logo

Y.Is’hoqovninig “So’z san’ati so‘zligi” asaridan “O‘zbek mumtoz adabiyotida uslub” tahlili

Yuklangan vaqt:

09.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1256.53515625 KB
Mavzu:   Y.Is’hoqovninig “So’z san’ati so‘zligi” asaridan “O‘zbek 
mumtoz adabiyotida uslub” tahlili Re ja:
•
Mumtoz badiiy san’atlar tal q ini
•
Adabiyotlar tahlili va metodologiyasi 
•
Muhokama va natijalar  Mumtoz badiiy san’atlar tal q ini
Ming  yillar  davomida  sha k llanib,  san’at  nomini  olgan  badiiylik 
vositalari  fakatgina  she’r  bezagi  emas,  balki  shoir  niyatini  uyuvchiga 
yetkazuvchi  vosita,  muallifning  rangin  tukular  olami  xakida  tasavvur 
beruvchi manba yoki shoir kunglini kitobxon didi va zavki bilan borlovchi 
ma’naviy  rishta  xamdir.  Ana  shu  ma’noda  she’riy  san’atlar  mumtoz 
adabiy ot shunoslik d a  ilmi  ba doe  unvoni  bilan  sharaflangan  va  unga  ilmi 
adab  tarkibiga  k iruvchi  mus taqil  ilm  turlaridan  biri  deb  q aralgan.  Badiiy 
san’atlar  h a q idagi  dastlabki  ilmiy  risolalar  jo x iliya  davrida  yoki  ilk 
islom  xalifalari  zamonida  shakllanganiga  q aramay,  bu  san’atlar  xalk 
zakovati  va  badiiy  baloratining  belgisi  sifatida  kadimdan  mavjud  b u lgan. 
«Avesto»  tarkibidagi  miflardan  to rt ib  Urxun-enasoy  obidalariga  q adar 
kechgan  kech  bir  badiiyat  namunasi  yukki,  ularda  keyinchalik  san’at 
nomini olgan badiiy tafakkur mevalari uchramagan b u lsin.  Yoki  ”Devonu  lu g‘ atit  turk”  tarkibiga  kirgan  mansur  yoki  manzum  parchalarning  kam 
badiiyligini  tekshirganda  ular  kaysidir  ma’noda  u  yoki  bu  san’atga  doxil  b u lib  chi q ishi 
shubxasiz,  i nsoniyat  ma’naviyati  tarixida  yangi  e’ti q odiy  davrni  boshlab  bergan 
musulmonlikning  vujudga  kelishi  va  tar q alishi  munosabati  bilan  saodat  asridan  boshlab  XX 
asrning  sunggiga  q adar  kechgan  islomiy  manbalarni  Urganganda  kam  unda  Ujir  did  va  chuchr 
san’atkorlik  bilan  aytilgan  she’riyat  va  nasr  namunalarini  uchratamiz  va  ular  tarkibidagi 
ma’naviy  yoki  lafziy  san’atlarning  q aysidir  kurinishlari  mavjud  bUlganini  ichi  bir  shuur  bilan 
anglaymiz.  Shuning  uchun  kam  mumtoz  adabiyotshunosligimizning  shaњplanishiga  sabab 
bUlgan  risolalarda,  zukko  allomalarning  poetikaga  doir  ishlarida  badiiy  san’atlarning  yuksak 
namunalarini Kur’oni karim va Xadisi sharifda kuzatganligini dalillovchi fikrlar talaygina.Arab 
mumtoz  poetikasining  poydevori  sanalgan  Abdullok  ibn  Mutazning  «Kitob  ul-bade’»  asari 
mukaddimasida «Mazkur kitobda biz keyingi davr (ulamolari) «Bade» deb atagan ilmning bob 
va fasllarida  Q ur’on tilida, Rasulullok (s.a.v.) kadislarida, saxobalar va tobe’inlarning suzlashuv 
tilida,  mutakaddim  ( q adimgi  —  X.B.)  shoirlarning  she’rlarida  uchraydigan  badiiy  ifodalarni 
tasniflab chikdik”, deyish barobarida istiora san’atiga misol keltir ilgan. Bu  va  bunga  uxshash  misollar  shuni  dalillaydiki,  she’riy  san’atlardan  istiora 
