Axborot texnologiyasi evolutsiyasi, axborot tizimlari Reja: 1. Axborot texnologiyasi evolutsiyasi 2. Avtomatlashtirilgan axborot tizimlari 3. Boshqaruvda axborot texnologiyalari 4. Tadqiqot va loyihalashda Axborot texnologiyalari 5. AKT vositalari va ularning ta’lim jarayonida qo’llash imkoniyatlari 6. Shaxsning ta’lim tarbiyasi va rivojlanishida zamonaviy axborot texnologiyalari va pedogogik dasturiy vositalari 7. O’quv maqsadli electron vositalar yaratish va pedogogik ergonomik talablar 8. O’quv-tarbiya jarayoninig axborot metodik ta’minoti va o’quv muassasi tashkiliy boshqaruv tizimini avtomatlashtirish 9. Ta’limiy internet resurslar va ulardan o’quv jarayonida foydalanish 10. AKT vositalaridan ta’lim jarayonida foydalanishning istiqbolli yo’nalishlari va kelajagi

A xborot t exnologiy asi ev olut siy asi   XX asrning  50  – yillarida  Yangi  fan  – informatika  faniga  asos  solindi.  Informatika termini  lotincha  “informatio”  so’zidan  kelib  chiqqan  bo’lib,  tushuntirish,  xabar qilish,  bayon  etish  ma’nolarini  anglatadi.  Ba’zi  manbalarda  keltirilishicha, “Informatika”  atamasi  dastlab  1960  – yillarida  Fransiyada  vujudga  kelgan.  Bu  so’z fransuz  tilidagi  informatsiya  (information)  va  avtomatika  (automatique)  so’zlarini birlashtirilishidan  hosil  bo’lib,  “axborotlarni  avtomatik  qayta  ishlash”  degan ma’noni  bildiradi.      Informatika  inson  faoliyatining  turli  jabhalarida  axborotlarni izlash  va  undan  foydalanish  masalalari  bilan  Shug’ullanuvchi  fandir.    Informatika  quyidagi  masalalar  guruhini  tadqiq  qiladi  va  o’rganadi:      texnik, axborotlarni  ishonchli  yig’ish,  saqlash,  jo’natish,  qayta  ishlash  va  uzatish  usullarini o’rganish  bilan  bog’langan.      semantiklik,  axborotlarni  o’rganishda  axborotning mohiyatini  ochish  va  uning  elementlarining  mazmunan  ahamiyati  o’rtasidagi munosabatlarni  ko’rsatish  imkoniyatini  beradi;      pragmatiklik,  axborotlarning amaliy  jihatidan  foydaliligi,  iste’molchi  uchun  qanchalik  qimmatli  ekanligi  va qaror  qabul  qilishdagi  ahamiyati  nuqtai  nazaridan  ko’rib  chiqadi.      sintaksislik, ayrim  ilmiy  – faoliyat  sohalarini  formallashtirish  va  avtomatizatsiyalash  masalalari bilan  bog’langan,  jumladan,  indekslash,  mashina  tarjimasi  va  h.q. Axborot kommunikatsiya texnologiyalari evolyutsiyasi ‒      XIX  asrning ikkinchi  yarimigacha  axborot  texnologiyasining  asosini  pero,  siyohdon  va buxgalteriya  daftari  tashkil  etgan.  Kommunikatsiya  (aloqa)  paket  (rasmiy  hujjatlar solingan  konvert)  yuborish  orqali  amalga  oshirilar  edi.  Axborotlarni  qayta  ishlash mahsuldorligi  o’ta  past  bo’lib,  har  bir  xat  alohida,  qo’lda  ko’chirib  olingan.  Qaror qabul  qilish  uchun  bir    biriga  qo’shiladigan  hisob    kitobdan  boshqa  axborot  ham ‒ ‒ bo’lmagan.      «Qo’l»  axborot  texnologiyasi  o’rniga  XIX  asr  oxirida  «mexaniq» texnologiya  kirib  keldi.  Yozuv  mashinasi,  telefon,  diktafonning  kashf  etilishi, jamoa  pochtasi  tizimining  takomillashuvi  – bularning  bari  avvaliga  axborotni  qayta

