C# dasturlash tilida massivlar bilan ishlash
![elementlari ma’lum bir indekslar bilan tartiblab joylashtiriladi. Massivlar yagona
nom bilan bir nechta qiymatni o’zida mujassamlashtiradi, bularga matematikadagi
vektorlarni misol keltirish mumkin. Vektor ham yagona nom bilan saqlanib uning
tarkibida bir nechta qiymatni o’zida mujassamlashadi. Vektorning ham elementlari
bir turga mansub va tartiblangan bo’ladi.
Bir o’lchovli massivlar
Odatda massivlar zarurat, katta hajmdagi tartiblangan, lekin chekli
elementlarga oid masalalarni hal etishda yuzaga keladi. Dastur ishlatilishi
davomida massivlar aniq nomga ega bo’lishi va uning elementlari ma’lum bir
turda bo’lishi kerak. Bir o’lchovli massivlar kompyuter xotirasiga quyidagi shaklda
saqlanadi
Massiv tarkibida elementlar mavjud bo’ladi. Massivning eng ko’pi bilan
ketishi mumkin bo’lgan elementlar soni uning o’lchamini bildiradi. Massivning
elementi turgan o’rni uning indeksi deyiladi. Massivning elementiga uning indeksi
orqali murojaat qilinadi. Massivning indeksi sifatida butun sonlar xizmat qiladi.
Har bir massiv o’zining individual nomiga ega bo’lishi kerak, ya’ni bir xil
nomdagi massivlar bo’lmaydi. Ularning nomi oldin e’lon qilingan oddiy
o’zgaruvchi nomi bilan ustma-ust tushmasligi kerak.
Statik massivlarni e’lon qilishning umumiy ko’rinishi quyidagicha:
<tip> []<massiv_nomi>={boshlang’ich qiymatlar}
Bunda {boshlang’ich qiymatlar} albatta bo’lishi kerak. Misollar:
1
int [] A = { 1 , 4 , 3 , 1 };
2
string [] B = { “olma” , “gilos” , “anor” };
3
double [] C = { 0.005 , 1.234 , 12.5 , 13.5 , 10.6 };
Copied!](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_5.png)
![Yuqoridagi massivlarda massivning o’lchami uning initsializatsiya qismida
qatnashgan elementlar soni bilan aniqlanadi. C# tilida xuddi C++ da bo’lgani kabi
element indeksi 0 dan boshlanadi. A[0] indeksli element 1 ga teng, B[1] indeksli
element esa “gilos” ga teng va h.
Aytib o’tganimizdek, C# tilida massivlar xotiradan unumli foydalanish
maqsadida massivlarni dinamik tarzda e’lon qilishga kelishib olingan. Dinamik
tarzda massivni e’lon qilishning umumiy ko’rinishi quyidagicha:
<tip> [] <massiv_nomi>=new <tip>[o’lcham]
Bu yerda new operatori <o’lcham>ga mos ravishda xotiradan joy ajratadi. Dinamik
massivlarni e’lon qilishga doir misollar:
1
n = Convert . ToInt32 ( Console . ReadLine ());
2
int [] M1 = new int [ 10 ];
3
float [] M2 = new float [ 100 ];
4
double [] M3 = new double [ n ];
Copied!
M1 va M2 nomli massivlarning elementlari uchun 10 va 100 ta joy
ajratilgan. Ular ham dinamik massiv hisoblanadi. M3 massiv uchun xotiradan
qancha joy ajratish foydalanuvchining o’ziga havola qilingan, ya’ni n
o’zgaruvchisi klaviaturadan kiritiladi, bu o’zgaruvchi qiymati esa M3 massiv
o’lchami sifatida qabul qilinadi. M3 massiv dinamik massivga yorqin misoldir.
Dinamik massiv o’lchami ham statik massiv kabi aniqlanishi lozim, faqat
bunda u dastur ishlashi davomida anqlanishi bilan static massivdan farq qiladi.
Indekslar massiv elementlariga murojat qilish uchun ishlatiladi. Indeks
massivdagi element sonini bildiradi .Massivdagi to’rtinchi elementga murojat
qilish uchun biz 3 indeksidan foydalanishimiz kerak. Misol uchun :num[3]. Massiv
elementlarining qiymatlarini olish va o’rnatish uchun indekslardan foydalanamiz.](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_6.png)
![1
int [] nums = new int [ 4 ];
2
nums [ 0 ] =1 ;
3
nums [ 1 ] =2 ;
4
nums [ 2 ] =3 ;
5
nums [ 3 ] =5 ;
6
Console . ReadLine ( nums [ 3 ]); //5
Copied!
Va bizda faqat 4 ta element uchun belgilangan massiv mavjud bo’lgani
uchun , masalan oltinchi elementni qo’llay olmaymiz nums[5]=5;. Agar biz buni
qilishga harakat qilsak biz IndexOutOfRangeException-ni olamiz.
Statik massivlar elementlar oldindan aniqlanadi. Buning uchun sikl
operatorlariga murojaat qilamiz. Masalan, quyidagi misolda dinamik massivga
qiymat berish hamda uning elementlarini chop etish amallar ko’rsatilgan. Biz
massiv elementlari bilan ishlashimiz uchun for sikl operatori kerak buladi. Bu
haqida yetarlicha bilimga ega bo’lmasayiz quyidagi link orqali o’tsangiz Starter
bulimida Suxrob Xayitmurodov yetarlicha malumot bergan. Agar for sikl operatori
haqida malumotga ega bulsayiz davom etamiz.
