Xorazm Sug’d sivilizatsiyasi
![Mavzu : Xorazm Sug’d sivilizatsiyasi.](/data/documents/dddd1f7d-7ba7-4e53-9069-6fa1a7e9918c/page_1.png)
![Reja.
1.Xorazm sivilizatsiyasi.
2. Sug’d sivilizatsiyasi.
3. Foydalanilgan Adabiyotlar ro'yxati](/data/documents/dddd1f7d-7ba7-4e53-9069-6fa1a7e9918c/page_2.png)
![1.Dunyo sivilizatsiyasining muhim markazlaridan bo'lgan va o'zbek
davlatchiligining dastlabki tamal toshlari qo'yilgan qadimgi Xorazm tarixi
juda katta va murakkab ilmiy muammo sifatida ko'plab olimlarning
e'tiborini jalb qilib kelgan. Bu narsani biz uzoq o'tmish sadosi sifatida iz
qoldirgan “Katta Xorazm” davlati tarixini o'rganish misolida ko'rishimiz
mumkin.Amudaryo va Orololdi hududida yashayotgan xorazmliklar tarixi
uzoq o’tmishga — IV ming yillikdan boshlangan va yangi tosh davr deb
nomlangan neolitga borib taqaladi. Voha tarixining bilimdoni akademik
S.P.Tolstovning ma’lumotlariga qaraganda qadimgi ajdodlarimiz
Kaltaminor, Tozabog’yop, Suvyorgan, Amirobod kabi ulkan madaniyatlarni
yaratganlar va uzoq o’tmishdan yodgorlik sifatida qoldirganlar. Bu noyob
madaniy meros va uni o’rganishga juda ko’plab olimlar o’z hissasini
qo’shganlar.](/data/documents/dddd1f7d-7ba7-4e53-9069-6fa1a7e9918c/page_3.png)
![Mazkur davlat birlashmasi haqidagi dastlabki ma’lumotlar grek va fors yozma
manbalarida uchraydi. Mil. old. VII–VI asrlarda Quyi Amudaryo, Zarafshon va
Tajan daryosi havzalarida yashayotgan qabilalar “xorasmiylar” nomli xalq
atrofiga birlashishgan va konfederatsiya (uyushma) shaklidagi dastlabki
davlatlardan birini tashkil etishgan. Harbiy demokratiya printsiplariga
asoslangan bu davlat aholisi uzoq yillar davomida Assiriya, Midiya va Eron
ahmoniylari hurujlariga qarshi kurasha olgan.Katta Xorazm” konfederatsiyasida
yetakchi bo’lgan “xorazmiylar” haqidagi ma’lumotlar Kichik Osiyolik tarixchi
Gekatey Miletskiyning “Er tasviri” asarida uchraydi. Bu xalq Eron davlati
hududidagi parfiylardan sharqdagi yerlarda yashagan va ularning “Xorasmiya”
nomli shahri bo’lgan ekan.](/data/documents/dddd1f7d-7ba7-4e53-9069-6fa1a7e9918c/page_4.png)
![](/data/documents/dddd1f7d-7ba7-4e53-9069-6fa1a7e9918c/page_5.png)
![2.Buyuk Gerodot xorazmiylar yerlarini suv bilan ta’minlaydigan yirik daryo haqida
ma’lumotlar qoldirgan. “Atrofi tog’lar bilan o’ralgan vodiydan Akes daryosi oqib
o’tadi — deb yozadi u.
— Bu vodiy qachonlardir xorazmliklar qo’lida bo’lgan, u parfiylar, saranglar,
famoniylar chegarasida bo’lib, ularning yerlarini sug’organ. Hokimiyatga forslar
kelgach, bu vodiy podsho qo’liga o’tgan”
. Qadimgi Akes daryosining hozirgi nomi haqida olimlar orasida yagona bir fikr yo’q.