ishlash texnologiyasida,  so’ng  ish  mahsuldorligida  sezilarli  o’zgarishlar  yuz berishiga  zamin  bo’ldi.  Mohiyatan,  mexaniq  texnologiya  mavjud  muassasalarda tashkiliy  tarkibining  shakllanishiga  yo’l  ochib  berdi.  XX  asrning  40    60  yillarida ‒ «elektr»  texnologiyasi  paydo  bo’lib,  u echib  almashtiriladigan  elementlarga  ega elektr  yozuv  mashinkalari,  oddiy  qog’ozdan  foydalanuvchi  nusxa  ko’chirish mashinasi,  portativ  diktafonlardan  iborat  edi.  Aynan  shu  vositalar  hujjatlarni  qayta ishlash  sifati,  soni  va  tezligini  oshirish  hisobiga  boshqarish  faoliyati  yaxshilandi. Ko’pgina  zamonaviy  muassasalar  «elektr»  texnologiyasiga  asoslangan. 1.  Axborot  texnologiyalari  evolyutsiyasi  –  axborot  texnologiyalari  taraqqiy etishining  asosiy  bosqichlari   Axborot   texnologiyasining   rivojlanishi   bir   nechta bosqichlarni   o ‘ z   ichiga   oladi .   XIX   asrning   ikkinchi   yarimigacha   axborot texnologiyasining   asosini   pero ,   siyohdon   va   buxgalteriya   daftari   tashkil   etgan   ( qo ‘ l axborot   texnologiyasi ).   Kommunikatsiya  (aloqa)  paket  (rasmiy  hujjatlar  solingan konvert)  yuborish  orqali  amalga  oshirilar  edi.  Axborotni  qayta  ishlash mahsuldorligi  o‘ta  past  bo‘lib,  har  bir  xat  alohida,  qo‘lda  ko‘chirib  olingan.  Qaror qabul  qilish  uchun  bir-biriga  qo‘shiladigan  hisob-kitobdan  boshqa  axborot  ham bo‘lmagan.  “Qo‘l”  axborot  texnologiyasi  o‘rniga  XIX  asr  oxirida  “mexanik” texnologiya  kirib  keldi.  Yozuv  mashinasi,  telefon,  diktafonning  kashf  etilishi, jamoa  pochtasi  tizimining  takomillashuvi  – bular  bari  avvaliga  axborotni  qayta ishlash  texnologiyasida,  so‘ng  ish  mahsuldorligida  sezilarli  o‘zgarishlar  yuz berishiga  zamin  bo‘ldi.  Mohiyatan,  mexanik  texnologiya  mavjud  muassasalarda tashkiliy  tarkibining  shakllanishiga  yo‘l  ochib  berdi.  XX  asrning  40-60  yillarida “elektr”  texnologiyasi  paydo  bo‘lib,  u echib  almashtiriladigan  elementlarga  ega elektr  yozuv  mashinkalari  oddiy  qog‘ozdan  foydalanuvchi  nusxa  ko‘chirish mashinasi,  portativ  diktafonlardan  iborat  edi.  Aynan  shu  vositalar  hujjatlarni  qayta ishlash  sifati,  soni  va  tezligini  oshirish  hisobiga  boshqarish  faoliyati  yaxshilandi. Ko‘pgina  zamonaviy  muassasalar  «elektr»  texnologiyasiga  asoslanadi.  1960 yillarning  ikkinchi  yarmidan  esa  “elektron”  (yoki  “kompyuter”)  texnologiyasi yuzaga  kela  boshladi  va  axborotning  shaklini  emas,  mazmunini  o‘zgartirishga urg‘u  berila  boshlandi.  Ma’lumki,  boshqaruvning  axborot  texnologiyasi  axborotni qayta  ishlash  bo‘yicha  eng  kamida  quyidagi  muhim  uchta  tarkibiy  qismga  ega bo‘lishi  lozim:  hisobga  olish,  tahlil  va  qaror  qabul  qilish.  Bularni  kompyuterlarda amalga  oshirish  tobora  murakkablashib  bormoqda.  Chunki,  o‘zida  sanoqsiz ma’lumotlarni  jamlagan  “qog‘ozlar  dengizi”  tobora  kengayib  bormoqda. Axborotni  taqdim  etish  tizimining  rivojlanishi.  Aytish  mumkinki,  axborot texnologiyasi  bir  necha  million  yillar  avval  odamzod  o‘rtasida  ilk  bor  o‘zaro muloqotga  kirishish  usullari  (turli  tovushlar  chiqarish,  imo  ishora,  hatti-harakatlar qilish)  paydo  bo‘lishi  bilan  birga  yuzaga  kelgan  deb  aytish  mumkin.  Bunda axborot  almashinuvi  faqat  yakka  shaxslar  o‘rtasidagina  amalga  oshirilgan.  Nutq