1
using System ;
2
internal class ArrayExample
3
{
4](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_7.png)
![private static void Main ()
5
{
6
int [] A = new int [ 10 ];
7
int i ;
8
for ( i = 0 ; i < 10 ; i = i + 1 )
9
A [ i ] = i ;
10
for ( i = 0 ; i < 10 ; i = i + 1 )
11
Console . WriteLine ( ‘A [ ‘ + i + ’ ]: ’ + A [ i ]);
12
}
13
}
Copied! Bu dasturda A massivning elementlari sifatida i ning qiymatlari kelmoqda.
Xuddi shunday massiv elementlarini klaviatura orqali ham kiritish mumkin.
Buning uchun quyidagi kodni ko’raylik:
1
using System ;
2
3
internal class ArrayExample
4
{](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_8.png)
![5
private static void Main ()
6
{
7
int [] A = new int [ 10 ];
8
int i ;
9
for ( i = 0 ; i < 10 ; i = i + 1 )
10
A [ i ] = Convert . ToInt32 ( Console . ReadLine ());
11
for ( i = 0 ; i < 10 ; i = i + 1 )
12
Console . WriteLine ( ‘A [ ‘ + i + ’ ]: ’ + A [ i ]);
13
}
14
}](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_9.png)
![uchun biz massivga erishishimiz kerak. Keyin, biz ko'p o'lchamli massivda
saqlangan ma'lumotni belgilangan massivdan olishimiz mumkin.
Misol uchun, agar biz massivdagi Iphone haqidagi ma'lumotni olmoqchi bo'lsak,
ko'p o'lchamli massivimiz ichidagi birinchi massivni 0 indeksdan foydalanib
olishimiz mumkin. Keyin massiv ichidagi barcha ma'lumotlarni ekranga
chiqarolishimiz mumkin.
Namuna:
<?php
/*
Ko'p o'lchamli massivga kirish
*/
echo "Ko'p o'lchamli massivdagi ma'lumotlar...";
echo "Iphone - ".$telefonlar[0]["turi"].". U ".$telefonlar[0]["brendi"]."tomonidan
ishlab chiqilgan
";
echo "Redmi 7 - ".$telefonlar[2]["turi"].". U ".$telefonlar[2]["brendi"]. "tomonidan
ishlab chiqilgan
";
?>
Quyidagi natijani olamiz:
Ko'p o'lchamli massivdagi ma'lumotlar...
Iphone - telefon. U Apple tomonidan ishlab chiqilgan
Redmi 7 - telefon. U Xiaomi tomonidan ishlab chiqilgan
Ko'p o'lchamli massivlarda ham sikllarni ishlatolamiz. Bu sikllar albatta for va
foreach sikllardir.](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_11.png)
![foreach($telefonlar[$i] as $kalit=>$qiymat)
{
echo $kalit. "-" .$qiymat."
";
}
echo "
";
}
?>
Quyidagi natijaga erishamiz:
Nom-Iphone
Tur-telefon
Brend-Apple
Nom-Samsung S10+
Tur-telefon
Brend-Samsung
Nom-Redmi 7
Tur-telefon
Brend-Xiaomi
Yuqoridagi ko'p o'lchamli massivda, bizda asosiy massiv indekslangan, massivda
saqlangan elementlar bog'langan edi.
Lekin biz asosiy massivni bog'langan massiv qilib olishimiz ham mumkin. Ko'p
o'lchamli massivda indeks - son yoki ketma-ket emasligi sababli, biz indeksning
qiymatlari va kalitlarini topib olishimiz kerak. Biz array_keys() funksiyasidan
bog'langan massivdagi kalitlarning massivini olish uchun foydalanamiz.
Keling bir namuna ko'ramiz:](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_13.png)
![<?php
/*
ko'p o'lchamli massivni ishga tushirish
*/
$telefonlar = array(
array(
"Nom"=>"Iphone",
"Tur"=>"telefon",
"Brend"=>"Apple"
),
array(
"Nom"=>"Samsung S10+",
"Tur"=>"telefon",
"Brend"=>"Samsung"
),
array(
"Nom"=>"Redmi 7",
"Tur"=>"telefon",
"Brend"=>"Xiaomi"
),
);
//massiv o'lchami
$olchami = count($telefonlar);
//massiv kalitlari
$kalitlar = array_keys($telefonlar);
//for siklidan foydalanish
for($i = 0; $i < $olchami; $i++)
{
echo $kalitlar[$i]. "
";](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_14.png)
![foreach($telefonlar[$kalitlar[$i]] as $kalit=> $qiymat) {
echo $kalit . " : " . $qiymat . "
";
}
echo "
";
}
?>
✅ Ushbu natijaga ega bo'lamiz:
0
Nom : Iphone
Tur : telefon
Brend : Apple
1
Nom : Samsung S10+
Tur : telefon
Brend : Samsung
2
Nom : Redmi 7
Tur : telefon
Brend : Xiaomi
✅ Ko'p o'lchamli massivning afzalliklari
Batafsil(katta, to'liq) ma'lumotlarni ko'p o'lchamli massivlarda saqlash imkoni. ✔
Uni foydalanuvchi uchun eng qulay va ularning talablari bo'yicha, xoh](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_15.png)
![indekslangan xoh bog'langan qilib ishlatish mumkin. ✔
§. Notekis massivlar bilan ishlash .
Ushbu bo‘limda quyidagilarga e`tibor berish kerak bo‘ladi: ya`ni ikki
o‘lchovli massiv satrlari soni ( m ), ustunlari soni n , hamda elementlari soni larni
e’tiborga olish lozim. Agar masalalarda satrlar va ustunlar soni aniq ko‘rsatilmagan
bo‘lsa, ularni 2 dan 10 gacha bo‘lgan oraliqda o‘zgartirish tavsiya etiladi.