xakida fikr yuritilarkan, uning misoli sifatida  avval «kitoblarning  onasi» deb ta’riflangan 
Kalomullox,  ya’ni  Kur’oni  karimdan,  sungra  Xadisi  sharifdan  yoki  Payrambar 
suzlaridan, keyin esa xulafoi roshidin va sakobalar, tobe’inlar va ana undan sunggina eski 
va  yangi  shoirlarning  she’rlaridan  namunalar  berish  њlmiy  madaniyati  saklangan.  Arab 
mumtoz  poetikasi  asoschilari  Nasr  binni  Xasanning  «Makosinu-l-kalom»  («Guzal 
suzlar»),  Kudoma  ibn  Ja’farning  «Naksu-sh-she’r»  («She’r  tankidi»),  Ap-Jokiz  va  Ibn 
Xaldun asarlarida kam mana shu jixat usguvor.  Avval Arab (mamlakatlari)da boshlangan 
bu  intizom  sungra Ajam  (fors  va  turk)ga  kuchgan.  Bizning  vatandoshlarimiz  arab  tilida 
yozgan asarlarda, jumladan, Abu Abdullol Xorazmiy mashlur luYeati «Mafotuxu-l-ulum» 
(«Ilmlarning kalitlari»)da yo Yusuf Sakkokiyning «Miftoxu-l-ulum» («Ilmlarning kapiti») 
singari  asarlarida  xam  mana  shu  targib  ish  bergan.  Fors  tilidagi  ilmi  bade’ning  ibtidosi 
Umar  Roduyoniyning  «Tarjimon  ul-balora»  («BaloYeat  tarjimoni»),  uziga  Nasr  binni 
Xasanning  «Malosinu-u-kalom»ini  Urnak  bilgan  xorazmshoxiylarning  saroy  shoiri 
Rashididdin  Vatvotdan  forsiy  «Malosin»larning  yetuk  namunasini  yaratgan  Atoullok 
Xusayniyning «Badoye’u-s-sanoye’»sigacha, turkiy tildagi poetikaga oid. Adabiyotlar tahlili va metodologiyasi 
•
Umuman,  adabiyotshunoslikda  janr  va  uslub  eng  murakkab  kategoriyalardan  biri  hisoblanadi. Ana  shu  ma’noda  badiiy  asar  tilining 
ta’sirchanligi,  ohangdorligi  masalasini  o’rganish  adabiyotshunioslik  fanining  asosiy  mohiyatini  tashkil  etadi.  Badiiy  asar  tili  bilan 
shug’ullanish  XIX  asrda  boshlangan  edi.  Masalan,  italyan  tilshunosi  Banedetto  Krochening  fikricha,  estetik  kategoriyalar  individual 
bo’lganidek,  badiiy  asar  tili  bilan  bog’liq  lingvistik  kategoriyalar  ham  individuallik  kasb  etadi.  Chunki  badiiy  asar  individual  shaxs 
(yozuvchi,  shoir  yoki  dramaturg)ning  o’z  nutqiy  faoliyati  mahsulidir.  Badiiy  asarda  til  o’zining  insonlar  orasida  aloqa  quroli  vazifasini 
to’la  saqlagan  holda  o’zining  ekspressiv  funksiyasini  namoyon  etadi.  Badiiy  til  umumxalq  tili  va  adabiy  til  bilan  o’zaro  munosabatda 
bo’lsa-da,  farqli  tomonlarga  ham  egadir.Til  badiiy  -adabiyotning  birinchi  elementi,  obraz  yaratishdagi  asosiy  quroli  sanaladi.  Badiiy 
asarda  muallif  nutqi  va  bayonchi  nutqi  o’ziga  xos  xususiyatlarga  egadir.  Personajlar  nutqini  tipiklashtirish  va  individuallashtirishning 
badiiy  asarda  o’ziga  xos  mezonlari  va  tamoyillari  mavjud.  Arxaizm,  neologizm,  dialektizm  kabi  leksik  vositalar,  omonim,  sinonim, 
antonim va paronim singari so’zning shakl hamda ma’no munosabatiga ko’ra turlari badiiy asarlarda muhim uslubiy funkiyalarga egadir. 
