logo

5-6-YOSHLI BADIY GIMNASTIKACHILARNING EGILUVCHANLIK JISMONIY QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISH USULLARI

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

841.6376953125 KB
5-6-YOSHLI BADIY GIMNASTIKACHILARNING
EGILUVCHANLIK JISMONIY QOBILIYATLARINI
RIVOJLANTIRISH USULLARI 
MUNDARIJA
KIRISH 3-9
I   BOB.   5-6   YOSHLI   BADIIY   GIMNASTIKACHILARNING
EGILUVCHANLIK   JISMONIY   QOBILIYATLARINI
RIVOJLANTIRISH   USULLARI NING   O’ZIGA   XOS
XUSUSIYATLARI 10-29
I.1.Badiiy gimnastika sport turi haqida 10-13
I.2.   5-6   yoshli   badiiy   gimnastikachilarning   egiluvchanlik   jismoniy
qobiliyatlarini rivojlantirish usullari 13-16
I.3.Badiiy gimnastika sport turning xususiyatlari 16-22
I.4.Badiiy gimnastikachilarda jismoniy sifatlarning rivojlanishi 22-28
I Bob Bo’yicha xulosalar 28-29
II BOB.TADQIQOT USULLARI VA UNI TASHKIL ETISH. 30-33
II.1.Tadqiqot vazifalari 31
II.2. Tadqiqot uslublari 31
II.3.   Ilmiy   –uslubiy   adabiyot   manbalarini   tahlil   qilish   va   amaliy
tajribalarni umumlashtirish 32
II.4.So‘rovnomani o‘tkazilishi va tashkil etilishi 32
II.5.Badiiy gimnastika jarayonini pedagogik kuzatish 32
II.6. Matematik-statistik uslub  33
II.7. Tadqiqotning o’tkazilishi 33
III   BOB.   5-6   YOSHLI   BADIIY   GIMNASTIKACHILARNING
EGILUVCHANLIK   JISMONIY   QOBILIYATLARINI
RIVOJLANTIRISH NING VOSITA VA USLULLARI 34-78
III.1.   5-6   yoshli   badiiy   gimnastikachilarning   egiluvchanlik   jismoniy
qobiliyatlarini   rivojlanganligini   aniqlash   bo’yicha   anketa   natijalari
tahlili 34-35
III.2.  Egiluvchanlik jismoniy qobiliyatlarini tarbiyalashning usul va 
vositalari   35-71
III.3.   Pedagogik tadqiqot natijalari. 72-77
III BOB BO’YICHA XULOSALAR 78
UMUMIY XULOSA 79-80
AMALIY TAVSIYALAR 81
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 82-84 KIRISH
Mavzuning   dolzarbligi .   Aholi   o‘rtasida   sog‘lom   turmush   tarzini   qaror
toptirish,   o‘sib   kelayotgan   yosh   avlodni   har   jihatdan   barkamol   etib   tarbiyalash
mamlakatimizda olib borilayotgan siyosatning ustuvor vazifalaridan biridir. Yuqori
marralarni   ko‘zlagan   xalqgina,   o‘zligi   va   millat   davomchilari   bo‘lmish   yosh
avlodni har tomonlama bilimli, ma’nan etuk va jismonan barkamol bo‘lishi uchun
shart-sharoitlar   va   imkoniyatlar   yaratib   beradi.   Bu   borada   mamlakatimizda   juda
ko‘plab   ijobiy   ishlar   amalga   oshirilmoqda.   O’zbekiston   Respublikasi   Vazirlar
Mahkamasi   va   Prezidentimiz   tomonidan   chiqarilayotgan   “Jismoniy   tarbiya   va
sportni rivojlantirish” to’g’risidagi  Farmon va qarorlar yurtimizda ushbu sohaning
siyosat   darajasiga   ko’tarilganidan   dalolat   beradi.   Ulardan   O’zbekiston
Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan 2017 yil 7 fevraldagi PF-
4947   sonli   “2017-2021   yillarda   O’zbekistonni   rivojlantirishning   beshta   ustuvor
yo’nalishi  bo’yicha Harakat  strategiyasi ” haqidagi  farmoni, 2017 yil   3 iyundagi
“Jismoniy   tarbiya   va   sportni   rivojlantirish”   to’g’risidagi”   PQ-3031-   sonly   Qarori
hamda     2019-2023   yillarda     O’zbekiston   Respublikasida     jismoniy   tarbiya     va
ommaviy   sportni   rivojlantirish   Konsepsiyasi   ushbu   sohani   rivojiga   katta   hissa
qo’shayotgan me’yoriy huquqiy hujjatlar sifatida xizmat qilmoqda.
Badiiy   gimnastika   –   sport   turi,   buyum   (tasma,   koptok,   halqa,   arg amchi)ʻ
bilan   va   usiz   turli   nafis   gimnastika   va   raqs   mashqlarini   musiqa   ostida   bajarish
bo yicha   ayollar   musobaqalari.   Xalqaro   sport   musobaqalarining   hozirgi   zamon	
ʻ
dasturida   ko p   kurash   (bitta   majburiy   va   buyumlar   bilann   uchta   erkin   mashqlar)	
ʻ
hamda buyum bilan guruh bo lib erkin mashqlari mavjud. G oliblar ko p kurashda,	
ʻ ʻ ʻ
alohida   va   guruh   bo lib   bajariladigan   mashqlarda   aniqlanadi.   Sportchilarning	
ʻ
mashqlari   10   balli   tartib   bo yicha   baholanadi.   40-yillardan   badiiy   gimnastika	
ʻ musobaqalari   o tkazila   boshlandi.   50-yillar   oxirida  ʻ Xalqaro   gimnastika
federatsiyasi   (FIJ) badiiy gimnastikani   sport   turi sifatida tan oldi.   1963 -yildan toq
yillari   jahon   chempionatlari   o tkazilmoqda,   70-yillar   boshidan   Intervideniye	
ʻ
Kubogi   uchun   yirik   xalqaro   musobaqalar   tashkil   qilinmoqda.   1984 -yildan
Olimpiya   o yinlari	
ʻ   dasturiga   kiritilgan.   Badiiy   gimnastika   juda   yosh   sport.   U
buyuk   Mariinskiy   teatrining   baletmeysterlari   tufayli   paydo   bo'ldi.   Zamonaviy
badiiy   gimnastika   raqobatbardosh   sport   turi   sifatida   1940   yillarning   boshlarida
sobiq   SSSRda   shakllandi.Gimnastika,   akrobatika,   raqs,   silliq,   egiluvchan,   jismsiz
plastik   mashqlardan   tashkil   topgan   murakkab   kombinatsiyalar:   -   sakrash   arqon   -
halqa   -   to'p   -   tayoq,   lenta.   Badiiy   gimnastika   go'zal   musiqa   bilan   birga   olib
boriladi.Sportchilarning   chiqishlari   13   metrdan   13   metrgacha   bo'lgan   maxsus
gilamchada   o'tkaziladi.   Badiiy   gimnastika   musobaqalarida   asosan   ayollar   ishtirok
etishadi.  Ammo,   masalan,  Yaponiyada   erkaklar   ushbu   sport   turiga   jalb   qilingan.
Badiiy   gimnastikadagi   chiqishlarni   3   guruh   hakamlar   baholaydilar   (mashqlar,
texnika, xoreografiya, badiiy mahorat va ijro etish qiyinligi).
Sport   gimnastikasi   o'rtasidagi   farq   sport   gimnastikasi   Badiiy   gimnastika
mashqlarni   chig'anoqlarda   va   armaturalarda   bajaradi,   ba'zida   yengil   va   nafis
buyumlar   bilan   xoreografik   mashqlarni   bajaradigan   musiqaga,   deyarli   har   doim
gimnastikachilar  uchun baholar  2 guruh hakamlaridan iborat:  birinchisi  texnikaga
ball   beradi,   ikkinchisi   sifat   uchun.   Mashqlar   Gimnastikachilarga   3   ta   sudyalar
guruhi beriladi: birinchisi mashqlarning murakkabligi uchun ball beradi, ikkinchisi
badiiylik   uchun,   uchinchi   mashq   bajarish   uchun   eng   qadimgi   hisoblanadi.   Sport
g'oyalari zamonaviy shaklda XX asrning 40-yillarida paydo bo'lgan bo'lib, asosan
erkaklar   va   ayollar   orasida   mashhur   bo'lib,   asosan   ayollar   orasida
mashhurdir.Quvvat   gimnastikasida   kuch   komponenti   juda   muhimdir.   Badiiy
gimnastikada birinchi navbatda moslashuvchanlik va epchillik muhim ahamiyatga
ega.  Aslida   gimnastika     -   eng   qadimgi   sport   turlaridan   biri.   Tarixchilar   birinchi
gimnastika   mashqlari   qadimgi   Gretsiyadagi   Olimpiya   o'yinlaridan   ancha   oldin
paydo bo'lganligini aniqladilar. Zamonaviy shaklda, gimnastika bilan shug'ullanadigan asosiy fanlar XIX asr
oxirida   ma'lum   bo'ldi.   1881   yilda   Xalqaro   gimnastika   federatsiyasi   tashkil   etildi.
1896   yilda   ushbu   sport   turi   Olimpiada   dasturiga   kiritilgan.   1903   yildan   beri
gimnastika bo'yicha jahon chempionatlari o'tkazib kelinmoqda.
Ushbu   sport   turi   sobiq   SSSRda,   keyin   esa   zamonaviy   Rossiyada   faol
rivojlandi. 1920 yillarning oxiridan boshlab gimnastika bo'yicha Sovet Ittifoqining
milliy chempionatlari o'tkazildi. Uning turli xil mashqlari maktab jismoniy tarbiya
dasturlariga   kiritilgan.   sobiq   SSSR   va   Rossiya   sportchilari   gimnastika   bo'yicha
xalqaro   musobaqalarda   ko'p   marotaba   g'olib   bo'lishdi.Ushbu   sport   turi   bo'yicha
musobaqalar   g'oliblari   hakamlar   tomonidan   sportchilarning   chiqishlarini
baholashning   ob'ektiv   va   subyektiv   mezonlari   asosida   belgilanadi.Ushbu   ish
bo'yicha   sudyalar   2   guruhda   ishlaydi.   Birinchisiga   tegishli   bo'lganlar   sportchi
tomonidan   bajariladigan   gimnastika   mashqlarining   murakkabligini   baholaydilar.
Odatda   bu   2   ta   mutaxassis.   Ikkinchi   guruh   sudyalari   texnikaga,   shuningdek
mashqlarning sifatiga qarashadi. Odatda sud tizimida bunday 6 mutaxassis bor.
Ikkala   sudyaning   baholariga   qarab   gimnast   uchun   umumiy   ball   to'planadi.
Shu   bilan   birga,   1-guruhga   tegishli   mutaxassislar   yagona   baho   berishadi.   2-chi
brigada   ishlaydigan   sudyalar   mustaqil   ballar   berishadi,   ularning   eng   yaxshisi   va
eng yomoni hisobga olinmaydi va boshqa baholar asosida o'rtacha ball belgilanadi.
Agar   jamoaviy   chempionat   haqida   gapiradigan   bo'lsak,   unda   individual
sportchilar   tomonidan   olingan   ballar   umumlashtiriladi.   Shu   bilan   birga,
gimnastikachilar   tomonidan   namoyish   etilgan   barcha   natijalarni   hisobga   olish
mumkin   emas.   Shunday   qilib,   masalan,   Olimpiada   saralash   bosqichlarida,   qoida
tariqasida,   5   sportchi   paydo   bo'ladi,   4   ta   eng   yuqori   ko'rsatkich   hisobga   olinadi.
Final   bosqichlarida,   o'z   navbatida,   3   sportchi   o'zaro   raqobatlashadi   va   yakuniy
hisobni hisoblashda ularning barcha ballari hisobga olinadi. Olimpiya gimnastikasi
jamoasida jami 6 sportchi qatnashishi mumkin. Har   bir   gimnastika   mashqlari   3   bosqichga   bo'linadi   -   boshlanish,   asosiy
qism, shuningdek yakunlash (aslida sport moslamasidan sakrash bilan ifodalanadi).
Sudyalar   ularni   alohida   baholaydilar.   Agar   mashqning   biron   bir   bosqichi   juda
muvaffaqiyatli bo'lmasa, umumiy ball sezilarli darajada kamayishi mumkin.Ushbu
sport turi musiqaga turli xil  mashqlarni bajaradigan sportchilarni  o'z ichiga oladi.
Bunday   holda,   turli   xil   yorug'lik   moslamalaridan   foydalanish   mumkin   -   masalan,
sakrash   ipi,   halqa,   lenta.   Dunyoning   eng   yirik   musobaqalarida   badiiy   gimnastika
tegishli   buyumlarsiz  deyarli   keng tarqalgan  emas.  Sportchilar  intizom   doirasidagi
chiqishlari   13   metrdan   13   metrgacha   bo'lgan   maxsus   gilamchada   o'tkaziladi.
Badiiy gimnastika - Rossiyada va boshqa postsovet mamlakatlarida juda mashhur
sport.   Shuningdek,   u   Kanada,   Ispaniya,   Yaponiya   va   Isroilda   tarqalgan.   Ushbu
fanning   tarixi   juda   qiziq.Zamonaviy   badiiy   gimnastika   raqobatbardosh   sport   turi
sifatida 1940 yillarning boshlarida SSSRda shakllandi. Bungacha mamlakatimizda
ushbu   gimnastika   san'atining   malakali   maktablari   yaratilgan.   1941   yilda   ko'rib
chiqilayotgan   sport   intizomi   bo'yicha   Leningrad   chempionati   bo'lib   o'tdi.   Ulug'
Vatan   urushi   va   urushdan   keyingi   birinchi   yillarda   musobaqalar   o'tkazilmadi.
Ammo   1948   yilda   badiiy   gimnastika   bo'yicha   Butunittifoq   chempionati   bo'lib
o'tdi.Yosh avlodning jismoniy jihatdan to’kis sog’lom mehnatga va Vatanni himoya
qiluvchi   tarzida   o’sishidan   xalq   ham,   jamiyat   ham   manfaatdor.   Buning   uchun
o’quvchilar   jismoniy   madaniyat   bilan   chuqur   shug’ullanishlari,   turli   sport   turlari
bilan muntazam shug’ullanishlari, iqtidorli sportchilarni tanlab olish, ularni Osiyo,
jahon,   Olimpiada   o’yinlarida   muvaffaqiyatli   ishtirok   etishlarini   ta’minlash   kerak
bo’ladi. 
Magistrlik   dissertasiya   ishining   ilmiy   uslubiy   adabiyotlar   tahlili:
Mutaxassis olimlarning fikriga ko’ra shug’ullanuvchining yoshi, jinsi va jismoniy
imkoniyatlarini   e’tiborga   olmasdan   rejalashtirilgan   va   qo’llaniladigan   mashqlar
yuklamasi  barvaqtmi yoki kechmi uning organizmiga salbiy ta’sir ko’rsatadi, turli
jarohatlar   va   zo’riqishlarga   olib   kelishi   mumkin   (L.P.Matveev,1999;
L.P.Volkov,2002; V.N.Platonov, 2004; J.K.Xoldorov,2008). Shuni   eslatish   kerakki,   Respublika   hayoti   bilan   bog’lanib   bir   qancha
olimlarimiz:   A.Achilov,   Eshtayeva   V.B,   Hasanova   N.R,   B.A.   Ashmarin.
egiluvchanlikni tarbiyalash xususida bir qancha samarali tavsiyalarni berib o‘tgan.
Egiluvchanlik   haqida   ko'plab   adabiyotlarda   umumiy   qilib   ta'rif   berilgan   xususan,
A.Achilov, “Badiiy gimnastika”  Toshkent 2010-yil. 
Egiluvchanlik-bu   harakatlarni   katta   amplituda   bilan   bajarish   qobilyatidir.
Faol va sust egiluvchanlik farqlanadi.Faol egiluvchanlik mushak bo'g'imlari orqali
o'tadigan   zo'riqishlar   hisobiga,   sust   egiluvchanlik   esa   tashqi   kuchlarni   jalb   qilish
orqali   amalga   oshiriladi.   Egiluvchanlik   bo'g'imga   tirkaladigan   burchak   o'lchagich
bilan o'lchanadi.'' 35-bet.    
Egiluvchanlikni   rivojlantirishda   maksimal   amplatuda   bilan   mashqlar
bajarish   katta   samara   beradi.Lekin   mushaklar   boylamlari   chuzilishida   chegara
o'rnatish   anch   aqiyin.   Ayniqsa,bu   majburiy   chuzilish   yordamida   qo'shimcha
yuklama     silkinish   va   birdan   qattiq   harakat   qilib   mashqlar   bajarishga   tegishli.
Eshtayeva   V.B,   Hasanova   N.R.   “Badiiy   gimnastika”   o'quv-uslubiy   qo'llanma
Toshkent 2017-yil.
Badiiy   gimnastikaning   eng   muhim   jismoniy   sifatlaridan   biri
egiluvchanlikdir- keng ko'lamli  harakatlar bilan mashqlarni bajarish qobilyati. Bu
sifat   bo'lmasa,   harakatni   ekspressivligini,   egiluvchanlikni   o'rgatish   va   ularni
texnikasini   takomillashtirish   mumkin   emas,chunki   bo'g'imlarda   harakatchanlik
yetarli   bo'lmasa   cheklangan   bo'ladi.     T.S.   Lissitskaya     ''   Badiiy   gimnastika,,
Moskva.
 SHuningdek umumiy va maxsus moslashuvchanlik bor. 
Umumiy harakatni eng katta bo'g'imlarida maksimal harakatlanish diapozoni
bilan   ,   ikkinchi   -   ma'lum   bir   vosita   harakati   texnikasiga   mos   keladigan   harakat
diapozoni bilan tavsiflanadi. (B.A. Ashmarin). 
Magistrlik dissertatsiyasining tadqiqot ob’ekti va predmeti.
Tadqiqot   ishimiz   SamDU   axborot   resurslar   markazida   ilmiy   adabiyotlar
tashkil   qilinib,   2021   yil   sentabr   oyidan   2022   yil   mart   oyigacha   bo’lgan   vaqt oralig’ida Samarqand shahar 2-son BO’SM ining badiiy gimnastika sport turi bilan
shug’ullanuvchi 5-6 yoshli qizlar mashg’ulotlari jarayoni.
Magistrlik   dissertatsiyasining   maqsadi:   Dastlabki   o’rgatish   bosqichida
shug’ullanayotgan   5-6   yoshli   badiiy   gimnastikachilarning   egiluvchanlik   jismoniy
qobiliyatlarini ruvojlantirish usullarini o’rganishga qaratilgan.
Magistrlik   dissertatsiyasining   vazifalari :   Ushbu   maqsadni   amalga
oshirishda quyidagi vazifalar belgilandi:
-Adabiyotlar   tahlil   qilinib,   tadqiqotning   ilmiy   yo’nalishini   aniqlash   bo’yicha     ish
olib borish.
-Pedagogik tajribasini o’tkazish va tadqiqotni tashkil etish dasturini ishlab chiqish.
-Jismoniy   tayyorgarlik   jarayonini   ilmiy   asosda   tashkil   qilish     zarurligiga   e’tibor
qaratadi.
Magistrlik   dissertasiyasining   ilmiy   yangiligi :   5-6   yoshli   badiiy
gimnastikachilarda   o’quv   mashg’ulotlari   davomida   badiiy   gimnastika   bilan
shug’ullanmagan   tengdoshlariga   nisbatan   egiluvchanlik   jismoniy   qobiliyatlarini
rivojlantirish   o’shishiga   olib   keldi.   Amaldagi   namunaviy   dastur   asosida
shug’ullanib kelgan shu yoshdagi bolalarda esa bu sifatlarning o’sishi nisbatan sust
ekanligi aniqlandi.
Magistrlik   dissertasiyasining   ilmiy   farazi:   5-6   yoshli   badiiy
gimnastikachilarning   egiluvchanlik   jismoniy   qobiliyatlarini   rivojlantirishda   sport
texnikasi, malaka va ko’nikmalarini shakllantirishda, uning texnika va taktikasinini
mukammal   egallashda   sportchining   egiluvchanlik   jismoniy   qobiliyatlarini
rivojlantirishiga   e’tibor   berish,   takomillashtirish   samarali   natijaga   olib  kelishi   o’z
isbotini topadi.
Magistrlik   dissertasiyasining   nazariy   va   amaliy   ahamiyati :   Tadqiqot
davomida   qayd   etilgan   ilmiy   natijalar,   ularning   muhokamasi,   foydalanilgan   test
uslublari,   umumiy   va   maxsus   mashqlar,   harakatli   o’yinlar,   ishning   yakuniy xulosalari   5-6   yoshli   badiiy   gimnastikachilarda   egiluvchanlik   jismoniy
qobiliyatlarini   ruvojlantirishi   va   funksional   holati   ustidan   pedagogik   nazorat
vositalari va uslublarini ishlab chiqishda foydalanish mumkin.
Magistrlik   dissertasiyasining   tuzilishi   va   tavsifi:   Dissertasiya   ishi     85-betdan
iborat,   xulosa,   adabiyotlar   ro’yxati.   Dissetasiya   ishi   5   ta   jadval   hamda   1   ta
diagiramma bilan boyitilgan.
I   BOB.   5-6   YOSHLI   BADIIY   GIMNASTIKACHILARNING
EGILUVCHANLIK   JISMONIY   QOBILIYATLARINI   RIVOJLANTIRISH
USULLARINING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI  
I.1.Badiiy gimnastika sport turi haqida
Badiiy   gimnastika–   sport   turi,   buyum   (tasma,   koptok,   halqa,   arg amchi)ʻ
bilan   va   usiz   turli   nafis   gimnastika   va   raqs   mashqlarini   musiqa   ostida   bajarish
bo yicha   ayollar   musobaqalari.   Xalqaro   sport   musobaqalarining   hozirgi   zamon	
ʻ
dasturida   ko p   kurash   (bitta   majburiy   va   buyumlar   bilann   uchta   erkin   mashqlar)	
ʻ
hamda buyum bilan guruh bo lib erkin mashqlari mavjud. G oliblar ko p kurashda,	
ʻ ʻ ʻ
alohida   va   guruh   bo lib   bajariladigan   mashqlarda   aniqlanadi.   Sportchilarning	
ʻ
mashqlari   10   balli   tartib   bo yicha   baholanadi.   40-yillardan   badiiy   gimnastika	
ʻ
musobaqalari   o tkazila   boshlandi.   50-yillar   oxirida  	
ʻ Xalqaro   gimnastika
federatsiyasi   (FIJ) badiiy gimnastikani   sport   turi sifatida tan oldi.   1963 -yildan toq
yillari   jahon   chempionatlari   o tkazilmoqda,   70-yillar   boshidan   Intervideniye	
ʻ
Kubogi   uchun   yirik   xalqaro   musobaqalar   tashkil   qilinmoqda.   1984 -yildan
Olimpiya   o yinlari	
ʻ   dasturiga   kiritilgan.   Badiiy   gimnastika   juda   yosh   sport.   U
buyuk   Mariinskiy   teatrining   baletmeysterlari   tufayli   paydo   bo'ldi.   Zamonaviy
badiiy   gimnastika   raqobatbardosh   sport   turi   sifatida   1940   yillarning   boshlarida
SSSRda shakllandi.Gimnastika, akrobatika, raqs, silliq, egiluvchan, jismsiz plastik
mashqlardan   tashkil   topgan   murakkab   kombinatsiyalar:   -   sakrash   arqon   -   halqa   -
to'p   -   tayoq,   lenta.   Badiiy   gimnastika   go'zal   musiqa   bilan   birga   olib
boriladi.Sportchilarning   chiqishlari   13   metrdan   13   metrgacha   bo'lgan   maxsus
gilamchada   o'tkaziladi.   Badiiy   gimnastika   musobaqalarida   asosan   ayollar   ishtirok etishadi.  Ammo,   masalan,  Yaponiyada   erkaklar   ushbu   sport   turiga   jalb   qilingan.
Badiiy   gimnastikadagi   chiqishlarni   3   guruh   hakamlar   baholaydilar   (mashqlar,
texnika, xoreografiya, badiiy mahorat va ijro etish qiyinligi).
Sport   gimnastikasi   o'rtasidagi   farq   sport   gimnastikasi   Badiiy   gimnastika
mashqlarni   chig'anoqlarda   va   armaturalarda   bajaradi,   ba'zida   engil   va   nafis
buyumlar   bilan   xoreografik   mashqlarni   bajaradigan   musiqaga,   deyarli   har   doim
gimnastikachilar  uchun baholar  2 guruh hakamlaridan iborat:  birinchisi  texnikaga
ball   beradi,   ikkinchisi   sifat   uchun.   Mashqlar   Gimnastikachilarga   3   ta   sudyalar
guruhi beriladi: birinchisi mashqlarning murakkabligi uchun ball beradi, ikkinchisi
badiiylik   uchun,   uchinchi   mashq   bajarish   uchun   eng   qadimgi   hisoblanadi.   Sport
g'oyalari zamonaviy shaklda XX asrning 40-yillarida paydo bo'lgan bo'lib, asosan
erkaklar   va   ayollar   orasida   mashhur   bo'lib,   asosan   ayollar   orasida
mashhurdir.Quvvat   gimnastikasida   kuch   komponenti   juda   muhimdir.   Badiiy
gimnastikada birinchi navbatda moslashuvchanlik va epchillik muhim ahamiyatga
ega.  Aslida   gimnastika     -   eng   qadimgi   sport   turlaridan   biri.   Tarixchilar   birinchi
gimnastika   mashqlari   qadimgi   Gretsiyadagi   Olimpiya   o'yinlaridan   ancha   oldin
paydo bo'lganligini aniqladilar.
Zamonaviy shaklda, gimnastika bilan shug'ullanadigan asosiy fanlar XIX asr
oxirida   ma'lum   bo'ldi.   1881   yilda   Xalqaro   gimnastika   federatsiyasi   tashkil   etildi.
1896   yilda   ushbu   sport   turi   Olimpiada   dasturiga   kiritilgan.   1903   yildan   beri
gimnastika bo'yicha jahon chempionatlari o'tkazib kelinmoqda.
Ushbu   sport   turi   sobiq   SSSRda,   keyin   esa   zamonaviy   Rossiyada   faol
rivojlandi. 1920 yillarning oxiridan boshlab gimnastika bo'yicha Sovet Ittifoqining
milliy chempionatlari o'tkazildi. Uning turli xil mashqlari maktab jismoniy tarbiya
dasturlariga   kiritilgan.   Rossiya   sportchilari   gimnastika   bo'yicha   xalqaro
musobaqalarda   ko'p   marotaba   g'olib   bo'lishdi.Ushbu   sport   turi   bo'yicha
musobaqalar   g'oliblari   hakamlar   tomonidan   sportchilarning   chiqishlarini
baholashning   ob'ektiv   va   subyektiv   mezonlari   asosida   belgilanadi.Ushbu   ish
bo'yicha   sudyalar   2   guruhda   ishlaydi.   Birinchisiga   tegishli   bo'lganlar   sportchi
tomonidan   bajariladigan   gimnastika   mashqlarining   murakkabligini   baholaydilar. Odatda   bu   2   ta   mutaxassis.   Ikkinchi   guruh   sudyalari   texnikaga,   shuningdek
mashqlarning sifatiga qarashadi. Odatda sud tizimida bunday 6 mutaxassis bor.
Ikkala   sudyaning   baholariga   qarab   gimnast   uchun   umumiy   ball   to'planadi.
Shu   bilan   birga,   1-guruhga   tegishli   mutaxassislar   yagona   baho   berishadi.   2-chi
brigada   ishlaydigan   sudyalar   mustaqil   ballar   berishadi,   ularning   eng   yaxshisi   va
eng yomoni hisobga olinmaydi va boshqa baholar asosida o'rtacha ball belgilanadi.
Agar   jamoaviy   chempionat   haqida   gapiradigan   bo'lsak,   unda   individual
sportchilar   tomonidan   olingan   ballar   umumlashtiriladi.   Shu   bilan   birga,
gimnastikachilar   tomonidan   namoyish   etilgan   barcha   natijalarni   hisobga   olish
mumkin   emas.   Shunday   qilib,   masalan,   Olimpiada   saralash   bosqichlarida,   qoida
tariqasida,   5   sportchi   paydo   bo'ladi,   4   ta   eng   yuqori   ko'rsatkich   hisobga   olinadi.
Final   bosqichlarida,   o'z   navbatida,   3   sportchi   o'zaro   raqobatlashadi   va   yakuniy
hisobni hisoblashda ularning barcha ballari hisobga olinadi. Olimpiya gimnastikasi
jamoasida jami 6 sportchi qatnashishi mumkin.
Har   bir   gimnastika   mashqlari   3   bosqichga   bo'linadi   -   boshlanish,   asosiy
qism, shuningdek yakunlash (aslida sport moslamasidan sakrash bilan ifodalanadi).
Sudyalar   ularni   alohida   baholaydilar.   Agar   mashqning   biron   bir   bosqichi   juda
muvaffaqiyatli bo'lmasa, umumiy ball sezilarli darajada kamayishi mumkin.Ushbu
sport turi musiqaga turli xil  mashqlarni bajaradigan sportchilarni  o'z ichiga oladi.
Bunday   holda,   turli   xil   yorug'lik   moslamalaridan   foydalanish   mumkin   -   masalan,
sakrash   ipi,   halqa,   lenta.   Dunyoning   eng   yirik   musobaqalarida   badiiy   gimnastika
tegishli   buyumlarsiz  deyarli   keng tarqalgan  emas.  Sportchilar  intizom   doirasidagi
chiqishlari 13 metrdan 13 metrgacha bo'lgan maxsus gilamchada o'tkaziladi.Badiiy
gimnastika     - Rossiyada va boshqa postsovet  mamlakatlarida juda mashhur  sport.
Shuningdek,   u   Kanada,   Ispaniya,  Yaponiya   va   Isroilda   tarqalgan.   Ushbu   fanning
tarixi   juda   qiziq.Zamonaviy   badiiy   gimnastika   raqobatbardosh   sport   turi   sifatida
1940   yillarning   boshlarida   SSSRda   shakllandi.   Bungacha   mamlakatimizda   ushbu
gimnastika   san'atining   malakali   maktablari   yaratilgan.   1941   yilda   ko'rib
chiqilayotgan   sport   intizomi   bo'yicha   Leningrad   chempionati   bo'lib   o'tdi.   Ulug
'Vatan   urushi   va   urushdan   keyingi   birinchi   yillarda   musobaqalar   o'tkazilmadi. Ammo   1948   yilda   badiiy   gimnastika   bo'yicha   Butunittifoq   chempionati   bo'lib
o'tdi.Yosh avlodning jismoniy jihatdan to’kis sog’lom mehnatga va Vatanni himoya
qiluvchi   tarzida   o’sishidan   xalq   ham,   jamiyat   ham   manfaatdor.   Buning   uchun
o’quvchilar   jismoniy   madaniyat   bilan   chuqur   shug’ullanishlari,   turli   sport   turlari
bilan muntazam shug’ullanishlari, iqtidorli sportchilarni tanlab olish, ularni Osiyo,
jahon,   Olimpiada   o’yinlarida   muvaffaqiyatli   ishtirok   etishlarini   ta’minlash   kerak
bo’ladi. 