paydo bo‘lishi  bilan  birga(taxminan  100  ming  yil  oldin)  odamlar  miyasida  axborot to‘planishi  imkoniyati  yuzaga  keldi. Keyingi  bosqichda,  ya’ni  yozuvning  paydo  bo‘lishi  (5-6  ming  yil  avval) insoniyatning  umumiy,  jamoa  xotirasining  yuzaga  kelishiga  sabab  bo‘ldi.  Aynan yozuvning  paydo  bo‘lishi  axborotni  to‘plash,  uzatish,  qayta  ishlash,  saqlash  va etkazish  kabi  to‘liq  jarayonni  amalga  oshirishga  imkoniyat  yaratib  berdi.  Bu imkoniyat  tufayli  axborot  moddiy  tashuvchilarda  qayd  etila  boshlandi.  Axborot tizimi  va  texnologiyasining  keyingi  taraqqiyoti  asosan  kommunikatsiya  vositalari bilan  bog‘liq.  Kommunikatsiya  tizimining  rivojlanishi.  Axborot  texnologiyasining rivojlanishi  axborotni  taqdim  etish  tizimidan  tashqari,  axborot  kommunikatsiya vositalarini  takomillashtirish  bilan  bog‘liq  edi.  Ular  axborotning  nomoddiy tashuvchisi,  ya’ni  nutq  paydo  bo‘lgandan  so‘ng  yuzaga  kelgan.  Buni  axborot texnologiyasining  rivojlanishi  tarixidagi  ilk  “portlash”  deb  baholash  mumkin  edi. Taraqqiyotning  keyingi  fazasi  – qog‘oz  kashf  qilingunga  qadar  axborotning moddiy  tashuvchi  vositalari  o‘zgarib  bordi.  Ya’ni,  so‘zlarni  toshga  o‘yib  yozish orqali  birinchi  marta  axborotni  ko‘z  bilan  ko‘rib  qabul  qilish  imkoniyati  yuzaga keldi.  Eramizdan  avvalgi  to‘rtinchi  ming  yillikda  avvaliga  loydan,  so‘ng yog‘ochdan  yasalgan  tablichkalarga  yozishga  o‘tildi  va  bu  axborot- kommunikatsiyalarga  dinamik  mazmun  kasb  etdi.  Papirusning  kashf  etilishi axborot  tashish  vositasining  hajmini  oshirdi  va  unga  buyoq  qo‘llash  imkoniyati mavjudligi  bois  ahamiyati  ham  oshib  bordi.  Pergamentning  paydo  bo‘lishi (eramizdan  avvalgi  III  asr)  bilan  esa  yangi  axborot  «portlashi»  ro‘y  berdi: axborotning  eng  maqbul  tashuvchisi  – kitob  yuzaga  keldi  (IV  asr).Axborot texnologiyasining  qog‘oz  fazasi  V  asrdan  boshlanadi.  Bu  paytda  qog‘oz  (II  asrda Xitoyda  kashf  etilgan)  Evropa  mamlakatlarining  sanoat  ishlab  chiqarish  obyektiga aylangan  edi.  Shundan  keyingi  davr  axborot  texnologiyasi  rivojlanishida  katta  rol o‘ynadi.  Shundan  so‘ng  savdo  va  hunarmandchilik  rivojlangach  shahar  pochtasi, XV  asrdan  boshlab  esa  xususiy  pochta  (G‘arbiy  Evropa),  XVI-XVII  asrlarda markaziy  qirollik  pochtasi  (Frantsiya,  Shvetsiya,  Angliya  va  boshqalar)  yuzaga keldi.  Ushbu  barqaror  kommunikatsiya  tufayli  axborot  faoliyatiga  yanada  ko‘proq odamlar  jalb  etilmoqda  va  u yirikroq  mintaqalarni  qamrab  olmoqda.  Germaniyada kitob  chop  etilishining  kashf  etilishi  (XV  asr  o‘rtasida)  axborot  texnologiyasi rivojlanishi  jarayonida  kashfiyot  bo‘ldi.  Bu  hol  unga  ommaviylik  olib  keldi. Mohiyatan  bu  tabiatshunoslikda  ilmiy-texnik  taraqqiyotining  yangi  bosqichi  bo‘lib qoldi.  Ilmiy-texnik  atamaning  paydo  bo‘lishi  axborot  texnologiyasida  sifat o‘zgarishini,  ko‘p  nushada  kitob,  jurnal,  gazeta,  geografik  harita,  texnik chizmalarning  chop  etilishi  esa  miqdor  o‘zgarishini  keltirib  chiqardi.

