logo

YANGI DAVR GARB FALSAFASI

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

64.212890625 KB
YANGI DAVR GARB 
FALSAFASI     
Markaziy Osiyoda esa bu davr nihoyatda 
ziddiyatli tarzda ko‘rinadi. Bu davr 
boshlariga kelib Buxoro amirligi, Xiva va 
Qo‘qon xonliklari shakllandi. Ayni  vaqtda bu 
xonliklar iqtisodiy hayotida jiddiy 
o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. CHunki, Markaziy 
Osiyo iqtisodiyoti va uning ijtimoiy hayoti 
shakllangan kapitalistik ishlab chiqarish 
munosabatlari bilan ma’lum darajada 
bog‘langan edi. Bu davrdagi falsafiy 
qarashlar haqida gap ketganda biz uni ikki 
yo‘nalishga ko‘ra qarab chiqamiz.   
Qadimgi yunon faylasuflaridan juda 
katta mavqega ega bo‘lgan faylasuf 
Aflotundir. Aflotun (mil. avv.427-347 
y.y.) Afina oqsuyak zadoganlaridan 
bo‘lib, avval Kratildan, so‘ng 
Suqrotdan ta’lim oladi va mashhur 
faylasuf bo‘lib etishadi. Aflotun 
o‘zining ob’ektiv idealistik falsafiy 
tizimini ishlab chiqadi .  SHarq falsafasining mazkur davri Xitoy, 
Hindiston va YAqin SHarq mamlakatlarida 
sodir bo‘lgan ijtimoiy-siyosiy va madaniy 
o‘zgarishlar bilan uyg‘unlikka ko‘ra o‘z 
ifodasini topgan. Bu davrga kelib, Xitoy 
falsafasida bir qator yangi oqimlar va 
yo‘nalishlar paydo bo‘ldi. Bu oqimlar 
mohiyatan Konfutsiy qarashlari bilan 
bog‘langan bo‘lishiga qaramasdan ularning 
o‘ziga xos xususiyatlari ham mavjud edi. 
Xuddi shunday xususiyatlarni biz Hindiston va 
YAqin SHarq xalqlari falsafasida ham 
kuzatamiz .   Aflotun falsafiy ta’limoti o‘zining idealistik 
tizimi, bilish nazariyasi, dialektik metodi, 
ijtimoiy-siyosiy qarashlari bilan 
xarakterlanadi. U o‘zining idealistik falsafiy 
tizimida «g‘oyalar dunyo»si va «narsalar 
dunyosi bor, deydi. «g‘oyalar dunyosi» 
doimiy, o‘zgarmas, haqiqiy, chin dunyodir. 
«Narsalar dunyosi» esa o‘tkinchi, 
vaqtincha, o‘zgaruvchan dunyodir, 
«narsalar dunyosi» «g‘oyalar dunyosi»ning 
xira ko‘lankasi, soyasidir, deydi. 
Aflotunning nuqtai nazaricha, olamning 
asosini ham ayni shu «g‘oyalar dunyosi» 
tashkil qiladi. Uningcha, «g‘oyalar 
dunyosi» butun borliqning ham 
mohiyatini tashkil etadi. Aflotunning bilish 
nazariyasi ham o‘ziga xosdir.   
U o‘z bilish nazariyasida jon va tan 
haqida so‘zlab, jonni tandan mustaqil, 
alohida ruhiy, ilohiy, hech o‘lmas, deb 
hisoblaydi. «Jonlar dunyosi» «g‘oyalar 
dunyosi» bilan yaqin, «jonlar 
dunyosi» «narsalar dunyosi»ga, ya’ni 
insonlar taniga kelib kirgach, 
insonlarda bilish hosil bo‘ladi, deydi. 
Aflotun inson bilishida insondagi 
sezgi, his, idrok, tuyg‘u hosil qiluvchi 
sezgi a’zolarining rolini inkor qilib, 
bilish bu jonning «eslashi», 
«xotirlashi», deydi.

YANGI DAVR GARB FALSAFASI

 Markaziy Osiyoda esa bu davr nihoyatda ziddiyatli tarzda ko‘rinadi. Bu davr boshlariga kelib Buxoro amirligi, Xiva va Qo‘qon xonliklari shakllandi. Ayni vaqtda bu xonliklar iqtisodiy hayotida jiddiy o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. CHunki, Markaziy Osiyo iqtisodiyoti va uning ijtimoiy hayoti shakllangan kapitalistik ishlab chiqarish munosabatlari bilan ma’lum darajada bog‘langan edi. Bu davrdagi falsafiy qarashlar haqida gap ketganda biz uni ikki yo‘nalishga ko‘ra qarab chiqamiz.

 Qadimgi yunon faylasuflaridan juda katta mavqega ega bo‘lgan faylasuf Aflotundir. Aflotun (mil. avv.427-347 y.y.) Afina oqsuyak zadoganlaridan bo‘lib, avval Kratildan, so‘ng Suqrotdan ta’lim oladi va mashhur faylasuf bo‘lib etishadi. Aflotun o‘zining ob’ektiv idealistik falsafiy tizimini ishlab chiqadi .

SHarq falsafasining mazkur davri Xitoy, Hindiston va YAqin SHarq mamlakatlarida sodir bo‘lgan ijtimoiy-siyosiy va madaniy o‘zgarishlar bilan uyg‘unlikka ko‘ra o‘z ifodasini topgan. Bu davrga kelib, Xitoy falsafasida bir qator yangi oqimlar va yo‘nalishlar paydo bo‘ldi. Bu oqimlar mohiyatan Konfutsiy qarashlari bilan bog‘langan bo‘lishiga qaramasdan ularning o‘ziga xos xususiyatlari ham mavjud edi. Xuddi shunday xususiyatlarni biz Hindiston va YAqin SHarq xalqlari falsafasida ham kuzatamiz .