I .2.   5-6   yoshli   badiiy   gimnastikachilarning   egiluvchanlik   jismoniy
qobiliyatlarini rivojlantirish usullari
Mushaklarning   ohangini   kuchaytirishga   qaratilgan   gimnastik   mashqlar,
shuningdek, tanani va butun shaklni yaxshi holatda saqlash uchun foydali bo'lishi
mumkin.   Og'irlikni   yo'qotishga   qaratilgan   ko'plab   jismoniy   mashqlar   mavjud,
ularning   ko'pchiligi   og'ir   bo'lib,   boshqalari   mutlaqo   samarasiz   yoki   tanamizni
nafaqat   sarflaydi.   Ham   parhez   va   mashqlar   to'g'ri   bo'lishi   kerak.   Bugun   badiiy
gimnastika   haqida   gapiramiz,   xususan,   badiiy   gimnastikaning   asosiy   qoidalarini
ko'rib chiqamiz. 
Badiiy   gimnastika.   Asosiy   tushunchalar.   Bu   nima?   Ritmik   gimnastika
gimnastika va anaerob mashqlaridan kelib chiqadi. Shuningdek, badiiy gimnastika
«Umumiy   kuchaytirish   mashqlari»   iborasi   bilan   ham   mashhur.   Sport   anjomlari
yoki   sport   zali   zarur   emas.   Badiiy   gimnastika   paydo   bo'lishining   boshida,   uning
mashhurligi erkak va ayollarda bir xil edi, ammo vaqt o'tishi bilan faqatgina qizlar
shug'illana boshladi. 
Badiiy   gimnastika   mashqlari   qo'shimcha   vositalardan   foydalanmasdan
(masalan, dambulchalar) boshqa muskul guruhlariga mo'ljallangan oddiy mashqdir.
Mushaklarga yuk sifatida tana og'irligi  ishlatiladi. Gimnastika mohiyati shundaki,
tananing   maxsus   mashqlari   tufayli   mushak   guruhlari   o'z   tanasining   massasi   bilan
ta'sirlanadi.   Tanamiz   o'zgacha.   Bizning   har   birimiz   shaxsiy   faoliyat   turiga   ega.
Badiiy gimnastika tufayli mushaklarning ohangi tobora mustahkamlanib boradi va
umumiy   jismoniy   tayyorgarlik   yaxshilanadi.   Badiiy   gimnastika   mashg'ulotlari
nafaqat tashqi ko'rinishlarda, balki yurak va skelet mushaklari ishlariga ham ijobiy ta'sir   ko'rsatadi.   Ushbu   gimnastika   mashqlar   paytida   yurak   tezligini   tezlashtirish
yurak-qon   tomir   kasalliklarini   kamaytiradi,   bu   esa   yurak-qon   tomir   kasalliklari
xavfini   kamaytiradi.   Badiiy   gimnastika   mashqlari.   Gimnastika   dasturi   juda
muvozanatli   va   samarali.   Faqatgina   bir   necha   mashqlar   butun   mushak   guruhiga
qaratilishi   mumkin.   Misol   uchun,   gravitatsiya   son   va   bo'g'inlarning   mushaklariga
ta'sir   qiladi,   oyoqlarini   yerdan   ko'tarish   past   bosimdagi   muskullar   tomonidan
qo'llab-quvvatlanadi.   Badiiy   gimnastika   mashqlari   tufayli   chidamlilik   rivojlanadi,
mushaklar   ohanglari   kuchayadi   va   metabolizm   tezlashadi.   Metabolizm   normal
qolishi uchun mashqlarni almashtirish tavsiya etiladi. 
Gimnastika   mashg'ulotlarida   mashqlarning   ketma-ketligini,   ularning
birliklarini, sonini va bajarish usullarini hisobga olish kerak. Mashqni yaxshi idrok
qilish   uchun   siz   musiqani   qo'llashingiz   mumkin,   u   mashqlar   paytida   muhim
ahamiyatga ega bo'lgan odam kayfiyatiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Bundan tashqari,
musiqa   ritmni   saqlashga   yordam   beradi.   Boshlashdan   oldin,   mushaklarni
tayyorlash uchun ozgina mashqlar (issiqlik) qilishni unutmang. 
Asosiy mushak guruhlarining "isinishidan" so'ng - asosiy mashqlar. Har bir
mashq 3 daqiqali nafas bilan kamida 5 marta bajarilishi kerak. Vaqt o'tib, mashqlar
soni ko'paytirilishi mumkin. 
Badiiy gimnastikaning asosiy mashqlari:  Eshiklar, polga parallel bo'lgan qo'llari
kengligida   oyoqlar   to'g'ri   tekislanadi.   Sekin,   iloji   boricha   kamroq,   qo'llar   erga
parallel ravishda turishi kerak. Boshlang'ich pozitsiyasini qabul qiling va mashqni
takrorlang.   Bundan   tashqari,   mashq   ko'tarilishi   va   oldinga   cho'zilgan   oyoq   bilan
bajarilishi mumkin. Shu bilan birga qo'llar oldinga cho'ziladi. Bu mashqlar biqin va
sonlarning   muskullarini   kuchaytirishga   yordam   beradi.   Tizzalarining   aylanishi.
Oyoqlar   bilan   birga.   Qo'lingni   tizzalaringga   qo'ying.   Tizza   tizzalarini   birinchi
marta bir yo'nalishda (soat yo'nalishi bo'yicha), so'ngra teskari yo'nalishda aylantira
boshlang. Bir yo'nalishda aylanish vaqti bir daqiqadan oshmasligi kerak. 
Qo'llar   va   oyoqlar   holatidagi   o'zgarishlarni   o'z   ichiga   oladi.   To'g'ri   o'rnidan
turing,   oyoqlaringizni   iloji   boricha   yaqinroq   qilib   qo'ying,   qo'llarni   tikib   qo'ying. Otish paytida, imkon qadar oyoqlarini yoyishga harakat qiling. Bir vaqtning o'zida
qo'llaringizni boshingiz ustiga qo'ysangiz yaxshi bo'ladi. Boshlang'ich pozitsiyada
yer. 
Mashq   qilishda   asosiy   qoidalar.   Har   qanday   holatda   mashqni   to'xtatish   va
tugatmasdan   to'xtatish   tavsiya   etilmaydi.   Eng   yaxshi   natijaga   erishish   uchun
ularning   kundalik,   muntazam   ijro   etilishi   kerak.   Jadvalning   dastlabki   kunlarida
mashqni kamida 5 marta takrorlash tavsiya etiladi. Asta-sekin 25-30 yondashuvga
erishiladi. 
Ishga   olishning   asosiy   qoidalari.   Sinovlar   tayyorgarligingiz   darajasiga   qarab
kamida boshlanadi. Asta-sekin yondashuvlar sonini, mashqlarning murakkabligini
va amalga oshirish davomiyligini oshirishingiz mumkin. Sinflar eng yaxshi natija
va   maqsadga   tezkor   erishish   uchun   har   kuni   o'tkazilishi   kerak.   Istisno   vaziyatni
tiklashda kuchsizlanishga olib kelishi mumkin, ishni davom ettirish kerak.Guruhlar
o'tkaziladigan xona yaxshi havalandırılmalı, yorug ', toza, xavfsiz va salqin bo'lishi
kerak.   Zamin   yuqori   bo'lishi   kerak.   Sinflar   uchun   qulay   kiyim   kerak,   u   yaxshi
cho'zilib ketgan va yerga mashq tortishda aralashmasa, mat yoki sport kostyumini
qo'yish   kerak.   Mashqlar   oddiy   (asosiy)   dan   murakkabroqdan   amalga   oshirilishi
kerak,   agar   kerak   bo'lsa,   yordam   berish   uchun   murabbiy   yoki   sherikdan   so'rang.
To'g'ri   va   tekis   nafas   olish   lozim.   Agar   ichmoqchi   bo'lsangiz,   chanqog'ingizni
susaytiring. Agar sinfda bosh og'rig'i, nafas qisilishi, bosh aylanishi, darhol mashq
qilishni to'xtating. Badiiy gimnastika juda ko'p afzalliklarga ega: har qanday joyda
darslarni   o'tkazish   imkoniyati;   Har   qanday   yoshdagi   o'qishga   ruxsat   beriladi;
darslar uchun qo'shimcha sport vositalariga va fitness klubiga obuna bo'lish uchun
mablag   'kerak   emas;   badiiy   gimnastika   depressiyani   davolashda   samarali   vosita
hisoblanadi;   trening   mashqlar   mushaklar   va   ularning   ohangini   kuchaytirishga
yordam   beradi;   umumiy   salomatlikni   yaxshilashga   yordam   beradi;   sinflar   uzoq
vaqt davomida yaxshi jismoniy shakilga erishishga imkon beradi.Bu omillar bilan
biz   faqat   ikkita   minusni   qayd   etishimiz   mumkin:   Qarshilik   sizning   tanangizdir,
chunki qarshilikni tartibga solish mumkin emas; cheklangan mashqlar soni.  Badiiy gimnastika nafaqat tanani jismoniy jihatdan mukammal darajada qo'llab-
quvvatlashning   ajoyib   variantidir,   balki   qaytarilmas   oqibatlarga   olib   keladigan
kasalliklar xavfini kamaytirish imkoniyatidir.
I.3.Badiiy gimnastika sport turning xususiyatlari
Badiiy   gimnastika   sport   turi   rivojlanishida   juda   katta   yo`lni   bosib
o`tgan.uzoq o`tmishga borib taqaladi. Hozirgi  darajaga etish uchun ko`p yo`llarni
bosib   o`tgan,   shunday   mukammal   qizlar   uchun   har   tomonlama   mos   sport   turi
bo`lib   rivojlandi.   Hozirgi   kunda   hamma   qizlarini   bu   sport   turiga   berishni
hohlashmoqda.   Hammaga   ma`lumki,   insonlar   qadim   o`tmishdan   boshlab   raqsga
tushishni   boshlaganlar.   Raqs   inson   xissiyotlarini   emotsiyalarini,   sog`lig`ini
mustahkamlashni, ishga layoqatini oshirishni bir usuli hisoblangan. Bu esa turli hil
raqs turlari, turli harakatlar bilan bir-biriga bog`liq hisoblashgan. Yildan yilga har-
xil   raqs   harakatlarini   rivojlanib   murakkablashib   borgan.   Bu   esa   Insoniyatni   har
tamonlama   rivojlanishlariga   plastikani,jismoniy   sifatlarni,   estetikasini   va   badiiy
dunyoqarashini katta turtki bo`lgan. Raqs harakatlar asta sekin rivojlanib bir necha
yangi yo`nalishlarga bo`linib ketgan. Talab ko`paygan sari raqs to`garaklari va raqs
maydonlari bunyod bo`la boshlagan. 
Bir   qator   nufuzli   xalqaro   institutlarning   baholashicha,   O‘zbekiston
dunyoning   125   davlati   orasida   xotin-qizlar   uchun   qulay   sharoitlar   yaratish   va
onalikni muhofaza qilish borasida yetakchi o‘rinlardan birini egallab turibdi. Buni
YUNISEFning   SHarqiy   Evropa,   Boltiqbo‘yi   va   Mustaqil   Davlatlar   Hamdo‘stligi
mamlakatlari   bo‘yicha   ofisi   tomonidan   onalik   va   bolalikni   muhofaza   qilish
borasidagi   dasturlarni   joriy   qilishda   O‘zbekistonning   mintaqadagi   namunaviy
model sifatida e‘tirof etilgani ham isbotlaydi. 
SHuni   mamnuniyat   bilan   aytish   kerakki,   istiqlol   yillarida   yurtimizda   1   ming   200
dan   ziyod   yangi   sport   inshooti   barpo   etilib,   ularning   mingdan   ortig‘i   qishloq
joylarda   qurildi.   Bu   esa   260   ming   nafardan   ziyod   bolaning   sportning   ko‘plab
turlari bilan muntazam shug‘ullanishi uchun imkoniyat yaratdi.  Qiz bolalarni, eng avvalo, qishloq qizlarini  sport  bilan shug‘ullanishga  jalb
etishda   joriy   yilda   sezilarli   natijalarga   erishildi.   YAna   Mamlakatimizda   badiiy
gimnastikani rivojlantirish dasturi qabul qilingach, sportning ushbu nafis turi bilan
shug‘ullanadigan qizlar soni shu yilning o‘zida 6-7 barobar, ayrim viloyatlarda esa
10-12 barobar ortdi. 
Nomlari badiiy gimnastika muxlislariga ko‘pdan tanish M. Jo‘raeva, Dar‘ya
Svechnikova   ham   o‘z   ustozlari,   O‘zbekistonda   xizmat   ko‘rsatgan   yoshlar
murabbiysi   Rimma   Xoxlova   izidan   borib,   yoshlar   bilan   mashg‘ulotlar   olib
borishayapti.   Bu   kabi   sa‘y-harakatlar   samarasi   mahoratli     sportchilarimizni
mamlakat   terma   jamoasi   safida   xalqaro   musobaqalarda   muvaffaqiyatli   ishtirok
etayotganida yaqqol namoyon bo‘lmoqda. 
Viloyatda   mazkur   nafis   sport   turi   bilan   shug‘ullanish   istagidagi   qizlar   safi
tobora   ko‘paymoqda.   Ularga   saboq   berayotgan   murabbiylar   soni   ham   oshib
borayotir. 
Agar   2009   yilda   badiiy   gimnastika   bilan   2567   nafar   qiz   shug‘ullangan
bo‘lsa,   hozirgi   kunga   kelib,   ular   soni   6000   nafardan   ortib   ketdi.   Darhaqiqat,
Husniyabonu   G‘ulomova,   Sarvina   Xoliqova,   Zamira   Sanaqulova,   Dar‘ya
Svechnikova,   Zarema   Samadova,   Zarina   Negmatova,   Farangiz   SHodieva
O‘zbekiston terma jamoasi  a‘zolari  hisoblanadi. Ular erishayotgan natijalar havas
qilsa   arzigulik.   Masalan,   Zamira   Sanaqulova   2010   yilda   Xitoyda,   2011   yilda
Qozog‘istonda   o‘tkazilgan   xalqaro   musobaqalarda   muvaffaqiyatli   ishtirok   etdi.
O‘tgan   yili   Rossiyaning   Ufa   shahrida   tashkil   etilgan   xalqaro   musobaqada   ham   u
oltin   medalni   soxibasiga   aylandi.   Termiz   shahrida   bo‘lib   o‘tgan   ―Barkamol
avlod ‖  sport musobaqalarida esa Zamira bir emas, beshta oltin medalga ega bo ‘ ldi.
E ' tiborlisi,   Zamira,   Husniyabonu,   Sarvina   singari   chempion   qizlarga   munosib
izdoshlar   etishib   chiqmoqda.   CHunonchi,   viloyat   terma   jamoasining   besh   nafar
a ‘ zosi   respublika   Oliy   sport   mahorati   maktabida   o ‘ qishni   davom   ettirmoqdalar.
Tumanlarda   ham   umidli   gimnastikachilar   kamolga   etayapti.   Buxoro   tumanidan
Anna Ten, peshkulik Bahriniso Ergasheva, jondorlik Eliza SHaripova ana shunday iste ' dodli   yoshlardan.   Viloyat   terma   jamoasi   tarkibiga   kiritilgan   bu   qizlar   ayni
paytda   tajribali   murabbiylar   qo‘l   ostida   muntazam   o‘z   mahoratlarini   oshirib
bormoqdalar.   Zero,   viloyat   markazidagi   ―Nafis ‖   sport   majmuasida   ular   uchun
barcha   qulayliklar   muhayyo.   Bu   yerda   ikkita   sport,   bitta   balet   zali,   dam   olish,
kiyinish   xonalari   ixlosmandlar   xizmatida.   So ' nggi   ikki   yil   davomida   buxorolik
gimnastikachi   qizlarning   45   nafari   respublika   birinchiligi   musobaqalarida,   to ' rt
nafari   mamlakat   chempionatida   g ' olib   chiqqani,   Osiyo   chempionatida   uch   nafari
g ' olib bo ' lgani, 20 nafari esa xalqaro turnirlarda shohsupaning yuqori pog ' onasiga
ko ‘ tarilgani   yurtimizda   bu   nafis,   maftunkor   sport   turiga   berilayotgan   e ' tibor
natijasi,   albatta.   Yurtimizda   gimnastika   sport   sohasining   normativ-huquqiy
asoslaring yaratilishi. 
Mamlakatimiz mustaqillikka erishgach barcha soqalar kabi jismoniy tarbiya
va   sportga   ham   katta   ahamiyat   qaratdi.b   1992   yili   ―Jismoniy   tarbiya   va
sport ‖ to ' g ' risidagi  qonunning qabul  qilinishi  bu soxadagi  huquqlarimizni  belgilab
berdi. 
Uzluksiz   ta‘limning   " O’zbek   modeli "   sifatida   e‘tirof   etilgan   va   bugun   o‘z
samarasini   berayotgan   Kadrlar   tayyorlash   milliy   dasturi   o‘z   vaqtida   uzoqni
ko‘zlab boshlagan olamshumul ishlarimizning asosi bo‘lib xizmat qilmoqda. 
Bolalar   sportini   rivojlantirish   jamg‘armasining   besh   yillik   faoliyati   davrida   yangi
sport   inshootlarini   qurish   va   ishlab   turganlarini   rekonstruksiya   qilish,   ularni
zamonaviy uskunalar bilan jihozlash, o‘sib kelayotgan avlodni fizkul‘tura va sport
mashg‘ulotlariga  jalb  etish,  jismoniy  tarbiya bo‘yicha  malakali  o‘qituvchi  kadrlar
va   murabbiylar   tarkibini   tayyorlash   yuzasidan   aniq   maqsadga   yo‘naltirilgan   katta
ishlar amalga oshirildi. 
Yaratilgan   shart-sharoitlar   tufayli   bolalarning   sport   mashg‘ulotlaridagi
muntazam   ishtiroki   2003—2007   yillar   ichida   1,5   barobarga,   qishloq   joylarda   esa
1,7 barobarga o‘sdi. Qizlar sport bilan shug‘ullanishga faol jalb etilmoqda. 
1996   yildan   boshlab   federasiya   tomonidan   III   o‘smirlar   razryadidan   II
kattalar   razryadiga   bo‘lgan   majburiy   dasturlar,   klassifikasion   normativlar   ishlab chiqildi   va   tatbiq   etildi.   Barcha   halqaro   qoidalariga   muvofiq   ravishda   o‘tkazildi.
Olimpiya qo‘mitasi bilan birgalikda murabbiylar seminari o‘tkazilib, unga halqaro
ekspertlar   taklif   etildi   va   35ta   murabbiyga   halqaro   sertifikatlar   topshirildi.
Federasiya   vakillari   FIJ   va   Osiyo   kongresslarida   ishtirok   etadilar.   Barcha   ishlar
Respublika   Davlat   sport   qo‘mitasi   MOK   bilan   hamkorlikda   olib   boriladi.
Muntazam   ravishda   prezidium   yig‘ilishlari   o‘tkazilib,   ularda   terma   jamoalarni
tasdiqlash   masalalari,     musobaqalarda   sportchilar   erishadigan   natijalar   ko‘rib
chiqiladi,   etakchi   gimnastlarni   halqaro   turnirlarda   qatnashish   uchun   mablag‘
ajratuvchi homiylar bilan ish olib boriladi. 
Respublikamizdagi   sport   murabbiylari   malakasini   oshirish   maqsadida
1998yil   sentyabrda  Toshkentda   O‘zbekiston   milliy   tashkiliy   qo‘mitasi   tomonidan
halqaro   toifadagi   gimnastikachilarni   tayyorlash   mavzusiga   bag‘ishlangan   seminar
o‘tkazildi. Badiiy gimnastika siklik mukammal  koordinatsiyasini  sport  turi, uning
asosiy vositalari quyidagilardan iborat:
Buyumsiz mashqlar (muvozanat, to‘lqinlar, siltashlar, sakrashlar, burilishlar); 
Buyumlar bilan mashqlar (xalqalar, to‘plar, cho‘qmorlar bilan, arg‘amcha, tasma);
Klassik raqslarni elementlari 
Xalq raqslari elementlari
Tarixiy raqslarni elementlari 
Akrobatika mashqlari
Ritmik mashqlar 
Pontomimo mashqlari
Asosiy gimnastikaning elementlari (URM, saf va amaliy mashqlar) 
Boshqa sport turlari mashqlari 
Badiiy   gimnastikaning   amaliy   turi   boshqa   sportchilarni   tayyorlashda
foydalaniladi   (sport   gimnastika,   aerobika,   muz   ustida   uchish,   sinxron   suzish)   va
balet   sirk   artislarini   tayyorlashda   uchratish   mumkin.   Ularning   vositasi   raqslarni
elementi   muskullarini   bo‘shatish   mashqlari,   to‘lqinlar,   siltanitshlar,   sakrashlar,
burilishlar va x.k.  Badiiy gimnastika sport yo‘nalishi o‘zimizning vatanimizda va xorijda katta
e’tiborga sazovordir.
Dasturlangan   turkumlash   mashqlariga   maydonda   erkin   xarakat,   raqslarni
elementi, mimika, pontomimika bilan jo‘rlangan  ritmik xarakatlar , osonlashtirilgan
akrobatik   mashqlar   va   musobaqaga   to‘g‘ri   keladigan   mashqlar   o‘ziga   qamrab
olgan. 
Shunday   qilib   badiiy   gimnastika   -   fanning   o‘zlashtirish   xarakatini   tasavvur
qilish san’ati hisoblanadi.
Badiiy   gimnastika   mashqlari   asosan   erkin   xarakatni   boshqarish   bilan
tariflanadi. 
Sport   gimnastika   vakilini   xarakatidan   badiiy   gimnastikaning   erkin   xarakati
maydonda   kam   darajadagi   tashqi   sun’iy   takrorlangan   sharoiti   bilan   ham
cheklangan xarakati bilan ajralib turadi.
Shuning   uchun   badiiy   gimnastika   jismoniy   tayyorgarlikning   tabiiy   xolatda
o‘zining tanasini, san’atini boshqarish bilan bog‘liq asosiy vazifa deb hisoblanadi.
So‘nggi   holat   badiiy   gimnastikaning   mashg‘ulotlariga   kerakli   jismoniy   sifatlarni
tarkibini ma’lum darajada rivojlantiradi. 
Ko‘rinib   turibdiki,   badiiy   gimnastikada   statik   kuchni   rivojlanishi   va
mukammalashtirish   muammosi   bo‘lishi   mumkin   emas   yoki   yelka   kamarini
tezligini kuchi, kuch chidamliligi, bular yorqin ta’kidlanmaydi.
Jismoniy   sifatlardan   egiluvchanlik   (aktiv,   passiv,   tos   son   kamarida
rivojlanishi)  badiiy  gimnastikada   katta  ahamiyatga  ega.   Bundan  tashqari   bu  sport
turi artistlik, musiqalilik, ritmni sezish, nozik xarakat koordinaiyasini rivojlanishini
va   mukammalashtirishni   talab   qiladi.   Badiiy   gimnastika   mashqlari
shug‘ullanuvchilardan   organizm   yurak   tomirlariga   va   nafas   olishi   sistemalariga
muhim talablarini bajarilishini talab qiladi. 
Yurak   urushini   ko‘tarilishi   klassifikatsion   dastur   mashqlarini   bajarishda
yurak   urushini   ko‘tarilishi,   chegarama-chegaragacha   kislorod   xajmi   va   kislorod
talabi,   bunga   dalil   mashqlangan   mashg‘ulotlar   katta   jadallik   bilan   o‘tadi
(mashg‘ulot   jarayonida   puls   o‘rtacha   148   daqiqada   urush),   shuning   uchun mahoratli   gimnastikachilar   vegetativ   sistemasi   yuqori   faollikni   ta’minlovchi   deb
tariflanadi.   Gimnastikachilarning   xarakat   tartibini   murakkabligi   o‘zaro
bog‘lanmagan   mashqlarni   ko‘p   xajmda   bajarilishi   kerakligini   shartlaydi.Bu
gimnastikaning xotirasiga va shunga o‘xshash sifatlarga ijro etish, aniqlik va to‘liq
ko‘rinish tasavvuri xarakatni aniq ifoda qilinish sifatlariga talab qo‘yiladi. 
Mashqni  bajarish  sifati   (artislik  ko‘rinishi)  ifodalovchi  o‘zini  nazorat   qilish
qobiliyatini   shakillantirish   va   mushaklarni   taranglatishni   boshqarishi,   diqqatni
turg‘unligi, bir  joyga jamlash va taqsimlash, sezgirlikni  tezligi, tafakkurni  tezligi,
zukkolik, tanqid qilishni ustunligi shakillanishini talab qiladi.Badiiy ginastikaning
yuqorida bayon etilgan xususiyatlari sportchilarning faoliyatini asosay mashg‘ulot
mashqlarida   tariflanadi.   Musobaqada   o‘tadigan   sharoitlar   mashqlanishdagi
sharoitlardan ancha farq qiladi. 
Qiyinchiliklarni   samarali   yechish   uchun   musobaqa   faoliyatida   bo‘ladigan
(emotsional asab taranglashi mashqni boshlash, titrashi) gimnastikachi izlanuvchi,
dovyurak,   o‘zini   tutgan   muvozanatdan   gimnastika   talabchan   muvaffaqiyatga
intiluvchi bo‘lishi kerak.
Badiiy   gimnastika   kupkurash   turlarining   kichik   razryadli   gimnastikachilar
majbur   dasturdan   musobaqalashadi.   Kattalar   shartli   va   erkin.   Undan   tashqari
dasturda   juftlik   va   jamoatlik   mashqlari   buyumlar   bilan   tavsiya   etiladi.
Gimnastikachilar   shaxsiy   birinchilikda   ko‘pkurash   (alohida   turlarda)   guruhli
mashqlarda va jamoat birinchiligida qatnashishi mumkin. 
Erkin   mashqlarning   kompozitsiyasini   hal   qilish   ahamiyati   –   badiiy
gimnastika   musobaqada   sovringa   moyillik   haqida   bildirishi   va   gimnastikachi
musobaqada   sovrinli   o‘rinni   egallashi   mumkin.Ko‘nikma   va   bilimlarni   maxsus
kasb   bilimlarni   o‘zlashtirish,   ularni   biriktirish   jarayonini   bosqichini   muhim
vazifalaridan biri hisoblanadi.
Badiiy   gimnastikani   o‘tish   vaqtida   talabalarning   dunyoqarashi
tayyorgarligini   mazmunini   to‘ldirish   uchun   katta   imkoniyatlar   yaratiladi.   Buning
asosi gimnastikaning o‘quv ilmiy va amaliy fan hisoblanishidir.  Gimnastika   bosqichida   maxsus   bilimlarni   va   ko‘nikmalarni   mustahkamlab
o‘zlashtiriladi.O‘quv ish amaliyoti va jamoa pedagog turli shakillariga turli alohida
ahamiyat   ajratiladi.   Amaliy   mashg‘ulotlarda   shahsiy   xarakat   tayyorgarligini
amalga oshiriladi. 
I. 4. Badiiy gimnastikachilarda jismoniy sifatlarning rivojlanishi
Badiiy   gimnastikada,   jumladan,   yangi   elementlarni   o’zlashtirishda,
koordinatsion qobiliyat ham dolzarb omillardan biridir. 
Dastlabki   tayyorgarlik   bosqichida   yosh   badiiy   gimnastikachilar   koordinatsion
qobiliyatlarini   o’rganish   masalalari   A.A.Anishenko,   M.D.Juravina,
S.I.Lyassatovich, A.Minaeva kabi tadqiqotchilar ishlarida o’z aksini topgan. 
N.A.Bernshteyn,   A.S.Jukov,   V.I.Lyaxlarning   tadqiqotlarida   koordinatsion
qobiliyatni   qisman   aks   ettiruvchi   ritmni   xis   qilish   va   uni   o’zlashtirish   masalalari
ahamiyatli muammo sifatida o’rganilgan. 
Qayd   etilgan   adabiyotlar   tahlili   shundan   darak   beradiki,   bolalarning   kichik
yoshdan   boshlab   yuksak   sport   natijalariga   erishib   kelayotganligi   ularning   harakat
imkoniyatlari   ulkan   ekanligini   isbotlaydi.   Ana   vaziyatni   e’tiborga   olgan   holda
ko’pgina mutaxassislar jismoniy sifatlarni rivojlantirish sur ati bolalikdan boshlab‟
jadallashtirilishi lozimligiga ahamiyat qaratishadi. YAna boshqa bir guruh olimlar
kichik   maktab   yoshidagi   bolalarda   barcha   sifatlarni   bir   maromda   tarbiyalash
zarurligiga   e’tibor   qaratish   bilan   bir   qatorda,   6-7   yoshda   harakat   tezligi,
egiluvchanlik,   epchillik   va   statik   kuchni,   8-9   yoshli   bolalarda   esa   tezkorlik,
epchillik,   statik   kuchni   rivojlantirishga   urg’u   berish   muhimligini   ta kidlaydilar.	
‟
Diqqatni tortadigan joyi  shundaki, ko’pgina tadqiqotlar  jismoniy tayyorgarlikning
asosiy tarkibi va fundamental o’zgarishi aynan da
Jismoniy   tarbiya   va   sport   insonni   jismoniy   rivojlanishi,   uning   ontogenetik
taraqqiyotida   jismoniy   sifatlari,   morfofunksional   va   psixologik   imkoniyatlarining
o’zgarish qonuniyatlari bilan bog’liqdir. 
Jismoniy   sifatlarni   rivojlantirish   jarayoni   turli   malakali   sportchilarni
tayyorlash tizimining ustivor va ajralmas qismiga mansubdir. Ko’pgina tadqiqotlar shuni   ko’rsatadiki,   ushbu   sifatlarni   rivojlantirish   samaradorligi   harakat
malakalariga o’rgatish muddati va shu malakalarni o’zlashtirish sur'atini belgilaydi.
So’nggi   yillarda   gimnastik   elementlarning   murakkablashib   borishi   yosh   badiiy
gimnastikachilar   jismoniy   sifatlarini   rivojlantirish   va   takomillashtirish   masalasiga
alohida e’tibor qaratmoqda. 
Gimnastik   mashqlarga   dastlabki   o’rgatish   jarayonida   bolalar   trenerlari,
aksariyat   hollarda,   ayrim   muammolarga   duch   kelishi   kuzatilib   turadi.   Jumladan,
hatto   eng   oddiy   gimnastik   element   texnikasiga   o’rgatishda   muayyan   jismoniy
sifatlarning rivojlanganlik darajasiga tayaniladi. Ammo ko’pincha shu sifatlarning
rivojlanganlik   darajasi   gimnastik   elementlarni   samarali   o’zlashtirish   imkonini
bermaydi. SHunday vaziyatlarda odatda ikki yo’nalishda tashkil etiladigan maxsus
mashg’ulotdan   foydalanish   tavsiya   etiladi.   Ushbu   turdagi   mashg’ulotlarning
yo’nalishlaridan   biri   –   bu   harakat   qobiliyatini   shakllantirish,   ikkinchisi   –   harakat
ko’nikmalarini tarbiyalash. Qayd etilgan vazifalarni alohida mustaqil va birgalikda
hal   etish   mumkinligidan   qat iy   nazar   muvofiq   jismoniy   sifatlarni   ham   bir   yo’la‟
rivojlantirish   zarur   bo’ladi.   Binobarin,   zamonaviy   gimnastik   mashqlarni   samarali
o’zlashtirish ustivor jihatdan ixtisoslashtirilgan jismoniy tayyorgarlikka bog’liqdir. 
Jismoniy   tayyorgarlik   umumiy   va   maxsus   jismoniy   sifatlarni   rivojlantirish
jarayonini o’z ichiga oladi. 
