Interpretatsiya va konventsiyaning mutanosibligi

Загружено в:

14.12.2024

Скачано:

0

Размер:

89 KB

Скачать

Interpretatsiya va konventsiyaning mutanosibligi
Mundarija:
I.Kirish
II.Asosiy qism
1-BOB. Interpretatsiya va konventsiya tushunchalari tahlili
1.1. Interpretatsiya tushunchasining tahlili
1.2. Konventsiya tushunchasining tahlili
1.3 Tilshunoslikda interpretatsiya va konventsiya tushunchalari
2-BOB. Interpretatsiya va konventsiyaning o'zaro bog'liqligi
2.1. Interpretasiya tabiiy fanlarning umumiy metodi
2.2. Konvensiya - bilish va komunikatsiyalarning umumiy metodi
2.3. Ijtimoiy gumanitar fanlarda interpretatsiya va konventsiyaning amal qilish
mexanizmlari
III. Xulosa
IV. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Kirish
Interpretatsiya va konventsiya tushunchalari jamiyatda, tilshunoslikda, huquqda
va madaniyatda muhim o'rin tutadi. Bu tushunchalar bir-biri bilan chambarchas
bog'liq bo'lib, ularning o'zaro munosabati va o'zaro ta'siri ko'plab sohalarda asosiy
nazariy va amaliy masalalarga yo'l ochadi. Interpretatsiya, aslida, biror narsaning,
matnning yoki voqeaning ma'nosini aniqlash jarayonidir. Bu jarayon odatda
sub'ektiv bo'lib, turli kontekstlarga qarab farq qilishi mumkin. Konventsiya esa,
jamiyat yoki guruh tomonidan qabul qilingan, ijtimoiy yoki madaniy qoidalar
to'plamidir. Konventsiya, ayniqsa, tilda va ijtimoiy aloqalarda ma'lum qoidalar va
an'analarni belgilaydi, bu esa o'z navbatida talqin va tushunishga ta'sir qiladi.
Interpretatsiya va konventsiya o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik va mutanosiblikni
tushunish, bu tushunchalarning qanday ishlashini va ular bir-birini qanday
to'ldirishi mumkinligini o'rganishga yordam beradi. Misol uchun, konventsiya
asosida shakllangan ijtimoiy yoki lingvistik qoidalar matn yoki harakatlarni talqin
qilishda asosiy rol o'ynaydi. Boshqa tomondan, talqinlarning o'zi ham yangi
konventsiya va qoidalar yaratilishiga sabab bo'lishi mumkin. Ushbu kurs ishi,
interpretatsiya va konventsiyaning o'zaro bog'liqligini chuqur tahlil qilishni, bu ikki
tushunchaning qanday bir-birini to'ldirishi va jamiyatdagi o'zgarishlarga qanday
ta'sir ko'rsatishini o'rganishni maqsad qiladi. Tahlil jarayonida lingvistik, madaniy,
huquqiy va ijtimoiy kontekstlarga e'tibor qaratiladi, chunki har bir soha bu
tushunchalarni o'ziga xos tarzda talqin qiladi. Interpretatsiya va konventsiya
o'rtasidagi o'zaro ta'sirning mutanosibligi jamiyatda yangi qoidalar va
tushunchalar yaratish, shuningdek, mavjud qoidalarning talqinini yangilashda
muhim ahamiyatga ega.

1-BOB. Interpretatsiya va konventsiya tushunchalari tahlili
1.1. Interpretatsiya tushunchasining tahlili