Ularning ayrimlari bu daryoni Tajan, Gerirud, yana boshqa birlari esa —
Amudaryoning nomi bilan bog’laydi.
Bunga hozirga qadar pastlik, suv yig iladigan yer "S, Sug ut" deb nomlanishini dalil ʻ ʻ
qilib ko rsatiladi.
ʻ
Avestoda Sug'd mamlakat nomi sifatida bir marta uchraydi. "Ardvisura Yashti" —
("Obon Yasht") va Ardvi (Amudaryo) Ishkata, Paruta, Mouri, Suguda va Xvarazm
tomon hayotbaxsh suvlarini eltadi, deya ta kidlanadi. Avestoning Videvdatdir.
ʼ](/data/documents/dddd1f7d-7ba7-4e53-9069-6fa1a7e9918c/page_6.png)
![Markaziy Osiyodagi qadimiy tarixiy-madaniy viloyat. Ilk bor miloddan avval VII-VI
asrlarda qadimiy "Avesto"da tilga olingan. Bu nom 20 asr boshlarigacha
saqlangan.Miloddan avvalgi VI asrda Axamoniylar sulolasi vakillarining qoyatosh
xotirot bitiklarida Suguda shaklida qadimiy Eron saltanatiga tobe qilingan
satrapliklardan biri, mamlakat nomi sifatida qayd etilgan. Yunon manbalarida —
Sogdianoy. Bu shakl yunonlar tomonidan so z tarkibidagi — anaka — tegishlilik, ʻ
mansublik ma nosini bildiruvchi nisbat qo shimchasini so z o zagiga qo shib
ʼ ʻ ʻ ʻ ʻ
yuborishdan paydo bo lgan. Xitoy manbalarida — Suli. Sug d yozuvi yodgorliklari
ʻ ʻ
mamlakat nomini Sug'd yoki Sg ud shaklida ko rsatadi.
ʻ ʻ
Sug d" so zining ma nosi fanda har xil talqin qilib kelinadi. Masalan, So ch —G G
ʻ ʻ ʼ ʻ ʻ ʻ
So z — "kuymoq, yonmoq, porlamoq" deb izohlangan. Bundan Sug dni "Muqaddas
ʻ ʻ
ilohiy olov (Zardushtiylik tasavvuriga ko ra) bilan poklangan yer" kabi ma noda talqin
ʻ ʼ
etishga harakat qilingan (V. Tomashek). Yana bir izohga ko ra, "Sug'd" so zi sernam,
ʻ ʻ
unumdor yer deb tushuniladi. naskida esa Axuramazda yaratgan ezgu yurtlardan biri
Gava deyiladi va u yerda sugdlar yashaydi deb ko rsatiladi.
ʻ](/data/documents/dddd1f7d-7ba7-4e53-9069-6fa1a7e9918c/page_7.png)
![](/data/documents/dddd1f7d-7ba7-4e53-9069-6fa1a7e9918c/page_8.png)
![aramey alifbosiga asoslangan va keyinchalik uyg urlar tomonidan foydalanilgan ilk so g d ʻ ʻ ʻ
yozuvi o rnini egallay olmadi. Mazkur yozuv namunalari bilan Dunxuandagi mulkiy
ʻ
hududlardan yo llangan "ko hna maktublar" va Zarafshon vodiysidagi Mug tog ida topilgan
ʻ ʻ ʻ
hujjatlar yordamida tanishish mumkin. VIII asr boshida So g d Qutayba ibn Muslimning
ʻ ʻ
musulmon qo shinidan mag lubiyatga uchraydi va halifalikka itoat etgan holda islom
ʻ ʻ
dinining jug rofiy-siyosiy makonida qudratli savdo-hunarmandchilik markazi bo lib
ʻ ʻ
qoladi.Sug'd mamlakati (poytaxti — Samarqand, 645—654 yillarda Kesh) 3 ta tarixiy-
geografik hududni birlashtirgan. Samarqand Si, Buxoro Si va Kesh-Naxshab Si. Har 3 qism
o zaro tabiiy chegaraga ham ega edi: Zarafshon tog tizmalari Samarqand va Kesh-Naxshab
ʻ ʻ
o rtasini Karmanadan keyin Malik cho li Buxoro va Samarqand Sini ajratib turgan.Buyuk
ʻ ʻ
ipak yo lining markaziy tarmoqlari Sug d orqali o tgan. Natijada Sug d xalqaro savdo
ʻ ʻ ʻ ʻ
munosabatlarida muhim o rin tuta boshlagan. Buyuk ipak yo li bo ylab Sug'd
ʻ ʻ ʻ
savdogarlarining qishloqlari, shaharlarida esa ularning mahallalari paydo bo lgan. Sug diy
ʻ ʻ
tili xalqaro til rolini o ynagan. Bu hol Xitoy sayyohlari tomonidan Sug d chegaralari haqida
ʻ ʻ
noto g ri tasavvurlar hosil qilgan
ʻ ʻ](/data/documents/dddd1f7d-7ba7-4e53-9069-6fa1a7e9918c/page_9.png)
![Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati.