Matritsaning boshlang‘ich qiymati 1- va 2-indekslari 1 bo‘lgan elementida
joylashadi. Matritsaga kiritish va chiqarish satrlar bo‘yicha amalga
oshiriladi. m o‘lchamli kvadrat matritsa 2 o‘lchovli massiv hisoblanadi.
Matritsalarni tashkil eish va ularning elementlarini chiqarish. Matritsalarni tashkil
etish masalalaridagi natijaviy matritsa o‘lchami 10X10 dan oshmaydi.
Ikki o`lchamli statik massivlarni e`lon qilish. toifa massiv_nomi
[massiv_satrlari_soni][massiv_ustunlar i_soni];
Ikki o`lchamli statik massivlarning e`lon qilinishida, bir o`lchamlidan farqi,
massiv nomidan keyin qirrali qavs ichida ikkita qiymat yozilganligidadir. Bulardan
birinchisi, satrlar sonini, ikkinchisi esa ustunlar sonini bildiradi. Ya'ni ikki
o'lchamli massiv elementiga ikkita indeks orqali murojaat qilinadi. Ikki o`lchamli
massivlar matematika kursidan ma`lum bo`lgan matritsalarni eslatadi.
Ikki o'lchamli massiv e'loniga misol:
int a[3][3], b[2][4];
A matritsa B matritsa
a
00 a
01 a
02 b
00 b
01 b
02 b
03
a
10 a
11 a
12 b
10 b
11 b
12 b
13
a
20 a
21 a
22
A matritsa 3 ta satr, 3 ta ustunga ega;
B matritsa 2 ta satr, 4 ta ustunga ega;
Ikki o'lchamli massivlarda 1 - indeks satrni, 2 - indeks ustunni bildiradi.
Birinchi satrning dastlabki elementi a10 – a biru nol element deb o`qiladi. a o`n
deyilmaydi.
m ta satr va n ta ustunga ega bo`lgan massivga (mxn) o`lchamli massiv deyiladi.](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_16.png)
![Agar
m=n (satrlar va ustunlar soni teng) bo'lsa kvadrat massiv deyiladi.
Ko'p o'lchamli massivlarni initsializats iyalash mis о llar:
int a[2][2]={1,2,7,3};
int b[2][3]={ {0,1,2}, {3,4,5} };
Massivlarni qo`llanilishiga misol keltiradigan bo`lsak, satrlar talabalarni,
ustunlar fanlardan olgan baholarini bildirsin. Ya`ni m ta talaba, n ta fan. n –
ustunga talabalarning o`rtacha baholari hisoblanib, shu asosida stipendiya bilan
ta`minlansin.
Va hakazo, bunga o`xshash ko`plab misollar keltirish mumkin. Bu
masalalarga to`xtalishdan oldin bir ikkita oddiy masalar bilan tanishib chiqaylik.
1 - Masala. A(mxn) matritsa berilgan. Shu matritsa elementlar ini kirituvchi va
ekranga jadval ko`rinishida chiqaruvchi programma tuzilsin.
#include<iostream.h>
#include<math.h>
int main()
{
int m, n, a[10][10];
cout << "Satrlar sonini kiriting \nm=";cin >> m;
cout << "Ustunlar sonini kiriting \nn=";cin >> n;
cout <<"Massiv elementlarini kiriting \n";
for(int satr = 0; satr < m ; satr++)
for(int ustun = 0; ustun < n; ustun++)
{
cout << "a[" << satr << "][" << ustun << "]="; cin >> a[satr][ustun];
}
for(int satr = 0; satr < m; satr++)
{
for(int ustun = 0; ustun < n; ustun++)
cout << a[satr][ustun] << "\t"; cout<<"\n";](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_17.png)
![}
system ("pause");
return 0;
}
Funksiya parametri sifatida massivni jo'natish va funksiya natijasi sifatida
massivni olish ham mumkin. Funksiyaga matritsani uzatishda matritsa nomi bilan
uning satrlar va ustunlar sonini ham jo'natish kerak bo'ladi. Funksiyada massivdan
foydalanishni bir necha xil usuli bor, shularning ba'zilari bilan tanishamiz.
Funksiyaga matritsani uzatish
#include <iostream.h>
#include<math.h>
void matrix_print(int a[10][10], int m, int n)
{
// matritsani jadval shaklida chiqarish
for (int i = 0; i < m; i++)
{
for (int j = 0; j < n; j++)
{
cout << a[i][j] << "\t";
}
cout << "\n";
}
}
int satr_max(int a[], int n)
{
// massivning eng katta elementini aniqlash
int max = a[0];
for (int i = 1; i < n; i++)
if (max < a[i]) max = a[i];
return max;](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_18.png)
![}
int main()
{
int m, n, a[10][10];
cout << "Satrlar sonini kiriting \nm="; cin >> m;
cout << "Ustunlar sonini kiriting \nn="; cin >> n;
cout <<"Massiv elementlarini kiriting \n";
for (int i = 0; i < m; i++)
for (int j = 0; j < n; j++)
Statistik massivlar bilan ishlashning kamchiliklar i:
1. Statik massivlarning uzunligi о ldindan ma’ lum bo’ lishi k е rak;
2. Statik massivning o'lchami b е rilganlarga ajratilgan хо tiraning o’ lchami bilan
ch е garalangan;
3. Katta o’lchamdagi massiv e’l о n qilib, masalani y е chilishida ajratilgan хо tira
to’ liq ishlatimasligi mumkin.