Interpretatsiya (lotin tilidan olingan bo'lib , interpretatio-tushuntirish,
tushuntirish ) 1) rasmiy ramzlar va tushunchalarni mazmunli bilim tiliga tarjima
qilishning qat'iy qoidalari bilan umumiy ilmiy uslub; 2) gumanitar bilimda —
semantik va tushunish epistemologiyasida o'rganilgan matnlarni talqin qilish,
mazmunli va mazmunli operatsiyalarni tushunish; 3) tushuncha asosida bo'lish
kabi ma'nolarni bildiradi. Zamonaviy fizika-matematika fanlarida interpretasiya
keng ma'noda o'rganilayotgan nazariyaning atamalari ma'nosining ob'ektiv
maydonini tashkil etuvchi ob'ektlar tizimini yaratish deb ta'riflanishi mumkin.
Mavhum atamalarning denotatlarini, ularning "jismoniy ma'nosini" aniqlashning
mantiqiy tartibi sifatida namoyon bo'ladi. Interpretasiyaning umumiy holatlaridan
biri-kontseptsiyalarning empirik ma'nolari aniqlangan boshqa aniq nazariyaning
predmeti orqali dastlabki mavhum nazariyaning mazmuni interpretasiya va uning
nazariyalari aksiomatik, genetik yoki gipotetik-deduktiv usullar yordamida qurilgan
deduktiv fanlarda markaziy o'rinni egallaydi. Interpretatio-tushuntirish,talqin,
ilmiy va mantiq, qadriyatlar (ma'nolari) majmui, berilgan ba'zi nazariyasi
elementlari (ifodalar, formulalar va odat - ramzlar); har bir bunday qiymat ham
deyiladi. Interpretasiya ushbu ifoda, formula yoki ramz hisoblanadi.
Interpretatsiya tushunchasi ilm-fan nazariyasida muhim rol o'ynaydi, ilmiy
munosabatlarni tavsiflaydi ob'ektiv dunyoning nazariyalari va hududlari o'z ichiga
oladi tabiiy, ilmiy va matematik bunday nazariyalar faqat mazmunli ifodalardan
foydalanadi, ya'ni interpretasiya har bir iboraning ma'nosi eng boshidan ma'lum.
Biroq, bunday sharhlovchi (tushuntirish) funktsiyasi muqarrar ravishda
cheklangan. Umuman olganda, tabiat tushunchalari va takliflar ilmiy nazariyalar
ongning tasvirlari orqali talqin etiladi, ularning kombinatsiyasi mos bo'lishi kerak.
Haqiqiy narsalar va ularning tasvirlari o'rtasidagi munosabatlar har doim taxminiy

va to'liq emas. Talqin etilgan nazariya va uning interpretasiya o'rtasidagi
munosabatlar o'zaro bir xil emas: "tabiiy" interpretasiya (bu nazariya qurilgan
rasmiylashtirilgan tavsif uchun) tashqari, nazariya ham boshqa bo'lishi mumkin.
Tarixiy jarayonning bir qismini tushunish faqat uning butunligiga aloqasi tufayli
mumkin va butunning universal-tarixiy tekshiruvi qismlarni tushunishni o'z ichiga
oladigan interpretasiya germenevtika tarixini yozgan G. Spet, tushunish
muammosi ratsionalizm muammosi sifatida namoyon bo'ladi. Interpretasiya shu
asosda har qanday oqilona va ob'ektiv interpretasiyaning o'rni, roli va ahamiyati,
jumladan, tarixiy va psixologik jihatdan ko'rsatilishi kerak. M. Haidegger
interpretasiya filologik va filosning ajoyib namunalarini berdi, interpretasiya o'tish:
saytda harakatlanish, qidiruv karta va boshqalar, xususan, "muallifni o'zi
tushunganidan ko'ra yaxshiroq tushunish" degan mashhur prinsipga asoslanad.
Shunday qilib, oldindan bilishning alohida ahamiyati, interpretasiya uchun mavzu,
tarixiy an'anani aks ettiruvchi "qonuniy noto'g'ri tushunchalar" bizning
idrokimizning dastlabki yo'nalishini shakllantirishni talab qiladigan H. Gadamer
tomonidan kelajakda to'liq tushuniladi, bizni "an'analarni amalga oshirish" va
shuning uchun tushunish uchun zarur shart va shartdir, umuman olganda,
Germenevtikada, u filosga aylanadi interpretasiya "maydon" kengayib bormoqda,
endi faqat matnlar bilan ishlash usuliga tushib qolmaydi, balki inson hayotining
asosiy muammolari bilan shug'ullanadi. Interpretasiya tilning elementlari, so'zlar
ham o'z tabiatini o'zgartiradi, chunki til ongning sub’ektiv faoliyati mahsuloti
sifatida qaralmaydi, lekin Haideggerga ko'ra, "tinglash" kerak bo'lgan narsa kabi,
chunki uning o'zi orqali gapiradi. Interpretasiya Gadamer uchun til universal vosita
bo'lib, unda mavzular va xurofotlar "tajriba sxemalari" deb qoldirildi; shu asosda
tushunish va amalga oshiriladi. Interpretasiya Matn va tarjimon o'rtasidagi vaqt