Mutaxassis-olimlarning   fikriga   ko’ra,   dastlabki   tayyorgarlik   bosqichida
shug’ullanayotgan   yosh   badiiy   gimnastikachilarda   shu   yoshda   qulay   kechadigan
jismoniy sifatlarni, jumladan, tezkorlik-kuch, egiluvchanlik, chaqqonlik va alohida
koordinatsion sifatlarni rivojlantirmoq lozim. 
Ushbu   jismoniy   sifatlarni   rifojlantirishda   qaysi   biriga   ustunlik   bilan   yondoshish
masalasida   mutaxassislar   fikri   turlicha.   Bir   guruh   mutaxassislar   tezkorlik,   kuch-
tezkorlik   sifatlari   va   koordinatsion   qobiliyatga   urg’u   berish   lozimligini
ta'kidlaydilar. Ular shu sifatlarga ustunlik berilishini bolalarning yosh xususiyatiga
mutanosib   ekanligi   bilan   izohlaydilar.   Boshqa   bir   guruh   olimlar   jismoniy   sifatlar
o’rtasidagi   uzviy   bog’liqlikni   e’tiborga   olgan   holda,   mazkur   yoshdagi   bolalarda
barcha sifatlarni barobar rivojlantirish muhimligiga e’tibor qaratadilar.  SHu   bilan   bir   qatorda   yosh   badiiy   gimnastikachilar   jismoniy   tayyorgarligining
asosiy jismoniy sifatlarini turli yo’nalishda, jumladan gimnastik elementlarga mos
yo’nalishda   o’rganish   bo’yicha   o’tkaziladigan   tadqiqotlar   deyarli   yo’q   ekanligi
kuzatildi. 
Kuch   va   kuch-tezkorlik   sifatlarini   tarbiyalash .   Zamonaviy   sport
trenirovkasi   amaliyotida   kuch   sifati   beqiyos   ahamiyatga   egadir.   Sportchi   qanday
harakat   (chopish,   sakrash,   o’tirish,   osilish,   uloqtirish,   gimnastik   snaryadlarda
mashq   bajarish   va   h.k.)   qilmasin   shu   harakatning   samaradorligi   kuch   bilan
bog’liqdir.   Qolaversa   kuch   texnik-taktik   va   psixologik   tayyorgarlik   jarayonida
asosiy omil bo’lib xizmat qiladi. N.A.Minaeva YU.V.Menxinlarning ishlarida yosh
badiiy   gimnastikachilarning   kuch   tayyorgarligi   bilan   murakkab   gimnastik
elementlarni o’zlashtirish o’rtasida uzviy bog’liqlik borligi e’tirof etishgan. 
Ayrim   tadqiqotchilar   tarbiyalash   mushkulroq   bo’lgan   nisbiy   kuchni   texnik
natijalarga   ijobiy   ta'sir   etishini   aniqlaganlar.   L.P.Volkovning   ta'kidlashicha,   yosh
ulg’aygan   sari   nisbiy   kuchning   rivojlanishi   susayish   bilan   izohlanadi.   Lekin,   bu
holat   o’zga   jismoniy   sifatlarning   (shu   jumladan   o’zga   kuch   sifatlarini   ham)
maksimal shakllanganligi bilan bartaraf etilishi mumkin. 
E.YU.Rozin   kuchning   integral   ko’rsatgichi   bilan   texnik   mahorat   o’rtasida
uzviy bog’liqlik mavjud ekanligini ta'kidlaydi. 
I.M.Kolotilova,   YU.V.Menxin,   E.YU.Rozin,  A.G.Trifonov   larning   tadqiqotlariga
ko’ra,   badiiy   gimnastikachilarda   nisbiy   kuchni   yuqori   turg’unlik   doirasida
namoyon bo’lishi kuzatilgan. 
Aksariyat   mutaxassislarning   e’tirof   etishicha,   kuch   tayyorgarligiga   bolalik
va   o’smirlik   yoshdan   boshlab   e’tibor   qaratish   lozim.   V.M.Volkov,   V.P.Filin,
M.YA.Nabatnikova   larning   ma lumotlariga   muvofiq,   bolalikdan   boshlab   nafaqat‟
umumiy   kuch   tayyorgarligini   shakllantirish   darkor,   balki   maxsus   kuch   sifatlarini
ham rivojlantirish maqsadga muvofiqdir. 
L.P.Volkov taklifiga ko’ra kuch tayyorgarligiga kichik yoshdagi o’quvchilar
mashg’ulotlarda   ham   urg’u   berish   lozim,   lekin   bunday   yondoshuv   umumiy
jismoniy tayyorgarlik doirasidan chiqib ketmasligi ma qul. 	
‟ Ayrim   olimlar   kuchni   rivojlantirishning   eng   qulay   davri   7-9   va   13-17
yoshlarga to’g’ri kelishi kerak deb ta kidlaydilar. ‟
Qayd   etilgan   ma lumotlardan   ko’rinib   turibdiki,   kuch   sifatlarini	
‟
rivojlantirishga qaratilgan mashqlarni tabaqalashtirilgan tarzda bolalar va o’smirlar
mashg’ulotlarida to’la-to’kis qo’llash mumkin. SHu bilan bir qatorda e’tiborli joyi
shundaki,   6-9   yoshli   badiiy   gimnastikachi   o’g’il   bolalarda   kuch   sifatlarini   qaysi
tartib va yo’nalishda rivojlantirish zarurligi etarli darajada isbot qilinmagan. 
Ko’pchilik   olimlar,   tezkorlik-kuch   qobiliyatlarini   o’rganish   natijasida   ularni
shiddatli   o’sishi   9-10   yoshdan   boshlanib,   13-14   yoshgacha   davom   etadi   degan
xulosaga kelishgan. 
Kichik   yoshdagi   maktab   o’quvchilarida   tezkorlik-kuch   qobiliyatlari
muayyan   harakat   malakalarini   ijro   etishda   maksimal   mushak   kuchini   qisqa   vaqt
oralig’ida namoyon bo’lishi bilan izohlanadi. 
Jismoniy tayyorgarlik shakllantirish doirasida tezkorlik sifatini rivojlantirish
alohida   ahamiyatga   egadir.   CHunki   aynan   harakat   tezkorligi   nafaqat   badiiy
gimnastikachilarda   yuqori   sport   natijalariga   erishish   imkoniyatini   yaratadi,   balki
bunday yo’nalishda kechadigan jarayon boshqa sport turlarida o’z ifodasini topadi.
Qator   mutaxassislarning   fikr   bildirishicha,   tezkorlik   sifatini   rivojlanishning   eng
qulay davri  9-13 yoshga to’g’ri  kelar ekan. Tezkorlik sifatining salmog’i kuch va
tezkorlik-kuch sifatlariga bog’liqdir. Binobarin, shug’ullanayotgan bolalarda ushbu
sifatning   etarli   darajada   shakllanmaganligi   kelajakda   uni   tiklash   imkonini
bermaydi. 
Ma lumki,   harakat   tezligini   rivojlantirish   samarali   vositalardan   biri   yugurishdir.	
‟
L.P.Volkov va V.P.Filinlar maksimal va maksimalga yaqin tezkorlikni rivojlantirish
uchun   20   m   dan   60   m   gacha   yugurish   vositasini   taklif   etadilar.   Lekin,   bunday
mashqlar   N.G.Ozolinning   ta'kidlashicha,   hajm   jihatidan   ko’p   bo’lishi   tavsiya
etilmaydi.  Ayrim   tadqiqotchilar   maksimal   tezlikda   yugurish   bolalar   organizmiga
har doim ham ijobiy ta'sir etavermaydi degan xulosaga kelishgan. 
Ko’pgina   mutaxassislar   tezkorlikka   oid   mashqlar   o’z   amplitudasi   va   mohiyati
jihatlaridan  o’rgatilayotgan  harakat  malakasiga  yaqin,  turdosh  bo’lgani   maqsadga muvofiqdir   deydilar.   Ularning   fikriga   ko’ra,   bu   borada   o’rgatilayotgan   harakat
texnikasiga yaqin yoki mos harakatli o’yinlarni qo’llash mumkin. 
Yosh   sportchilarni   tayyorlashda   chidamkorlik   sifati   ham   o’ziga   xos,   o’ta
muhim xususiyatga egadir. 
Sport   badiiy   gimnastikasida,   masalan,   maxsus   kuch   chidamkorligi   ustivor
ahamiyat   kasb   etadi.   YU.V.Menxin,   V.M.Smolevskiy   va
YU.G.Gaverdovskiylarning   ta riflashicha,   chidamkorlik   –   bu   gimnastik‟
ko’pkurash mashqlarini ko’p marta takrorlash natijasida vujudga keladigan toliqish
alomatlariga   qarshi   ta sir   ko’rsatuvchi   sifatdir.   Ayrim   tadqiqotlarda   kuch	
‟
chidamkorligi va asta kechadigan kuchni gimnastik mashqlarni muvaffaqiyatli ijro
etishdagi ahamiyati isbotlab berilgan. 
So’nggi   yillarda   badiiy   gimnastikaning   borgan   sari   “yosharib”
borayotganligi   tufayli   erkin   gimnastik   kombinatsiyalarda   statik   elementlar   o’z
o’rnini yo’qotib bormoqda. 
L.YA.Arkaev,   N.G.Suchilin,   V.M.Smolevskiy,   YU.G.Gaverdovskiy   larning
nazariga   binoan,   bunday   elementlarning   yo’qolib   borishi   yosh   badiiy
gimnastikachilarning statik elementlarni mahorat bilan ijro etish ko’nikmasiga ega
bo’lmaganidan,   ular   jismonan   etuk   emasligidan   deb   izohlanadi.   Tajriba   shuni
ko’rsatadiki,   badiiy   gimnastikada   trenerlar   aksariyat   xollarda   statik   mashqlarga
o’rgatishni   sport   ustaligiga   nomzod   dasturi   bo’yicha   shug’ullanish   davrida
boshlaydilar. Ammo yuqorida ta kidlanganidek, kuch tayyorgarligi, shu jumladan,	
‟
statik   kuch   mashqlariga   ham,   bolalik   yoshdan   e’tibor   qaratish   zarur.   Ushbu
mutaxassis-olimlarning fikriga muvofiq, bolalik yoshidagi badiiy gimnastikachilar
ham   murakkab   statik   elementlarni   muvaffaqiyatli   o’zlashtirishlari   mumkin.
Yu.V.Menxinning   tadqiqotlari   shuni   ko’rsatadiki,   badiiy   gimnastika   bilan   2-3   yil
shug’ullangandan so’ng va etarli jismoniy tayyorgarlikka erishgandan keyin statik
mashqlarga   o’rgatish   ijobiy   natija   beradi.   Buning   uchun   yosh   badiiy
gimnastikachilar   dastavval   erishgan   etarli   maxsus   jismoniy   tayyorgarlikka   ega
bo’lishlari lozim.  Yuqorida zikr etilgan mualliflar fikrlaridan shu kelib chiqadiki, iqtidorli yosh
badiiy   gimnastikachilarni   tayyorlash   va   kelajakda   gimnastik   ko’pkurash
mashqlarini   muvaffaqiyatli   ijro   etishda   muhim   bo’lgan   maxsus   chidamkorlikni
mukammal   shakllantirish   uchun   6-9   yoshli   guruhda   shug’ullanuvchi   bolalarda
umumiy chidamkorlikni rivojlantirish zarurdir. 
Egiluvchanlikni va bo‘g‘imlar qayishqoqligini tarbiyalash . Egiluvchanlik
va   bo’g’imlar   qayishqoqligi   sport   badiiy   gimnastikasida   ustivor   ahamiyatga
molikdir. Badiiy gimnastikada deyarli barcha mashqlar maksimal amplitudada ijro
etiladi,   binobarin,   mazkur   zaruriyat   egiluvchanlik   va   qayishqoqlik   qanchalik
muhim   ekanligidan   dalolat   beradi.   Aynan   ushbu   sifatlar   gimnastik   mashqlar
texnikasini   samarali   o’zlashtirish,   jismoniy   sifatlarni   tejamli   ijro   etish   va   yuksak
sport   natijalariga   erishish   istiqbolini   ta minlaydi.   Ko’p   sonli   manbalarga   asosan‟
egiluvchanlik   va   bo’g’imlar   qayishqoqligini   unumli   rivojlantirishning   ustivor
uslubi   –   bu   mushaklarni   «cho’zish»   va   «bo’shashtirish»   mashqlarini   surunkasiga
qaytarishdan   iborat.   Bunday   mashqlarga   faol   va   passiv   egiluvchanlikka   oid
harakatlar,   maksimal   amplituda   va   tezlikda   ijro   etiladigan   yoysimon   harakatlar
misol   bo’lishi   mumkin.   Ta'kidlash   joizki,   mazkur   mashqlarni   qo’llashda,
bolalarning   jismoniy   va   morfofunksional   imkoniyatlar   e’tiborga   olinishi
lozim.Egiluvchanlikni   qobilyatini   shakillantirishda   5-6   yoshli   shug'illanuvchilar
bo'lishi  maqsadga muvofiq.
Egiluvchanlik   va   bo’g’imlar   qayishqoqligini   tarbiyalashda   sekin-astalik,   izchillik,
ketma-ketlik,   mutanosiblik   tamoyillariga   amal   qilish   mashg’ulotlar   samarasini
belgilaydi.
I Bob Bo’yicha xulosalar
Mavzu   yo’nalishi   doirasida   qayd   etilgan   ilmiy-uslubiy   ma’lumotlar   va
mutaxassis  olimlar   fikri-mulohazalari   tahliliga asosan  quyidagi   xulosalarni  e’tirof
etish   mumkin.Ushbu   muammo   bo’yicha   adabiyotlarni   tahlil   qilish   orqali   biz   5-6
yoshli   badiiy   gimnastikachilarning   egiluvchanlik   jismoniy   qobiliyatlarini
rivojlantirish   usullari   adabiyotlarda   keltirilgan   ma’lumotlarga   ko’ra   5-6   yoshli badiiy   gimnastikachilarning   egiluvchanlik   jismoniy   qobiliyatlarini   rivojlantirish
usullariining   amaliy ahamiyati beqiyos ekanligi e’tirof etilgan.
Badiiy   gimnastika   sport   turi   bilan     4-5   yoshdan   boshlab   shug'illanishni
ko'pgina soha vakillari tavsiya etmoqda. Bu sport turi qizlar organizimiga juda ham
foydali va samarali ta'sir ko'rsatadi. Mazkur sport turi bilan shug'illanish natijasida
qizlarda noziklik, harakatlar mayinligi ham guzal qad-qomat shakillanadi shu bilan
bir   qatorda   jismoniy   sifatlarning,   ya'ni   egiluvchanlik,   chaqqonlik,   epchillik
rivojlanishi va tarbiyalanishi shular jumlasidandir.
Badiiy   gimnastika   bugungi   kunda   biz   havas   qiladigan   rivojlangan
mamlakatlar   qatori   jafdal   taraqqiy   topib,ommalashib   borayotgan     sport   turlaridan
biridir,   o'tkazilayotgan   musobaqalarda   ham   ko'rish   mumkinki,   kundan-kunga
shahar,   tumman   markazlari   ,   balki   chekka   qishloqlarda   ham   sportning   bu   turiga
qiziqish ortib borayotganligi kishini quvontiradi.[A.Achilov.5-b] 
Albatta mazkur sport turi jadal rivojlanib borayotgan bir vaqtda murabbiylar
faoliyati   va   ularni   malakasini   oshirish   jarayonini   ham   takomillashtirish   ham
dolzarb  masalalardan biridir. 
Zero,   murabbiy   malakasinin   oshirish   tizimini   yaratish,   bolalar   sportini
rivojlantirish,ertangi kunimiz ravnaqidan dalolat beradi.
Badiiy   gimnastika   sport   turi   bajariladigan   mashqlar   majmuasi   butun
organizimga   ta'sir   ko'rsatishi,   mushaklarni   alohida     guruhlari   va   organlarni
rivojlantirish,   jins,yosh,jismoniy   tayyorgarlik   darajasini   e'tiborga   olgan   holda
mashqlar   yuklamasini   nazorat   qilish   imkonini   beradi.   Sog'lom,   jismoniy   komil
insonni   har   tomonlama   barkamol   tarbiyalashda   badiiy   gimnastikaga   asosiy
o'rinlardan biri ajratiladi. Badiiy gimnastika bu - yuksak darajadagi  mahorat bilan
xarakterlanishi   taminlanadigan   harakatlar   majmuasi   hisoblanadi.   5-6   Yoshdan
badiiy   gimnastika   bilan   shug'illanish   insonda   chiroyli   va   tekis   qomat,   yengil   va
tabiiy   yurishning   shakillanishiga,   harakatlarni   koordinatsiyasiga,   epchillik,
nafosatga oshno bo'lishda va shaxsni barkamol rivojlanishiga turtki bo'ladi. II BOB.TADQIQOT USULLARI VA UNI TASHKIL ETISH.
Badiiy   gimnastika   sport   turi   rivojlanishida   juda   katta   yo`lni   bosib
o`tgan.uzoq o`tmishga borib taqaladi. Hozirgi  darajaga etish uchun ko`p yo`llarni
bosib   o`tgan,   shunday   mukammal   qizlar   uchun   har   tomonlama   mos   sport   turi
bo`lib   rivojlandi.   Hozirgi   kunda   hamma   qizlarini   bu   sport   turiga   berishni
hohlashmoqda.   Hammaga   ma`lumki,   insonlar   qadim   o`tmishdan   boshlab   raqsga
tushishni   boshlaganlar.   Raqs   inson   xissiyotlarini   emotsiyalarini,   sog`lig`ini
mustahkamlashni, ishga layoqatini oshirishni bir usuli hisoblangan. Bu esa turli hil
raqs turlari, turli harakatlar bilan bir-biriga bog`liq hisoblashgan. Yildan yilga har-
xil   raqs   harakatlarini   rivojlanib   murakkablashib   borgan.   Bu   esa   Insoniyatni   har
tamonlama   rivojlanishlariga   plastikani,jismoniy   sifatlarni,   estetikasini   va   badiiy
dunyoqarashini katta turtki bo`lgan. Raqs harakatlar asta sekin rivojlanib bir necha
yangi yo`nalishlarga bo`linib ketgan. Talab ko`paygan sari raqs to`garaklari va raqs
maydonlari bunyod bo`la boshlagan. 
  Shu   bilan   bir   qatorda   ko’p   yillik     sport   tayyorgaarligi   jarayonida   sportchi
shu   tayyorgarlik   davrining   qaysi   bosqichida   shug’ullanishidan   qat’iy   nazar
qo’llaniladigan   o’quv   mashqlari   yuklama   jihatidan   uning   funksional   va   jismoniy
imkoniyatiga   mos   bo’lishi   kerak.  Aks   holda,   ya’ni   katta   hajmli   va   o’ta   shiddatli
mashqlar   zo’rma-zo’raki   berilaversa   shug’ullanuvchi   organizmida   zo’riqish
alomatlari   paydo   bo’ladi.   Agar   shunday   mashg’ulotlardan   foydlanish   davom
etaversa, nafaqat foydali sport natijalariga erishish mumkin, balki shug’ullanuvchi
organizmida   kasallik   alomatlari   vujudga   kelishi   ehtimoldan   holi   emas.   Sport
mahoratining   yuksak   bosqichida,   ya’ni   malakali,   katta   yoshdagi   sportchilarda
shunday ko’ngilsiz oqibatlar ro’y bermasligi uchun muayyan sport turiga dastlabki o’rgatish   bosqichidan   boshlab   jismoniy,   texnik   va   taktik   tayorgarlikka   oid
mashqlarni me’yorlab qo’llash tavsiya etiladi.
II.1.Tadqiqot vazifalari
Ushbu maqsadni amalga oshirishda quyidagi vazifalar belgilandi:
-Adabiyotlar   tahlil   qilinib,   tadqiqotning   ilmiy   yo’nalishini   aniqlash   bo’yicha     ish
olib boorish.
-Pedagogik tajribasini o’tkazish va tadqiqotni tashkil etish dasturini ishlab chiqish.
-Jismoniy   tayyorgarlik   jarayonini   ilmiy   asosda   tashkil   qilish     zarurligiga   e’tibor
qaratadi.
II.2. Tadqiqot uslublari
Ishga quyidagi tadqiqot uslublaridan foydalanildi:
1.Maxsus ilmiy uslubiy adabiyotlarning nazariy tahlili.
2.Anketa so’rovi.
3.Pedagogik kuzatuvlar.
4.Pedagogik testlash.
5.Matematik statistika uslublari.
II.3.Ilmiy –uslubiy adabiyot manbalarini tahlil qilish va amaliy 
tajribalarni umumlashtirish
Mutaxassis   olimlarning   fikriga   ko’ra   shug’ullanuvchining   yoshi,   jinsi   va
jismoniy   imkoniyatlarini   e’tiborga   olmasdan   rejalashtirilgan   va   qo’llaniladigan mashqlar   yuklamasi     barvaqtmi   yoki   kechmi   uning   organizmiga   salbiy   ta’sir
ko’rsatadi, turli jarohatlar va zo’riqishlarga olib kelishi mumkin(L.P.Matveev,1999;
L.P.Volkov,2002; V.N.Platonov,2004; J.K.Xoldorov,2008).
Badiiy   gimnastika     musobaqalarida   yuksak   natijalarga   erishish   uchun
sportchilar   organizmi   katta  hajmli   va  o’ta   shiddatli   yuklamalarga   tayyor     bo’lishi
kerak.   Shu   bilan   bir   qatorda   ko’p   yillik     sport   tayyorgaarligi   jarayonida   sportchi
shu   tayyorgarlik   davrining   qaysi   bosqichida   shug’ullanishidan   qat’iy   nazar
qo’llaniladigan   o’quv   mashqlari   yuklama   jihatidan   uning   funksional   va   jismoniy
imkoniyatiga   mos   bo’lishi   kerak.  Aks   holda,   ya’ni   katta   hajmli   va   o’ta   shiddatli
mashqlar   zo’rma-zo’raki   berilaversa   shug’ullanuvchi   organizmida   zo’riqish
alomatlari   paydo   bo’ladi.   Agar   shunday   mashg’ulotlardan   foydlanish   davom
etaversa, nafaqat foydali sport natijalariga erishish mumkin, balki shug’ullanuvchi
organizmida   kasallik   alomatlari   vujudga   kelishi   ehtimoldan   holi   emas.   Sport
mahoratining   yuksak   bosqichida,   ya’ni   malakali,   katta   yoshdagi   sportchilarda
shunday ko’ngilsiz oqibatlar ro’y bermasligi uchun muayyan sport turiga dastlabki
o’rgatish   bosqichidan   boshlab   jismoniy,   texnik   va   taktik   tayorgarlikka   oid
mashqlarni me’yorlab qo’llash tavsiya etiladi.
2.4 So‘rovnomani o‘tkazilishi va tashkil etilishi
So‘rovnoma Samarqand shahar 2-son BO’SM ining badiiy gimnastika sport
turi   bilan   shug’ullanuvchi   5-6   yoshli   qizlar   mashg’ulotlarida   egiluvchanlik
jismoniy   qobiliyatlarini   rivojlantirish   usullariga   oid   mashqlar   hamda
qo‘llanilishiga oid savollar bo’yicha o‘tkazildi.
So‘rovnomada 6 ta savol tuzilib shular asosida faoliyat turi o‘rganildi. 
2.5.  Badiiy gimnastika jarayonini pedagogik kuzatish
Badiiy   gimnastika   to’garak   mashg’ulotlarida   5 -6   yoshli   badiiy
gimnastikachilarning  egiluvchanlik jismoniy qobiliyatlarini rivojlantirish usullari ni
aniqlash   bo’yicha   pedagogik   kuzatuvlar   Samarqand   shahar   2-son   BO’SM   ining badiiy   gimnastika   sport   turi   bilan   shug’ullanuvchi   5-6   yoshli   qizlar   o’quv-
mashg’ulot bosqichi guruhlarida   olib borildi. 
Qayd qilingan ko‘rsatkichlar:
• Ko’pirik (sm)
• Gimnastika o’rindig’ida turgan holda egilish (sm)
• Shpakat yozish (sm) 
Olingan natijalarga asoslanib kuzatilgan guruhdagi har bir o‘quvchi haqida 
umumiy xulosaga qilinib, so‘ngra butun guruhni ko‘rsatgan natijalari 
umumlashtirildi. 
2.6. Matimatik-statistik  uslub
Tadqiqot   natijasiga   ko‘ra   texnik   harakatlarni   ko‘rsatkichlari   aniqlanib,
ularning   samaradorlik   ko‘rsatkichlari   o‘rganildi   va   olingan   natijalarni   o‘rtacha
arifmetik ko‘rsatkichlari aniqlandi.
2.7. Tadqiqotning o‘tkazilishi
Magisrtrlik   dissertatsiya   ishida   pedagogik   kuzatuvlar   va   tadqiqot   ishlari
2021-   yil   sentyabrdan   2022-yil   mart   oylarida   Samarqand   shahar   2-son   BO’SM
ining   badiiy   gimnastika   sport   turi   bilan   shug’ullanuvchi   5-6   yoshli   qizlar   o’quv-
mashg’ulot bosqichi guruhlarida   olib borildi. Unda sport to’garaklarida   5-6 yoshli
badiiy   gimnastikachilarning   egiluvchanlik   jismoniy   qobiliyatlarini   rivojlantirish
usullari dan foydalanishda   harakatli o’yinlar orqali tarbiyalash o‘rganildi va tadqiq
qilindi.  III   BOB.   5-6   YOSHLI   BADIIY   GIMNASTIKACHILARNING
EGILUVCHANLIK   JISMONIY   QOBILIYATLARINI
RIVOJLANTIRISHNING VOSITA VA USLULLARI
III.1.   5-6   yoshli   badiiy   gimnastikachilarning   egiluvchanlik   jismoniy
qobiliyatlarini rivojlanganligini aniqlash bo’yicha anketa natijalari tahlili.
5-6 yoshli badiiy gimnastikachilarning egiluvchanlik jismoniy qobiliyatlarini
rivojlanganligini   aniqlash   bo’yicha   so’rovnoma   o’tkazilib,   olingan   natijalar   tahlil
qilindi.   Tahlil   natijalari   1-jadvalda   berilgan.   Unda   20   nafar   shug’ullanuvchi
qatnashdi.
Jadvaldan   ko’rinib   turibdiki,   “Badiiy   gimnastika   sport   mashg’ulotiga   o’z
xohishingiz bilan kelganmisiz? ” degan 1-savolga “ha” deb 12 tasi, “yo’q” deb 2
tasi, 6 tasi “qisman” deb javob berishgan. Ko’pchiligi ijobiy javob berishgan.
“Siz   o’zingizni   egiluvchanlik   holatingizni   baholay   olasizmi?”   degan   2-
savolga  6  tasi   “ha”,  “yo’q”  deb  yana 6  tasi   javob  berishgan,  “qisman”  deb 8  tasi
javob berishgan.
  3-savolga   “Murabbiyingiz   mashg’ulotlarda   egiluvchanlik   qobiliyatlarini
rivojlantirishda   harakatli   o’yinlardan   foydalanadimi?”   degan   savolga   4   tasi   “ha”,
10 tasi “yo’q” hamda 6 tasi “qisman” deb javob bergan. 
Egiluvchanligingizni   oshirishda   harakatli   o‘yinlar   samarali   deb
o‘ylaysizmi?   degan   savolga   11   tasi   “ha”   deb,   4   tasi   “yo’q”,   5   tasi   “qisman”   deb
javob berishgan.  Egiluvchanligingizni   oshirishda   murabiyingiz     musiqali   harakatli
o‘yinlardan   foydalanadimi?   degan   savolga   3   tasi   “ha”   deb,   12   tasi   “yo’q”,   5   tasi
“qisman” deb javob berishgan. 
Murabbiyingiz   egiluvchanlik   holatinigizdan   kelib   chiqib   yuklamalar
beradimi? degan 6-savolga   4 tasi   “ha”, 9 tasi “yo’q”, 7 tasi “qisman” deb javob
bergan. Demak, bundan ko’rinib turibdik, ko’pchilik murabbiylar mashg’ulotlarida
harakatli o’yinlarni kam qo’llar ekanlar.So’rovnoma davomida olingan natijalar va
ularning   qiyosiy   tahlili   shuni   ko’rsatadiki,   aksariyat   murabbiylar   mashg’ulotlarni
haligacha yangicha yondashmasdan mashg’ulotlarni olib borishlari kuzatildi.
1-jadval
5-6 yoshli badiiy gimnastikachilarning egiluvchanlik jismoniy qobiliyatlarini
rivojlanganligini aniqlash bo’yicha anketa natijalari tahlili
Savollar Ha % Yo’q % Qisman
%
1 Badiiy   gimnastika   sport   mashg’ulotiga
o’z xohishingiz bilan kelganmisiz?  12
60% 2
10% 6
30%
2 Siz o’zingizni egiluvchanlik holatingizni
baholay olasizmi? 6
30% 6
30% 8
40%
3 Murabbiyingiz   mashg’ulotlarda
egiluvchanlik   qobiliyatlarini
rivojlantirishda   harakatli   o’yinlardan
foydalanadimi? 4
20% 10
50% 6
30%
4 Egiluvchanligingizni   oshirishda
harakatli   o‘yinlar   samarali   deb
o‘ylaysizmi?  4
20% 11
55% 5
25%
5 Egiluvchanligingizni   oshirishda
murabiyingiz musiqali harakatli 
o‘yinlardan foydalanadimi?  3
15% 12
60% 5
25%
6 Murabbiyingiz   egiluvchanlik
holatinigizdan   kelib   chiqib   yuklamalar 4
20 % 9
45 % 7
35 % beradimi? 
III.3. Egiluvchanlik jismoniy qobiliyatlarini tarbiyalashning usul va vositalari
Badiiy   gimnastika   mashqlari   sakrash,   muvozanat   saqlash,   burilish,   siltash,
buyumlarsiz,   buyumlar   bilan,   yo‘nalish   va   bo‘shashtirish   mashqlarini
navbatlantirish bilan, shu bilan birga tayanch oldidagi mashqlarni o‘z ichiga oladi
va   gavda,   qo‘l,   oyoq   mushaklarini   mustahkamlaydi.   Ular   nafaqat   kuchni   va
bo‘g’imlardagi  harakatchanlikni  rivojlantiradi balki, mushaklardagi nozik sezgini,
harakat   koordinatsiyasini   tarbiyalaydi,   to‘g’ri   qaddi   qomatni   shakllantiradi,
murakkab sharoitda muvozanat saqlashga yordam beradi. 
Badiiy   gimnastika   mashqlarini   o‘tkazishda   raqsga   xos   elementlar   va
birikmalardan   har   xil   yugurish   va   sakrash   turlaridan   foydalanish   o‘ziga   xos
xususiyatga  ega. Shug’ullanuvchilar  bu mashqlarni  bajara  turib engil  harakat  qila
olishlari   uchun   o‘z   tanalariga   bemalol   egalik   qila   oladilar.   Badiiy   gimnastikada
shug’ullanuvchilarga mashqlarni to‘g’ri bajarishni o‘rgatish uchun ularning o‘ziga
xosligini   tushunish   va   uning   boshqa   gimnastika   turlaridan   qanday   qanday   farqi
borligini   bilishi  kerak.  Uning asosiy  xususiyatlari   dinamiklik va  yaxlitlikdir.  Ular
qon aylanish va moddalar almashinuvini yaxlitlashga, harakat apparati, yurak qon-
tomir   tizimining   funksional   imkoniyatlarini   oshirishga,   ish   qobiliyatini   o‘sishiga
yordam beradi. 
