyalashgandi. Jangda olgan oyog‘idagi jarohatlarga qaramay, u juda kuchli qudratga ega edi va oxirgi kunlarga qadar barcha yurish va janglarda shaxsan ishtirok etdi.
Xurosonning obod o'Ika sifatida gullab-yashnashi ham Temuriylar davriga to'g'ri keladi. Shohruh Mirzo va uning vorislari tomonidan barpo etilgan 150 dan ziyod mashhur obidalar, jumladan, «Bog'i Zog'on», «Bog'i jahon» qal'a maskanlari, «Gavharshodbegim» madrasasi, Boysunqur «Nigoristoni» (Badiiy akademiyasi), yoxud Husayn Boyqaro davrida (1469-1506) uning do'sti, she'riyat mulkining sultoni Alisher Navoiy rahnamoligida Hirot va uning atrofida qurilgan 300 dan ziyod noyob bino va inshootlar: masjid, madrasa, maqbara, xonaqoh, hammomu shifoxonalar, saroylar, istirohat bog'lari, rabotu karvonsaroylar, suv havzalari, ko'prik, korizlar-bular hammasi Temuriylar zamonasi madaniy yuksa-lishining ishonchli tasdig'idir.
Go ’ ri Amir maqbarasi Т emur tomonidan nabirasi Sultonning so ng qurishga farmon berilgan. maqbaraga sohibqironning ой uning o'g illaridan Umar Shayx, Muhammad fojeali о' limidan Bu Mironshox, Shoxrux nabirasi Muhammad Sulton va Ulug' bek y а boshqalar qilingan. dafn Sohibqironning tomonida pirlari Mir Sayid Baraka yotipdi.
Ulu g'bek madrasasi XV asr, Amir Temurning nevarasi, Movarounnahr hukmdori Ulug'bek 1417-yili Mirzo tomonidan qurib bitkazilgan. Uning peshtoqida davrida А. Temur eronda ustaning avlodi Ismoil I bn Tohir nomi saglanib qolgan, U yirik madaniyati va mari fat vazifasini keltirilgan asrla r da maskani o'tagan