oralig'i ularni to'siq sifatida emas, balki muallifning xabarlariga yangi ma'no
beradigan pozitsiyaning afzalligi sifatida qaraladi. Interpretatsiya tushunchasi turli
sohalarda, jumladan, adabiyotshunoslik, lingvistika, falsafa, san'at va ilm-fan kabi
sohalarda keng qo'llaniladi. U o'zgaruvchan va ko'p qirralik ma'lumot yoki xabarni
tushunish, izohlash, yoki ifodalash jarayonini bildiradi. Quyida ushbu
tushunchaning tahlilini ko'rib chiqamiz: Interpretatsiya tushunchasi umumiy
ma'nosi — bu ma'lum bir matn, so'z, yoki hodisani o'ziga xos tarzda tushunish va
uni izohlash jarayoni. Bu tushuncha shaxsning, guruhning yoki madaniyatning
o'ziga xos tafakkur va qadriyatlariga asoslanib, turlicha bo'lishi mumkin.
Interpretatsiya, asosan, ma'lumotni aniqlik bilan ochish va unga yangi ma'no yoki
yondashuv qo'shishni o'z ichiga oladi. Interpretatsiyaning turli sohalardagi bo'lishi
mumkin: adabiyotshunoslikda - dabiy asarlarni tahlil qilishda, interpretatsiya
matnning o'ziga xos ma'nolarini ochish, yozuvchining niyatlarini va asarning
kontekstini tushunishga yordam beradi. Misol uchun, bir roman yoki she'riy asarni
turli yondashuvlar bilan talqin qilish mumkin. Falsafada esa falsafiy tahlil va
talqinlar ko'pincha har bir insonning dunyoqarashi va mavjudlikni tushunishiga
asoslanadi. Falsafada bunday tushunchalar metafizika, axloq va epistemologiya
sohalariga taalluqlidir. San'at asarlari, kino, musiqa va teatrni talqin qilishda ham
interpretatsiya muhim o'rin tutadi. Har bir tomoshabin o'zining shaxsiy tajribalari
va hissiyotlariga asoslanib, badiiy asarni turlicha tushunishi mumkin.
Interpretatsiyaning asosiy maqsadi – biror narsani yanada chuqurroq tushunish,
ma'no va mazmunni ochib berishdir. Bu orqali biz nafaqat matnni, balki insoniyat
tajribalarini, dunyoqarashlarini va madaniy merosni yanada yaxshiroq anglash
imkoniyatiga ega bo'lamiz. Interpretatsiya shuningdek, ilmiy va badiiy ishlarni
yanada rivojlantirishga, yangi fikrlar va yondashuvlarni ishlab chiqishga imkon

yaratadi. Interpretatsiya tushunchasi muhim va keng qamrovli bo'lib, o'ziga xos
tarzda har bir soha va kontekstda qo'llaniladi, har doim yangilanish va rivojlanish
imkoniyatlarini yaratadi. Interpretatsiya tushunchasi – bu ma'lumot yoki hodisani
tushunish va izohlash jarayoni bo'lib, bu jarayon turli kontekstlarda va sohalarda
o'ziga xos xususiyatlarga ega. Tushunish va talqin qilish nafaqat ma'lumotlarni
o‘zbek tilidagi aniq izohlarga aylantirish, balki bu ma'lumotlarning chuqurroq,
ijtimoiy yoki madaniy qatlamlarini anglashni ham anglatadi.
Interpretatsiya – bu o‘zgarmas bo‘lgan ma'lumotni, matnni yoki hodisani
shaxsiy yoki ijtimoiy talqin qilish jarayonidir. Bu jarayon faqatgina ma'lumotni
to'plash va oddiy tahlil qilishni o'z ichiga olmaydi, balki ularga chuqur ma'no
berish, ularni o'z bilim, tajriba va qadriyatlarimizga asoslangan tarzda talqin
qilishni anglatadi. Bu, shuningdek, tilni va madaniyatni chuqurroq tushunishga,
turli nuqtai nazarlarga ega bo'lishga yordam beradi. Interpretatsiya har doim
subyektiv jarayon bo'lib, odamning hissiyotlari, dunyoqarashi va bilim doirasiga
asoslanadi. Interpretatsiya subyektiv xarakterga ega. Har bir inson o‘zining shaxsiy
tajribalariga, dunyoqarashiga, bilim doirasiga va hissiyotlariga asoslanib, biror
matnni yoki hodisani turlicha talqin qiladi. Shuning uchun, har bir interpretatsiya
individualdir. Masalan, bir she'rni bir odam romantik tushunchalar nuqtai
nazaridan, boshqa biri esa falsafiy yoki siyosiy nuqtai nazaridan talqin qilishi
mumkin. Shuningdek, bir matnni o'qigan shaxs uning ichida ko'plab ma'nolarni
ochishi mumkin, bu ham interpretatsiyaning subyektivligi haqida gapiradi.Ilmiy
tahlil va talqin ham o'zining aniq mezonlariga ega. Ilmiy izlanishlarda, matn yoki
hodisa to'liq ma'noda aniqlanadi va bu aniqlik faqatgina ilmiy metodologiyalar
yordamida erishiladi. Bunday yondashuvda, barcha dalillar va faktlar sinchiklab
tekshiriladi, ma'lumotlar to'planadi va ular o'rtasidagi bog'lanishlar aniqlanadi.

