logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. YENGIL SANOAT

YENGIL SANOAT

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

12354.890625 KB
Ko'chirib olish
Y EN GIL SAN OAT 11-dars mavzusidan y е ngil san о at ning yalpi san о at mahsul о tidagi salm о g‘ini aniqlang. 24-dars mavzusidan ma’lumki, yengil sanoat oziq-ovqat sanoati bilan birga O‘zbekiston ASMning uchinchi guruhini tashkil etadi. U, asosan, paxtachilik va pillachilik negizida tarkib topdi. Paxta tozalash, to‘qimachilik, trikotaj, poyabzal, ko‘n- chilik, ipak ishlab chiqarish yengil sanoatning muhim tarmoqlari hisoblanadi (63-rasm). Paxt a t ozalash sanoat i ishlab chiqarish jarayoni bir- biriga bog‘liq bo‘lgan paxta tozalash korxonasi, paxta quritish sexlari va transport xo‘jaligidan tarkib topadi. U qishloq xo‘jalik mahsulotlarini dastlabki ishlovchi tarmoq bo‘lganligi sababli uning korxonalari paxtakor tumanlarda joylashtiriladi. Shuningdek, temiryo‘l yoki avtomobil yo‘llaridan foydalanish qulayligi ham e’tiborga olinadi. Paxta tozalash zavodlari ko‘proq mashinasozlik, yoqilg‘i– energetika–kimyo majmualari hamda to‘qimachilik, yog‘, kiyim- kechak kabi sanoat korxonalari bilan ishlab chiqarish aloqasida bo‘ladi. Birinchi paxta tozalash zavodi Toshkentda 1874-yilda qurilgan. O‘sha davr zavodi bir mavsumda ko‘pi bilan 3 ming tonna paxta tozalay olgan Dastgohlarni esa suv kuchi harakatga keltirgan. Shu tufayli dastlabki vaqtlarda paxta tozalash korxonalari shaharlarda ham joylashgan. Zamonaviy paxta tozalash zavodi yil davomida 100 ming tonnagacha paxta tozalamoqda. XX asr boshidagi mayda, yarim hunarmandchilik (210 ta) korxonalar o‘rnida endilikda mexanizatsiyalashgan 120 dan ortiq qudratli korxonalar ishlab turibdi (64-rasm). Mustaqillikdan keyin Janubiy Koreya, Turkiya va boshqa xorijiy mamlakatlarning firmalari bilan hamkorlikda Qoraqalpog‘iston Respublikasi hamda Xorazm, Qashqadaryo va Farg‘ona viloyatlarida paxtani qayta ishlashdan tayyor to‘qimachilik mahsulotini ishlab chiqarishgacha bo‘lgan jarayonlarni qamrab olgan korxonalar barpo etildi. O‘zbekistonda lub ekinlari yetishtirila boshlangach, XX asrning 30-yillarida k anop zavodlari yuzaga keldi. So‘nggi o‘n yillikda faoliyatini to‘xtatgan bu soha qayta tiklandi. kanopdan qop-qanor, arqon, brezent va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarishda ishlatiladi. I pak gazlama t o‘qish uchun dastlab pilla chuvilib, xom ipak tayyorlanadi. Pilla yetishtirilgan joyida chuvilgani ma’qul. Uni uzoqqa tashish qimmatga tushadi (50 tonna yuk ko‘taradigan vagonga ko‘pi bilan 4 tonna pilla joylash mumkin). Pillachilik fabrikalarida asosan ayollar mehnat qiladi. Har bir fabrikada mingtacha odam ishlashi mumkin. Shunga ko‘ra, pillakashlik fabrikalari ipak qurti boqiladigan mintaqalar dagi kichik va o‘rta shaharlarda joylashtiriladi. Ko‘n-poyabzal ishlab chiqarish ham yengil sanoat tarmog‘idir. Toshkent va Samarqand shaharlarida charm ishlab chiqariladi. Poyabzal fabrikalari Toshkent, Farg‘ona, Chirchiq, Yangiyo‘l va boshqa shaharlarda joylashgan. G‘ijduvon, Buxoro, Rishton, Urgut, Shahrisabz kabi shahar va tuman markazlari badiiy hunarmandchilik hamda kulolchilik, Xiva esa gilam to‘qish markazlari