Badiiy   gimnastikada   mashqlar   murakkabligi   kabi   jismoniy   yuklama   ham
oson   me’yorlashtiriladi.   Jismoniy   yuklamani   quyidagilarni   o‘zlashtirish   bilan
tartibga solish mumkin: 
-majmuadagi mashqlar soni 
-har bir mashqning takrorlanish soni 
-harakat sur’ati 
-harakat amplitudasi 
-mashqlar orasidagi dam olishning davomiyligi 
-buyumlarning og’irligi, kattaligi va h.k.  Badiiy gimnastika mashqlarini o‘rgatish pedagogikaning faollik va onglilik;
tizimlilik;   ko‘rsatmalilik   (aniqlik),   soddalik,   mustahkamlik   prinsiplariga   muvofiq
amalga oshiriladi. Berilayotgan mashq to‘g’rida dastlabki  tasavvur  paydo bo‘lishi
uchun   murabbiy   uni   nomini   to‘g’ri   aytishi   va   iloji   bo‘lsa   sekinroq   sur atda,‟
diqqatni texnika detallariga qaratib ko‘rsatish kerak. Agar mashq murakkab bo‘lsa,
uni ko‘rsatishdan oldin yordamchi mashqlarni bajarish kerak. 
Boshlang’ich   tayyorgarlik   davrida   badiiy   gimnastika   bilan   shug’ullanuvchilar
mashg’ulotini   haftada   4   marta   kunning   ikkinchi   yarmida   o‘tkazish   maqsadga
muvofiqdir.  Mashg’ulot   tuzilishi  umumqabul   qilingan:  tayyorlov qism  (4-6  daq.),
asosiy   qism   (28-30   daq.)   va   yakuniy   qism   (3-4   daq.)dan   farq   qilmaydi.
Mashg’ulotning birinchi qismida yurish, yugurish mashqlari, murakkab bo‘lmagan
o‘yin vazifalari beriladi. Ikkinchi qismda bolalar raqs, buyumsiz va buyumlar bilan
mashqlar   bajaradilar,   harakatli   o‘yin   o‘tkaziladi.  Yakuniy   qismda   nafasni   rostlash
va   mushaklarni   bo‘shashtiruvchi   mashqlardan   foydalaniladi.   Mashg’ulotni   yaxshi
havo   almashadigan   zalda   o‘tkazish   zarur.   Kiyim   qulay,   engil,   harakat   qilganda
uyalmaydigan   (mayka,   trusi   yoki   kupalnik)   bo‘lishi   kerak.   Sport   jihozi
shug’ullanuvchilarning  yoshi   va  bo‘yiga  mos  bo‘lishi  kerak.  Mashg’ulot   uchun  4
xil  o‘lchamdagi  rezina  to‘plarga,  arqonli  yoki   rezinali  arg’amchiga,  yog’och  yoki
plastmassa obruchlarga, ebonite yoki yog’ochli tayoqchaga ingichka ip yordamida
qotirilgan, eni 3-4 sm. va uzunligi 3 metrgacha bo‘lgan atlasli tasmaga ega bo‘lishi
lozim. 
Zalda   bir   nechta   gimnastika   devoir   o‘rnatish   va   bolaning   belidek   keladigan
balandlikda   devordan   15-20   sm.   masofada   reyka   qotirish   ma’qul.  Agar   buni   iloji
bo‘lmasa,   tayanch   bilan   mashq   bajarishni   stul   suyang’ichini   ushlab   o‘tkazish
mumkin. 
Mashg’ulotga   buyumlar   bilan   bajariladigan   mashqlarni   asta-sekin,
bolalarning   saflanish   va   qayta   saflanish,   yurish,   yugurish   va   boshqa   harakatlar
bilim,   ko‘nikma   va   malakalariga   egallashiga   qarab   kiritilsa,   mashg’ulotda
uyushqoqlikka   erishish   oson   bo‘ladi.   Boshida   bolalarga   uyushqoqlik   bilan
buyumlarni   olish   va   topshirishni,   ularni   qo‘lda   to‘to'g’ri   ushlash,   uzatish dumalatish va boshqalarni o‘rgatish kerak. Bolalar buyum bilan mashq bajarganda
aniq   bir   sur at   va   ritmda   bajarishlari,   shu   bilan   birga   harakatni   takrorlashda‟
berilgan sur atni saqlab qolishi juda muhimdir. 
‟
Harakatli   o‘yin   va   estafetalarni   o‘tkazishda   jarohatni   oldini   olish   choralari
to‘g’risida   ogohlantirish   muhimdir:   yugurish   va   sakrash   vaqtida   bolalar   orasidagi
vasofani saqlash, maydonchani yot jismlardan tozalash. 
Yurish, yugurish, sakrash va raqs qadamlari mashqlarining namunaviy
ro‘yxati
Yurish   va   yugurish   mashqlarining   vazifasi   qo‘l   va   oyoq   harakatida   yaxshi
koordinatsiya   bilan   yengil,   oson   harakatni   ishlab   chiqish,   mashg’ulotda   bolalarga
yengil   qadam   bilan,   oyoq   uchida,   tovonlarda,   oyoq   uchida   cho‘qqayib,   baland
qadam   bilan   yurishni   o‘rgatish   kerak.   Keyin   bu   harakatlarni   turli   qo‘l   holatlari
bilan   o‘rgatish   tavsiya   etiladi.   Masalan:   qo‘llar   oldinda,   yonda,   pastda,   yuqorida,
belda,   yelkada,   bosh   orqasida,   ko‘krak   oldida,   orqada   va   h.k.   Harakatni
o‘zlashtirish davomida vazifalar murakkablashtiriladi – bolalar harakatlanish turini
boshida har 8 hisobda, keyin esa har 4 hisobda almashtiradi. 
Masalan: 
1-8 yengil qadam bilan yurish, qo‘llash belda; 
1-8 oyoq uchida yurish, qo‘llar oldinda; 
1-8 oyoq uchida yarimcho‘qqayib yurish, qo‘llar yuqorida; 
1-8 tovonlarda yurish, qo‘llar bosh orqasida. 
Harakatlanish   turi   va   uning   qo‘l   holatini   murabbiy   shag’ullanuvchilarning
tayyorgarligiga qarab o‘z ihtiyori bilan o‘zgartirishi mumkin. 
Yurishdan   farqli   o‘laroq,   yugurish   tayanchsiz   fazaga   ega   va   keskin   itarilish   bilan
bajariladi. Yugurish paytida gavdaning erkin holatiga, qo‘llarning aniq holatiga va
oyoqni   to‘g’ri   qo'yish:   oyoq   uchidan   tayanchga   o‘tish   holatiga   rioya   qilish   talab
qilinadi. 
Bolalar   mashg’ulotida   quyidagi   yugurish   turlaridan   foydalanish   mumkin:
sekin va tez, joyida yugurish, doira bo‘lib, ilon izi bo‘lib, buyumlar atrofida, qo‘l
ushlashib,   juft   bo'lib   yugurish.   O‘qituvchi   vazifani   murakkablashtira   turib shug’ullanuvchilar   bilan   tizzalarni   baland   ko‘tarib   yugurib   (joyida   va   oldinga
harakatlanib),   har   tomonga   tarqatib   belgilangan   joyda   saflash,   juft-juft   bo‘lib,
uchtadan va hokazolar bilan mashq qiladi. 
Sakrashni   o‘rganishda   oyoq   mushaklari   cho‘ziladigan   keyin   depsinish   paytida
jadal   qisqaradigan   paytdagi   dastlabki   yarimcho‘qqayishga   ahamiyat   berish   kerak.
Depsinish   keskin,   qisqa,   oyoqni   tez   yozish   bilan,   alohida   e’tibor   bilan   bo‘lishi
kerak.   Uchish   paytida   tana   to‘g’ri,   oyoq   uchi   cho‘zilgan   va   tizza   bukilmagan,
to‘g’ri   bo‘lishi   kerak.   Qo‘nish   vaqtida   kuchni   kamaytirib   oxista   oyoq   uchida
qo‘nib keyin oyoqning barcha bo‘g’inlarini bukkan holatda oyoq kaftiga tushiladi.
Uzluksiz sakrashni bajarishda qo‘nish fazasi qisqa bo‘lishi kerak. 
Shakli   bo‘yicha   eng   oddiy   sakrashlar   –   turgan   joyda   ikki   oyoqda,   oldinga,
orqaga   va   yonga   haraklanib,   o‘ngga   va   chapga   90o   ga   burilib   sakrash.   Keyin
yarimcho‘qqayib   va   cho‘qqayib   sakrash.   O‘rganishning   keyingi   bosqichi   turgan
joyda   va   harakatda   irg’ish   (podskok)   hisoblanadi.   Bundan   tashqari   boshlang’ich
tayyorgarlikdagi   shug’ullanuvchilarga   oyoqlarni   kerib,   shu   bilan   birga   oyoqni
birini   oldinga,   birini   orqaga   qilib   sakrashni   o‘rganish   mumkin.   Bir   oyoqda
sakraganda   ikkinchi   oyoqni   orqaga   bukib   yoki   oldinga,   yonga   uzatib   bajarilishi
mumkin, lekin sakrash 4 marta takrorlashdan ortiq bo‘lmasligi kerak. 
Murakkabroq   sakrash   arg’imchida   yoki   gimnastika   tayoqchasidan   o‘ngga,
chapga,   oldinga   va   orqaga   sakrash,   yuqoriga   turli   balandlikdagi   mo‘ljalga   tegib
sakrash:   tizzalar   yoki   oyoq   kaftiga   buyumlarni   qisib   olib   sakrash   (joyida   va
harakatlanib), shu bilan birga balandlikka sakrab chiqish va undan sakrab tushish
hisoblanadi. 
Keyin   oldinga   qadam   tashlab   yuqoriga,   bir   oyoqni   keskin   oldinga   bukish
bilan   bajariladigan   irg’ib   sakrashni   o‘rganish   tavsiya   etiladi.   Bunda   tizzadan
bukilgan oyoqning oldinga erkin chiqishiga ahamiyat berish kerak. Son va bolder
orasida to‘g’ri burchak hosil bo‘lishi zarur. 
Oyoq   kafti   noqulay   tushmasligi   uchun   sakrashni   oddiy   yurish,   baland
qadamlar   bilan   yurish,   yugurish   bilan   navbatlashtirish   kerak.   Mashq   me’yori
bolalarning individual imkoniyatlariga muvofiq bo‘lishi lozim.  Raqs   harakatlari   –   bolalarning   eng   sevimli   va   emotsional   harakat   faoliyatlaridan
biridir.   Ular   to‘g’ri   qaddi   qomat,   chiroyli   yurishni   shakllantirishga,   harakat
koordinatsiyasi   va   ritmikani,   chidamlilik   va   tezkor-kuch   sifatini   rivojlantirishga
yordam beradi. 
Kichik   yoshdagi   bolalar   uchun   asosiy   raqs   harakatlari:   juftlama   qadam
turlari, gallop va polka, vals qadamlari hisoblanadi. 
Juftlama   qadam   –   oldinga,   orqaga   va   yonga   bajarilishi   mumkin.   D.h.   –   III   oyoq
holati, o‘ng oyoq oldinda, qo‘llar belda. 1-o‘ng oyoqda qadam tashlab, shu oyoqda
turib, chap oyoq orqada oyoq uchida; 2-chap oyoqni juftlashtirish va d.h. 
Uslubiy   ko‘rsatma.   Qadam   tashlanganda   gavda   burilmaydi.   Oyoq   uchida
turgan oyoq tizzasini tashqariga buriladi, to‘g’ri qaddi qomatga rioya qilish. 
Juftlama qadamni mustahkamlash uchun quyidagi raqs mashqlari tavsiya etiladi. 
D.h. – ikkitadan qo‘l ushlashib turish, chap yon markaz tomonda, bo‘sh qo‘l belda,
III   oyoq   holati,   o‘ng   oyoq   oldinda,   1-4   –   oldinga   ikki   juftlama   qadam;   juftlama
qadam (harakat oxirida chap oyoqni III holatga juftlashtirish): 9-12 – chap oyoqda
oldinga juftlama qadam; 13-16 – chapga ikki juftlama qadam (harakat oxirida o‘ng
oyoqni d.h.ga juftlashtirish). 
O‘zgaruvchan   (peremenniy)   qadam   –   ikki   qadamdan   tashkil   topgan:   juftlama
qadam   va   oldinda   turgan   oyoqda   qadam.   Keyingi   o‘zgaruvchan   qadam   boshqa
oyoqdan bajariladi. D.h. – III oyoq holati, o‘ng oyoq oldinda, 1-2 – o‘ng oyoqda
oldinga juftlama qadam;  3-o‘ng oyoqda oldinga bir  qadam, chap oyoq uchida;  4-
chap   oyoqni   oldinga   oyoq   uchida.   Keyin   shuning   o‘zini   boshqa   oyoq   bilan
bajarish. 
O‘zgaruvchan   qadamni   orqaga   harakatlanish   bilan   ham   bajarish   mumkin.   Bu
qadamlarni   bajarishda   oyoq   uchida   va   bosh   harakati   bilan   birga   olib   borilishini
esda tutish kerak. 
O‘zgaruvchan   qadamni   mustahkamlash   uchun   yakka   va   juft   bo‘lib   bajariladigan
oddiy   va   o‘zgaruvchan   qadam   birikmasidan   tashkil   topgan   raqs   qadamlarini
tavsiya etish mumkin.  Galop qadami – oldinga, orqaga va yonga bajariladi. Galop o‘zining dinamikligi va
jadalligi bilan xarakterlidir. U yonga ikki  oyoqda depsinish bilan davom  etadigan
oyoq   harakati.   Uchish   fazasida   bitta   oyoq   ikkinchi   oyoqqa   qo‘shiladi.   Qo‘nish
ikkinchi oyoq uchida, tizzalarni bukib bajariladi. 
Uslubiy   ko‘rsatma.   Galop   qadamlari   har   doim   bir   oyoqdan   bajariladi.
Gavda   oldinga   egilmaydi,   to‘g’ri   qaddi   qomat   saqlanadi,   bosh   biroz   ko‘tarilgan.
Uchish fazasida oyoq uchi cho‘ziladi, oyoqlar to‘g’ri. 
Galop   qadamlarini   mustahkamlash   uchun   taxminan   quyidagi   raqs   mashqlari
berilishi mumkin: 
D.h. – III oyoq holati, o‘ng oyoq oldinda, qo‘llar belda. 1-8 – o‘ng oyoqda oldinga
gallop qadami, keyin chap oyoq; 1-4 – chapga burilib o‘ngga 4 galop qadami; 5-6
–  o‘ngga   juftlama  qadam;  7-chapga  oyoq  uchida   burilish;  8-III   oyoq  holati,  chap
oyoq oldinda. Keyin mashqni boshqa oyoqdan bajariladi. 
Polka   qadami   –   bu   yengil   sakrash   bilan   bajariladigan   o‘zgaruvchan   qadamdir.
Kichik   yoshdagi   bolalarga   faqat   oldinga   polka   qadamini   quyidagicha   bajarib
o‘rgatish kerak: 
D.h.   –   III   oyoq   holati,   o‘ng   oyoq   oldinda,   qo‘llar   belda.   “I”   chap   oyoqda   kichik
irg’ish, o‘ng oyoq oldinda-pastda; 1-o‘ng oyoqda gallop; 2-o‘ng oyoqda bir qadam
sakrash, chap oyoq oldinda-pastda. Shuning o‘zi, boshqa oyoqda. 
Uslubiy ko‘rsatma.  Polka qadamlari yengil, nafis, boshni yonga oyoq bilan
bir  tomonga burish bilan birga kuzatiladi. Oldinga irg’ishga chiqadigan oyoqning
tizza va oyoq uchi yaxshi cho‘zilgan bo‘lishi  kerak. Irg’ish musiqadagi takt bilan
bajaradi. Polka qadami o‘zlashtirilgandan keyin uni gallop, er tepinish, burilishlar
bilan qo‘shib o‘tish mumkin. Vals qadamlari – bitta o‘zgaruvchan qadam va oyoq
uchida   ikki   qadamdan   tashkil   topgan.   5-6   yoshli   bolalar   uchun   vals   qadamlari
oldinga   va   yonga   bajarilishi   tavsiya   etiladi.   O'rgatishning   boshida   qo‘llar   belda,
keyin qo‘llar bir tekis harakat qo‘shiladi. 
Oldinga vals qadamlari bajariladi: d.h. – III oyoq holati, o‘ng oyoq oldinda, qo‘llar
belda.   1-o‘ng   oyoqda   oldinga   bir   qadam   yarimcho‘qqayish,   chap   oyoq   oldinda-
pastda; 2-3 – chap oyoq uchida ikki qadam. Shuning o‘zi boshqa oyoqda.  Yonga vals qadami oyoq uchida turishdan boshlanadi, qo‘llar belda. 1-o‘ng oyoqda
yonga   bir   qadam   yarimcho‘qqayish,   chap   oyoq   tizzadan   bukilib,   oyoq   uchini
to‘piqqa olib borib o‘ng oyoq orqada; 2-chap oyoqda oldinga bir qadam o‘ng oyoq
uchida; 3-o‘ng oyoqni chap oyoqqa juftlashtirib oyoq uchida turish. 
Uslubiy   ko‘rsatma.   Vals   qadamlari   mayin,   muttasil,   sekin   sur atda‟
bajariladi.   Ularni   to‘g’ri   qaddi   qomat   saqlash,   boshni   burish   harakati   bilan
birgalikda bajarish kerak. 
Vals   qadamlarini   takomillashtira   turib,   burilish,   biroz   yonga   egilish,   yengil
yugurish bilan bajarish mumkin. 
Yuqotida keltirilgan raqs harakatlaridan tashqari bolalar zamonaviy “Lenka-Enka”,
“Vesyolie   utyata”,   “Lambada”   raqs   elementlarini   ham   muvaffaqiyatli   o‘rganilishi
mumkin.   Bolalar   o‘zlarini   harakat   vositasi   deb   tasavvur   qilishlariga   imkon   berib
daqsga improvizatsiya elementlarini ham kiritish maqsadga muvofiq. 
Tayanch oldida bajariladigan mashqlar ro‘yxati
Tayanch   oldidagi   mashqlar   yuz   bilan,   yon   yoki   orqa   bilan   turib   bajariladi.
Tayanch oldida yuz tomon turish holatida qo‘l kaftlari reykada erkin turadi, qo‘llar
tirsakdan bukilgan, orqa to‘g’ri, yelkalar kerilgan, bosh ko‘tarilgan. Tayanchga yon
tomon   bilan   turganda   tayanchga   yaqin   bo‘lgan   qo‘l   kaftlari   taxminan   belgacha
bo‘lgan   balandlikdagi   gimnastika   devori   reykasida   bo‘sh   turadi,   gavda   biroz
oldinda,   bilak   va   tirsak   tushirilgan.   Tayanchga   orqa   bilan   turganda   gimnastika
dеvoriga   to‘g’ri   qaddi   qomatni   saqlagan   holatda   yorishib   turiladi,   qo‘llar   yonda-
pastda, rеykani ustidan ushlagan holatda. 
Tayanch   oldida   mashq   bajarish   oyoq   va   gavda   mushaklari
mustahkamlashishiga,   jismoniy   sifatlarni   rivojlanishiga,   to‘g’ri   qaddi   qomat
shakllanishiga   yordam   bеradi.   Bundan   tashqari   bolalarga   tayanchni   ushlab   turib
mashq bajarish osonroq. 
Tayanch oldida bajariladigan mashqlar na’munasi:
1) D.h.-oyoq uchi va tovonlar juft, tayanchga yuz bilan turish. 
1-2-oyoq uchida turish; 3-4 – d.h. 
2) D.h.-shuning o‘zi.  1-2-oyoq uchida turish; 3-4-tizzalarni bukib yarimcho‘qqayish; 
5-6-oyoq uchida turish; 7-8-d.h. 
3) shuning o‘zi. 
1-2-o‘ng oyoqni bukib oyoq uchini chap oyoq barmoqlari yoniga qo‘yish; 
3-4-oyoq holatlarini almashtirish. 
4) D.h. oyoqlarni kеrib tayanchga yuz bilan turish; 
1-4-orqaga egilish; 5-8-d.h. 
5) D.h. shuning o‘zi. 
1-2-chapga egilish, chap qo‘l yuqorida; 3-4-d.h.; 
5-6-o‘ngga egilish, o‘ng qo‘l yuqorida; 7-8-d.h. 
6) D.h.-tayanchga yuz bilan tizzalarda tik turish, o‘ng qo‘l yuqorida; 
1-4-orqaga egilish; 5-8-d.h. 
Shuning o‘zi, lеkin chap qo‘l yuqorida. 
7)   D.h.-   oyoqlar   kеrilgan   tayanchga   yuz   bilan,   tayanchdan   bir   qadam   uzoqroq
turish. 
1-3-oldinga uchta prujinasimon egilish; 4-d.h. 
8) D.h.- tayanchga orqa bilan turib, uni tеskari ushlash. 5-8-d.h. 
Bundan   tashqari   5-6   yoshli   bolalarning   tayanch   oldidagi   mashg’ulotiga
хorеografiya elеmеntlarini ham kiritish mumkin: 1-2- holatda yarimcho‘qqayish va
cho‘qqayishni   bajarish,   oyoq   uchida   va   tovonlarda   turish,   450   da   barcha
yo‘nalishlarga   ko‘tarish   va   h.k.   bu   mashqlarning   hammasi   harakat   maktabi
shakllanishiga,   koordinatsiyani   takomillashishiga,   ritmik   harakatni   rivojlanishiga
yordam bеradi. 
Buyumsiz bajariladigan mashqlar ro‘yхati
Bolalar   mashg’ulotida   prujinasimon   harakat,   “to‘lqin”,   burilish   va
muvozanat   saqlash   mashqlaridan   foydalanish   maqsadga   muvofiq.   Bu   mashqlarni
o‘zlashtirish   jarayonida   jismoniy   sifatlar   va   koordinatsiya   qobiliyatlari
takomillashadi, harakat malakalari shakllanadi. 
Prujinasimon   harakat   bir   vaqtda   bo‘g’imlarni   bukib   kеyin   yozilishi   bilan
хaraktеrlanadi   va   u   qo‘llar,   oyoqlar   va   butun   tanada   bajariladi.   Bu   harakatning ko‘pi   imitatsiya   хaraktеriga   (bosish,   itarilish,   ko‘tarilish,   tortilishni   tasavvur
qiluvchi)   ega   yoki   shеrikning   qo‘li   qarshiligini   qaytarish,   dеvor   yoki   o‘rindiqqa
tayanganga o‘zining tana og’irligi bilan bajariladi. 
Qo‘llar   bilan   prujinasimon   harakatlar   bir   vaqtning   o‘zida   navbatma-navbat
va bir vaqtning o‘zida turli yo‘nalishda bajarilishi mumkin. 
Prujinasimon   harakatni   o‘rgatishni   d.h.-qo‘llar   yondan   boshlash   eng   yaхshisidir.
Barcha bo‘g’imlarni bir vaqtda bukish, kaftni mushtlab (tirsak gavdaga yopishgan,
kaft bukilgan va tashqariga qaragan) va bir vaqtning o‘zida yozish va h.k. qo‘llarni
bukishda bosh va еlka biroz oldinga egiladi, yozilganda esa to‘g’rilanadi. 
Qo‘llarni navbatma-navbat prujinasimon harakati bir-biriga qarab juft bo‘lib,
qo‘llar   oldinda,   barmoqlar   bilan   ushlab   turish   bilan   o‘rgatish   mumkin.   Qo‘llarni
qarshilik   bilan   navbatma-navbat   bukish   va   yozishni   bajara   turib,   bolalar
prujinasimon   harakat   bajarishda   boshidan   o‘tkazish   kerak   bo‘lgan   holatni   his
qiladi. 
Eng murakkabi turli yo‘nalishdagi bir vaqtning o‘zida prujinasimon harakat
hisoblanadi. Bunda bolalar qo‘llarini bir vaqtda bukib turli yo‘nalishga yozishadi.
Masalan: bir qo'lni yonga, ikkinchisini yuqoriga va h.k. 
Oyoq   bilan   prujinasimon   harakat   dinamik   kuchni   rivojlantirishga,
bo‘g’imlardagi   harakatchanlikni   oshirishga,   sakrashda   to‘g’ri   depsinish   va   yengil
qo‘nishga erishishga yordam beradi. 
O‘rganishni  boshlash kerak bo‘lgan eng oddiy shakli  bu – joyida turib ikki
oyoqda   prujinasimon   harakat:   tizzalarni   bukmasdan   oyoq   uchida   turish   va   oyoq
kaftiga   butunlay   tushish;   oyoq   kaftida   turib   tizzalarni   bukib   yozish;   keyin   tana
og’irligini   bir   oyoqdan   ikkinchi   oyoqqa   prujinasimon   o‘tkazish,   joyida   turib
yurishga o‘rganish tovondan oyoq uchiga o‘zgaruvchan qadam bilan yakunlanadi. 
Kichik  yoshdagi   bolalar   bilan  yaxlit   prujinali   harakat   sifatida   quyidagilarni
bajarish tavsiya qilinadi: 1-4 muttasil harakat bilan qo‘llarni bukish, gavda va oyoq
cho‘qqayish holatiga tushish; 5-6 – bir tekisda to‘g’irlanib d.h. ga qaytish. 
“To‘lqinlar”.   To‘lqinsimon   harakatlar   barcha   bo‘g’inlardagi   ketma-ket   va
uzluksiz harakat bilan xarakterlanadi. Bu plastiklik namoyon bo‘ladigan o‘ziga xos mashqdir.   Ularni   to‘g’ri   bajarish   koordinatsiya   qobiliyati,   bo‘g’inlarning
harakatchanligi va “mushak sezgisi” ning rivojlanganligiga bog’liq. 
Yosh   bolalarda   to‘lqinsimon   harakatlar   qo‘l   va   gavda   bilan   bajariladi.
Musiqa   jo‘rligi   bilan   o‘tkazish   uchun   lirik,   vazmin   xarakterdagi,   ¾   o‘lchamdagi,
sekin va o‘rtacha tempdagi musiqani tanlash lozim. 
Qo‘llar bilan to‘lqinsimon harakatni yaxshisini quyidagicha o‘rganish kerak:
d.h.   –   asosiy   turish.   1-harakatni   yelkadan   boshlab   tirsakni   biroz   bukib,   qo‘llarni
bilak   va   kaftning   orqada   qolgan   harakati   bilan   yonga   ko‘tarilish   (bunda   yelka
gorizontalgacha keladi, qolgan a’zolar aylana chizig’i bilan pastda joylashgan); 2-
tirsakni   biroz   bukib   qo‘llarni   bilak   va   kaftning   qolgan   harakati   bilan   pastga
tushirish. 
Bolalarni   to‘lqinsimon   harakatga   o‘rgatishda   uni   birinchi   bir   qo‘lda,   keyin
navbat   bilan   o‘ng   va   chap   qo‘l   bilan   bajarish   kerak.   Ayniqsa,   “to‘lqin”ni   ikki
qo‘lda bir vaqtda va navbatma-navbat bajarish qiyin hisoblanadi. 
Uslubiy   ko‘rsatma.   Harakatni   ko‘rsatish   va   namoyish   qilish   iloji   boricha
juda   aniq   va   ifodali   bo‘lishi   kerak.   Qo‘llar   bilan   “to‘lqin”   bajarganda   yelkalarni
ko‘tarilmasligi   va   tirsaklarni   yonga   emas   pastga   qaraganligiga   ahamiyat   berish
kerak.   Harakat   mayin,   bir   tekis   bo‘lishi   uchun   harakat   ketma-ketligining
to‘g’riligiga rioya qilish va bo‘ginlarni tez bukib yozmaslik kerak. 
Odatda,   bolalarga   gavda   bilan   to‘lqinsimon   harakatni   o‘rgatishda   quyidagi
mashqlar ketma-ketligiga rioya qilish kerak: 
1) D.h. – tizzalarda tayanib, boshni oldinga egib tik turish. 
1-2 – bel, ko‘krak va bo‘yin sohalarida (boshni orqaga egib) muntazam bukilish. 
3-4 – orqani muntazam egib d.h.ga qaytish. 
2) D.h. – tovonlarda o‘tirib qo‘llar orqada biriktirilgan. 
1-2 – bel, ko‘krak va bo‘yin sohalarini ketma-ket bukilib oldinga egilish; 
3-4 – bel, ko‘krak va bo‘yin sohalarini ketma-ket bukib to‘g’irlanish. 
3) D.h. – Bukilib tovonlarda o‘tirish, qo‘llar orqada.  1-4   –   tos-son   bo‘g’imini,   gavdani   ketma-ket   yozib   tizzalarga   tik   turish,   birinchi
bel, keyin va bo‘yin sohasidan bukilib; 
5-8 – ketma-ket egilib (harakatni beldan boshlab), tovonlarga o‘tish. 
Uslubiy ko‘rsatma . Mashqlarning eng oxirgisini bajarganda tosning oldinga
o‘tishiga   ahamiyat   berish   zarur.  Tizzalar   hali   bukilib   turgan   paytda   umumiy   tana
og’irlik   markazini   aralashtirib   tos-son   bo‘g’ini   to‘g’irlanadi.   Bunda   bolalarga   bir
qo‘l bilan tosni oldinga itarib, ikkinchi qo‘l bilan yelkalarni ushlab ozgina yordam
berib yuborish mumkin. 
Burilishlar.   Bu   dinamik   mashqlarning   alohida   guruhi   bo‘lib,   uni   to‘g’ri
bajarish   muvozanat   saqlashni   bilishga   bog’liq.   Bundan   tashqari   burilishni
muvaffaqiyatli bajarish boshni to‘g’ri burishga ham bog’liq. Bosh harakat boshida
gavdaning   burilishidan   bir   muncha   orqada   qolib,   keyin   unga   yetib   olishi   kerak.
Shug’ullanuvchilar   burilishni   o‘zlashtirishlari   uchun   baland   oyoq   uchida   yaxshi
tura olishi, gavdani to‘g’ri, tekis holatda ushlab tura olishi kerak. 
Modomiki,   burilishni   bajarish   vestibulyar   apparatni   qo‘zg’atar   ekan,   boshida
quyidagi tayyorlov mashqlarini bajarish maqsadga muvofiqdir: 
1) Ikkitadan qo‘l ushlashib turib, aylantirib bajaradi. 
2)   Polda   chalqancha   yotib,   qo‘llar   yuqorida,   polda   chapga   va   o‘ngga   360o   ga
dumalashlarni   bajarish   (gavda,   oyoq   va   qo‘lning   cho‘zilgan   holatiga   ahamiyat
berish). 
3) Turli tempda boshni, burish va aylantirish. 
Keyin kichik yoshdagi bolalarga ikki oyoqda 180o va 360o ga burilishlarni
o‘rgatiladi. O‘rganish uchun eng oson burilishlar kichik va tez qadam bilan baland
oyoq   uchida   tana   og’irligini   u   oyoqdan   bu   oyoqqa   o‘tkazish   bajariladigan   hatlab
burilishdir.   Bunda   tizzalarni   bukmasdan,   orqani   tekis   ushlash,   oyoq   va   gavda
mushaklari   tarang,   joyidan   qo‘zg’almasdan,   qaddi   qomatni   to‘g’ri   tutib   qo‘llar
yonga yoki belda bo‘ladi. 