1.Shuhrat Ergashev.« Jahon sivilizatsiyalari tarixi».
2.Qodirova. «Jahon sivilizatsiyalari tarixi».
3.www.svilizatsiii.com](/data/documents/dddd1f7d-7ba7-4e53-9069-6fa1a7e9918c/page_10.png)
Mavzu : Xorazm Sug’d sivilizatsiyasi.
Reja. 1.Xorazm sivilizatsiyasi. 2. Sug’d sivilizatsiyasi. 3. Foydalanilgan Adabiyotlar ro'yxati
1.Dunyo sivilizatsiyasining muhim markazlaridan bo'lgan va o'zbek davlatchiligining dastlabki tamal toshlari qo'yilgan qadimgi Xorazm tarixi juda katta va murakkab ilmiy muammo sifatida ko'plab olimlarning e'tiborini jalb qilib kelgan. Bu narsani biz uzoq o'tmish sadosi sifatida iz qoldirgan “Katta Xorazm” davlati tarixini o'rganish misolida ko'rishimiz mumkin.Amudaryo va Orololdi hududida yashayotgan xorazmliklar tarixi uzoq o’tmishga — IV ming yillikdan boshlangan va yangi tosh davr deb nomlangan neolitga borib taqaladi. Voha tarixining bilimdoni akademik S.P.Tolstovning ma’lumotlariga qaraganda qadimgi ajdodlarimiz Kaltaminor, Tozabog’yop, Suvyorgan, Amirobod kabi ulkan madaniyatlarni yaratganlar va uzoq o’tmishdan yodgorlik sifatida qoldirganlar. Bu noyob madaniy meros va uni o’rganishga juda ko’plab olimlar o’z hissasini qo’shganlar.
Mazkur davlat birlashmasi haqidagi dastlabki ma’lumotlar grek va fors yozma manbalarida uchraydi. Mil. old. VII–VI asrlarda Quyi Amudaryo, Zarafshon va Tajan daryosi havzalarida yashayotgan qabilalar “xorasmiylar” nomli xalq atrofiga birlashishgan va konfederatsiya (uyushma) shaklidagi dastlabki davlatlardan birini tashkil etishgan. Harbiy demokratiya printsiplariga asoslangan bu davlat aholisi uzoq yillar davomida Assiriya, Midiya va Eron ahmoniylari hurujlariga qarshi kurasha olgan.Katta Xorazm” konfederatsiyasida yetakchi bo’lgan “xorazmiylar” haqidagi ma’lumotlar Kichik Osiyolik tarixchi Gekatey Miletskiyning “Er tasviri” asarida uchraydi. Bu xalq Eron davlati hududidagi parfiylardan sharqdagi yerlarda yashagan va ularning “Xorasmiya” nomli shahri bo’lgan ekan.