Bu kamchiliklarni dinamik massivlardan f о ydalanish о rqali xal qilish
mumkin.
Ikki o'lchamli dinamik massivlar bilan ishlash
Ikki o’lchamli dinamik massivni tashkil qilish uchun «ko’rsatkichga
ko’rsatkich» dan foydalaniladi:
int **a;
Endi satrlar s о niga qarab ko’rsatkichlar massiviga dinamik хо tira ajratish
k е rak:
a = new int *[satrlar_soni];
Har bir satrga takr о rlash о p е rat о ri yordamida хо tira ajratish k е rak va uning
b о shlang’ich adr е sini a massiv el е m е ntlariga j о ylashtirish zarur:
for (int i = 0; i < satrlar_soni; i++)
a[i] = new int [ustunlar_soni];
Dinamik massivda har bir satr хо tiraning turli j о ylarida j о ylashishi](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_19.png)
![mumkin.
Dinamik massivlarni ishlatib bo’ lgandan k е yin albatta delete amali bilan uni o’
cherish k е rak.
Yuq о ridagi mis о lda ikki o’ lchamli massiv uchun avval massivning har bir
el е m е nti, ох irida massivning o’ zi o'chiriladi:
for (int i = 0; i < satrlar_soni; i++)
delete [] a[i];
delete []a;
1 - Masalani dinamik massivdan foydalanga holda ishlashni ko'rib chiqamiz.
#include <iostream.h>
#include<math.h>
int main()
{
int m, n;
int **a; // ko'rsatkichga ko'rsatkich
cout << "Satrlar sonini kiriting \nm=";
cin >> m;
cout << "Ustunlar sonini kiriting \nn=";
cin >> n;
// m ta ko'rsatkichlar massivi uchun xotira ajratish
a = new int *[m];
// har bir satr uchun dinamik xotira ajratish
for (int i = 0; i < m; i++)
a[i] = new int [n];
cout <<"Massiv elementlarini kiriting \n";
for(int satr = 0; satr < m ; satr++)
for(int ustun = 0; ustun < n; ustun++)
{
cout << "a[" << satr << "][" << ustun << "]=";
cin >> a[satr][ustun];](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_20.png)
![}
// matritsani jadval shaklida chiqarish
for(int satr = 0; satr < m; satr++)
{
for(int ustun = 0; ustun < n; ustun++)
cout << a[satr][ustun] << "\t";
cout<<"\n";
}
// Dinamik massivdan foydalanib bo'lgandan so'ng
// uni xotiradan o'chirish lozim
// oldin massiv satrlari o'chiriladi (xotira bo'shatiladi)
for (int i = 0; i < m; i++)
delete []a[i];
// endi massivning o'zini o'chirish mumkin
delete [] a;
return 0;
system ("pause");
}
a(m, n) matritsani b(n, p) matritsaga ko'paytirishdan hosil bo'lgan c(m, p)
matritsani chiqaruvchi programma tuzilsin.
#include <iostream.h>
#include<math.h>
void matrix_print(int **a, int m, int n)
{
// matritsani jadval shaklida chiqarish
for (int i = 0; i < m; i++)
{
for (int j = 0; j < n; j++)
{
cout << a[i][j] << "\t";](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_21.png)
![}
cout << "\n";
}
}
void matrix_input (int **a, int m, int n)
{
for (int i = 0; i < m; i++)
for (int j = 0; j < n; j++)
cin >> a[i][j];
}
void matrix_delete (int **a, int m)
{
// Dinamik massivdan foydalanib bo'lgandan so'ng
// uni xotiradan o'chirish lozim
// oldin massiv satrlari o'chiriladi (xotira bo'shatiladi)
for (int i = 0; i < m; i++)
delete []a[i];
// endi massivning o'zini o'chirish mumkin
delete []a;
}
// create_matrix - ko'rsatkichga ko'rsatkich qaytaradi
int ** create_matrix(int m, int n)
{
int **ptr;
// matritsa satrlari uchun xotira ajratish
ptr = new int *[m];
for (int i = 0; i < m; i++)
// matritsa ustunlari uchun xotira ajratish
ptr[i] = new int [n];
return ptr;](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_22.png)
![}
int main()
{
int m, n, p, **a, **b, **c;
cout << "A matritsa satrlar sonini kiriting \nm="; cin >> m;
cout << "A matritsa ustunlar sonini kiriting \nn="; cin >> n;
cout << "B matritsa ustunlar sonini kiriting \np="; cin >> p;
// matritsalarni hosil qilish
a = create_matrix(m, n);
b = create_matrix(n, p);
c = create_matrix(m, p);
cout << "A massiv elementlarini kiriting \n";
matrix_input(a, m, n);
cout << "B massiv elementlarini kiriting \n";
matrix_input(b, n, p);
cout << "Kiritilgan A matritsa\n";
matrix_print(a, m, n);
cout << "Kiritilgan B matritsa\n";
matrix_print(b, n, p);
// c matritsa elementlarini 0 qilish
for (int i = 0; i < m; i++)
for (int j = 0; j < p; j++)
c[i][j] = 0;
// A matritsani B matritsaga ko'paytirish
for (int i = 0; i < m; i++)
for (int j = 0; j < n; j++)
for (int k = 0; k < p; k++)
{
c[i][k] += a[i][j] * b[j][k];
}](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_23.png)
![§. Array sinfi metodlari bilan ishlash.