Umuman  olganda,  adabiy  til  taraqqiyotida  mashhur,  talantli  yozuvchilarning  alohida  o’rni  bor.  Badiiy  asar  tili  va  uslubi  masalalari  deb 
nomlangan tanlanma fanda ana shu muammolar xususida fikr yuritiladi, filolog talabalarga badiiy asar tili xususiyatlarini mustaqil tahlil 
qila olish ko’nikmalarini  singdirishga alohida e’tibor qaratiladi. Bu tanlanma fan badiiy asarning g’oyaviy-estetik qiymatini belgilashda 
til vositalarining o’rni va ularni o’rganish usullari haqida talabalarga ixcham va asosli ma’lumotlar beradi.  •
Shubhasiz, badiiy asarda kompozitsiya u yoki bu ijodiy ishning ketma-ketligini, mantiqiy 
davomiyligini tartibga keltiruvchi asosiy belgilardan biridir. Kompozitsiya lotin tilidan olingan 
bo’lib,  compositio  ijod,  asar  degan  ma’noga  ega.  Kompozitsia  har  qanday  badiiy  asarning 
asosiy  qismlaridan  biri  bo’lib,  ijod  mahsuliga  yagona  birlik  va  umumiylikni  taqdim  etadi, 
uning  elementlarini  bir-biriga  mos  kelishini  ta’minlaydi.  Badiiy  klassik  adabiyotda  eng  ko’p 
tarqalgan  kompozitsion  tur  bu  rivojlanish  (oshib  borish,  o’sish)  kompozitsiasi  hisoblanadi,  u 
bir  nechta  murakkab  jarayonlarni  o’z  ichiga  oladigan  komponentlardan  iboratdir.        Syujet 
(  fransuzcha  -  sujet  predmet,  mazmun  )  -  adabiy  asarda  tasvirlangan  harakatning  mazmunini 
ifodalovchi  voqealar  sistemasi,  aniq  voqealar  tizmasida  namoyon  bo`ladigan  harakatlar 
tarixidir.  Badiiy  asar  tarkibida  so’zlar  hamda  iboralar  sehrli  va  maftunkor  raqqosalarga 
o’xshaydi, degan edi mashhur rus yozuvchisi M.Prishvin. So’zlar va iboralardagi ana shunday 
xususiyatni  to’g’ri  anglash  va  ularning  estetik  qimmatini  haqqoniy  izohlash  maqsadida 
“Badiiy  asar  tili  va  uslubi  masalalari”  tanlanma  fani  oliy  o’quv  yurtlari  o’zbek  filologiyasi 
fakulteti o’quv dasturiga kiritilgan.   •
Epistolyar  adabiyotda  so’z  va  gaplar  obraz,  manzara  yaratishning  o’ziga  xos  libosi,  materialidir.  Talantli 
yozuvchilarning  qalami  sehri  ostida  so’zlar  hayotdagi  narsa  va  hodisalarni  inson  ongida  aniq  tiklaydigan, 
gavdalantiradigan  vositadir.  Badiiy  nutq  faqat  ko’chma  ma’nodagi  so’zlarning  qo’llanilishidan  iborat  matn  bo’lmay, 
majoziy  vositalar  badiiy  nutqning  o’ziga  xos  yordamchi  vositasidir.  Badiiy  asarda  leksik  va  frazeologik  vositalarning 
obrazlar  xatti-harakatini,  ularning  boshqa  obrazlar  bilan  munosabatini  ko’rsatishdagi  roli  hisoblanadi  .  Badiiy  nutq 
muallif  nutqi,  personajlar  nutqi  va  hikoyachi  bayonidan  iborat  matndir.  Muallif  nutqi  va  personajlar  nutqining  o’zaro 
aloqadorligi  badiiy  nutq  uslubiyatining  markaziy  muammolaridan  biridir.    Ayniqsa,  badiiy  asar  tilini  o’rganishda  va 