Chalishtirma   qadam   bilan   burilish   quyidagicha   bajariladi:   butunlay   oyoq
kaftida   turgan   holatda   bir   oyoqni   chalishtirib   oldinga   (orqaga)   oyoq   uchiga qo‘yish.   Oyoq   uchiga   turib   180o   yoki   360o   ga   burilish.   Burilish   yakunida   oyoq
kaftiga tushish. Qo‘llar belda yoki yonda. 
Uslubiy ko‘rsatma.   Burilishda diqqatni jamlay va fazo-makonni mo‘ljallay
olish   zarur.   Burilishning   eng   boshida   tana   va   qo‘lning   qo‘zg’almas   holati   qabul
qilinadi   va   uni   harakat   yakuniga   qadar   saqlab   turiladi.   Qo‘llarni   oldindan
bo‘shashishi tananing bo‘shashishiga olib keladi va oqibatda turg’unlik yo‘qoladi.
Aylanishga o‘rgatishning boshlang’ich davrida bu mashq me’yoriga katta ahamiyat
berish   kerak   chunki,   ularni   ko‘p   marotaba   bajarish   muvozanat   markazi   hamda
oyoq kaftiga yomon ta’sir ko‘rsatadi. 
Muvozanat   saqlash   –   bu   asosan   turg’unlik   malakasi   rivojlanishini   talab
qiladigan   holatda   bajariladigan   oyoqda   tik   turish   turlaridan   biridir.   Muvozanat
saqlash   mashqlarining   asosiy   xarakterli   hislati   to‘g’ri   gavda,   tortilgan   qorin,
ma’lum   holatda   qo‘lni   ushlab   turilishi.   Muvozanat   saqlash   texnikasida   mushak
kuchini   to‘g’ri   taqsimlay   olish   va   ularning   kattaligini   tartibga   sola   olish   muhim
ahamiyatga   ega   (zo‘riqish   va   bo‘shashish   darajasi).   Shuning   uchun   muvozanat
saqlash   vazifasini   takomillashtirishda   orqa   va   butun   gavda   mushaklari   tonusini
ancha   oshiradigan,   to‘g’ri   qad-qomat   shakllanishiga   yordam   beradigan   maxsus
mashqlar muhim ahamiyat kasb etadi. Muvozanat saqlash vazifasi shakllantiruvchi
tayyorlov   mashqlar   sifatida   turli   holatlarni   8   hisobda   ushlab   turish,   oyoq   kaftida,
oyoq   uchida,   orqa   bilan   gimnastika   o‘rindig’ida   yurish,   gimnastika   o‘rindig’ini
ensiz   yurish,   gimnastika   o‘rindig’ida   yon   tomon   bilan   juftlama   qadamlab   yurish,
tayanch oldida oyoq uchida turib yonga egilib, 2-3 o‘mboloq oshgandan keyin yon
bilan turish va holatni saqlash mashqlaridan foydalanish mumkin. 
Yuqorida   keltirilgan   mashqlar   o‘zlashtirilganidan   keyin   muvozanat   saqlash
mashqlarini bajarishga o‘tiladi. 
1)   D.h.   –   asosiy   turish.   1-2   –   oyoq   uchida   sekin   ko‘tarilib,   qo‘llar   yondan
yoysimon   yuqoriga;   3-6   –   oyoq   uchida   turib   muvozanatni   saqlash;   7-8   –   oyoq
kaftiga sekin tushib, qo'llar yondan yoysimon pastga. 
2)  Bir  oyoqda  gimnastika   devoriga  yuz  bilan,  yon  yoki   orqa   bilan   turib,  ikkinchi
oyoq 2-3 reykada va har xil qo‘l holati bilan muvozanatni ushlab turish.  3) D.h. – Asosiy turish. 1-2 – o‘ng oyoqda turib, chap oyoq oldinda bukilgan (chap
oyoq   uchi   o‘ng   oyoq   tizzasiga   tegib   turadi),   qo‘llar   yuqorida;   3-4   -   muvozanatni
ushlab   turish;   5-6   –   oyoqni   d.h.ga   tushirish;   7-8   –   dam   olish.   Keyin   mashqni
boshqa oyoqdan bajarish. 
4)   D.h.   –   shuning   o‘zi.   1-2   –   o‘ng   oyoqni   orqaga   45o   ga,   qo‘llar   yonga,   gavda
vertikal, ko‘krak qismidan biroz kerishish; 3-4 – muvozanatni ushlab turish, 5-6 –
oyoqni d.h.ga tushirish; 7-8 – dam olish. Mashqni boshqa oyoqda takrorlash. 
5) D.h. – shuning o‘zi. 1-2 – o‘ng oyoqni orqaga bukib o‘ng qo‘l bilan oyoq uchini
ushlash, chap qo‘l oldinda;  3-6 – muvozanatni  ushlab turish;  7-8 – oyoqni d.h.ga
tushirish; mashqni boshqa oyoqda takrorlash. 
Uslubiy   ko‘rsatma.   Muvozanat   holatida   oyoqlar   to‘g’ri,   oyoq   uchi
cho‘zilgan,   orqa   va   oyoq   mushaklari   oxirigacha   taranglashgan.   Muvozanat
saqlashni   to‘g’ri   bajarish   uchun   bolalarni   umumiy   og’irlik   markazini   tayanch
maydoni   chegarasida   ushlab   turishga   o‘rgatish   kerak.   Agar   muvozanat
turg’unligini   yo‘qotsa,   unda   uni   qo‘llar   bilan,   bo‘sh   oyoq,   gavda   va   boshning,
umumiy   tana   og’irligi   markazini   tayanch   ustida   joylashishini   ta’minlaydigan
yordamchi harakatlari bilan tiklash mumkin. 
Muvozanat   sifatini   takomillashtirish   uchun   turli   harakat   va   tik   turishlarni   ko‘zni
yumib   bajarish,   ma’lum   holat   ushlab   turish   vazifasi   bilan   turli   o‘yinlar   o‘tkazish
tavsiya etiladi. 
Buyumlar bilan bajariladigan mashqlar ro‘yхati
Umum   rivojlantiruvchi   mashqlar   o‘zlashtirishda   ko‘pincha   buyumlar   bilan
bajariladigan   mashqlar   o‘tkaziladi.   Bu   bolalarda   mashg’ulotga   bo‘lgan   qiziqishni
oshiradi, harakatni o‘zlashtirishda, sеnsorika, shu bilan birga chidamlilik, epchillik,
tеzkorlik,   jasurlik   va   qat iylik   kabi   harakat   sifatlari   hamda   qobiliyatlari‟
rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. 
Buyumlar   bilan   faol   harakat   ularni   qo‘llash   jarayonida   buyum   og’irligi,   shakli
matеrial sifati va boshqa хususiyatlari to‘g’risida ma’lumot olishga yordam bеradi. Ko‘z   idroki   uning   dinamikasi,   aniqligi,   fazoviy   nisbatida   harakat   obrazini
yaratib   bеradi.   Buyumlar   fazo-makon   mo‘ljalini   rivojlanishiga   ko‘rish   yo‘nalish
bеradi, tananing ayrim qismlari harakat koordinatsiyasini yaхshi rivojlanadi. 
Eshitish   qobiliyati   harakatni   ma’lum   ritm   va   sur atda   bajarish   yordam‟
bеradi. Ba’zi buyumlar (masalan, arg’amchi va to‘p) bu aniq sеzishga idrokni aniq
bo‘lishiga yordam bеradi. 
Mushak   sеzgisi   tana   a’zolari   holati,   mushaklarning   zo‘riqishi   to‘g’risida
signal   bеradi,   ba’zi   mushak   guruhlari   ishida   murakkab   moslashish   jarayoni   sodir
bo‘ladi. 
Modomiki, u yoki bu darajadagi  buyumlar  bilan mashqlar  barmoqlar  ishini
talab   qilar   ekan,   uni   analizator   tizimi   faoliyati   faollashtiriladi,   bolalarning   o‘quv
faoliyati   uchun   muhim   bo‘lgan   barmoqlar   harakatining   koordinatsiyasi
takomillashadi. 
Buyum bilan mashq bajarishda tarbiyaviy vazifalar ham hal qilinadi: bolalar
ularga puхtalik, ehtiyotlik bilan muomala qilishga o‘rganadilar, ularni uyushqoqlik
bilan joyidan tеz olish va qo‘yishda murabbiyga yordam bеradi. 
Umumiy ta’sir bilan birga har bir buyum jismoniy хususiyatiga qarab o‘ziga
хos ta’sir ko‘rsatadi-harakat  bir tеkisli  yoki kеskinlik (dag’allik), aniqlik, kuch va
boshqalarni hosil qiladi. 
To‘p bilan bajariladigan mashqlar
To‘p-bolalar o‘yinining doimiy yo‘ldoshidir, u bolalarning harakatga bo‘lgan
faol   intilishni   qoniqtiradi.   To‘p   bilan   bajariladigan   mashqlar   uloqtirishga
tayyorlaydi,   eng   avvalo,   koordinatsiya,   epchillik,   harakat   tеzkorligi,   harakat
rеaksiyasining tеzligi ko‘z orqali o‘lchay olishni, fazo-makonda mo‘ljal ola olishni
rivojlantiradi.   Bunda   barcha   gavda   mushaklari   yaхshigina   yuklama   oladi,   chunki
bola turli-tuman, tеz o‘zgaradigan harakatlarni faollik bilan bajaradi. 
5-6-yoshli   bolalar   mashg’ulotida   diamеtri   8-12   sm.   Bo‘lgan   rеzinali
to‘plardan   foydalangan   yaхshidir.   To‘p   bilan   mashq   bajarganda   qaddi   qomatni
to‘g’ri saqlash, to‘p joyini o‘zgartirishda gavda va bosh harakati bilan hamohang,
asta-sеkin harakat amplitudasini oshirish kеrak.  To‘p   bilan   mashq   bajarganda   mashqlarni   o‘rgatish   qo‘yidagi   kеtma-kеtlikda   olib
borilishi   tavsiya   etiladi;   to‘pni   ushlab   turish,   uzatish,   otish,   ilib   olish,   to‘pni
qaytarish, dumalatish va aylantirish usullari. 
To‘pni ushlab turish usuli: 
1) To‘pni kaftga bo‘sh qo‘yish, barmoqlarni yoyish va to‘p shaklida uni siqmasdan
bir oz bukish 
2) To‘p kaftning orqa tomonida oхirigacha cho‘zilgan barmoqlar o‘rtasida yotadi. 
Bundan   tashqari   to‘pni   ushlab   turish   tananing   ayrim   a’zolari   yordamida
amalga oshirilishi va tеskari ushlash bilan bajarilishi mumkin. 
To‘pni   uzatish.   Bu   ham   o‘ng,   ham   chap   qo‘lda   bir   хil   ishonch   bilan
bajarilishini   talab  qiladigan  asosiy  bog’lovchi   elеmеntdir. To‘pni  uzatish  kaftdan-
kaftga turli ushlashlar bilan, tananing turli a’zolari yordamida bajarilishi mumkin.
Bunda harakatni bajarishdagi silliklik (bir tеkislik) buzulmasligi kеrak. 
O’rgatish kеtma-kеtligi:
1)   D.h.-qo‘lllar   yonda,   to‘p   o‘ng   qo‘lda.   1-2-qo‘llar   pastda,   to‘pni   chapqo‘lga
uzatish; 3-4-qo‘llar yonda; 5-6-qo‘llar oldinda, to‘pni chap qo‘lda uzatish; 7-8-D.h.
2)   D.h.-oyoqlar   kеrilgan,   qo‘llar   pastda,   to‘p   o‘ng   qo‘lda.   1-2-oyoq   uchiga
ko‘tarilib,   qo‘llarni   yondan   yoysimon   yuqoriga,   to‘pni   chap   qo‘lga   uzatish;   3-4-
oyoq kaftiga butanlay tushib, qo‘llar pastda; 5-8-shuning o‘zi, boshqa qo‘l bilan. 
3) D.h.-tizzalarda tik turish, qo‘llar yonda, to‘p o‘ng qo‘lda. 1-2-tovonlarda o‘tirib
gavdani oldinga egish, to‘pni orqadan chap qo‘lga uzatish; 3-4-tizzalarda tik turish,
qo‘llar yonda; 5-8-shuning o‘zi boshqa qo‘l bilan. 
4)   D.h.-oyoqlar   kеrilgan   qo‘llar   yonda,   to‘p   o‘ng   qo‘lda.   1-2-oldingga-o‘ngga
egilish,   to‘pni   o‘ng   oyoq   orqasidan   chap   qo‘lga   uzatish;   3-4-to‘g’rilanib,   qo‘llar
yonda; 5-8-shuning o‘zi boshqa qo‘l bilan. 
5)D.h.-qo‘llar   yonda,   to‘p   o‘ng   qo‘lda.   1-2-chap   oyoqda   tik   turib   o‘ng   oyoqni
o‘tmas burchak ostida bukish va to‘pni oyoq ostidan chap qo‘lga uzatish; 3-4-o‘ng
oyoqni d.h.ga tushirib, qo‘llar yonda. 5-8-shuning o‘zi, boshqa oyoq bilan;  6)   D.h.-oyoqlarni   kеrilgan,   qo‘llar   yonda,   to‘p   o‘ng   qo‘lda.   1-2-chapga   egilib
to‘pni   bosh   ustidan   chap   qo‘lga   uzatish;   3-4-to‘g’rilanib,   qo‘llar   yonda;   5-8-
shuning o‘zi, boshqa tomonga. 
7) D.h.-oyoqlarni kеrib, tizzalarda tik turish, qo‘llar yonda, to‘p o‘ng qo‘lda. 1-2-
gavdani   o‘ngga   burib,   to‘pni   polga   oyoqlar   orasiga   qo‘yish;   3-4-gavdani   chapga
burib   tizzalarda   tik   turish,   qo‘llar   yonda;   5-6-   gavdani   chapga   burib,   to‘pni   chap
qo‘l bilan olish; 7-8-D.h. to‘p chap qo‘lda. 
8) D.h.-yotish, qo‘llar yonda, to‘p o‘ng qo‘lda. 1-2-oyoqlarni bukib to‘pni boldirga
qo‘yish;   3-4-qo‘llar   yonda;   5-6-to‘pni   chap   qo‘l   bilan   olish;   7-8-oyoqni   yozish,
qo‘llar yonda. Shuning o‘zini chap qo‘l bilan bajarish. 
9) D.h.-to‘p o‘ng qo‘lda. 1-2-chap oyoqda tik turib o‘ng oyoqni oldinga bukish va
to‘pni   tizza   ostiga   o‘yish   (siqib   turish);   3-4-o‘ng   oyoq   orqaga,   qo‘llar   yonda
(kеrishish); 5-6-o‘ng oyoq oldinga, to‘pni chap qo‘l bilan olish; 7-8-d.h. to‘p chap
qo‘lda.   shuning   o‘zi   boshqa   oyoq   bilan   bajarish.   10)   D.h.-oyoqlarni   kеrib   bir
qadam oralig’ida kеtma-kеt qator bo‘lib turish, qo‘llar yuqorida, katta to‘p oldinda
turganda.   To‘pni   bosh   ustidan   orqaga   uzatish.   To‘p   kеtma-kеt   qatorning   oхirida
turgan bolagaеtib borganda, hamma bolalar ortga buriladi va oldinga egilib to‘pni
oyoq orasidan uzatiladi. 
Uloqtish va ilib olish.  Uloqtirish va ilib olish bir yoki ikki qo‘l bilan
yuqoriga yoki yoysimon turli yo‘nalishda bajariladi.
Uloqtirish   va   ilib   olishda   qo‘llar   ortiqcha   zo‘riqtirilmagan   bo‘lishi   kеrak.
Uloqtirishdan   oldin   qo‘llar   orqaga   siltaniladi   (qo‘llar   bir   oz   pastga   tushuriladi,
d.h.),   uloqtirish   aniqligi   va   amplitudasini   siltanish   harakatining   yakuniy   fazasini
kaftning yanada kеskinroq harakati ta’minlaydi. 
Uloqtirish tana va oyoqlarning prujinasimon harakati bilan birga bajariladi. 
To‘pni   ilib   olishda   uning   tеzligi   kuchliligini   va   kaftga   tеkkanda   irg’ib
mumkinligini   hisobga   olish   kеrak.   Buning   uchun   to‘pni   ilishda   qo‘l   harakatlarini
biroz yumshatish, ya’ni barmoq uchlari orqali kaftda ilib olinishi, kеyin esa qo‘llar
pastga tushurilish kеrak. To‘pni barmoqlar bilan ilish mumkin emas. 
O’rgatish kеtma-kеtligi: 1. Qo‘llar bilan dastlabki va oyoqlarning prujinasimon harakatlari bilan birga olib
borishni o‘zlashtirishga qaratilgan imitatsiya mashqlari (boshida to‘psiz, kеyin to‘p
bilan, lеkin uloqtirishsiz). 
2.   D.h.-qo‘llar   to‘p   bilan   pastda,   to‘pni   sеkin   (oхista)   uloqtirish   polga   tеgib
qaytganda   ilish,   kеyin   shuning   o‘zi   uloqtirib,   bir   qo‘lda   ilib   olish.   Uloqtirishni
aniqligiga ahamiyat bеrish, amplitudani asta-sеkin oshirish. 
3. D.h.-shuning o‘zi, to‘pni yuqoriga sеkin uloqtirish polga tеgmasdan ikki qo‘llab
ilish. Kеyin bir qo‘lda uloqtirib ikki qo‘lda, kеyin esa bir qo‘lda ilish. 
4.D.h.   Ikki   mеtr   masofada   bir-biriga   qarab   juft   bo‘lib   turish,   to‘p   shеriklarning
birida.   To‘pni   ikki   qo‘llarb   shеrigiga   oldinga-yuqoriga   uzatish.   Boshida   to‘pni
polga tеkkandan kеyin ikki qo‘llab, kеyin bir qo‘lda ilish. Uloqtirish va ilishni bir
qo‘lda bajarib mashqni murakkablashtirish. 
5. D.h.-shuning o‘zi, 4-mashqni bajarish, lеkin to‘p ikkala shеrikda. 
6. D.h.-qo‘llar yonda to‘p o‘ng qo‘lda. To‘pni sеkin yuqoriga uloqtirib shu qo‘lda
ilish, kеyin esa, to‘pni orqadan boshqa qo‘lga uzatish. 
7.   D.h.-qo‘llar   yonda,   to‘p   chap   qo‘lda.   O‘ng   oyoqni   oldinga   bukib   to‘pni   oyoq
ostidan uzatib o‘ng qo‘lda ilish. Kеyin boshqa oyoq bilan. 
8.   D.h.-qo‘llar   oldinda,   to‘p   kaftlarda.   To‘pni   yuqoriga   uloqtirib   kaftning   tashqi
tomoni   bilan   ilish   va   sеkin   uloqtirib   kaftlarning   ichki   tomonida   ilish   bilan
navbatlashtirish. 
9.   D.h.-to‘pni   orqada   ikki   qo‘lda.   Prujinasimon   harakatlanib   to‘pni   oldinga-
yuqoriga uloqtirib ikki qo‘lda ilish. 
Uloqtirish mashqlarini bajarishda ularni turli dastlabki holatlardan qadam tashlash,
sakrash,   burilish   va   boshqa   elеmеntlari   birikmasi   bilan   bajarish   kеrak.   To‘pni
uchayotganda qo‘llar bilan oldinda yoki orqada cho‘qqayib h.k. holatlarda chapak
chalish mumkin. 
To‘pni qaytarish.   Bu mashqlar mazkur buyum uchun хosdir. Ular ayniqsa,
musiqa jo‘rligida bajariladiganda samaralidir.  To‘pni   bir   qo‘lda   yoki   ikki   qo‘llab,   o‘z   oldida   yoki   yonda,   bir   marta   yoki   ko‘p
marotaba,   vеrtikal   yoki   burchak   bilan   qaytarish   mumkin.   Qaytarish   turli   tana
a’zolari bilan bajarilishi mumkin. 
Turli   qaytarish   butun   tana   bilan   prujinasimon   harakat   va   ayniqsa,   qaytarishni
bajaruvchi qo‘l bilan birga olib boriladi.kaft to‘pni iloji boricha uzoqroqqa uzatishi
bilan   uning   harakati   aniqligini   ta’minlashi   kеrak.   To‘pni   zo‘riqmasdan   kaftda
ushlash   bilan   ilib   olish   kеrak.   Buning   uchun   to‘pni   ilishdan   oldin   qo‘l   bilan   to‘p
atrofida   yoysimon   harakat   qilish   kеrak.   To'pning   irg’ish   balandligi   zarb   kuchiga
bog’liqligi   sababli,   bolalarni   to‘pni   qaytarishni   bir   hil   ritmda:   kuchliroq   va
kuchsizroq, tеzroq va sеkinroq bajarishga o‘rgatish kеrak. 
O’rgatish kеtma-kеtligi:
1.  To‘pni   ikki   qo‘llab   poldan   qaytarish.   Har   bir   qaytarishdan   kеyin   to‘pni   kaftda
ilish. 
2. Birinchi mashqni bajarish, lеkin to‘pni qaytarish va ilishni bir qo‘lda bajarish. 
3.   D.h.-oyoqlar   kеrilgan,   qo‘llar   yonda,   to‘p   o‘ng   qo‘lda.  To‘pni   chapga   burchak
ostida qaytarish, chap qo‘l bilan ilish. Shuning o‘zi, boshqa tomonga. 
4. D.h.-ikki mеtr oralig’ida bir-biriga yuzlanib juft bo‘lib turish. To‘p shеriklarning
birida. To‘pni shеrikka burchak ostida ikki qo‘llab, kеyin bir qo‘llab qaytarish (urib
uzatish). 
5. D.h.-shuning o‘zi. 4 mashqni bajarish, lеkin to‘p ikkala shеrikda. 
6. D.h.-oyoqlar kеrilgan, o‘ng qo‘l oldinda to‘p bilan, chap qo‘l yonda. 
To‘pni   (oyoq   orasidan)   burchak   ostida   urib   o‘tkazib,   aylanib,   chap   qo‘lda   ilish.
Kеyin shuning o‘zi, boshqa qo‘l bilan. 
7. D.h.-o‘ng qo‘l oldinda to‘p bilan, chap qo‘l bеlda. To‘pni bir nеcha marta ееrga
urib turish. Kеyin shuning o‘zi chap qo‘lda. 
8. D.h.-shuning o‘zi, to‘pni navbatma-navbat chap va o‘ng qo‘lda polga urish. 
9.   D.h.-shuning   o‘zi.   To‘pni   navbatma-navbat   o‘ng   va   chap   qo‘lda   kaft   bilan,
musht bilan, tirsak bilan urish. SHuning o‘zi, chap qo‘l bilan. 
10.   D.h.-shuning   o‘zi,   to‘pni   urib   3600   ga   burilish,   chap   qo‘l   bilan   ilish.   Kеyin
shuning o‘zi boshqa qo‘ldan.  11.   D.h.-to‘p   ikkala   qo‘lda.   Bir   vaqtning   o‘zida   to‘plarni   polga   urish   va   qo‘llar
bilan ilish. 
12.  D.h.-shuning   o‘zi.  To‘pni   bir   vaqtda   burchak  ostida   urish,   to‘pni   ilib  olganda
to‘p o‘ng qo‘ldan chap qo‘lga o‘tishi va aksincha bo‘lishi kеrak. 
To‘pni dumalatish.  To‘pni oldinda va tananing turli qismlarida (qo‘l, oyoq,
orqa,   ko‘krak   va   h.k.)   dumalatish   mumkin.   Dumalatish   bir   tеkis,   itarilishsiz
bo‘lishi kеrak. 
Polda   dumalatishda   qo‘l   barmoqlari   bilan   еngil   itarilish   to‘pga   harakat   va
yo‘nalish   bеradi.   Qo‘l   yoki   tananing   boshqa   qismlari   bilan   to‘pni   dumalatishni
bajarishda,  uni  ma’lum   bir  nuqtada  to‘хtatish  yoki  polga  otganda   kеyin  ilib  olish
kеrak. 
5-6   yoshli   bolalarda   kaft   bilan   to‘pni   dumalatishni   bajarish   mumkin,
qachonki   u   kaftlar   orasiga   siqilgan   bo‘lsa:   bitta   kaft   to‘p   ostida,   bittasi   –   ustida,
qo‘l   esa   tirsak   bo‘g’inidan   biroz   bukilgan.   Aylanma   harakat   ichkariga   yoki
tashqariga bajariladi. Bunda kaft aylanayotgan to‘p atrofida harakatlanadi va undan
ajralmaydi. 
O’rgatish ketma-ketligi:
1) D.h. – ikki metr oralig’ida yuzma-yuz ikki qator bo‘lib tovonlarda o‘tirish, to‘p
o‘ng qo‘lda. To‘pni poldan sherikka dumalatish. 
2)  D.h. – tovonlarda o‘tirish,  o‘ng qo‘l  yonda, chap qo‘l  polda to‘p bilan. To‘pni
poldan o‘ngga dumalatib o‘ng qo‘l bilan ilish va aksincha
3)   D.h.   –   oyoqlarni   bukib   o‘tirish,   to‘p   chapda   polda.   To‘pni   oyoq   ostidan   o‘ng
qo‘lga dumalatish, keyin d.h.ga. 
4)   D.h.   –   cho‘qqayib   qo‘llar   pastda,   to‘p   o‘ng   qo‘lda.   To‘pni   ppoldan   oldinga
dumalatish, turib to‘p orqasidan yugurib, uni to‘xtatish va d.h. 
5) D.h. – to‘p polda o‘ngda. Egilib to‘pni to‘g’ri turgan oyoq atrofida dumalatish. 
6) D.h. – qo‘llar oldinda, to‘p kaftning tashqi tomonida. Qo‘llar bir tekis yuqoriga
ko‘tarib,   to‘pni   ko‘krakkacha   dumalatish,   keyin   qo‘llar   yonga   va   to‘pni   polga
tushgandan keyin kaftning tashqi tomoni bilan ilib olish.  7)   D.h.   –   orqaga   tayanib   o‘tirish,   to‘p   oyoqning   to‘piq   qismida.   Oyoqni   ko‘tarib
to‘pni   gavda   tomon   dumalatish,   keyin   oyoqlarni   tushirib   to‘pni   oldinga-pastga
tushirib to‘pni ikki qo‘llab d.h.ga qo‘yish. 
8) D.h. – qo‘llar oldinda, to‘p kaftlarda. Qo‘llarni oldinga-yuqoriga ko‘tarib to‘pni
ko‘krakkacha   dumalatish,   keyin   to‘pni   oldinga-pastga   tushirib   to‘pni   kaftlarga
dumalatish. 
9) D.h. – shuning o‘zi. 8-mashqni bajarish, lekin yuqoriga sekin uloqtirish bilan. 
10) D.h. – to‘pni kaftlar orasidan ichkariga va tashqariga dumalatish. 
To‘pni   aylantirish.   Bu   yaxshi   koordinatsiya   va   qo‘l,   oyoq   bo‘g’imlari
harakatining   yuqori   darajada   rivojlanganligini   talab   qiluvchi   eng   murakkab
harakatdir.  Aylantirishlar   yarimcho‘qqayib,   bo‘shashib   dumaloqlangan   qo‘l   bilan,
bir tekis va muttasil bajariladi. Qo‘l to‘p bilan birga yoysimon harakatlanadi, to‘p
ushlanmasdan   butun   mashq   davomida   kaftda   yotadi   va   bilakka   tegmaydi.
Aylantirishni to‘pni sekin otib yakunlash mumkin. 
O’rgatish ketma-ketligi:
1)   Gorizontal   o‘q   bo‘ylab   ichkari   va   tashqariga   aylantirishda   qo‘l   harakatini
o‘zlashtirishga yo‘naltirilgan imitatsiya mashqlari. 
2)   D.h.   –   qo‘llar   yonga,   to‘p   o‘ng   qo‘lda.   Gorizontal   o‘q   bo‘ylab   ichkari   va
tashqariga aylantirishlarni bajarish. Shuning o‘zi, boshqa qo‘l bilan. 
3)   D.h.   –   shuning   o‘zi.   Gorizontal   o‘q   bo‘ylab   aylantirish,   keyin   esa   to‘pni
yuqoriga sekin otish. Shuning o‘zi boshqa qo‘l bilan. 
4)   Vertikal   o‘q   bo‘ylab   ichkariga   va   tashqariga   aylantirishda   qo‘l   harakatini
o‘zlashtirishga yordam beruvchi imitatsiya mashqlari. 
5) D.h. – o‘ng qo‘l to‘p bilan oldinda-pastda, chap qo‘l belda. Vertikal o‘q bo‘ylab
ichkariga va tashqariga aylantirishni bajarish. 
Shuning o‘zi boshqa qo‘l bilan. 
6) D.h. – shuning o‘zi. Vertikal o‘q bo‘ylab ichkariga, keyin gorizontal o‘q bo‘ylab
tashqariga aylantirishni bajarish. Shuning o‘zi boshqa qo‘l bilan. 7) D.h. – qo‘llar
yonda,   to‘p   o‘ng   qo‘lda.   Gorizontal   o‘q   bo‘ylab   ichkariga,   keyin   vertical   o‘q
bo‘ylab   tashqariga   aylantirish.   Shuning   o‘zi,   boshqa   qo‘l   bilan.  To‘pni   qaytarish, dumalatish   va   aylantirishni   qadam   tashlash,   yugurish,   raqs   qadamlari,   burilishlar
va h.k.lar bilan birga bajarib takomillashtiriladi. 
Arg’amchi bilan mashqlar
Bu   buyum   bilan   mashqlar   chidamlilik,   tezlik,   sakrovchanlik,   epchillik
trenirovkasi  uchun eng yaxshi  vosita hisoblanadi. Ular  harakat  koordinatsiyasi  va
ritmikani   rivojlantiradi.   Arg’amchi   bilan   umumrivojlantiruvchi   mashqlar   ayrim
mushak   guruhlarini   rivojlantiradi,   egiluvchanlik   va   bo‘g’imlar   harakatchanligini
yaxshilaydi.   Arg’amchi   bilan   mashqlar   panjalarni   mustahkamlanishi   va   oyoq
kaftini   shakllanishida   muhim   ahamiyatga   ega.   Shuning   uchun   arg’amchi   nafaqat
badiiy gimnastikada, balki boshqa sport turlarida ham ishlatiladi. 
Arg’amchi   rezinali,   arqonli   yoki   kapronli   bo‘lishi   mumkin.   Arg’amchi
uzunligi   bolaning   bo‘yiga   bog’liq.   Arg’amchining   optimal,   zarur   uzunligini
aniqlash uchun uning o‘rtasiga turib ikki uchini qo‘ltiqqacha tortish kerak. 
Arg’amchi   bilan   mashqlar   bajarishni   o‘rganganida   eng   avvalo,   uni   bo‘sh
ushlashni o‘rganib, harakat shaklini saqlab qolish va tanaga tegishi, buralib ketishi
va chigallashishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. 
Arg’amchi   bilan   turli   mashqlarni   bajarishda   to‘g’ri   qad-qomatni   saqlash,
shug’ullanuvchilarni   tez   toliqishiga   sabab   bo‘ladigan   mushaklarni   ortiqcha
zo‘riqtirmaslik muhimdir. 
O‘rgatish ketma-ketligi:
1) Arg’amchi bilan siltab aylantirish; 
2) Sakrashlar; 
3) Arg’amchi bilan umumrivojlantiruvchi mashqlar. 