C# tilidagi barcha massivlar tizimning Array klassi ustiga qurilgan . Bu sinf
massivlar bilan ishlashda foydalanishimiz mumkin bo'lgan bir qancha xususiyatlar
va usullarni belgilaydi. Asosiy xususiyatlar va usullar:
Length xossasi massiv uzunligini qaytaradi
Rank xossasi massivning o'lchamini qaytaradi
int BinarySearch(Masiv massivi, obyekt? qiymati) tartiblangan massivda ikkilik
qidiruvni amalga oshiradi va topilgan element indeksini qaytaradi.
void Clear (massiv massivi) massivni barcha elementlarini standart qiymatiga
o'rnatish orqali tozalaydi
void Copy(Array sourceArray, int sourceIndex, Array destinationArray, int
destinationIndex, int length) massiv manbasidan nusxa ko‘chiradiArray indeks
manbaidan boshlanadi.Indeks massivga element uzunligi destinationIndexdan
boshlanadi.
bool Exists<T> (T[] massivi, Predicate<T> mos) massivda moslik vakili shartini
qondiradigan elementlar mavjudligini tekshiradi
void Fill<T> (T[] massivi, T qiymati) massivni qiymat bilan to'ldiradi
T? Find<T> (T[] massivi, Predicate<T> mos) moslik vakilidan belgilangan
shartni qanoatlantiradigan birinchi elementni topadi. Agar element topilmasa, null
qaytariladi.
T? FindLast<T> (T[] massivi, Predicate<T> mos) moslik vakilidan belgilangan
shartni qanoatlantiradigan oxirgi elementni topadi. Agar element topilmasa, null
qaytariladi.
int FindIndex<T> (T[] massivi, Predicate<T> mos) belgilangan moslik delegati
shartiga javob beradigan elementning birinchi paydo bo'lish indeksini qaytaradi
int FindLastIndex<T> (T[] massivi, Predicate<T> mos) ma'lum bir shartni
qondiradigan elementning oxirgi paydo bo'lish indeksini qaytaradi](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_25.png)
![T[] FindAll<T> (T[] massivi, Predicate<T> mos) barcha elementlarni moslik
vakilidan belgilangan shartni qondiradigan massiv sifatida qaytaradi
int IndexOf(Masiv massivi, obyekt? qiymati) massivdagi elementning birinchi
paydo bo‘lish indeksini qaytaradi
int LastIndexOf(massiv massivi, obyekt? qiymati) massivdagi elementning
oxirgi marta paydo bo‘lish indeksini qaytaradi
void Resize<T> (ref T[]? massiv, int newSize) bir o‘lchovli massiv o‘lchamini
o‘zgartiradi
void Reverse(Array array) massiv elementlarini teskari aylantiradi
void Sort(Array array) bir o'lchovli massivning elementlarini tartiblaydi
Keling, eng ko'p ishlatiladigan usullarni ko'rib chiqaylik.
Element indeksini topish
bitta
2
3
4
5
6
7
sakkiz
9
10
o'n bir
12
o'n uch
14
15
o'n olti
17
o'n sakkiz var people = new string[] { "Tom", "Sam", "Bob", "Kate", "Tom", "Alice" };<font></font>
<font></font>
// находим индекс элемента "Bob"<font></font>
int bobIndex = Array.BinarySearch(people, "Bob");<font></font>
// находим индекс первого элемента " Tom "< font ></ font >
int tomFirstIndex = Array.IndexOf(people, "Tom");<font></font>
// находим индекс последнего элемента " Tom "< font ></ font >
int tomLastIndex = Array.LastIndexOf(people, "Tom");<font></font>
// находим индекс первого элемента, у которого длина строки больше 3< font
int lengthFirstIndex = Array.FindIndex(people, person => person.Length > 3);<font></font>
// находим индекс последнего элемента, у которого длина строки больше 3<
int lengthLastIndex = Array.FindLastIndex(people, person => person.Length > 3);<font></font>
<font></font>
Console.WriteLine($"bobIndex: {bobIndex}"); // 2<font></font>
Console.WriteLine($"tomFirstIndex: {tomFirstIndex}"); // 0<font></font>
Console.WriteLine($"tomLastIndex: {tomLastIndex}"); // 4<font></font>
Console.WriteLine($"lengthFirstIndex: {lengthFirstIndex}"); // 3<font></font>
Console.WriteLine($"lengthLastIndex: {lengthLastIndex}"); // 5<font></font>](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_26.png)
![Agar element massivda topilmasa, usullar -1 ni qaytaradi.
Elementni shart bo‘yicha topish
bitta
2
3
4
5
6
7
sakkiz
9
10
o'n bir
12
o'n uch
14 var people = new string[] { "Tom", "Sam", "Bob", "Kate", "Tom", "Alice" };<font></font>
< font ></ font >
// находим первый и последний элементы< font ></ font >
// где длина строки больше 3 символов< font ></ font >
string? first = Array.Find(people, person => person.Length > 3);<font></font>
Console.WriteLine(first); // Kate<font></font>
string? last = Array.FindLast(people, person => person.Length > 3);<font></font>
Console.WriteLine(last); // Alice<font></font>
< font ></ font >
// находим элементы, у которых длина строки равна 3< font ></ font >
string[] group = Array.FindAll(people, person => person.Length == 3);<font></font>
foreach (var person in group) Console.WriteLine(person);<font></font>
// Tom Sam Bob Tom<font></font>
<font></font>
Massiv elementlarining tartibini o'zgartirish
Masalan, elementlarning tartibini o'zgartiramiz:
bitta
2
3
4
5
6
7 var people = new string[] { "Tom", "Sam", "Bob", "Kate", "Tom", "Alice" };<font></font>
<font></font>
Array.Reverse(people);<font></font>
<font></font>
foreach (var person in people) <font></font>
Console.Write($"{person} ");<font></font>
// "Alice", "Tom", "Kate", "Bob", "Sam", "Tom"<font></font>
Bundan tashqari, elementlarning faqat bir qismi tartibini o'zgartirishingiz mumkin:
bitta
2
3
4 var people = new string[] { "Tom", "Sam", "Bob", "Kate", "Tom", "Alice" };<font></font>
< font ></ font >
// изменяем порядок 3 элементов начиная c индекса 1 < font ></ font >
Array.Reverse(people, 1, 3);<font></font>](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_27.png)
![5
6
7
sakkiz
9 <font></font>
foreach (var person in people) <font></font>
Console.Write($"{person} ");<font></font>
// "Tom", "Kate", "Bob", "Sam", "Tom", "Alice"<font></font>
<font></font>
Bunday holda, biz 1 indeksdan boshlab faqat 3 ta elementning tartibini
o'zgartiramiz.