uni  tahlil  qilishda  yozuvchining  yoki  maktub  egasining  so’zga  munosabati,  so’z  tanlash,  so’z  qo’llashdagi  mahorati 
muhim ekanligini, til vositalarini, so’zlarni ishlatishda uning o’ziga xos uslubi, mahorati namoyon bo’lishini akademik 
V.Vinogradov  “Badiiy  asar  tilini  tahlil  qilish  asar  goyasi  bilan  bog’liq  hissiy  mazmunni  ifoda  etuvchi  lingvistik 
vositalarni  ko’rsatib  berishdir”,–deyar  ekan,  u  to’la  haqlidir.  Badiiy  asarda  syujetning  yaratilishini  g’oyaviy  mazmun 
boshqaradi,  g’oyaviy  mazmunning  talabiga  uyg’un  holda  xarakterlar  namoyon  bo’ladigan  va  hayot  ziddiyatlarini 
umumlashtiradigan  voqealar  silsilasi  kashf  etiladi. Voqealar  silsilasi  o’z  navbatida  asar  g’oyasini  badiiylashtiradi,  uni 
tiriltiradi.   Syujet obrazlarning o’zaro aloqalari, ular o’rtasidan qarama-qarshiliklar, simpatiyalar va antipatiyalar ekan, 
demak,  u  hayot  ziddiyatlarini  ham  ixtiro  qiladi,  umumlashtiradi,  kashf  etadi.  hayotiy  ziddiyatlar  asarga  ifoda  etilgan 
g’oyalar, tasvirlangan xarakterlar, kayfiyatlar kurashi tarzida ko’chadi va u konflikt deb yuritiladi.  Muhokama va natijalar 
•
Badiiy  adabiyotda  lingvistik  vositalardan  foydalanish  oxir-oqibatda  muallifning  xohishiga,  asarning  mazmuniga,  tasvir 
yaratilishiga  va  u  orqali  adresatga  ta’sir  ko’rsatishiga  bog’liq.  Yozuvchilar  o’z  asarlarida,  avvalambor,  ular  fikrni,  histuyg’ularni 
to’g’ri  yetkazish,  qahramonning  ma’naviy  olamini  chinakam  ochib  berish,  til  va  qiyofani  real  ravishda  qayta  tiklashdan  kelib 
chiqadi.  Nafaqat  tilning  me’yoriy  dalillari,  balki  umumiy  adabiy  normalardan  chetga  chiqish  ham  muallifning  niyatiga,  badiiy 
haqiqatga  intilishiga  bog’liq.  Adabiyotda  til  o’ziga  xos  mavqega  ega,  chunki  bu  qurilish  materiali,  quloq  yoki  ko’rish  orqali 
seziladigan,  ularsiz  asar  yaratib  bo’lmaydi.  Tilning  eng  yaxshi  tomoni,  uning  kuchli  qobiliyatlari  va  noyob  go’zalligi  badiiy 
adabiyot  asarlarida  mavjud  bo’lib,  bularning  barchasiga  tilning  badiiy  vositalari  orqali  erishiladi.  Badiiy  ifoda  vositalari  xilma-xil 
va  ko’p  sonlidir.   Tilning  ekspressiv  vositalariga  nutqning  stilistik  shakllari yoki  shunchaki  nutq figuralari  kiradi:  anafora,  antitez, 
birlashmaslik,  gradatsiya,  inversiya,  ko’p  foydalanish,  parallelizm,  ritorik  savol,  ritorik  murojaat,  sukut,  ellips,  epifora.  Badiiy 
ifoda  vositalariga  ritm  (she’r  va  nasr),  qofiya,  intonatsiya  kiradi.  Odatda,  badiiy  nutq  uslubi  uchun  odatda  va  umumiy  tomonidan 
ta’qib  qilinadigan  alohida  va  tasodifiy  narsalarga  e’tibor  beriladi.  Badiiy  olam  -  bu  “yangidan  yaratilgan  dunyo”,  tasvirlangan 
voqelik  ma’lum  darajada  muallifning  fantastikasi,  demakdir  nutqning  badiiy  uslubida  asosiy  rol  subyektiv  lahzani  o’ynaydi. 