hisoblanadi. To‘qimachilik yengil sanoat tarkibidagi eng muhim tarmoq hisoblanadi. O‘zbekistonda ip va ipak gazlamalar to‘qish qadimdan mavjud bo‘lgan. Atlas, zondonachi, baxmal, beqasam, olacha kabi gazlamalar Buyuk Ipak yo‘li orqali Yevropa va Yaqin Sharq mamlakatlariga chiqarilgan. XX asr boshlarida 30 ming hunarmand gazlama to‘qish bilan shug‘ullangan. Atlas Beqasam Mo‘l-ko‘l xomashyodan tashqari aholining tarixiy tarkib topgan malakalari va transport qulayligiga tayanib, XX asr o‘rtalarida Toshkent, Farg‘ona, Andijon va Bu-xoro shaharlarida to‘qimachilik korxonalari barpo etildi. Mamlakat da ip gazlama ishlab chiqarish yiliga 453 mln kv metrdan oshdi. Ammo aholi jon boshiga hisoblan-ganda bu ko‘rsatkich 18 metr, ya’ni har bir kishiga belgilangan me’yorning yarmiga ham to‘g‘ri kelmasdi. Bu mo‘l-ko‘l xomashyo va mavjud inson omili imkoniyatiga nisbatan ancha oz edi. Mustaqillikka erishilgach, jahon bozorida raqobat bardosh gazlama ishlab chiqarishni keng yo‘lga qo‘yish maqsadida AQSH, Italiya, Turkiya, Pokiston, Hindiston, Koreya Respublikasi va boshqa mamlakatlar bilan qo‘shma korxonalar tashkil etilmoqda (65-rasm). Jumladan, AQSHbilan hamkorlikda Toshkent shahrida «Supertekstil» paxta ip yigiruv qo‘shma korxonasi, Buxoronva Samarqandda «Afg‘on–Buxoro–Samarqand» qo‘shma korxonalari ishga tushirildi. Qobul-Tekstil To‘qimachilik k orxonalarida ip gazlama, jun gazlama, shoyi va zig‘ir tola gazlamalar to‘qiladi. ip gazlama jun gazlama shoyi gazlama zig‘ir tola gazlama Gazlama to‘qib chiqarish jarayoni alohida- alohida joylashgan yigirish, to‘qish yoki pardozlash fabrika-larida bosqichma-bosqich amalga oshiriladi (66-rasm). Transport xarajati, yuk ortish-tushirish sarflari tayyor mahsulot tannarxiga qo‘shiladi. Demak, to‘qimachilik ishlab chiqarishini yirik korxona (kombinat)da to‘plash foydaliroq bo‘ladi. O‘zbekistonda tayyorlanadigan xom ipakning qayta ishlashdan ortgan qismi xoriijiy davlatlarga eksport qilinmoqda. Shunday qilib, to ‘qimachilik sanoati korxonalarini joylashtirishda iste’molchilar, ishchi kuchi va xomashyo omili hisobga olinadi . Foydalanilgan adabiyotlar: • P. Musayev, J. Musayev – Geogragfiya (O‘zbekiston ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasi) – umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8-sinfi uchun darslik – “Sharq” nashriyoti – Toshkent – 2014,2019 / www.eduportal.uz

Y EN GIL SAN OAT

11-dars mavzusidan y е ngil san о at ning yalpi san о at mahsul о tidagi salm о g‘ini aniqlang.

24-dars mavzusidan ma’lumki, yengil sanoat oziq-ovqat sanoati bilan birga O‘zbekiston ASMning uchinchi guruhini tashkil etadi. U, asosan, paxtachilik va pillachilik negizida tarkib topdi.

Paxta tozalash, to‘qimachilik, trikotaj, poyabzal, ko‘n- chilik, ipak ishlab chiqarish yengil sanoatning muhim tarmoqlari hisoblanadi (63-rasm).

Paxt a t ozalash sanoat i ishlab chiqarish jarayoni bir- biriga bog‘liq bo‘lgan paxta tozalash korxonasi, paxta quritish sexlari va transport xo‘jaligidan tarkib topadi.

O'xshashlar

Yengil atletika mashqlari texnilasi
Yengil atletika qoidalarining rivojlanish tarixi
Angliyada sanoat inqilobining shartlari
SANOAT VA EKOLOGIK MUAMMOLAR
Sanoat inqiloblari XIX asrda