Massiv o‘lchamini o‘zgartirish
Massiv hajmini o'zgartirish uchun "Resize" usuli qo'llaniladi. Uning birinchi
parametri o'zgaruvchan massiv, ikkinchi parametri esa massivda bo'lishi kerak
bo'lgan elementlar soni. Agar ikkinchi parametr massiv uzunligidan kichik bo'lsa,
u holda massiv kesiladi. Agar parametr qiymati, aksincha, kattaroq bo'lsa, massiv
standart qiymatga ega bo'lgan qo'shimcha elementlar bilan to'ldiriladi. Va birinchi
parametr mos yozuvlar orqali o'tkaziladi:
bitta
2
3
4
5
6
7
sakkiz var people = new string[] { "Tom", "Sam", "Bob", "Kate", "Tom", "Alice" };<font></font>
< font ></ font >
// уменьшим массив до 4 элементов< font ></ font >
Array.Resize(ref people, 4);<font></font>
<font></font>
foreach (var person in people) <font></font>
Console.Write($"{person} ");<font></font>
// "Tom", "Sam", "Bob", "Kate"<font></font>
Massivdan nusxa olish
Copy usuli bir massivning bir qismini boshqasiga nusxalaydi :
bitta
2
3
4
5
6 var people = new string[] { "Tom", "Sam", "Bob", "Kate", "Tom", "Alice" };<font></font>
<font></font>
var employees = new string[3];<font></font>
<font></font>
// копируем 3 элемента из массива people c индекса 1 <font></font>
// и вставляем их в массив employees начиная с индекса 0< font ></ font >](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_28.png)
![7
sakkiz
9
10
o'n bir
12 Array.Copy(people,1, employees,0, 3);<font></font>
<font></font>
foreach (var person in employees) <font></font>
Console.Write($"{person} ");<font></font>
// Sam Bob Kate<font></font>
<font></font>
Bunda biz odamlar massividan 1-indeksdan boshlab 3 ta elementni ko chirib olib,ʻ
0-indeksdan boshlab xodimlar massiviga kiritamiz.
Massivlarni saralash
Sort () usuli yordamida massivni tartiblang :
bitta
2
3
4
5
6
7
sakkiz var people = new string[] { "Tom", "Sam", "Bob", "Kate", "Tom", "Alice" };<font></font>
<font></font>
Array.Sort(people);<font></font>
<font></font>
foreach (var person in people) <font></font>
Console.Write($"{person} ");<font></font>
<font></font>
// Alice Bob Kate Sam Tom Tom<font></font>
Ushbu usul juda ko'p ortiqcha yuklarga ega. Masalan, bitta versiya massivning
faqat bir qismini saralash imkonini beradi:
bitta
2
3
4
5
6
7
sakkiz
9 var people = new string[] { "Tom", "Sam", "Bob", "Kate", "Tom", "Alice" };
// сортируем с 1 индекса 3 элемента
Array . Sort ( people , 1, 3);
foreach (var person in people)
Console.Write($"{person} ");
// Tom Bob Kate Sam Tom Alice](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_29.png)
![Xulosa .
Ikki o`lchamli statik massivlarni e`lon qilish. toifa massiv_nomi
[massiv_satrlari_soni][massiv_ustunlar i_soni];
Ikki o`lchamli statik massivlarning e`lon qilinishida, bir o`lchamlidan farqi,
massiv nomidan keyin qirrali qavs ichida ikkita qiymat yozilganligidadir. Bulardan
birinchisi, satrlar sonini, ikkinchisi esa ustunlar sonini bildiradi. Ya'ni ikki
o'lchamli massiv elementiga ikkita indeks orqali murojaat qilinadi. Ikki o`lchamli
massivlar matematika kursidan ma`lum bo`lgan matritsalarni eslatadi.
Ikki o'lchamli massiv e'loniga misol:
int a[3][3], b[2][4];
A matritsa B matritsa
a
00 a
01 a
02 b
00 b
01 b
02 b
03
a
10 a
11 a
12 b
10 b
11 b
12 b
13
a
20 a
21 a
22
A matritsa 3 ta satr, 3 ta ustunga ega;
B matritsa 2 ta satr, 4 ta ustunga ega;
Ikki o'lchamli massivlarda 1 - indeks satrni, 2 - indeks ustunni bildiradi.
Birinchi satrning dastlabki elementi a10 – a biru nol element deb o`qiladi. a o`n
deyilmaydi.
m ta satr va n ta ustunga ega bo`lgan massivga (mxn) o`lchamli massiv deyiladi.
Agar
m=n (satrlar va ustunlar soni teng) bo'lsa kvadrat massiv deyiladi.