Arg’amchi bilan siltash va aylantirish. Bu harakatlarni bir va ikki qo‘l bilan,
soat strelkasi bo‘ylab yoki qarama-qarshi, old tomon, yon tomon va gorizontal o‘q
bo‘ylab   bajarilishi   mumkin.   Ko‘pincha   ulardan   sakrashlar   orasida   faol   dam   olish
uchun   va   aylantirilayotgan   arg’amchining   yo‘nalishini   o‘zgartirish   uchun   va
aylantirilayotan arg’amchining yo‘nalishini o‘zlashtirish uchun foydalaniladi. 
Siltash   va   aylanmalar   katta   (yelka   bo‘g’inlarida   bajariladigan),   o‘rtacha   (tirsak
bo‘g’inlarida)   va   kichiklarga   (panjada)   bo‘ladi.   Bu   arg’amchini   aylanishiga bog’liq. Agar harakat tezkor sur atda va kichik amplitudada bajarilsa, unda u bilak-‟
kaft   bo‘g’imida   ishlab   chiqariladi.   Katta   amplituda   va   o‘rtacha   sur atdagi	
‟
harakatda   tirsak   va   yelka   bo‘g’inlari   ishtirok   etadi.   Harakat   avvalo   joyida   turgan
holatda,   keyin   tana   og’irligini   bir   oyoqdan   ikkinchi   oyoqqa   o‘tkazish   bilan
bajariladi.   Harakatga   yumshoq   tebranuvchi   xarakter   berish   uchun,   siltashni
bajarayotganda   oyoqlarni   biroz   prujinasimon   harakatlantirish,   gavdani   esa   biroz
siltanayotgan tomonga egish kerak. 
Siltash va aylanmalarni bajarishda harakat bir tekis bo‘lishi, arg’amchi polga
yengilgina tegishi va har qanday holatda ham tanaga tegmasligi lozim. 
O’rgatish ketma-ketligi:
1) D.h. – qo‘llar oldinda, tirsaklar biroz bukilgan, 
arg’amchining uchlari ikkala qo‘lda. Arg’amchini chapga 
va o‘ngga siltash bilan birga oyoqlarni prujinasimon 
harakatlantirish va gavdani siltash tomonga egish. 
2) D.h. – shuning o‘zi, lekin arg’amchi bir qo‘lda, 
boshqa qo‘l yonda. 
3) D.h. – arg’amchi bir qo‘lda ikkiga taxlangan, 
oldinda, ikkinchi qo‘l yonda. Arg’amchi bilan yon tomonda 
siltash. 
4) Arg’amchi bilan old tomonda soat strelkasi 
bo‘ylab yoki qarama-qarshi, bir uchini bir yoki ikki qo‘l 
bilan ushlab aylanma harakat qilish. 
5) Old tomonda siltash va aylanma birikmasi. 
6) Arg’amchi bilan yon tomonda, uni bir uchidan 
ushlab oldinga va orqaga aylanma harakat. Shuning o‘zi, 
arg’amchi uchi ikki qo‘lda. 
7) Arg’amchi uchini bir va ikki qo‘l bilan ushlab yon tomonga chapga va o‘ngga
aylanma harakat birikmasi. 
8) Arg’amchini yon tomonda siltash va aylanma harakat birikmasi.  9) D.h.- arg’amchi uchlari bir qo‘lda. Arg’amchi bilan gorizontal o‘q bo‘ylab bosh
ustida aylantirish. 
10) 9-mashqni bajarish, lekin 360o ga burilish bilan birga. 
11)   Bel   balandligida   arg’amchida   gorizontal   aylanma   bilan   orqadan   bir   qo‘ldan
ikkinchi qo‘lga uzatish. 
12) Arg’amchini pastda gorizontal aylantirib ustidan sakrash. 
Sakrash.   Arg’amchida   sakrash   –   bu   yaxshi   koordinatsiya   talab   qiluvchi
oddiy, an'anaviy harakat turidir. 
Sakrashni   bajarishda   arg’amchi   oldinga   yoki   orqaga   bilak-kaft   bo‘g’imini
harakatlantirib, tirsaklarni biroz bukkan holda aylantiriladi (yelka va bilak o‘tmas
burchak   holatida).   Arg’amchini   qo‘lda   zo‘riqtirmasdan,   bosh   va   ko‘rsatkich
barmoq orasida ushlash kerak. Buyumni harakatlantirish uzluksiz va yetarlicha tez
bolishi   kerak,   chunki   tezlikni   kamayishi   uning   o‘zgarishi   va   texnik   xatoga   olib
keladi. 
Arg’amchida   sakrashib   bajarishda   bolaning   harakati   va   arg’amchining
harakati muvofiq bo‘lishi juda muhimdir. Depsinishdan oldingi yarimcho‘qqayish
arg’imchining yuqoridagi  holati bilan mos tushishi  kerak. Oyoq poldan uzilganda
arg’imchi   oldinda   bo‘ladi,   eng   yuqori   nuqtaga   yetganda   esa   pastda   bo‘ladi.
Uchishdan   oldingi   shijoat   bilan   qisqa   depsinish   kerak.   Uchish   davomida   bola
to‘g’ri qad-qomat saqlashi, tizza va oyoq uchini oxirigacha bukishi kerak. Qo‘nish
oxista,   yarimcho‘qqayib   bir   oyoq   uchidan   butun   oyoq   kaftiga   o‘tish   bilan
bajariladi. 
Arg’amchida   sakrash   yuqori   jadallik   bilan   bajariladigan   mashq   bo‘lgani
uchun   uni   me’yorlashda   ehtiyotkor   bo‘lish   kerak.   Bolalarga   sakrash   mashqlarini
seriyalab,   ularni   umurivojlantiruvchi   mashqlar   masalan,   kuch   yoki   egiluvchanlik
mashqlari bilan navbatlashtirib berish kerak. 
O’rgatish ketma-ketligi:
1) D.h. – arg’amchi ikki qo‘lda oldinda. Osilib turgan arg’amchi ustidan oldinga va
orqaga hatlab o‘tish. 
2) Shuning o‘zi, arg’amchi ustidan sakrab o‘tish.  3)   D.h.   –   ikkita   bola   arg’amchini   ushlab   tebratib   turadi,   uchinchi   bola   arg’amchi
ustidan sakrab o‘tadi. 
4)   D.h.   –   arg’amchi   o‘ng   qo‘lda   ikkiga   taxlangan.   Yon   tomonda   arg’amchini
oldinga aylantirish. Arg’amchi polga tekkanda ikki oyoqda sakrash. 
5) Shuning o‘zi, faqat arg’amchini yon tomondan orqaga aylantirish.
6) Arg’amchini oldinga aylantirib ikki oyoqda sakrash. 
7) Shuning o‘zi, faqat bir oyoqda galma-galdan sakrash. 
8) 6-7 – mashqlarni bajarish, biroz arg’amchini orqaga aylantirish. 
9)   D.h.   –   arg’amchi   orqada   ikki   qo‘lda.   O‘ngdan   oldinga   to‘rtta   aylanma,   keyin
arg’amchini   oldinga   aylantirib   ikki   oyoqda   to‘rt   marta   sakrash.   Mashqni   chapga
aylanma bilan takrorlash. 
10)   D.h.   –   arg’amchi   oldinda   ikki   qo‘lda.   9-mashqni   bajarish,   faqat   arg’amchini
orqaga aylantirish. 
11) D.h. – hamma doira bo‘lib turadi, bolalardan biri markazda va arg’amchini bir
uchidan ushlab aylantiradi. Qolganlar uning ustidan sakraydi. 
Arg’amchi   bilan   umumrivojlantiruvchi   mashqlar.   Mazkur   mashqlar
darsning tayyorgarlik qismi kabi asosiy qismga ham kiritiladi. Ular nafaqat ayrim
jismoniy   sifatlarni   rivojlantiradi,   balki   sakrash   mashqlarini   bajarishda   fiziologik
yuklamani kamaytirish maqsadida ham o‘tkaziladi. 
Qoidaga   ko‘ra,   umumrivojlantiruvchi   mashqlar   uchun   ikki   yoki   to‘rtga
taxlangan   arg’amchidan   foydalaniladi.   Bu   mashqlarni   o‘tkaza   turib,   arg’amchi
doimo tortilib turishiga, osilib qolmasliliga ahamiyat berish kerak. 
Arg’amchi bilan umumrivojlantiruvchi mashqlar ro‘yxati: 
1)   D.h.   –   oyoqlar   kerilgan,   arg’amchi   to‘rtga   taxlangan   orqaga-pastda.   1-3-
prujinasimon egilish, arg’amchi orqaga; 4-d.h. 
2)   D.h.   –   oyoqlar   kerilgan,   arg’amchi   ikkiga   taxlangan   pastda,   yelka   kengligida
ushlangan.   1-2   –   qo‘llarni   yuqoriga   ko‘tarib   arg’amchini   orqaga   o‘tkazish
(qo‘llarni   bukmasdan);   3-4   –   qo‘llarni   orqaga-yuqoriga   ko‘tarib,   arg’amchini
oldinga o‘tkazish.  3) D.h. – arg’amchi yuqorida, to‘rtga taxlangan. 1-3 – egilib, birinchi oyoq uchini,
keyin tovonni ko‘tarib arg’amchini oyoq ostidan o‘tkazish. 4-rostlanish, arg’amchi
pastda-orqada. Keyin shuning o‘zini teskari yo‘nalishda bajarish. 
4)   D.h.   –   oyoqlarni   bukib   o‘tirish,   arg’amchi   pastda,   to‘rtga   taxlangan.   1-2   –
arg’amchi   oldinda-pastda   o‘ng   oyoq   kafti   ostida;   3-4   –   o‘ng   oyoqni   oldinga-
yuqoriga yozish; 5-6 – o‘ng oyoqni bukish; 7-8 – d.h. keyin shuning o‘zi, boshqa
oyoqda. 
5) D.h. – tizzalarda tik turish, qo‘llar yuqorida, arg’amchi to‘rtga taxlangan. 1-2 –
o‘ng   songa   o‘tirib   qo‘llar   chapda;   3-4   –   d.h.   5-6   –   chap   songa   o‘tirib,   qo‘llar
o‘ngda; 7-8 – d.h. 
6)   D.h.   –   oyoqlarni   chalishtirib   turish,   qo‘llar   yuqorida,   arg’amchi   to‘rtga
taxlangan. 1-4 – o'tirib qo‘llar oldinda. 5-6 – d.h. 41 
7)   D.h.   –   qo‘llar   oldinda-pastda,   arg’amchi   to‘rtga   taxlangan.   1-2   –   arg’amchi
ustidan   o‘ng   oyoqni   o‘tkazish.   3-4   –   shuning   o‘zi,   chap   oyoq;   5-8   –   pauza.   Shu
mashqni teskarisiga bajarish. 
8) D.h. – yotib qo‘llar yuqorida, arg’amchi to‘rtga taxlangan. 1-2 – oyoqlarni bukib
arg’amchi   oldinda,   oyoqlarni   qo‘llar   va   arg’amchi   oldinda,   oyoqlarni   qo‘llar   va
arg’amchi orasidan o‘tkazish; 7-8 – d.h. 42 
9)   D.h.   –   tik   turib,   arg’amchi   polda.  Arg’amchini   oyoq   barmoqlari   bilan   ushlab
ko‘tarish. Shuning o‘zi boshqa oyoqda. Mashqni d.h. – oyoqlarni bukib o‘tirishdan
bajarish mumkin. 
Gardish (obruch) bilan bajariladigan mashqlar
Gardish   bilan   mashq   –   bu   bolalar   bilan   badiiy   gimnastika   mashg’uloti
o‘tishda   qo‘llaniladigan   eng   qiziq   buyumlardan   biridir.   Bu   ajoyib   vosita
koordinatsiya,   tezlik,   harakat   reaksiyasi,   harakat   aniqligi,   fazo-makon   mo‘ljalini
rivojlantirish   uchundir.   Gardish   bilan   mashqlar   hamma   yirik   mushak   guruhlariga
muntazam   jismoniy   yuklama   beradi,   qo‘l,   ayniqsa   barmoq   va   panja   kuchini
oshiradi, to‘g’ri qad-qomat shakllanishiga samarali ta’sir ko‘rsatadi. 
Bolalar   bilan   mashg’ulot   o‘tkazishda   plastmassa   yoki   yog’ochli,   turli
o‘lchamdagi   gardishlardan   foydalaniladi.   Mashqlarni   bajarish   uchun   kichikroq diametrli   gardishlardan,   turli   o‘yin   va   estafetalar   uchun   80-90   sm.   Diametrdagi
gardishlardan foydalaniladi. 
Gardish shakli va uning tuzilishi mashg’ulotda turli xarakterdagi mashqlarni
qo‘llashga yordam beradi: bir tekis, dinamik, sakrash, shu bilan birga xavf-xatarga
bog’liq mashqlar. Gardish bilan bajariladigan mashqlarning barchasi  bir yoki ikki
qo‘l   bilan,   turli   yo‘nalish   va   o‘qlarda,   gavda   va   oyoq   harakatlari   bilan   birga
bajariladi.   Gardish   yerga   nisbatan   vertical,   gorizontal   yoki   diagonal   o‘q   bo‘ylab
joylashishi   mumkin.   Tanaga   nisbatan   oldinda,   yonda   va   oraliq   holatda   bo‘lishi
mumkin. Mashqlarni o‘tishda belgilangan joy aniqligini saqlashga ahamiyat berish
kerak. 
Gardish   bilan   mashq   bajarishni   o‘rgatishni   boshlashda   bolalarni   ushlash   va
uni   o‘zgartirish   usullari   bilan   tanishtirish   tavsiya   etiladi.   Keyin   bolalar   gardishni
burish,   polda   dumalatish,   siltash   va   aylantirish,   gardishdan   sakrash,   shu   bilan
aylantirish. 
Gardishni ushlash 
1)   Gardishni   ikki   qo‘lda   ichkaridan   va   tashqaridan   ushlash   mumkin.   Gardishni
uchta barmoq (katta, ko‘rsatkich va o‘rtancha) bilan yengil va bo‘sh ushlash kerak.
2)   Gardishni   bir   qo‘lda   yuqoridan   va   pastdan   ushlash   mumkin.   Gardish
zo‘riqishsiz hamma barmoqlar bilan ushlanadi. 
Ushlashni   almashtirish   uchun   barmoqlar   yordamida   yoki   gardishni   sekin
uloqtirish zarur. 
Gardishni   burish.   Bu   harakatlar   aylantirishni   o‘rganishga   tayyorlaydigan
harakat   hisoblanadi.   Gardishni   burish   har   xil   –   oyoqlarni   prujinasimon   harakati,
gavdani egish, burilish holatidan va turli qadamlardan oldinda, yonda va gorizontal
o‘q   bo‘ylab   bajariladi.   Gardishni   burishni   bajarishda   uning   harakat   o‘qi   aniqligi
saqlanishiga e’tibor berish kerak. Buning uchun uning og’irligini his qilish kerak. 
O’rgatish ketma-ketligi:
1)   Gardishni   old   tomonda   vertical   burish.   D.h.   –   gardish   oldinda   vertikal,
tashqaridan   ushlash.   Gardishni   soat   strelkasi   bo‘ylab   va   qarama-qarshi   burish.
Shuning o‘zi juftlama qadam bilan birga.  2)   D.h.   –   qo‘llar   yuqorida,   gardishni   yondan   tashqaridan   ushlash,   gardishni
gorizontal o‘q bo‘ylab o‘ngga, chapga qo‘llar chalishgunga qadar burish. Shuning
o‘zi, faqat gardishning markazida turgan holatdan. 
3) D.h. – 2-mashqni polka, vals, ruscha plyaska qadamlari bilan birga bajarish. 
4) D.h. – oyoq uchida turish, obruch o‘ngda vertikal (chap qo‘l yuqorida, o‘ng qo‘l
oldinda). Yon tomonga yarimcho‘qqayish bilan gardishni burish. 
5)   D.h.   –   gardish   oldinda   vertikal,   tashqaridan   ushlash.   Barmoqlarni   navbatma-
navbat harakatlantirib gardishni gorizontal o‘q atrofida burish. 
6) D.h. – aylana bo‘lib turib qo‘llar yonda, gardish o‘ngda gorizontal, o‘z gardishi
va yonidagi shug’ullanuvchi  gardishi  chapdan yuqoridan ushlash. 1-2 – gardishni
vertikal   o‘q   atrofida   burish.   3-4   –d.h.   Keyin   mashqni   ikki   barobar   tezkor   va
juftlama va chalishtirma qadam bilan birgalikda. 
Gardishni   polda   dumalatish.   Bu   mashqlarni   bajarish   uchun   bolalarga
obruchga   turg’unlik   va   dumalatishga   aniq   yo‘nalish   berishni   o‘rgatish   kerak.
Gardishni   dumalatish   bir   tekis,   lekin   qo‘llar   bilan   keskin   itarish   bilan   bajariladi.
Gardishga   kerakli   yo‘nalish   barmoqlarning   harakati   orqali   beriladi.   Qo‘l
gardishning tebranishsiz va yerdan uzilmasdan bir tekis harakatlanishini ta’minlay
turib   buyumni   kuzatib   qoladi.  Yonga   dumalatishni   bajarishda   tana   og’irligini   bir
oyoqdan   ikkinchi   oyoqqa   o‘tkaziladi,   gardishni   oldinga   va   orqaga   dumalatib
qo‘shimcha harakatlar qo‘shiladi: yugurish, raqs qadamlari, sakrashlar va h.k. 
O‘rgatish ketma-ketligi:
1) D.h. –o‘ng oyoqda tik turib chap oyoq yonda oyoq uchida, gardish o‘ngda polda
vertikal   old  tomonda,   o‘ng   qo‘lda   yuqoridan  ushlash.  Tana   og’irligi   chap   oyoqqa
o‘tkazib polda gardishni chapga dumalatish. 
2) D.h. – 1-mashqni bajarish, faqat gardishni orqadan dumalatish. 
3)   D.h.   –   oyoq   uchida   turish,   gardish   o‘ng   tomonda   vertikal,   chap   gardishning
yuqori   qismida   yotadi,   uni   yengilgina   ushlab,   o‘ng   tomondan   o‘ng   qo‘l   bilan
tashqaridan ushlash. Gardishni oldinga dumalatib uning orqasidan yengil yugurish.
4) D.h. – shuning o‘zi, lekin bir-biriga yuz tomon bilan juft bo‘lib turish, orasidagi
masofa uch metr. Sherikka gardishni dumalatish.  5)   D.h.   –   3-mashq.   Gardishni   oldinga   dumalatish,   uning   orqasidan   yugurish,
gardishga yetib olish, unga sakrash. 
6) D.h. – o‘qituvchi gardishni teskari dumalatishni bajaradi. Gardish orqaga qaytib
kelganda, bola unga tegib ketmasdan o‘rtasidan o‘tadi. 
Siltash   va   aylanmalar.   Bu   elementlar   asosiy   guruh   mashqlari   orasidagi
bog’lovchi   sifatida   foydalaniladi,   turli-tumanlikka   ega   va   predmet   bilan   bir   tekis
harakatni   ta’minlaydi.   Siltash   harakatlari   bir   va   ikki   qo‘l   bilan   turli   o‘q   va
yo‘nalishlarda bajariladi. Bunda gardish osilib qolmasdan qo‘lning davomi  bo‘lib
turishi   kerak.   Siltashlar   butun   tana   harakati   bilan   birga   olib   boriladi.   Mashqlar
orqaga siltash va maksimal amplituda bilan bajariladi. 
O’rgatish ketma-ketligi:
1)   D.h.   –   gardish   old   tomonda   vertikal,   ikki   qo‘l   bilan   yuqoridan   ushlash.   1-2   –
oyoq uchida turish, gardishni oldinga-yuqoriga siltash. 3-4 – d.h. 
2)   D.h.   –   Shuning   o‘zi.   1-2   –   yarimcho‘qqayish,   gardishni   o‘ngga   siltash;   3-4   –
d.h. keyin mashqni boshqa tomonga bajarish. 
3)   D.h.   –   oyoqlar   kerilgan,   gardish   o‘ngda   vertikal,   o‘ng   qo‘l   bilan   pastdan
ushlash. 1-2 – oyoq uchida turish, gardishni bosh ustidan chap qo‘lga uzatish; 3-4
– d.h. obruch chap qo‘lda. Shuning o‘zini boshqa qo‘l bilan bajarish. 
4) D.h. – gardish yon tomonda o‘ngda vertikal, o‘ng qo‘l bilan yuqoridan ushlash.
1-2 – gardishni oldinga-yuqoriga siltash; 3-4 – pastga siltab orqadan boshqa qo‘lga
uzatish; 5-8 – mashqni boshqa qo‘ldan bajarish. 
5) D.h. – shuning o‘zi, lekin sherik bilan yuzma-yuz bir metr oraliqda turish. 1-2 –
gardishni   oldinga-yuqoriga   siltab   sherikka   uzatish.   3-4   –   d.h.   Keyin   mashqni
boshqa qo‘l bilan bajarish. 
6)  D.h. – gardish orqada vertikal, ikki  qo‘l  bilan tashqaridan ushlash. 1-2 – oyoq
uchida   turish,   gardish   o‘ngda   (chap   qo‘l   bukilgan);   3-4   –   d.h.   keyin   mashqni
chapga bajarish. 
7)   D.h.   –   gardish   oldinda   vertikal   ichkaridan   ushlash.   1-4   –   gardishni   yuqoriga
siltab, yelka bo‘g’inlarini aylantirib, orqaga pastga tushirish. 
5-8 – teskari yo‘nalishda harakatlanish.  Gardishga   va   uning   ustidan   sakrash.   Gardishga   va   undan   sakrash   ikki
oyoqdan   yoki   bir   oyoqdan   ikkinchi   oyoqqa   itarilish   bilan   bajariladi.   Dastlab
gardishsiz   o‘rganiladi.   Eng   oddiy   sakrash   old   tomon   va   yon   tomonda
tebranayotgan   gardishdan   sakrash   hisoblanadi.   Gardishni   bo‘sh   ushlab   bir   tekis,
pauzasiz tebratish kerak. Sakrash yengil va erkin, oyoq uchida, shovqinsiz qo‘nish
bilan bajariladi. 
Aylanayotgan   gardishga   sakrash   arg’amchidan   sakrashga   o‘xshashdir.
Gardishni bir qo‘l yoki ikki qo‘l bilan yaqin joydan ushlab tez aylantiriladi, qo‘llar
bukilmaydi,   chunki   bunday   holatda   gardish   poldan   ancha   balandda   aylantirilib
sakrashni qiyinlashtiradi. 
O’rgatish ketma-ketligi:
1) Gardish o‘z oldida polda yotadi. 1-2 – gardishga sakrash; 3-4 – undan sakrash.
Keyin orqaga bukilib mashqni takrorlash. 
2) D.h. – shuning o‘zi. 1-2 – gardishga sakrash; 3-4 – undan orqaga sakrash. 
3) D.h. – gardish o‘ngda polda yotadi. 1-2 – gardishga sakrash; 3-4 – undan o‘ngga
sakrash; 5-6 – gardishga sakrash; 7-8 – undan chapga sakrash. 
4)   D.h.   –   gardish   oldinda   gorizontal,   ikki   qo‘l   bilan   yuqoridan,   old   tomondan
gardishni   oldinga   va   orqaga   tebratib   gardish   ichiga   sakrab,   ikki   oyoqda   depsinib
undan sakrab chiqish. 
5) D.h. – shuning o‘zi. 4-mashqni bajarish, lekin oyoqdan oyoqqa sakrash. Keyin
shuning o‘zini obruchni bir qo‘lda tebratib bajarish. 
6)   D.h.   –   qo‘llar   yonda,   gardish   o‘ng   qo‘lda   gorizontal,   yuqoridan   ushlash.  Yon
tomondan   obruchni   o‘ngga   va   chapga   tebratib   gardish   ichiga   va   undan   ikki
oyoqda, keyin oyoqdan oyoqqa sakrash. 
7)   D.h.   –   gardish   yuqorida   vertikal,   ikki   qo‘llab   yuqoridan   ushlash.   Gardishni
arg’amchiga   o‘xshab   oldinga   aylantirib,   ikki   oyoqda   orasidan   sakrash.   Shuning
o‘zi, lekin bir oyoqdan ikkinchi oyoqqa sakrash. 
8) D.h. – shuning o‘zi. 7-mashqni bajarish, lekin gardishni orqaga aylantirish. 
Gardishni aylantirish.  Aylantirish – obruch uchun o‘ziga xos mashqdir. 5-6
– yoshli bolalarga ikki xil aylantirishlarni o‘rgatish tavsiya etiladi:  1. Gardishni polda aylantirish. D.h. – gardish o‘ngda polda, old tomonda vertikal,
o‘ng   qo‘lning   uchta   barmog’i   bilan   yuqoridan   ushlash.   Panjani   tashqariga   burib
keskin   ichkariga   burish   bilan   gardishga   aylanma   harakat   beriladi.   Aylanishni
gardishni   tashqi   tomonidan   ushlab   to‘xtatiladi.   Gardishni   tashqariga   aylantirish
panjani   ichkariga   burish   bilan   bajariladi.   Gardish   polda   aylanayotganda   uning
atrofida yengil yugurish yoki turli raqs qadamlarini bajarish mumkin. Bitta tizzaga
tushib 360o ga chalishtirma burilishni  bajarib, burilish  oxirida obruch aylanishini
to‘xtatish mumkin. 
2.   Belda   gardish   aylantirish.   D.h.   –   gardishni   ichida   oyoqlarni   kerib   turish,   ikki
qo‘lda   yuqoridan   ushlash.   1-8   –   gardishni   biroz   chapga   burib,   belning   o‘ng
tomoniga   qisish.   Chap   qo‘l   bilan   gardishni   o‘ngga   itarib   unga   aylanma   harakat
berish.   Gardish   harakatini   gavdaning   pastki   qismi   bilan   aylanma   harakat   qilib
ushlab turish. Oyoq dumba mushaklari, orqa va qorin tortilgan. 
Tasma bilan bajariladigan mashqlar
Tasma bilan mashqlar samarali, chiroyli va turli tumandir. Ular ritmni sezish,
nozik harakat koordinatsiyasi, epchillik va boshqa jismoniy sifatlarni rivojlantiradi.
Tasma   bilan   mashqlarni   asosiy   xarakterli   xususiyati   turli   rasmlarni   ketma-ket
bajarishda   buning   uchun   harakat   kuchini   aniq   mo‘ljallash,   qo‘lni   xaddan   ortiq
zo‘riqtirmaslik kerak. Tasma bilan mashq bajarishda yaxlit harakatni ushlab turish
fazoda   ma’lum   tempda,   berilgan   tezlik   bilan,   tana   harakati   bilan   birgaligida,
harakatni bir tekis taqsimlashni bilishida namoyon bo‘ladi. 
5-6   yoshli   bolalar   uchun   tasma   atlasli,   3   metr   uzunlikdan,   eni   2,5-4   sm.
gacha   bo‘ladi.   Uni   ebonit   yoki   yog’ochli   tayoqchaga   uzunligi   uzunligi   3-7   sm.li
ingichka ip bilan mustahkamlanadi. Tayoqchaning uchini (7 sm.) leykoplastir yoki
izolenta   bilan   o‘rab   qo‘yish   mumkin.   Tasmani   ipga   mustahkamlanadigan   joyi
uchburchakka   tikiladi.   Matoning   mayin   quyilishi,   dinamikligi   bolalarda   mashqni
chiroyli bajarishni intilishni kuchaytiradi, harakat ravonligi, mayinligi va tezligini
yanada ravshan qilib, ajratib ko‘rsatishga yordam beradi. 
Mashg’ulotda   tasma   bilan   bajariladigan   asosiy   mashqlar   quyidagi   ketma-
ketlikda o‘rganiladi: siltashlar, aylanma (doira), ilon izilar, spirallar va sakkizliklar. O‘rganishning eng boshida tayoqchani  to‘g’ri ushlashni o‘zlashtirish lozim.
Uni   bosh,   ko‘rsatkich   va   o‘rta   barmoqlar   bilan   erkin   ushlash   kerak.   Buncha
tayoqchaning   oxirgi   uchi   kaftda   bosh   barmoq   ostiga   biroz   taqaladi.   Tayoqchani
bemalol, ortiqcha zo‘riqishsiz ushlash, qo‘ldan tortish uchun qattiq ushlab olmaslik
kerak.  To‘g’ri   ushlash   –   tasma   bilan   mashq   bajarish   texnikasini   o‘zlashtirishning
asosiy   shartlaridan   biridir.   Bu   ayniqsa,   mayda   harakatlarni   tezkor   sur atda‟
bajarishda muhim hisoblanadi. 
Kombinatsiyalarda   tasmani   ko‘proq   u   qo‘ldan   bu   qo‘lga   uzatish   tavsiya
etiladi. Tayoqchani tez va ravon, rasm  ifodasini  buzmasdan uzatish kerak. Bu esa
maxsus   trenirovkani   talab   qiladi.   Uzatishda   bitta   kaft   ikkinchisining   ustiga
qo‘yiladi. 
Tasmada   siltashlar.   Bu   mashqlarda   tasma   bilan   mashq   bajarish   texnikasi
to‘g’ri-to‘g’rimasligi   aniq   ko‘rinadi.   Siltashlar   turli   o‘qlar   va   yo‘nalishlarda,   bir
tekis va erkin harakat  bilan bajariladi. Panja qo‘lning davomi  hisoblanadi. Tasma
yo‘nalishni  o‘zgartirishda  panja  unga  keskin  emas  balki,  asta  sekin,  bir   tekis  etib
olishi kerak bo‘lmasa lenta chuvalashib ketishi mumkin. Gavda va bosh tasmaning
uchishini kuzatib yoyning to‘g’riligiga to‘g’ri o‘q bo‘ylab uchayotganiga ahamiyat
beradi.   Old   tomon   va   yon   tomonda   siltash   paytida   qo‘l   tirsakdan   bukilmaydi.
Gorizontal   siltshni   bajarishda,   bolalar   tirsak   bo‘g’inini   biroz   bukib,   tasma   katta
radius bo‘ylab harakatlanishni ta’minlaydi. 
O’rgatish ketma-ketligi:
1)   D.h.   –   qo‘llar   yonda,   tasma   o‘ng   qo‘lda,   1-2   –   old   tomondan   chapga-pastga
siltash. Tasma tovon oldidan polga tegib o‘tadi: 3-4 – shuning o‘zi o‘ngga.
2) D.h. – shuning o‘zi. 1-2-old tomondan chapga-yuqoriga siltash. Harakat oxirida
panjani   tasma   uchayotgan   tomonga   bukish,   tirsakni   biroz   dumaloqlashtirish.   3-4-
teskari   yo‘nalishga   siltash.   Uni   tasmaning   oxiri   chap   yelkaga   kelganida   boshlash
kerak. 
3) D.h. – o‘ng qo‘l tasma bilan orqada. 1-2-tasmani pastga-oldinga siltash. Tasma
oyoq kafti yonidan o‘tib polga tegadi. 3-4-tasmani orqaga siltash. Tasma oxiri ko‘z
oldida namoyon bo‘lganda teskari yo‘nalishda siltashni boshlash.  4)   D.h.   –   qo‘llar   yonda,   tasma   o‘ng   qo‘lda.   1-2-yelka   balandligida   chapga
gorizontal   siltash,   tirsak   biroz   bukiladi.   3-4-o‘ngga   gorizontal   siltash.   Harakat
qo‘lni to‘g’ri tutib bajariladi. 