Atrofdagi  barcha  voqelik  muallifning  tasavvurida  aks  etadi. Ammo  badiiy  matnda  biz  nafaqat  yozuvchining  dunyosini,  balki  bu 
dunyodagi  yozuvchini  ham  ko’ramiz:  uning  afzal  ko’rganlari,  tanqidlari,  hayratlari,  radlari  va  boshqalar.  Badiiy  nutq  uslubining 
hissiyotliligi va ekspressivligi, metaforik, mazmunli xilma-xilligi yozuvchining qo’llagan badiiy mahoratiga ham bog’liqdir.   •
Badiiy  matnda  birinchi  o’ringa    tashqi  tuyg’u  va  tasvirning  ravshanligini  namoyon  qiladi.  Ilmiy 
nutqda  aniq  belgilangan  mavhum  tushunchalar,  gazeta  va  jurnalistik  nutqda  ijtimoiy 
umumlashtirilgan  tushunchalar,  badiiy  nutqda  aniqlangan  ko’plab  so’zlar  aniq,  hissiy  ifodalarni 
qamrab  oladi.  Shunday  qilib,  uslublar  bir-birini  to’ldiradi.  Badiiy  nutq  uchun,  ayniqsa,  she’riy, 
inversiya  xarakterlidir,  ya’ni  so’zning  semantik  ma’nosini  oshirish  yoki  butun  iborani  maxsus 
stilistik  rang  berish uchun jumladagi so’zlarning odatiy tartibini  o’zgartirish xosdir. Badiiy  nutqning 
sintaktik  tuzilishi    muallifning  obrazli  va  hissiyotlari  oqimini  aks  ettiradi,  shuning  uchun  bu  yerda 
har xil  sintaktik tuzilmalarni topishingiz  mumkin. Har bir muallif o’zlarining mafkuraviy va estetik 
vazifalarini  amalga  oshirish  uchun  lisoniy  vositalarni  taqdim  etadi.  Badiiy  nutqda  hatto  to’g’ri 
ma’nosida  qo’llangan  so’z  lug’atdagi  ayni  shu  so’z  bilan  teng  kelmasligini,  u  estetik  jihatga  ega 
bo’lgan  yaxlit  badiiy  asar  matni  tarkibida  boshqa  so’zlar  bilan  faqat  ma’no  va  grammatik 
jihatdangina  emas,  balki  hissiy-estetik  jihatdan  ham  munosabatga  kirishish  mumkinligini 
M.M.Yo’ldoshev to’g’ri ko’rsatib o’tadi •
Biror  asarni  o’qish  aniq  va  oson,  boshqa  uslublardan  foydalanish  faqat  rang  va  haqiqiylikni 
yaratish  uchun  juda  muhimdir.  Ammo  badiiy  uslubda  maqolalar  yozayotganda,  tilni  diqqat  bilan 
kuzatib  borishingiz  kerak.  O’quvchining  qahramonlarga  yoki  voqealarga  munosabatini 
shakllantirish  uchun  muallif  o’z  histuyg’ularini  yetkazadi.  Bundan  tashqari,  uning  munosabati 
ijobiy  ham,  salbiy  ham  bo’lishi  mumkin.  Badiiy  asar  tilini  ifodalashning  o’ziga  xos 
xususiyatlaridan  biri  bu  rang-tasvirdir.  Yozuvchi  rangni  atmosferani  namoyish  qilish, 
qahramonlarni  tavsiflash  uchun  ishlatadi.  Ohanglar  palitrasi  asarga  chuqurroq  kirib  borishga, 
muallif  tomonidan  tasvirlangan    voqealar  rivoji  va  qahramonni  yanada  chuqurroq  anglashga 