Ko'p o'lchamli massivlarni initsializats iyalash mis о llar:
int a[2][2]={1,2,7,3};
int b[2][3]={ {0,1,2}, {3,4,5} };
Massivlarni qo`llanilishiga misol keltiradigan bo`lsak, satrlar talabalarni,
ustunlar fanlardan olgan baholarini bildirsin. Ya`ni m ta talaba, n ta fan. n –](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_30.png)
![ustunga talabalarning o`rtacha baholari hisoblanib, shu asosida stipendiya bilan
ta`minlansin.
Va hakazo, bunga o`xshash ko`plab misollar keltirish mumkin. Bu
masalalarga to`xtalishdan oldin bir ikkita oddiy masalar bilan tanishib chiqaylik.
1 - Masala. A(mxn) matritsa berilgan. Shu matritsa elementlar ini kirituvchi va
ekranga jadval ko`rinishida chiqaruvchi programma tuzilsin.
#include<iostream.h>
#include<math.h>
int main()
{
int m, n, a[10][10];
cout << "Satrlar sonini kiriting \nm=";cin >> m;
cout << "Ustunlar sonini kiriting \nn=";cin >> n;
cout <<"Massiv elementlarini kiriting \n";
for(int satr = 0; satr < m ; satr++)
for(int ustun = 0; ustun < n; ustun++)
{
cout << "a[" << satr << "][" << ustun << "]="; cin >> a[satr][ustun];
}
for(int satr = 0; satr < m; satr++)
{
for(int ustun = 0; ustun < n; ustun++)
cout << a[satr][ustun] << "\t"; cout<<"\n";
}
system ("pause");](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_31.png)
![Foydalanilgan adabiyotlar
1. Hello World – интерактивный учебник по основам C # [Электронный рtурс]
– Режим доступа: https :// docs . microsoft . com / ru - ru / dotnet / csharp / tutorials / intro -
to - csharp / hello - world . − Дата доступа: 01.10.2020
2. Албахри, Д. С# 8.0. Карманный справочник / Джозеф Албахри, Бен
Албахри − СПб.: ООО «Диалектика», 2020. − 240 с.
3. Стивен, К. Конкурентность в C #. Асинхронно, параллельное и
многопоточное программирование / К. Стивен −СПб.: Питер, 2020. −272 с.
4. Мюллер, Д. С# для чайников / Джон Поль Мюллер, Билл Семпф, Чак Сфер
− СПб.: ООО «Диалектика», 2019. − 608 с.
5. Фленов, М.Е. Библия C #. − 4-е изд., перераб. и доп. / М.Е. Фленов − СПб.:
БХВ-Петербург, 2019. − 512](/data/documents/1ff02d7d-9d6b-43be-a0aa-d55a44291453/page_32.png)
Mavzu : C# dasturlash tilida massivlar bilan ishlash. Reia: Kirish. Asosiy qism. §. Bir о ’lchovli massivlar bilan ishlash . §. Ko’p о 'lchovli massivlar bilan ishlash. §. Notekis massivlar bilan ishlash . §. Array sinfi metodlari bilan ishlash. Xulosa . Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati
Kirish Massivning barcha elementlari bitta turga mansub bo’lib, ular bitta nom bilan nomlanadi va bir-birlaridan nomerlari (indekslari) bilan farq qiladi. Endi dasturdagi ma’lumot strukturalari bilan tanishishni boshlaymiz. Dasturda ikki asosiy tur ma’lumot strukturalari mavjuddir. Birinchisi statik, ikkinchisi dinamikdir. Statik deganimizda xotirada egallagan joyi o’zgarmas, dastur boshida beriladigan strukturalarni nazarda tutamiz. Statik massivlar elementlar soni oldindan ma’lum bo’lgan va initsializatsiyalangan (qiymat belgilangan) massivlar hisoblanadi. Dinamik ma’lumot tiplari dastur davomida o’z hajmini, egallagan xotirasini o’zgartirishi mumkin. Dinamik massivlar esa elementlari soni oldindan ma’lum bo’lishi va uni initsializatsiyalash (qiymat belgilash) shart emas. Statik massivlarning kamchiliki shundaki, agar ularning o’lchamini oldindan juda katta olinsa-yu, uning ko’p qismi keraksiz qolib ketsa, u holda xotira behuda sarflanishiga olib keladi. Shu muammoni hal qilish maqsadida massivlar C# tilida asosan dinamik tarzda e’lon qilinadi. Massivlar dasturlashda eng ko’p qo’laniladigan ma’lumot tiplaridir. Massivlar hotirada ketma-ket joylashgan, bir tipdagi o’zgaruvchilar guruhidir. Alohida bir o’zgaruvchini ko’rsatish uchun massiv nomi va kerakli o’zgaruvchi indeksini yoziladi. Ta’rif: Bir turga mansub bo’lgan yagona nom bilan saqlanuvchi tartiblangan ma’lumotlar majmuasi massiv deyiladi. Massivlar yagona o’zgaruvchi bilan kompyuter xotirasiga saqlanadi, uning elementlari ma’lum bir indekslar bilan tartiblab joylashtiriladi. Massivlar yagona nom bilan bir nechta qiymatni o’zida mujassamlashtiradi, bularga matematikadagi vektorlarni misol keltirish mumkin. Vektor ham yagona nom bilan saqlanib uning tarkibida bir nechta qiymatni o’zida mujassamlashadi. Vektorning ham elementlari bir turga mansub va tartiblangan bo’ladi. Kurs ishi maqsadi: C# dasturlash tilida massivlar bilan ishlash haqida ilmiy-metodik tavsiyalar ishlab chiqish. Kurs ishi ob’ekti: C# dasturlash tilida massivlar bilan ishlash bilan tanishtirish jarayoni
Kurs ishi predmeti C# dasturlash tilida massivlar bilan ishlash bilan tanishtirish ko’nikmalari Kurs ishining amaliy ahamiyati. Kurs ishi jarayonida ilgari surilgan fikrlardan, yondashuvlardan hamda samaradorligini ta’minlovchi Kurs ishi natijalaridan pedagogik fanlar bo‘yicha ma’ruzalar tayyorlash, qo‘llanmalar yaratish, shuningdek metodik tavsiyanomalar yaratishda, ish tajribalarini ommalashtirishda samarali foydalanishga xizmat qiladi. Kurs ishi ishining tarkibiy tuzilishi va hajmi: ish kirish, 2 bob, 4 bo‘lim, umumiy xulosalar va tavsiyalar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhatidan iborat.