5) D.h. – 1-4-mashqlarni juftlama qadam, tashlanish, vals va polka qadamlari bilan
birga bajarish. 
6)   Siltash   birikmalarini   turli   o‘qlarda   bajarish.   Keyin   shuning   o‘zini   juftlama
qadam, vals va polka qadamlari bilan birga bajarish. 
Tasma   bilan   aylanalar.   Siltash   singari   aylanalarni   bajarishda   tayoqcha
ushlab   turgan   panja   doim   qo‘lning   davomi   bo‘lishi   kerak.  Aylantirish   radiusiga
qarab   aylanalar   katta,   o‘rtacha   va   kichik   bo‘lishi   mumkin.   Katta   aylana   yelka
bo‘g’ini,   o‘rtacha   aylana   –   bilak   va   kichik   aylana   –   panja   bo‘g’ini   harakati   bilan
bajariladi.   Katta   aylanada   yelka   bo‘g’inidagi   harakat   amplitudasi   maksimal
bo‘lishi   kerak,   chunki   uning   qisqarishi   tasmaning   tekis   uchishini   buzilishiga   olib
keladi. 
Old tomonda ichkariga bajariladigan aylanalarda tirsakni bukish kerak emas,
balki   gorizontal   aylanalarda   biroz   bukiladi,   bunda   orqada   tasma   harakatining
radiusi maksimal bo‘lishi kerak. 
Butun  aylana   davomida  tasmaga   qarash   tavsiya   etiladi. Tasma  bilan  aylana
bajarishdan oldin, ularni oddiy qo‘l bilan tasma harakatini imitatsiya qilib bajarish
kerak.   Tekislikka   to‘g’ri   rioya   qilishni   gimnastika   devoriga   jips   turib   tekshirish
mumkin. 
O’rgatish ketma-ketligi:
1)   D.h.   –   qo‘llar   yonda,   tasma   o‘ng   qo‘lda.   1-old   tomonda   pastga-chapga   katta
aylana;   2   –   pastga-chapga   tasmani   siltash;   3-old   tomonga   pastga-o‘ngga   katta
aylana.   4   –   pastga-o‘ngga   tasmani   siltash.   Barcha   harakatlarni   bajarishda   tasma
poldan oyoq uchi oldidan o‘tadi. 
2) D.h. – shuning o‘zi. 1-2 – chapga juftlama qadam, old tomonda pastga-chapga
katta   aylana;   3-chap   oyoqda   yonga   bir   qadam,   o‘ng   oyoq   yonda   oyoq   uchida,
tasmani pastga-chapga siltash; 4-pauza; 5-6-shuning o‘zi, o‘ngga. 
3) 2-mashqni bajarish, lekin 4-da tasmani boshqa qo‘lga uzatish.  4) 1-3-mashqlarni takrorlash, lekin tasma bilan oldinda yuqoriga-chapga aylana. 
5)   D.h.   –   o‘ng   qo‘l   tasma   bilan   orqada.   1-yonda   pastga-oldinga   katta   aylana;   2-
oldinga siltash; 3-yonda pastga-orqaga katta aylana; 4-orqaga siltash. 
6) 5-mashqni oldinga va orqaga o‘zgaruvchan qadam bilan birga bajarish. 
7) D.h. – o‘ng qo‘l tasma bilan oldinda. 1-yonda yuqoriga-orqaga katta aylana; 2-
pauza. Qo‘llar orqaga harakatlanganda yelkani qo‘l tomonga bukish kerak. Keyin
shu   mashqni   pauzasiz   (bir   nechta   aylanalarni   qatorasiga)   va   tasmani   bir   qo‘ldan
boshqa qo‘lga uzatib bajarish. 
8) D.h. – qo‘llar yonda, tasma o‘ng qo‘lda. 1-tasma bilan bosh ustidan gorizontal
aylana;   2-tasmani   chapga   siltash;   3-4-   shuning   o‘zi   qarama-qarshi   yo‘nalishda.
Aylanani tasvirlashda tayoqcha bosh ustida gorizontal holatda joylashishi kerak. 
9) Oyoq uchida xatlab 360o ga burilib gorizontal aylanalar bajarish. 
Tasma bilan ilon izi xarakatlar.   Bu mashqlar buyum uchun o‘ziga xosdir.
Ular   asosan   mushaklarni   minimal   kuchlanishi   bilan   biroz   bukilgan   qo‘lda   bilak-
kaft bo‘g’imi harakati (bukib yozish) hisobiga bajariladi. Zubsov amplitudasi ko‘pi
bilan 30-35 sm. Zo‘riqqan panjada ilonizi juda yirik va notekis bo‘ladi. 
Ilon   izilar   vertikal   va   gorizontal   bo‘lib   uchta   o‘q   bo‘ylab   polda   va   havoda
bajariladi.   Tasmaning   tasviri   to‘lqinlar   cho‘qqisi   polga   nisbatan   nomlanadi.
Vertikal ilon izida to‘lqinlar cho‘qqisi yuqoriga qaratilgan, gorizontalda esa yonda.
Vertikal   ilon   izini   bajarishda   panja   kaft   pastga   qaragan   va   yuqoriga,   pastga   tez
bukiladi, gorizontalda esa – chapga va o‘ngga kaft ichkariga. 
Ilon   izini   bajarishda   asosiy   xatolar   yetarli   bo‘lmagan   kuch   va   panja
harakatining tempi bilan bog’liq. Natijada oxirgi sust bo‘lgan va noaniq to‘lqinlar
cho‘qqisi so‘lg’in tasvir hosil bo‘ladi. 
O’rgatish ketma-ketligi:
1) D.h. – oyoq uchida turib, chap qo‘l yonda, o‘ng qo‘l tasma bilan oldinda pastda.
Oyoq uchida orqa bilan orqaga yengil yugurib polda vertikal ilonizi. Shuning o‘zi
tasmani chap qo‘lga o‘tkazib. 
2) D.h. – qo‘llar chapda, tasma o‘ng qo‘lda tirsakdan bukilgan. 1-2 – o‘ngga kichik
tashlanish,   chapdan   o‘ngga   polda   vertikal   ilonizi.   Ilonizini   o‘ngga,   qo‘l   butunlay to‘g’irlangungacha yonga pastga davom ettirish, gavdani biroz oldinga egish; 3-4 –
chapga juftlama qadam, tasmani bosh ustida chapga siltash. 
3)   2-mashqni   bajarish,   lekin   ilonizini   o‘ng   qo‘l   bilan   yakunlab,   tasmani   chap
qo‘lga uzatish. 
4) D.h. – shuning o‘zi. 1-2 – o‘ngga kichik tashlanish, havoda yelka balandligida
vertikal ilon izi; 3-4 – chapga juftlama qadam, tasmani bosh ustida chapga siltash. 
5)   D.h.   –   shuning   o‘zi.   1-4   bir   qadam   tashlab   o‘ngga   360o   ga   bukilish,   havoda
vertikal ilon izi. 
6)   D.h.   –   tasma   o‘ng   qo‘lda   oldinda,   kaft   ichkariga   qaragan.   Orqaga   yengil
yugurish,   polda   gorizontal   ilon   izi,   tasvirni   buzmasdan   yo‘lma-yo‘l   tasmani   bir
qo‘ldan   ikkinchi   qo‘lga   uzatish.   Hamma   to‘lqinlar   cho‘qqisi   polda   yotishiga
erishish. 
7) 6-mashqni takrorlash, lekin ilon izini havoda bajarish. 
8) D.h. – tasma o‘ng qo‘lda yuqorida, kaft yuqoriga qaragan. Oldinga yurish yoki
yugurishda bosh orqasida gorizontal ilon izini bajarish. 
9)  D.h. – oyoq uchida  chuqur  cho‘qqayish,  tasma o‘ng qo‘lda pastda kaft  orqaga
qaragan. 1-2 – to‘g’irlanib oyoq uchida tik turish, tana oldida gorizontal ilon izini
bajarish.   Bilakni   pastga   vertikal   ushlash.   3-4   –   d.h.   ga   cho‘qqayib,   qo‘lni   d.h.ga
qaytarib ilon izi bajarishni davom ettirish. 
10) D.h. – o‘ng qo‘l tasma bilan orqada, chap qo‘l yonda. 1-2 – oyoq uchida turish,
tasmani   oldinga   yuqoriga   siltash;   3-4   –   yarimcho‘qqayib,   yuqoridan   pastga
gorizontal   ilon   izi.   Harakatni   4   marta   takrorlash,   keyin   tasmani   orqadan   chap
qo‘lga uzatish. 
Spirallar.   Bu   mazkur   buyum   uchun   original   hamda   xarakterli   mashqdir.
Spirallar vertikal  va gorizontal, polda va havoda bajarilishi mumkin. Tasma bilan
spirallar   panjaning  (kichik  spirallar)   hamda  tirsakdan  bukilgan  bilakning  o‘rtacha
va   katta   spirallar   aylanma   harakatidan   hosil   bo‘ladi.   Spiralni   bajarishda   tirsak
bo‘g’inining tezkor va erkin harakatlanishiga erishish kerak. Bu faqatgina ortiqcha
zo‘riqishsiz bo‘ladi. Harakat  to‘g’ri bajarilganda spiralning berilgan o‘qi  saqlanib
qoladi, o‘ramlarning kattaligi va chastotasi esa doimiy bo‘ladi.  Vertikal   spirallarda   tasmaning   o‘ramlari   polda   vertikal,   tayoqcha   –
gorizontal   joylashadi.   Gorizontal   spiralda   buning   aksi,   tayoqcha   polga   vertikal,
tasmaning   o‘ramlari   gorizontal.   O‘ramlar   harakatining   yo‘nalishi   soat   strelkasi
bo‘ylab yoki unga qarama-qarshi deb belgilanadi.
O’rgatish ketma-ketligi:
1) D.h. – o‘ng qo‘l tasma bilan oldinda. Orqaga yurib gavdani biroz oldinga egish
bilan tasmani  ichkariga aylantirib polda vertikal spiral. 4-6 qadamdan keyin chap
qo‘lda   tashqariga   spiral   harakatini   davom   ettirib   boshqa   qo‘lga   uzatish.   Shuning
o‘zini yengil yugurish bilan bajarish. 
2) D.h. – o‘ng qo‘l tasma bilan orqada. Oldinga qadam bosib pol bo‘ylab vertikal
spiral   bajarish,   har   sakkiz   qadamda   tasmani   aylantirishni   ichkariga   va   tashqariga
almashtirish. Shuning o‘zi, mashqni o‘ng va chap qo‘l bilan, yengil yugurish bilan
bajarish. 
3) D.h. – qo‘llar chapda, tasma o‘ng qo‘lda. 1-4 – chap yonda pol bo‘ylab vertikal
spiral, tasmani tashqariga aylantirish. Keyin shuning o‘zini oldinga vals qadamlar
bilan birga bajarish. 
4)   D.h.   –   shuning   o‘zi.   1-4   –   o‘ngga   bir   qadam   bilan   360o   ga   burilish,   havoda
tashqariga vertikal spiral. 
5)   D.h.   –   shuning   o‘zi.   1-2   –   o‘ng   oyoqda   o‘ngga   tashlanib   chapdan   o‘ngga   pol
bo‘ylab   vertikal   spiral.   Gavda   o‘ngga   biroz   egiladi,   tasma   oyoq   kafti   yonidan
o‘tadi. 3-4 – chapga juftlama qadam tasmani bosh ustida chapga siltash. 
6) D.h. – shuning o‘zi. 1-6 – o‘ngga 6 ta galop qadami, old tomonda pol bo‘ylab
tashqariga vertikal spiral. 7-8 – tasmani chapga siltash va d.h. 
7) 5-6 mashqlarni takrorlash, lekin spirallarni havoda bajarish. 
8)   D.h.   –   o‘ng   qo‘l   tasma   bilan   yonda-pastda,   tayoqcha   va   panja   polga   vertikal,
chap qo‘l yonda. 1-6 – panjani tashqariga aylantirib, tasma bilan pastdan yuqoriga
gorizontal   spiral.   7-8   –   tasmani   orqadan   chap   qo‘lga   uzatish.   Mashqni   chap   qo‘l
bilan bajarish. 
9) 8-mashqni bajarish, lekin joyida turib emas, balki spiral atrofida o‘ngga aylanib
yengil yugurish bilan bajarish.  Sakkizliklar.   Mazkur   mashq   eng   oxirgi   bosqichda   o‘zlashtiriladi.
Sakkizliklar vertikal va gorizontal bo‘ladi, turli tomonlarda, polga tegib va havoda
bajariladi.   Bundan   tashqari,   katta,   o‘rtacha   va   kichik   sakkizliklar   ajratiladi.   Katta
sakkizlik yelka bo‘g’inida, o‘rtasida bilak va panja, kichigi – panja harakati bilan
bajariladi.   Sakkizliklar   qo‘lning   ketma-ket   ichkariga   va   tashqariga   burilishi   bilan
bajarilib,   ikki   aylananing   birikmasidan   hosil   bo‘ladi.   Sakkizlikning   birinchi
yarmini   bajarishda   panjaning   tashqariga   faol   harakatiga   e’tibor   berish   va   aniq
aylana   tasviriga   erishish   kerak.   Ikkala   aylana   bir-biriga   shuncha   tegishi   kerakki,
tasvir ulangan joyida cho‘zilib ketmasin. 
Gorizontal   sakkizlik   hamma   turda   bo‘ladi.   Vertikal   sakkizlik   esa   kam
ishlatiladi va faqat o‘rtacha hamda kichik bo‘ladi. 
Har   bir   mashq   bajarishni   boshlashdan   oldin,   bolalarga   tasma   bilan
harakatlanishni   imitatsiya   qiluvchi,   tayyorgarlik   mashqlari   berish   zarur.   Bolalar
polda   sakkizlik   bajarishni   yaxshi   o‘rganishlari   uchun   ularni   polda   bo‘r   bilan
chizish va polda tasma bilan sakkizlik konturini chizish vazifasini berish maqsadga
muvofiqdir. 
O’rgatish ketma-ketligi:
1) Old tomonda katta gorizontal sakkizlik. 
D.h.   –   o‘ng   qo‘l   tasma   bilan   oldinda,   tirsak   biroz   bukilgan.   1-2   –   qo‘lni   pastga
yoysimon xarakatlantirib chapga va yoy bo‘ylab harakatni davom ettirib yuqoriga
o‘ngga, d.h.ga qaytish. 3-4 – harakatni pastga-o‘ngga takrorlash. 
2) Old tomonda o‘rtacha gorizontal sakkizlik. D.h. – shuning o‘zi. 1-2 – pastga yoy
bo‘ylab sakkizlikning chap doirasi 3-4 – sakkizlikning o‘ng doirasi. 
3) 2-mashqni yonga vals qadamlari bilan birga bajarish. 
3)   Old   tomonda   kichik   gorizontal   sakkizlik.   D.h.   –   tasma   ushlagan   qo‘l   bilan
oldinda. Panjani ichkariga va tashqariga bukib to‘rtta kichik sakkizlik (polga tegib
va havoda). 
4) 4-mashqni orqaga yurish va yugurish bilan birgalikda bajarish.  5)  Yon  tomonda  gorizontal   sakkizlik.   D.h.  –  o‘ng  qo‘l   tasma  bilan  chapda.   1-2  –
o‘ng kaftni  bilakka yaqinlashtirish,  ikkinchi  qo‘lda tasma  bilan aylanani  bajarish;
3-4 – ikkinchi qo‘l bilan pastga yoysimon harakat. 
6) 7-mashqni oldinga va orqaga vals qadamlari bilan birga bajarish. 
7)   Old  tomonda   o‘rtacha   vertikal   sakkizlik.   Devorga   bo‘r   bilan  vertikal   sakkizlik
chizish va bolalarga boshida taxlangan tasma bilan, keyin esa harakat to‘laligicha
bajarish vazifasini berish. 
Bolalarni   buyum   bilan   u   yoki   bu   mashqlarni   o‘zlashtirishiga   qarab
o‘qituvchi 8 yoki 16 hisobda murakkab bo‘lmagan kombinatsiya tuzilishi mumkin.
Ularni  bajarish harakat  aniqligiga, musiqaga moslashishiga hamda ma’nodorlikka
erishishga   yordam   beradi.   Bundan   tashqari,   mazkur   kombinatsiyalar   bolalarning
o‘rganilayotgan materialni o‘zlashtirish darajasi hisoblanadi. 
Buyumlar   bilan   mashqlar   elementlarini   turli   o‘yin   va   estafetalarga   kiritish
mumkin. Lekin shunday elementlardan foydalanish kerakki, ularni tezkor sur'atda
bajarganda bajarish texnikasi buzilmasin.
III.4.Pedagogik tadqiqot natijalari
O’tkazilgan   tadqiqot   jarayonida   5-6   yoshli   badiiy   gimnastikachilarning
egiluvchanlik   jismoniy   qobiliyatlarini   ruvojlantirish   usullarini   aniqlash   bo’yicha
badiiy   gimnastika   bilan   shug’ullanuvchi   10   nafar   5-6   yoshli   qiz   bolalar   tanlab
olindi. Nazorat guruhiga esa badiiy gimnastika bilan shug’ullanmaydigan 10 nafar
5-6   yoshli   qizlar   tanlab   olindi.   Ularning   egiluvchanlik   jismoniy   qobiliyatlarini
ruvojlanganliklarini aniqlash uchun testlar o’tkazildi.  Biz   5-6   yoshli   badiiy   gimnastikachilarning   egiluvchanlik   jismoniy
qobiliyatlarini   ruvojlantirish   usullarini   aniqlash   maqsadida   Samarqand   shahar   2-
son   BO’SM   ining   badiiy   gimnastika   sport   turi   bilan   shug’ullanuvchi   5-6   yoshli
qizlar to’garagi “1”- guruh (Nazorat guruhi), shu BO’SM ining badiiy gimnastika
sport   turi   bilan   shug’ullanuvchi   5-6   yoshli   qizlar   to’garagi   “2”-   guruh   (Sinov
guruhi) tadqiqot natijalari qabul qilindi hamda ularning umumlashtirib tahlil etildi.
Bunda   tajriba   davomida   to’garak   qatnashchilarini   ko’pirik   (sm),   gimnastika
o’rindig’ida turgan holda egilish, shpakat yozish (sm) mashqlarini kuzatdik. Sinov
guruhi va nazorat guruhi badiiy gimnastikachilari ham bir kunda kuzatildi. Birinchi
o’tkazilgan  ilk  sinov  tadqiqotimizda barcha  yuklamalardagi  ko’rsatkichlar  deyarli
ikkala guruhda ham sezilarli farq qilmadi. Biz tadqiqotimizda tajriba guruhida 5-6
yoshli   badiiy   gimnastikachilarning   egiluvchanlik   jismoniy   qobiliyatlarini
ruvojlantirishda maxsus harakatli mashqlardan foydalandik.
5-6 yoshli badiiy gimnastikachilarning egiluvchanlik jismoniy qobiliyatlarini
rivojlantirish ganlik holati (20 n)
2-jadval
№ Ism va familiyasi To’g’ilgan
yili Ko’pirik
(sm) Gimnastika
o’rindig’ida
turgan holda
egilish (sm) Shpakat
yozish
(sm)
1 Alimardonova
Yasmina 2015  29 sm 12,5 12.6
2 Fozilova Ruxshona 2016  29 sm 12,3 11.58
3 Salohiddinova Diyora 2016  29 sm 12,00 12.5
4 Maxmudova
Shodiyona 2016  30 sm 11,58 11.59
5 Shavkatova Intizor 2015 31sm 11,40 11.57
6 Gaziyeva Asal 2016 31 sm 12,00 11.48
7 Chorshanbaeva
Sarvinoz 2016  32 sm 12,10 11.49
8 Xamroyeva Aziza 2016  31 sm 11,55 11.55
9 Odilova Shaxzoda 2015  32 sm 11,40 11.36
10 Ibradimova Madina 2016  30 sm 12,5 11.05
11 Mirzayeva Dildora 2016  30 sm 12,8 11.02
12 Sharafeddinova
Ruxshona 2015  32 sm 11,54 10.54 13 Achilova Amina 2015  31 sm 11,57 11.40
14 Abdukasimova Asila 2016  31 sm 12,00 10.58
15 Ravshanova Parizoda 2015  30 sm 12,7 10.52
16 Raxmatova Sabrina 2016  31 sm 11,59 11.49
17 Alimardonova Amina 2016  30 sm 11,56 11.57
18 Mamadjonova Sabrina 2015  32 sm 11,10 11.42
19 Mamadjonova Madina 2016  31 sm 12,11 11.38
20 Kazimova Nozanin 2015  30 sm 11,45 10.58
21 O’rtacha 30 11,88 11,36
22 Min-mak 1-3 0,1-0,7 12,6-
10,52
5-6 yoshli badiiy gimnastikachilarning egiluvchanlik jismoniy qobiliyatlarini
rivojlantirishda turli  uslublar bilan birga harakatli  o’yinlardan foydalanish samara
beradi.   Mazkur   ishning   maqsadiga   asosan,   egiluvchanlik   jismoniy   qobiliyatini
rivojlantirish uchun biz harakatli o’yinlardan foydalandik. Shug’ullanuvchilarni 10
tadan qilib 2 ta guruhga ajratdik. Birinchi guruhda mashg’ulotlar an’anaviy dastur
asosida   olib   borildi.   Ikkinchi   guruhda   esa   harakatli   o’yinlar   qo’llanildi.   Ikkinchi
guruhda   egiluvchanlik   jismoniy   qobiliyatini   rivojlantirishga   yordam   beruvchi
“Qarmoqcha”,   “Olomon   poyga”,   “Quvlashmachoq”,   “Bo‘ri—g‘ovda”,
“Hakkalag‘on qushchalar”,  “CHiziqlar bo‘ylab sakrash” o’yinlari berildi.
“Qarmoqcha”   hamma   bolalar   doira   hosil   qilib   turadilar.   Boshlovchi   doira
o’rtasida   turib   arqonchani   o’z   atrofida   aylantiradi,   o’yinchilar   arqonchaga   tegib
ketmaslik uchun sakrab turadilar. O’yin shu tarzda davom etadi.
  “Olomon   poyga”   o’yini   signal   bilan   ro’molcha   berilgan   jamoaning
chavondozlari   o’z   otlariga   minadilar   va   ro’molchani   o’zaro   uzatib   yuboradilar.
Ikkinchi   jamoaning   chavondozlari   uzatilayotgan   ro’molchani   egallashga   harakat
qiladilar.  Agar   bunga   erishsalar,   u   holda   o’z   navbatida   ular   ro’molchani   o’zaro
uzata boshlaydilar. Ro’molcha yerga tushirib yuborilgan taqdirda beriladi.
“Quvlashmachoq”   boshlovchi   qo’lini   ko’tarib   men   quvlayman   deydi.
Shundan   keyin   hamma   o’yinchilar   maydon   ichida   yuguradilar.   Ushlovchi
yuguruvchilarni   tutishga   harakat   qiladi.   Tutilgan   o’yinchi   boshlovchi   o’rnini
egallaydi. O’yin shu tarzda davom ettiriladi.  “Bo‘ri—g‘ovda”  maydon o‘rtasida (zalda) bir-biridan 50-70 sm uzoqlikda
uzunasiga   parallel   chiziq   —   «g‘ov»   tortiladi.   G‘ovda   o‘yinboshi   —   bo‘ri.
«Echkilar»   maydoncha   (zal)ning   bir   tomonida   turadilar.   O‘qituvchining   signaliga
binoan   echkilar   g‘ovdan   sakrab   narigi   tomonga   o‘tib   ketadilar.   Bo‘rilar   g‘ovdan
chiqmagan   holda   echkilarni   tutadilar.   Qo‘lga   tushgan   echkilar   sanab   chiqiladi.
Ikki-uch   yugurishdan   so‘ng   bo‘rilar   o‘zgartiriladi.   Variantlar:   g‘ovda   ikki-uchta
bo‘ri bo‘lishi mumkin; echkilar yangi signal berilgunga qadar g‘ovdan sakraydilar.
Tutilgan echkilar g‘ovda qoladi.
“Hakkalag‘on   qushchalar”   Er   (pol)da   aylana   chiziladi.  Aylana   markazida
o‘yinboshi   —   «hakka».  Aylana   chizig‘i   ortida   esa   o‘ynovchilar   —   «qushchalar».
Ular   aylana   ichiga   sakrab   kiradilar,   aylana   bo‘ylab   sakraydilar,   undan   sakrab
chiqadilar.   Qarg‘a   chumchuqni   aylana   ichida   tutishga   harakat   qiladi.   Tutilgan
o‘yinboshi   bo‘lib   qoladi.   Variantlar:   chumchuqlar   aylana   buylab   sakramaydilar,
balki aylana ichiga sakrab kiradilar va undan sakrab chiqadilar; tutilganlar aylana
markazida   qoladi,   ular   soni   to‘rt-beshtaga   etganida   yangi   o‘yinboshi   tayinlanadi.
“Chiziqlar  bo‘ylab sakrash” Erda (polda)  uzunligi 6-8 m, kengligi 40 sm  bo‘lgan
beshta chiziq tortiladi. Birinchi chiziqdan ikkinchi chiziqqacha bo‘lgan masofa 40
sm, ikkinchi chiziqdan uchinchisigacha bo‘lgan masofa 60 sm, uchinchi chiziqdan
to‘rtinchigacha   85   sm,   to‘rtinchidan   beshinchigacha   115   sm.   Barcha   o‘yinchilar
ikki-uch   jamoaga   bo‘linadilar.   Har   bir   jamoa   sherengaga   saflanib,   birinchi
chnziqdan   3-4   m   uzoqlikda   turadi.   O‘qituvchining   ko‘rsatmasiga   ko‘ra   har   bir
jamoadan   bittadan   o‘quvchi   chiqib,   birinchi   chiziqda   saflanadi.   Dastlabki
signaldayoq   ular   ikkinchi   chiziqqa   sakraydilar,   ikkinchi   signalda   uchinchiga,
uchinchi   signalda   to‘rtinchiga,   to‘rtinchi   signal   bo‘yicha   esa   beshinchi   chiziqqa
sakraydilar.   Kim   beshinchi   chiziqqacha   sakray   olsa,   to‘rt   ochko,   to‘rtinchi
chiziqqacha sakrasa, uch ochko, uchinchi chiziqqacha sakrasa, ikki ochko, birinchi
chiziqdan ikkinchisiga sakrasa bir ochko beriladi. So‘ng ikkinchi guruh saflanadi,
sakrab bo‘lganlar esa sherenganing chap qanotiga borib turadilar. Eng ko‘p ochko
to‘plagan   jamoa   g‘olib   hisoblanadi.   Quyonlar   —polizda   Maydonchada   (zalda)
ikkita   birlashgan   doira   chiziladi,   biri   katta   (diametri   8-12   m)   poliz,   ikkinchisi kichik (diametri 2-4 m) qorovul uyi, unda o‘yinboshi turadi. Quyonlar katta doira
orqasida turadilar, o‘qituvchining signaliga ko‘ra quyonlar doira ichiga sakraydilar,
maydon bo‘ylab sakrab yuradilar, undan sakrab chiqadilar. Qorovul poliz bo‘ylab
chopib yuradi va quyonlarni to‘sishga harakat qiladi; tutilgan quyonlarni uyga olib
ketadi. Uch-to‘rt quyon tutilgach, yangi o‘yinboshi tayinlanadi.
Pedagogik tadqiqotdan so’ng nazorat guruhida egiluvchanlik jismoniy
qobiliyatlarini rivojlanganlik darajasi (n=10)
3-jadva
№ Ism va familiyasi To’g’ilgan
yili Ko’pirik
(sm) Gimnastika
o’rindig’ida
turgan holda
egilish (sm) Shpakat
yozish
(sm)
1 Alimardonova
Yasmina 2015  27 sm 10,5 8.6
2 Fozilova Ruxshona 2016  27 sm 10,3 7.58
3 Salohiddinova Diyora 2016  27 sm 10,00 8.5
4 Maxmudova
Shodiyona 2016  28 sm 9,58 7.59
5 Shavkatova Intizor 2015 29sm 10,40 7.57
6 Gaziyeva Asal 2016 29 sm 10,00 7.48
7 Chorshanbaeva
Sarvinoz 2016  30 sm 10,10 7.49
8 Xamroyeva Aziza 2016  29 sm 11,55 7.55
9 Odilova Shaxzoda 2015  30 sm 11,40 7.36
10 Ibradimova Madina 2016  28 sm 10,5 7.05
11 O’rtacha 28,4 10,43 7,67
12 Min-mak 1-3 0,1-0,7 7,05-8,6
Pedagogik tadqiqotdan so’ng tajriba guruhida egiluvchanlik jismoniy
qobiliyatlarini rivojlanganlik darajasi (n=10)
4-jadval
№ Ism va familiyasi To’g’ilgan
yili Ko’pirik
(sm) Gimnastika
o’rindig’ida
turgan holda
egilish (sm) Shpakat
yozish
(sm) •
Mirzayeva Dildora 2016  15 sm 5,8 4.02
•
Sharafeddinova
Ruxshona 2015  16 sm 6,54 3.54
•
Achilova Amina 2015  15 sm 6,57 3.40
•
Abdukasimova Asila 2016  14sm 5,00 3.58
•
Ravshanova Parizoda 2015  17 sm 6,7 3.52
•
Raxmatova Sabrina 2016  16 sm 5,59 4.49
•
Alimardonova Amina 2016  18 sm 6,56 3.57
•
Mamadjonova Sabrina 2015  16 sm 6,10 3.42
•
Mamadjonova Madina 2016  15 sm 6,11 3.38
•
Kazimova Nozanin 2015  17 sm 5,45 3.58
•
O’rtacha 15,9 6,42 3,65
•
Min-mak 1-3 0,1-1,7 0,1-1,11
Pedagogik   tadqiqotdan   so’ng   har   ikkala   guruhda   shug’ullangan   bolalarda
egiluvchanlik   jismoniy   qobiliyatlarini   rivojlanganlik   darajasi   jadvallarda
keltirilgan.Tadqiqotdan   avval   va   keyin   har   ikkala   guruhdagi   natijalar   solishtirib
chiqilsa, Ko’pirik (sm) testida nazorat guruhida o’rtacha natijalar atiga 30 dan 28.4
ga yaxshilangan va 2.5 % o’sgan bo’lsa, bu ko’rsatkich tadqiqot guruhida 30 dan
15.9   ga   yaxshilandi,   ya’ni   o’sish   15%   ni   tashkil   etdi.   Nazorat   guruhida   farq   2.5
bo’lsa, tadqiqot guruhida farq 14 ni tashkil qildi.
Gimnastika o’rindig’ida turgan holda egilish (sm) testida nazorat guruhida
o’rtacha   natijalar   11,88   dan   10,43   ga   yaxshilangan   bo’lsa,   o’sish   1,14%   bo’lsa
tadqiqot   guruhi   o’rtacha   natija   11,88   dan   6,42   ga   yaxshilanib   o’sish     18.5%   ni
tashkil qildi. Nazorat guruhidagi farq 1,4 ga teng bo’lsa, tadqiqot guruhidagi farq
5,46 ga teng bo’ldi.