yordam  beradi.  Tilshunos  S.Karimov  badiiy  asar  tiliga  e’tibor  qaratib  “Til  tasviriy  vositalarining 
paydo  bo’lishi  badiiy  ijod  namunalarini  bir  qadar  go’zal,  jarangdor,  ta’sirli  qilib  bayon  etish 
zaruriyatidan kelib chiqqan”, degan fikrni bejiz aytmagan. Badiiy olam - bu muallif ko’rgan dunyo: 
uning  hayratlanishi,  afzal  ko’rishi,  rad  etilishidir.  Bu  hissiyotga  va  kitob  uslubining  ko’p  qirrali 
bo’lishiga  olib  keladi.  Badiiy  uslub  -  bu  asar  yaratish  uchun  qurilish  materialidir.  Fikrni  to’g’rni 
ifoda  etish  uchun  kerakli  so’zlarni  topib,  syujet  va  qahramonlarni  faqat  muallifgina  topishi 
mumkin.  Faqatgina  yozuvchi  o’quvchilarni  o’zi  yaratgan  maxsus  olamga  kirishga  va 
qahramonlarga mehr uyg’otishga qodir. Xulosa  
•
Shunday  qilib,  yuqoridagi  fikrlarning  o’zi  ham  ko’rsatib  turibtiki,  badiiy  asar 
tiliga  munosabat,  uni  jiddi  o’rganish  yoki  epistolyar  texnikaning  badiiy 
xususiyatlarini  tahlil  etish  olimlarning  doim  e’tiborida  bo’lgan.  Chunki  badiiy 
adabiyotni,  uning  til  xususiyatlarini  o’rganmay  turib  asar  g’oyasi  va  mazmunini 
yaxlit  holda  chuqur  idrok  etish  mumkin  emas.  Badiiy  asar  tilini  o’rganish  va  tahlil 
qilish  rus  va  o’zbek  tilshunosligida,  shu  jumladan,  jahon  tilshunosligida  qator 
tadqiqotlar amalga oshirilganligini ta’kidlash mumkin.

Mavzu: Y.Is’hoqovninig “So’z san’ati so‘zligi” asaridan “O‘zbek mumtoz adabiyotida uslub” tahlili

Re ja: • Mumtoz badiiy san’atlar tal q ini • Adabiyotlar tahlili va metodologiyasi • Muhokama va natijalar

Mumtoz badiiy san’atlar tal q ini Ming yillar davomida sha k llanib, san’at nomini olgan badiiylik vositalari fakatgina she’r bezagi emas, balki shoir niyatini uyuvchiga yetkazuvchi vosita, muallifning rangin tukular olami xakida tasavvur beruvchi manba yoki shoir kunglini kitobxon didi va zavki bilan borlovchi ma’naviy rishta xamdir. Ana shu ma’noda she’riy san’atlar mumtoz adabiy ot shunoslik d a ilmi ba doe unvoni bilan sharaflangan va unga ilmi adab tarkibiga k iruvchi mus taqil ilm turlaridan biri deb q aralgan. Badiiy san’atlar h a q idagi dastlabki ilmiy risolalar jo x iliya davrida yoki ilk islom xalifalari zamonida shakllanganiga q aramay, bu san’atlar xalk zakovati va badiiy baloratining belgisi sifatida kadimdan mavjud b u lgan. «Avesto» tarkibidagi miflardan to rt ib Urxun-enasoy obidalariga q adar kechgan kech bir badiiyat namunasi yukki, ularda keyinchalik san’at nomini olgan badiiy tafakkur mevalari uchramagan b u lsin.