Asosiy qism. §. Bir о ’lchovli massivlar bilan ishlash . Massiv C# dasturlash tilida kompyuter xotirasiga bir o’zgaruvchi yordamida bir nechta qiymatlarda foydalanishga to’g’ri keladi. Bir o’zgaruvchi bilan bir nechta qiymat ustida amallar bajarish uchun berilgan ma’lumotlar bir turga mansub bo’lishi kerak. C# dasturlash tilida bir o’zgaruvchi yordamida bir nechta qiymatlardan foydalanish uchun massiv degan turdan foydalaniladi. Dasturlash tillarida ro’yxat yoki jadval ko’rinishidagi ma’lumotlarni massiv deb atashadi. Massiv so’zining ma’nosi o’lcham, o’lchov demakdir. Massivning barcha elementlari bitta turga mansub bo’lib, ular bitta nom bilan nomlanadi va bir- birlaridan nomerlari (indekslari) bilan farq qiladi. Endi dasturdagi ma’lumot strukturalari bilan tanishishni boshlaymiz. Dasturda ikki asosiy tur ma’lumot strukturalari mavjuddir. Birinchisi statik, ikkinchisi dinamikdir. Statik deganimizda xotirada egallagan joyi o’zgarmas, dastur boshida beriladigan strukturalarni nazarda tutamiz. Statik massivlar elementlar soni oldindan ma’lum bo’lgan va initsializatsiyalangan (qiymat belgilangan) massivlar hisoblanadi. Dinamik ma’lumot tiplari dastur davomida o’z hajmini, egallagan xotirasini o’zgartirishi mumkin. Dinamik massivlar esa elementlari soni oldindan ma’lum bo’lishi va uni initsializatsiyalash (qiymat belgilash) shart emas. Statik massivlarning kamchiliki shundaki, agar ularning o’lchamini oldindan juda katta olinsa-yu, uning ko’p qismi keraksiz qolib ketsa, u holda xotira behuda sarflanishiga olib keladi. Shu muammoni hal qilish maqsadida massivlar C# tilida asosan dinamik tarzda e’lon qilinadi. Massivlar dasturlashda eng ko’p qo’laniladigan ma’lumot tiplaridir. Massivlar hotirada ketma-ket joylashgan, bir tipdagi o’zgaruvchilar guruhidir. Alohida bir o’zgaruvchini ko’rsatish uchun massiv nomi va kerakli o’zgaruvchi indeksini yoziladi. Ta’rif: Bir turga mansub bo’lgan yagona nom bilan saqlanuvchi tartiblangan ma’lumotlar majmuasi massiv deyiladi. Massivlar yagona o’zgaruvchi bilan kompyuter xotirasiga saqlanadi, uning
elementlari ma’lum bir indekslar bilan tartiblab joylashtiriladi. Massivlar yagona nom bilan bir nechta qiymatni o’zida mujassamlashtiradi, bularga matematikadagi vektorlarni misol keltirish mumkin. Vektor ham yagona nom bilan saqlanib uning tarkibida bir nechta qiymatni o’zida mujassamlashadi. Vektorning ham elementlari bir turga mansub va tartiblangan bo’ladi. Bir o’lchovli massivlar Odatda massivlar zarurat, katta hajmdagi tartiblangan, lekin chekli elementlarga oid masalalarni hal etishda yuzaga keladi. Dastur ishlatilishi davomida massivlar aniq nomga ega bo’lishi va uning elementlari ma’lum bir turda bo’lishi kerak. Bir o’lchovli massivlar kompyuter xotirasiga quyidagi shaklda saqlanadi Massiv tarkibida elementlar mavjud bo’ladi. Massivning eng ko’pi bilan ketishi mumkin bo’lgan elementlar soni uning o’lchamini bildiradi. Massivning elementi turgan o’rni uning indeksi deyiladi. Massivning elementiga uning indeksi orqali murojaat qilinadi. Massivning indeksi sifatida butun sonlar xizmat qiladi. Har bir massiv o’zining individual nomiga ega bo’lishi kerak, ya’ni bir xil nomdagi massivlar bo’lmaydi. Ularning nomi oldin e’lon qilingan oddiy o’zgaruvchi nomi bilan ustma-ust tushmasligi kerak. Statik massivlarni e’lon qilishning umumiy ko’rinishi quyidagicha: <tip> []<massiv_nomi>={boshlang’ich qiymatlar} Bunda {boshlang’ich qiymatlar} albatta bo’lishi kerak. Misollar: 1 int [] A = { 1 , 4 , 3 , 1 }; 2 string [] B = { “olma” , “gilos” , “anor” }; 3 double [] C = { 0.005 , 1.234 , 12.5 , 13.5 , 10.6 }; Copied!