Shpakat yozish (sm) testida esa nazorat guruhida o’rtacha natija 11.36 dan
7,64 ga yaxshilanib o’sish 3.7% ga  teng bo’lgan bo’lsa, tadqiqot guruhida o’rtacha
natija   11.36   dan   3,65   ga   yaxshilanib   o’sish   7.7%   ni   tashkil   qildi.   Nazorat
guruhidagi  farq 3.72 ga teng bo’ldi, tadqiqot  guruhidagi farq 7,71 ga teng bo’ldi,
tadqiqot guruhidagi farq esa 10 ga teng bo’ldi. Tadqiqot guruhida 2 yil davomida
olib   borilgan   turli   uslublarda,   mashqlar   va   harakatli   o’yinlardan   foydalanib   olib
borilgan mashg’ulot egiluvchanlik jismoniy qobiliyatlarini o’shishiga sabab bo’ldi.
Demak,   5-6   yoshli   badiiy   gimnastikachilarning   egiluvchanlik   jismoniy qobiliyatlarini ruvojlantirishda harakatli  o’yinlardan foydalanish samarali ekanligi
o’z isbotini topdi. Shuning uchun biz tomonimizdan o’tkazgan pedagogik tadqiqot
natijalari,   maxsus   5-6   yoshli   badiiy   gimnastikachilarning   egiluvchanlik   jismoniy
qobiliyatlarini   ruvojlantirishda   harakatli   o’yinlardan   foydalanishni   uslublarini
tayyorgarlik jarayoniga tadbiq etish muhim ahamiyatga egadir.
Pedagogik tadqiqotdan oldin va keyin har ikkala guruhdagi natijalar(20 n)
5-jadval
№ Test mashqlari Guruhlar
Nazorat tadqiqot
1 Ko’pirik (sm) Tadqiqotdan oldin 30 30
Tadqiqotdan
keyin 28,4 15,9
2 Gimnastika
o’rindig’ida   turgan
holda egilish (sm) Tadqiqotdan oldin 11,88 11,88
Tadqiqotdan
keyin 10,43 6,42
3 Shpakat yozish (sm) Tadqiqotdan oldin 11.36 11,36
Tadqiqotdan
keyin 7,64 3,65
Demak, shundan xulosa qilish mumkinki, yosh sportchilar mashg’ulotlardan
harakatli o’yinlarni muntazam o’tkazish ularni egiluvchanlik jismoniy qobiliyatini
oshirishda katta rol o’ynaydi.Turli maqsad sari ijro etiladigan egiluvchanlik sifatini
rivojlantirish   mashqlar   yordamida   amalga   oshiririlishi   ma’lum   bo’ldi.
Egiluvchanlikga   oid   mashqlarni   murakkablashtirilgan   sharoitlarda   qo’llash
masalarida   yetarli   darajada   ahamiyat   berilmas   ekan,   binobarin   tanlab   olingan
mavzu  dolzarb  bo’lib,  tadqiqot  asosida  amalga   oshirilishini   taqozo  etadi.  Demak,
shunday   xulosa   qilish   mumkinki   yosh   sportchilar   mashg’ulotlarida   harakatli
o’yinlarni   qo’llash   ularni   egiluvchanlik   qobiliyatlarini   oshirishda   katta   rol
o’ynaydi. 1-diagramma
III BOB BO’YICHA XULOSALAR
Uchunchi bobda keltirilgan tadqiqot natijalari va ularning qiyosiy tahliliga
ko’ra quyidagi xulosalarni qayd etish mumkin:
1.   5-6   yoshli   badiiy   gimnastikachilarning   egiluvchanlik   jismoniy
qobiliyatlarini   rivojlantirish   amaliyotida   umumiy   va   maxsus   mashqlar
ko’nikmasiga   o’rgatish   samaradorligini   oshirish   maqsadida   muayyan   tadqiqotni
tashkil qilishda avvalom bor ushbu jarayonlar sifatini tahlil qilish va murabbiyning pedagogik   tajribasini   o’rganish   lozim.   Olingan   natijalar   asosida   tadqiqotning
maqsadi,   vazifalari,   uslublari   va   uni   tashkil   qilish   tartibini   belgilash   muhim
ahamiyat kasb etadi.
2.   BO’SMlarda   badiiy   gimnastika   sport   to’garak   mashg’ulotida   badiiy
gimnastika   bilan   shug’ullanuvchi   5-6   yoshli   badiiy   gimnastikachilarning
egiluvchanlik   jismoniy   qobiliyatlarini   ruvojlantirish   5-6   yoshlar   o’rtasida
o’tkazilgan   tekshiruvlar   natijasida   umumiy   va   maxsus   jismoniy   mashqlarni
o’rgatish   jarayoni   past   sur’atda   olib   borilishi,   shig’ullanuvchilarning   o’zlashtirish
darjasi qoniqarli emasligi ma’lum bo’ldi.
3.   Dastlabki   tadqiqotlardan   shu   narsa   ma’lum   bo’ldiki,   mashg’ulotlarda
qo’llanib kelinayotgan  an’anaviy  umumiy va maxsus  jismoniy  mashqlar  malakali
badiiy gimnastikachilarni tayyorlash talablariga to’liq javob bermas ekan.
4.   Pedagogik   tajriba   natijalari   umumiy   va   maxsus   jismoniy   mashqlar
ko’nikmalariga   o’rgatish   va   ularni   samarali   o’zlashtirish   takomillashtirilgan
umumiy   va   maxsus   jismoniy   mashqlarga   bog’liq   ekan.   Aynan   shunday   toifaga
mansub   5-6   yoshli   badiiy   gimnastikachilarning   egiluvchanlik   jismoniy
qobiliyatlarini   rivojlantirish   umumiy   va   maxsus   jismoniy   mashqlar   harakat
texnikasini   ham   uning   aniqligini   ham   jadal   sur’atlar   bilan   shakllantirishga   olib
kelishi mumkin ekan.  
UMUMIY XULOSA
Mavzuga oid adabiyotlar tahliliga asosan shu narsa ma’lum bo’ldiki, badiiy
gimnastika   to’garagida   shug’ullanayotgan   qiz   bolalar   mashg’ulotlarida   jismoniy
sifatlarni   rivojlantirishga   hamda   mashg’ulot   jarayonida   harakatli   o’yinlardan
foydalanish   yo’lga   qo’yilmaganligi   aniqlandi.   Adabiyotlarda   keltirilgan
ma’lumotlarga   ko’ra   jismoniy   sifatlarni   shakllantirishda   va   sport   mahoratini takomillashtirishda   moshlashtirilgan   harakatli   o’yinlarning   amaliy   ahamiyati
beqiyos ekanligi e’tirof etilgan.
Badiiy   gimnastika   to’garagida   shug’ullanuvchi   5-6   yoshli   qiz   bolalarda
egiluvchanlik jismoniy qobiliyatlari yetarli darajada rivojlanmaganligi kuzatildi.
Pedagogik tadqiqot natijalariga ko’ra, mashg’ulotlarda qo’llanilgan harakatli
o’yinlarning   murakkablashtirilgan   variantlari   tadqiqot   guruhida     egiluvchanlik
jismoniy   qobiliyatlarini   sezilarli   darajada   o’sishiga   olib   keldi.   Aksincha,   shu
ko’rsatkichlar   mashg’ulotlarda   oddiy   standart   mashqlardan   foydalangan   nazorat
guruhidagi bolalarda ushbu sifatlar 2 yil davomida deyarli o’zgarmaydi.
Pedagogik   tadqiqot   natijalariga   tadqiqot   guruhida   qo’llangan   harakatli
o’yinlarning   murakkablashtirilgan   variantlari   yosh   sportchilar   tayyorgarligida     va
xususan egiluvchanlik jismoniy qobiliyatlarini rivojlantirish jarayonida tadbiq etish
zarurligiga e’tibor qaratadi.
Tadqiqot   davomida   olingan   natijalar   ikkala   guruhda   solishtirilganda   tajriba
guruhida   nazorat   guruhiga   nisbatan   egiluvchanlik   jismoniy   qobiliyatlarini
yaxshilanganligini, ya’ni o’sish 12% ni tashkil etdi.
Pedagogik   tadqiqotdan   so’ng   har   ikkala   guruhda   shug’ullangan   bolalarda
egiluvchanlik   jismoniy   qobiliyatlarini   rivojlanganlik   darajasi   jadvallarda
keltirilgan.Tadqiqotdan   avval   va   keyin   har   ikkala   guruhdagi   natijalar   solishtirib
chiqilsa, Ko’pirik (sm) testida nazorat guruhida o’rtacha natijalar atiga 30 dan 28.4
ga yaxshilangan va 2.5 % o’sgan bo’lsa, bu ko’rsatkich tadqiqot guruhida 30 dan
15.9   ga   yaxshilandi,   ya’ni   o’sish   15%   ni   tashkil   etdi.   Nazorat   guruhida   farq   2.5
bo’lsa, tadqiqot guruhida farq 15% ni tashkil qildi.
Gimnastika o’rindig’ida turgan holda egilish (sm) testida nazorat guruhida
o’rtacha   natijalar   11,88   dan   10,43   ga   yaxshilangan   bo’lsa,   o’sish   1,14%   bo’lsa
tadqiqot   guruhi   o’rtacha   natija   11,88   dan   6,42   ga   yaxshilanib   o’sish   18.5%   ni
tashkil qildi. Nazorat guruhidagi farq 1,4 ga teng bo’lsa, tadqiqot guruhidagi farq
5,46 ga teng bo’ldi.
Shpakat yozish (sm) testida esa nazorat guruhida o’rtacha natija 11.36 dan
7,64 ga yaxshilanib o’sish 3.7% ga  teng bo’lgan bo’lsa, tadqiqot guruhida o’rtacha natija   11.36   dan   3,65   ga   yaxshilanib   o’sish   7.7%   ni   tashkil   qildi.   Nazorat
guruhidagi  farq 3.72 ga teng bo’ldi, tadqiqot  guruhidagi farq 7,71 ga teng bo’ldi,
tadqiqot guruhidagi farq esa 10 ga teng bo’ldi. Tadqiqot guruhida 2 yil davomida
olib   borilgan   turli   uslublarda,   mashqlar   va   harakatli   o’yinlardan   foydalanib   olib
borilgan mashg’ulot egiluvchanlik jismoniy qobiliyatlarini o’shishiga sabab bo’ldi.
Demak,   5-6   yoshli   badiiy   gimnastikachilarning   egiluvchanlik   jismoniy
qobiliyatlarini ruvojlantirishda harakatli  o’yinlardan foydalanish samarali ekanligi
o’z isbotini topdi. Shuning uchun biz tomonimizdan o’tkazgan pedagogik tadqiqot
natijalari,   maxsus   5-6   yoshli   badiiy   gimnastikachilarning   egiluvchanlik   jismoniy
qobiliyatlarini   ruvojlantirishda   harakatli   o’yinlardan   foydalanishni   uslublarini
tayyorgarlik jarayoniga tadbiq etish muhim ahamiyatga egadir.
Tadqiqot   guruhida   2   yil   davomida   olib   borilgan   turli   uslublarda,   ya’ni
maxsus   mashqlar   va   harakatli   o’yinlardan   foydalanib   olib   borilgan   mashg’ulot
egiluvchanlik   jismoniy   qobiliyatlarining   o’sishiga   sabab   bo’ldi.   Demak,   yosh
badiiy gimnastikachilarning egiluvchanlik jismoniy qobiliyatlarini rivojlantirishda
turli   uslublarni   samarali   ekanligi   o’z   isbotini   topdi.   Shuning   uchun   o’tkazilgan
pedagogik   tadqiqot   natijalari,   egiluvchanlik   jismoniy   qobiliyatlarini
rivojlantirishda   harakatli   o’yinlardan   foydalanishni   uslublarini   tayyorgarlik
jarayonida qo’llash muhim ahamiyatga egadir.
AMALIY TAVSIYALAR
• Tadqiqot   davomida   egiluvchanlik   jismoniy   qobiliyatlarini   rivojlantirishga
qaratilgan   harakatli   o’yinlar   majmuasidan   yosh   badiiy   gimnastikachilar
o’quv-mashg’ulotlari   jarayonida   tadbiq   etish,   ularning   jismoniy,   texnik
tayyorgarligini samarali shakllantirishga asos bo’ladi. • Egiluvchanlik   jismoniy   qobiliyatlarini   shakllanish   dinamikasini   muntazam
baholab borishda o’z mukammalligini mazkur tadqiqot davomida namoyish
etgan   uslub   va   test   mashqlarini   gimnastikachilar   tayyorlash   amaliyotida
qo’llash   o’quv-mashg’ulot   jarayonini   ilmiy   asosda   tashkil   qilish   imkonini
beradi.
• O’yinni   to’g’ri   tanlash     va   maqsadga   muvofiq   yo’sinda   o’tkazish   juda
muhim   ahamiyatga   ega.   O’yin   rahbari   bolalar   jamoasini   yaxshi   bilishi,   har
bir   o’yinning   mazmuni   va   qoidalari   bilan   mufassal   tanishishi,   yuksak
pedagogik mahoratga ega bo’lishi lozim.
• Murabbiy o’yinni o’tkazishda tayyorgarlik ko’rishda uning aniq vazifalarini
belgilab   chiqadi,   bu   vazifalar   bolalarning   yoshiga   mos,   ya’ni   ular   bajara
oladigan bo’lishi kerak.
• O’yinlarni   rejalashtirishda   ularning   mazmuni   va   o’zaro   bog’liqligini   ham
unutmaslik   kerak.   Shuningdek,   bunda   qatnashuvchilarning   o’sish   va
tayyorgarlik darajasiga mos o’yinlarni tanlash va o’tkazish lozim.
• Murabbiy   har   bir     mashg’ulot   uchun   bolalar   organizmiga   har   taraflama
ijobiy   ta’sir   etuvchi   turli   mashq   va   harakatli   o’yinlarni   tanlashi   va   ularni
o’tkazishda har xil usullardan foydalanib borishi lozim.
• Mashg’ulotlarda   shuningdek,   turli   o’yinlarni   o’tkazish   jarayonida
o’rganiladigan   mateiallarning   metodik   jihatdan   izchilligiga   alohida   e’tibor
berish 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI • O’zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Sh.M.   Mirziyoyev   milliy   taraqqiyot
yo’limizni   qat’iyat   bilan   davom   ettirib,   yangi   bosqichga   ko’taramiz.
Toshkent-“O’zbekiston” 2017 y.
• O‘zbekiston Respublikasi “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun “Turkiston” gazetasi. 29
avgust 1997 yil. N 464-1
• O‘zbekiston   Respublikasi   “Kadrlar   tayyorlash   milliy   dasturi”.   «Ma’rifat»
gazetasi. 1 aprel 1998 yil.
• O‘zbekiston Respublikasi “JISMONIY TARBIYA VA SPORT TO‘G‘RISIDA”gi
Qonuni. 4.09.2015 yil. O’RQ-394-son.
• I.A.Karimov.“ Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo’lida xizmat qilish
eng oliy soadatdir” Toshkent 2015 y
• O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2017-   yil-   3   iyundagi     «Jismoniy
tarbiya va ommaviy sportni yanada   rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi
PQ-3031-son li qarori
• O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2018-yil   25-yanvardagi   «Umumiy
o‘rta,   o‘rta   maxsus   va   kasb-hunar   ta’limi   tizimini   tubdan   takomillashtirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi  farmoni
• O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M.Mirziyoev raisligida  2017- yil 31- 
oktyabr kuni jismoniy tarbiya va sport sohasida boshqarish tizimini 
takomillashtirish, ommaviy sportni rivojlantirish, iqtidorli sportchilarni tanlash 
va tarbiyalash, sohani malakali kadrlar bilan mustahkamlash hamda zamonaviy 
sport inshootlarini barpo etish
•  Kerimov F.A., Umarov M.N. Sportda prognozlashtirish va modellashtirish., T., 
2005. 
•  Umarov D.X. Dastlabki tayyorgarlik bosqichida yosh gimnastikachilarning 
jismoniy sifatlarini rivojlantirish texnologiyasi //Fan-sportga// -T., -№2.- b.10-14
• Eshtayev A.K.. Gimnastika darsi; O’quv qo llanma. –T.: 2004.-120 b ‟
• Eshtayev A.K. “Sport gimnastika mashg ulotining nazariy asoslari.” T.: 	
‟
O zDJTI nashr.: 2000y 	
‟ • Eshtayev A.K., Karabayeva.D., Xasanova. N., Badiiy gimnastikada buyumsiz 
bajariladigan mashqlarni o’rgatish usuli. 2013.
• Abdumalikov R., Abdullayev A. Xalq milliy o’yinlari mazmunida ma’aviyat 
asoslari. T.: 1995. – B.14. 
• Abdullayev.A, Xonkeldiyev.SH “Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati” T- 
2005
• Kerimov.F., Umarov.M. Sportda prognozlashtirish va modellashtirish. Darslik. 
Tosh.2005 
• Kerimov.F Sport kurashi nazariyasi va uslubiyati. Darslik. Tosh.2005
• Petrov P. Metodika prepodavaniya gimnastiki v shkole darslik M, 2003 g 
• Sushko G.K.Gimnastika i metodika yeyo prepodavaniya TDPU, 2008 g
•  Shlemin A.M., Brikin A.T. Gimnastika: – Tashkent, o‘qituvchi, 1987 g (na 
uzb.yaz.). 
• Yefimenko A.I., Yuldashev Q.Q., Umarov M.N. Gimnastika darsining 
samaraligini oshirish usullari. Tashkent, 1995 g 
• Umarov D.X. Dastlabki tayyorgarlik bosqichida yosh badiiy 
gimnastikachilarning jismoniy sifatlarini rivojlantirish texnologiyasi // Fan-
sportga. - T., 2007. -№2. - B.10-14. 
• Аркаев Л.Я., Сучилин Н.Г. Как готовит чемпионов// Теория и технология 
подготовки гимнастов высшей квалификации. – М.: ФиС, 2004. – 326 с. 
• Болобан В. Н. Анализ техники акробатических упражнений. Метод. 
рекомендации. - Киев: УГУФВС, 1994. - 32 с. 
• Петров П. Методика преподавания гимнастики в школе учебник М, 2003 г 
• Малинина Н.Н. Гимнастика и методика преподавания. Ташкент, 2001 г  • Умаров Д.Х., Умаров М.Н., Эштаев А.К. Оздоровително-развивающиэ 
виды основной гимнастики. Учеб. пособий. – Т.: ЎзДЖТИ, 2006. - 210 б. 
• Умаров М.Н., Эштаэв А.К. Планирований и распределений средств 
тренировки гимнастов на началном этапе подготовки. Учеб. пособий. – Т.: 
УзГИФК, 2004. -154 с. 
• Умаров М.Н, Эштаeв А.К. Разработка моделных характеристик гимнастов 
высокой квалификации. // Фан спортга. – Т., 2004. -№1. - С. 35.
• www.sport-athlet.com   
•  www.gimnastik.ru/athletics   
• Ziyonet ta’lim tarmog’i  http://www.ziyonet.uz 
•  Qidiruv portali  http://www.google.uz 
•  Qidiruv portali  http://www.uz 
•  Respublika ta’lim portali  http://www.edu.uz 
•  Respublika pedagogik ta’lim portali  http://www.pedagog.uz

5-6-YOSHLI BADIY GIMNASTIKACHILARNING EGILUVCHANLIK JISMONIY QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISH USULLARI MUNDARIJA KIRISH 3-9 I BOB. 5-6 YOSHLI BADIIY GIMNASTIKACHILARNING EGILUVCHANLIK JISMONIY QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISH USULLARI NING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI 10-29 I.1.Badiiy gimnastika sport turi haqida 10-13 I.2. 5-6 yoshli badiiy gimnastikachilarning egiluvchanlik jismoniy qobiliyatlarini rivojlantirish usullari 13-16 I.3.Badiiy gimnastika sport turning xususiyatlari 16-22 I.4.Badiiy gimnastikachilarda jismoniy sifatlarning rivojlanishi 22-28 I Bob Bo’yicha xulosalar 28-29 II BOB.TADQIQOT USULLARI VA UNI TASHKIL ETISH. 30-33 II.1.Tadqiqot vazifalari 31 II.2. Tadqiqot uslublari 31 II.3. Ilmiy –uslubiy adabiyot manbalarini tahlil qilish va amaliy tajribalarni umumlashtirish 32 II.4.So‘rovnomani o‘tkazilishi va tashkil etilishi 32 II.5.Badiiy gimnastika jarayonini pedagogik kuzatish 32 II.6. Matematik-statistik uslub 33 II.7. Tadqiqotning o’tkazilishi 33 III BOB. 5-6 YOSHLI BADIIY GIMNASTIKACHILARNING EGILUVCHANLIK JISMONIY QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISH NING VOSITA VA USLULLARI 34-78 III.1. 5-6 yoshli badiiy gimnastikachilarning egiluvchanlik jismoniy qobiliyatlarini rivojlanganligini aniqlash bo’yicha anketa natijalari tahlili 34-35 III.2. Egiluvchanlik jismoniy qobiliyatlarini tarbiyalashning usul va vositalari 35-71 III.3. Pedagogik tadqiqot natijalari. 72-77 III BOB BO’YICHA XULOSALAR 78 UMUMIY XULOSA 79-80 AMALIY TAVSIYALAR 81 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 82-84

KIRISH Mavzuning dolzarbligi . Aholi o‘rtasida sog‘lom turmush tarzini qaror toptirish, o‘sib kelayotgan yosh avlodni har jihatdan barkamol etib tarbiyalash mamlakatimizda olib borilayotgan siyosatning ustuvor vazifalaridan biridir. Yuqori marralarni ko‘zlagan xalqgina, o‘zligi va millat davomchilari bo‘lmish yosh avlodni har tomonlama bilimli, ma’nan etuk va jismonan barkamol bo‘lishi uchun shart-sharoitlar va imkoniyatlar yaratib beradi. Bu borada mamlakatimizda juda ko‘plab ijobiy ishlar amalga oshirilmoqda. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi va Prezidentimiz tomonidan chiqarilayotgan “Jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish” to’g’risidagi Farmon va qarorlar yurtimizda ushbu sohaning siyosat darajasiga ko’tarilganidan dalolat beradi. Ulardan O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan 2017 yil 7 fevraldagi PF- 4947 sonli “2017-2021 yillarda O’zbekistonni rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakat strategiyasi ” haqidagi farmoni, 2017 yil 3 iyundagi “Jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish” to’g’risidagi” PQ-3031- sonly Qarori hamda 2019-2023 yillarda O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va ommaviy sportni rivojlantirish Konsepsiyasi ushbu sohani rivojiga katta hissa qo’shayotgan me’yoriy huquqiy hujjatlar sifatida xizmat qilmoqda. Badiiy gimnastika – sport turi, buyum (tasma, koptok, halqa, arg amchi)ʻ bilan va usiz turli nafis gimnastika va raqs mashqlarini musiqa ostida bajarish bo yicha ayollar musobaqalari. Xalqaro sport musobaqalarining hozirgi zamon ʻ dasturida ko p kurash (bitta majburiy va buyumlar bilann uchta erkin mashqlar) ʻ hamda buyum bilan guruh bo lib erkin mashqlari mavjud. G oliblar ko p kurashda, ʻ ʻ ʻ alohida va guruh bo lib bajariladigan mashqlarda aniqlanadi. Sportchilarning ʻ mashqlari 10 balli tartib bo yicha baholanadi. 40-yillardan badiiy gimnastika ʻ

musobaqalari o tkazila boshlandi. 50-yillar oxirida ʻ Xalqaro gimnastika federatsiyasi (FIJ) badiiy gimnastikani sport turi sifatida tan oldi. 1963 -yildan toq yillari jahon chempionatlari o tkazilmoqda, 70-yillar boshidan Intervideniye ʻ Kubogi uchun yirik xalqaro musobaqalar tashkil qilinmoqda. 1984 -yildan Olimpiya o yinlari ʻ dasturiga kiritilgan. Badiiy gimnastika juda yosh sport. U buyuk Mariinskiy teatrining baletmeysterlari tufayli paydo bo'ldi. Zamonaviy badiiy gimnastika raqobatbardosh sport turi sifatida 1940 yillarning boshlarida sobiq SSSRda shakllandi.Gimnastika, akrobatika, raqs, silliq, egiluvchan, jismsiz plastik mashqlardan tashkil topgan murakkab kombinatsiyalar: - sakrash arqon - halqa - to'p - tayoq, lenta. Badiiy gimnastika go'zal musiqa bilan birga olib boriladi.Sportchilarning chiqishlari 13 metrdan 13 metrgacha bo'lgan maxsus gilamchada o'tkaziladi. Badiiy gimnastika musobaqalarida asosan ayollar ishtirok etishadi. Ammo, masalan, Yaponiyada erkaklar ushbu sport turiga jalb qilingan. Badiiy gimnastikadagi chiqishlarni 3 guruh hakamlar baholaydilar (mashqlar, texnika, xoreografiya, badiiy mahorat va ijro etish qiyinligi). Sport gimnastikasi o'rtasidagi farq sport gimnastikasi Badiiy gimnastika mashqlarni chig'anoqlarda va armaturalarda bajaradi, ba'zida yengil va nafis buyumlar bilan xoreografik mashqlarni bajaradigan musiqaga, deyarli har doim gimnastikachilar uchun baholar 2 guruh hakamlaridan iborat: birinchisi texnikaga ball beradi, ikkinchisi sifat uchun. Mashqlar Gimnastikachilarga 3 ta sudyalar guruhi beriladi: birinchisi mashqlarning murakkabligi uchun ball beradi, ikkinchisi badiiylik uchun, uchinchi mashq bajarish uchun eng qadimgi hisoblanadi. Sport g'oyalari zamonaviy shaklda XX asrning 40-yillarida paydo bo'lgan bo'lib, asosan erkaklar va ayollar orasida mashhur bo'lib, asosan ayollar orasida mashhurdir.Quvvat gimnastikasida kuch komponenti juda muhimdir. Badiiy gimnastikada birinchi navbatda moslashuvchanlik va epchillik muhim ahamiyatga ega. Aslida gimnastika - eng qadimgi sport turlaridan biri. Tarixchilar birinchi gimnastika mashqlari qadimgi Gretsiyadagi Olimpiya o'yinlaridan ancha oldin paydo bo'lganligini aniqladilar.

Zamonaviy shaklda, gimnastika bilan shug'ullanadigan asosiy fanlar XIX asr oxirida ma'lum bo'ldi. 1881 yilda Xalqaro gimnastika federatsiyasi tashkil etildi. 1896 yilda ushbu sport turi Olimpiada dasturiga kiritilgan. 1903 yildan beri gimnastika bo'yicha jahon chempionatlari o'tkazib kelinmoqda. Ushbu sport turi sobiq SSSRda, keyin esa zamonaviy Rossiyada faol rivojlandi. 1920 yillarning oxiridan boshlab gimnastika bo'yicha Sovet Ittifoqining milliy chempionatlari o'tkazildi. Uning turli xil mashqlari maktab jismoniy tarbiya dasturlariga kiritilgan. sobiq SSSR va Rossiya sportchilari gimnastika bo'yicha xalqaro musobaqalarda ko'p marotaba g'olib bo'lishdi.Ushbu sport turi bo'yicha musobaqalar g'oliblari hakamlar tomonidan sportchilarning chiqishlarini baholashning ob'ektiv va subyektiv mezonlari asosida belgilanadi.Ushbu ish bo'yicha sudyalar 2 guruhda ishlaydi. Birinchisiga tegishli bo'lganlar sportchi tomonidan bajariladigan gimnastika mashqlarining murakkabligini baholaydilar. Odatda bu 2 ta mutaxassis. Ikkinchi guruh sudyalari texnikaga, shuningdek mashqlarning sifatiga qarashadi. Odatda sud tizimida bunday 6 mutaxassis bor. Ikkala sudyaning baholariga qarab gimnast uchun umumiy ball to'planadi. Shu bilan birga, 1-guruhga tegishli mutaxassislar yagona baho berishadi. 2-chi brigada ishlaydigan sudyalar mustaqil ballar berishadi, ularning eng yaxshisi va eng yomoni hisobga olinmaydi va boshqa baholar asosida o'rtacha ball belgilanadi. Agar jamoaviy chempionat haqida gapiradigan bo'lsak, unda individual sportchilar tomonidan olingan ballar umumlashtiriladi. Shu bilan birga, gimnastikachilar tomonidan namoyish etilgan barcha natijalarni hisobga olish mumkin emas. Shunday qilib, masalan, Olimpiada saralash bosqichlarida, qoida tariqasida, 5 sportchi paydo bo'ladi, 4 ta eng yuqori ko'rsatkich hisobga olinadi. Final bosqichlarida, o'z navbatida, 3 sportchi o'zaro raqobatlashadi va yakuniy hisobni hisoblashda ularning barcha ballari hisobga olinadi. Olimpiya gimnastikasi jamoasida jami 6 sportchi qatnashishi mumkin.

Har bir gimnastika mashqlari 3 bosqichga bo'linadi - boshlanish, asosiy qism, shuningdek yakunlash (aslida sport moslamasidan sakrash bilan ifodalanadi). Sudyalar ularni alohida baholaydilar. Agar mashqning biron bir bosqichi juda muvaffaqiyatli bo'lmasa, umumiy ball sezilarli darajada kamayishi mumkin.Ushbu sport turi musiqaga turli xil mashqlarni bajaradigan sportchilarni o'z ichiga oladi. Bunday holda, turli xil yorug'lik moslamalaridan foydalanish mumkin - masalan, sakrash ipi, halqa, lenta. Dunyoning eng yirik musobaqalarida badiiy gimnastika tegishli buyumlarsiz deyarli keng tarqalgan emas. Sportchilar intizom doirasidagi chiqishlari 13 metrdan 13 metrgacha bo'lgan maxsus gilamchada o'tkaziladi. Badiiy gimnastika - Rossiyada va boshqa postsovet mamlakatlarida juda mashhur sport. Shuningdek, u Kanada, Ispaniya, Yaponiya va Isroilda tarqalgan. Ushbu fanning tarixi juda qiziq.Zamonaviy badiiy gimnastika raqobatbardosh sport turi sifatida 1940 yillarning boshlarida SSSRda shakllandi. Bungacha mamlakatimizda ushbu gimnastika san'atining malakali maktablari yaratilgan. 1941 yilda ko'rib chiqilayotgan sport intizomi bo'yicha Leningrad chempionati bo'lib o'tdi. Ulug' Vatan urushi va urushdan keyingi birinchi yillarda musobaqalar o'tkazilmadi. Ammo 1948 yilda badiiy gimnastika bo'yicha Butunittifoq chempionati bo'lib o'tdi.Yosh avlodning jismoniy jihatdan to’kis sog’lom mehnatga va Vatanni himoya qiluvchi tarzida o’sishidan xalq ham, jamiyat ham manfaatdor. Buning uchun o’quvchilar jismoniy madaniyat bilan chuqur shug’ullanishlari, turli sport turlari bilan muntazam shug’ullanishlari, iqtidorli sportchilarni tanlab olish, ularni Osiyo, jahon, Olimpiada o’yinlarida muvaffaqiyatli ishtirok etishlarini ta’minlash kerak bo’ladi. Magistrlik dissertasiya ishining ilmiy uslubiy adabiyotlar tahlili: Mutaxassis olimlarning fikriga ko’ra shug’ullanuvchining yoshi, jinsi va jismoniy imkoniyatlarini e’tiborga olmasdan rejalashtirilgan va qo’llaniladigan mashqlar yuklamasi barvaqtmi yoki kechmi uning organizmiga salbiy ta’sir ko’rsatadi, turli jarohatlar va zo’riqishlarga olib kelishi mumkin (L.P.Matveev,1999; L.P.Volkov,2002; V.N.Platonov, 2004; J.K.Xoldorov,2008).