XIX asr  oxiridagi  texnik  inqilob  bilan  bog‘liq  axborot  texnologiyasi rivojlanishidagi  yangi  bosqich  barqaror  xalqaro  kommunikatsiya  shakli  sifatida pochta  aloqasining  yuzaga  kelishi  bilan  izohlanadi.  Ayni  davrda  fotografiya  (1879 y.),  telegraf  (1832  y.),  telefon  (1876  y.),  radio  (1895  y.)  kashf  qilingan  edi. Axborot  texnologiyasi  rivojlanishida  foydalanuvchi  uchun  qulay  shaklda  axborotni olish,  saqlash  va  tezda  uzatishning  umumjahon  tizimini  yaratish  davri  yuzaga keldi.  Bu  esa  axborotni  texnik,  ijtimoiy  va  iqtisodiy  taraqqiyotning  harakatlanuvchi kuchiga  aylantirdi  hamda  zamonaviy  texnik  inqilob  bosqichida  uning  etakchilik kuchini  belgilab  berdi.  Natijada  uzoq  yillar  davomida  jamiyatda  juda  katta  hajmda axborot  to‘planib  qolishi  va  undan  oqilona  foydalana  olmaslik  masalasini  hal  etish imkoniyati  yuzaga  keldi. Av t omat lasht irilgan axborot t izimlari Hozirgi  kunda  axborot  tizimi  haqida  kompyut е r  t е xnikasi  yordamida  amalga oshirilgan  tizim  d е gan  fikr  yuzaga  k е lgan.  Axborot  t е xnologiyalari  kabi  axborot tizimlari  ham  t е xnik  vositalardan  foydalanib  va  ularsiz  ham  faoliyat  ko`rsatishi mumkin.  Bu  iqtisodiy  jihatdan  maqsadga  muvoffiq  masala.   Iqtisodiy  ob' е kt axborot  tizimida  axborot  hajmining  o`sishi,  uni  yanada  murakkab  usullarda  qayta ishlashni  t е zlashtirish  ehtiyoji  axborot  tizimining  ishini  avtomatlashtirish,  ya'ni axborotlarni  qayta  ishlashni  avtomatlashtirish  zaruriyatini  k е ltirib  chiqaradi. Axborot  tizimi  tushunchasi  ko`p  qirrali,  uning  mazmuni  va  mohiyati  axborot t е xnologiyasi  qo`llanilayotgan  ob' е ktning  o`ziga  xos  xususiyatlari,  xossalari  bilan b е lgilanadi.  Axborot  tizimini  to`liq  va  har  tomonlama  bilish  uchun  uning  o`ziga xos  xususiyatlari  tizimini  aniqlash  k е rak  bo`ladi.  Shu  maqsadda  quyida  axborot tizimini  har  bir  qator  b е lgilariga  ko`ra  tasniflash  variantlari  ko`rib  chiqiladi.   avtomatlashtirish  darajasi; -  boshqarish  jarayonining  turlari  bo`yicha; -  qo`llanilish  sohalari  bo`yicha; -  boshqarish  ob' е ktining  ishlash  sohasi  bo`yicha; -  qo`llanilish  yo`nalishi  bo`yicha; -  boshqaruv  tizimidagi  darajasi  bo`yicha  va  hakazo. Avtomatlashtirish   darajasiga   ko`ra   avtomatlashtirilgan,   avtomatik   va noavtomatlashtirilgan  (an'anaviy)  boshqarish  tizimlari  o`zaro  farqlanadi. Avtomatlashtirilgan  tizimlar  kishilar  bo`g`inini  (op е ratorlar,  ma'muriy  apparat) o`zining  organik  tarkibiy  qismiga  kiritadi.  Avtomatik  tizimlar  esa  yig`ish  va sozlashdan  so`ng  inson  ishtirokisiz  (profilaktik  nazorat  va  ta'mirlashni  hisobga olmasa)  printsip  jihatdan  ishlashi  mumkin  va  ularni  ko`proq  t е xnologiyalarni