Yoki ”Devonu lu g‘ atit turk” tarkibiga kirgan mansur yoki manzum parchalarning kam badiiyligini tekshirganda ular kaysidir ma’noda u yoki bu san’atga doxil b u lib chi q ishi shubxasiz, i nsoniyat ma’naviyati tarixida yangi e’ti q odiy davrni boshlab bergan musulmonlikning vujudga kelishi va tar q alishi munosabati bilan saodat asridan boshlab XX asrning sunggiga q adar kechgan islomiy manbalarni Urganganda kam unda Ujir did va chuchr san’atkorlik bilan aytilgan she’riyat va nasr namunalarini uchratamiz va ular tarkibidagi ma’naviy yoki lafziy san’atlarning q aysidir kurinishlari mavjud bUlganini ichi bir shuur bilan anglaymiz. Shuning uchun kam mumtoz adabiyotshunosligimizning shaњplanishiga sabab bUlgan risolalarda, zukko allomalarning poetikaga doir ishlarida badiiy san’atlarning yuksak namunalarini Kur’oni karim va Xadisi sharifda kuzatganligini dalillovchi fikrlar talaygina.Arab mumtoz poetikasining poydevori sanalgan Abdullok ibn Mutazning «Kitob ul-bade’» asari mukaddimasida «Mazkur kitobda biz keyingi davr (ulamolari) «Bade» deb atagan ilmning bob va fasllarida Q ur’on tilida, Rasulullok (s.a.v.) kadislarida, saxobalar va tobe’inlarning suzlashuv tilida, mutakaddim ( q adimgi — X.B.) shoirlarning she’rlarida uchraydigan badiiy ifodalarni tasniflab chikdik”, deyish barobarida istiora san’atiga misol keltir ilgan.

Bu va bunga uxshash misollar shuni dalillaydiki, she’riy san’atlardan istiora xakida fikr yuritilarkan, uning misoli sifatida avval «kitoblarning onasi» deb ta’riflangan Kalomullox, ya’ni Kur’oni karimdan, sungra Xadisi sharifdan yoki Payrambar suzlaridan, keyin esa xulafoi roshidin va sakobalar, tobe’inlar va ana undan sunggina eski va yangi shoirlarning she’rlaridan namunalar berish њlmiy madaniyati saklangan. Arab mumtoz poetikasi asoschilari Nasr binni Xasanning «Makosinu-l-kalom» («Guzal suzlar»), Kudoma ibn Ja’farning «Naksu-sh-she’r» («She’r tankidi»), Ap-Jokiz va Ibn Xaldun asarlarida kam mana shu jixat usguvor. Avval Arab (mamlakatlari)da boshlangan bu intizom sungra Ajam (fors va turk)ga kuchgan. Bizning vatandoshlarimiz arab tilida yozgan asarlarda, jumladan, Abu Abdullol Xorazmiy mashlur luYeati «Mafotuxu-l-ulum» («Ilmlarning kalitlari»)da yo Yusuf Sakkokiyning «Miftoxu-l-ulum» («Ilmlarning kapiti») singari asarlarida xam mana shu targib ish bergan. Fors tilidagi ilmi bade’ning ibtidosi Umar Roduyoniyning «Tarjimon ul-balora» («BaloYeat tarjimoni»), uziga Nasr binni Xasanning «Malosinu-u-kalom»ini Urnak bilgan xorazmshoxiylarning saroy shoiri Rashididdin Vatvotdan forsiy «Malosin»larning yetuk namunasini yaratgan Atoullok Xusayniyning «Badoye’u-s-sanoye’»sigacha, turkiy tildagi poetikaga oid.