Masalan, tarixiy voqealarni talqin qilishda ilmiy izlanishlar tarixiy hujjatlar va
faktlarga asoslanadi, ammo bu ham o'zining interpretatsion xususiyatiga ega,
chunki har bir tarixchi o‘z nuqtai nazaridan voqealarni talqin qiladi.
Bugungi kunda, interpretatsiya nafaqat ilmiy va badiiy sohalarda, balki kundalik
hayotda ham katta ahamiyatga ega. Shaxslar biror hodisa yoki voqeani qanday
talqin qilishlariga qarab, ularning dunyoqarashlari va qarorlari shakllanadi.
Shuningdek, axborot texnologiyalarining rivojlanishi bilan, interpretatsiya yanada
muhimroq bo'lib bormoqda. Yangi media, ijtimoiy tarmoqlar va internetda har
qanday xabar yoki matnni to'g'ri talqin qilish muhim ahamiyatga ega. Bu
jarayonda turli yondashuvlar va metodologiyalarni qo'llash, xususan tanqidiy
fikrlashni rivojlantirish muhimdir. Interpretatsiya tushunchasi nafaqat biror
matnni yoki hodisani oddiy tarzda tushunish, balki uni yanada chuqurroq, kengroq
va kontekstual tarzda tahlil qilishni o'z ichiga oladi. Bu jarayon subyektiv va
o'zgaruvchan bo'lib, har bir insonning bilimlari, tajribalari va dunyoqarashi asosida
shakllanadi. Interpretatsiya nafaqat adabiyotda, balki san'at, falsafa, lingvistika, va
ilmiy izlanishlarda ham o'z o'rniga ega. Buning natijasida, turli fikrlar, talqinlar va
yondashuvlar bir-biri bilan o'zaro bog'lanadi va bu jarayon insoniyatning bilim va
madaniyatini yanada boyitishga xizmat qiladi.
1.2. Konventsiya tushunchasining tahlili
"Interpretatsiya va Konventsiya" mavzusi ma'no, aloqa va tushunish
nazariyasining muhim jihatlarini qamrab oladi. Ikki tushuncha falsafadan
tilshunoslikka, huquqshunoslikdan san'atshunoslikka qadar turli sohalarda muhim
ahamiyatga ega. Ushbu sohada ko'tarilgan asosiy savollar so'zlar, ramzlar va

harakatlarning ma'nosini qanday tushunishimiz va ijtimoiy konventsiyalar
(konventsiyalar) bu jarayonga qanday ta'sir qilishi bilan bog'liq.
Konventsiya - bu umumiy tushunish va muvofiqlashtirishga erishish uchun
jamiyat a'zolari tomonidan amalga oshiriladigan belgilangan kelishuv yoki qoida.
Konventsiyalar aloqa normalari, xulq-atvori va tildan foydalanish qoidalarini
belgilaydi. Konventsiya — bu odatda xalqaro huquqdagi shartnoma bo'lib,
davlatlar o'rtasida qabul qilingan va ularning o'zaro majburiyatlarini belgilaydigan
hujjatdir. Konventsiya ko'pincha odam huquqlari, ekologiya, savdo yoki boshqa
sohalarda xalqaro hamkorlikni mustahkamlashga qaratilgan bo'ladi. Bu tushuncha
ko'plab turli sohalarda qo'llaniladi, lekin eng ko'p tarqalgan joyi xalqaro huquq va
diplomatik munosabatlardir. Konventsiya xalqaro huquqda davlatlar o'rtasida
qabul qilinadigan shartnomadir. Bu hujjat muayyan normativ talablarni,
majburiyatlarni va huquqlarni belgilaydi. Konventsiya har bir ishtirokchi davlatga
tegishli huquqiy javobgarlikni yuklaydi. Konventsiya har bir davlatning ma'lum
majburiyatlarni bajarishini ta'minlaydi. Masalan, Inson huquqlari bo'yicha Yevropa
Konventsiya, davlatlarni inson huquqlarini hurmat qilish va buzilishlarning oldini
olishga undaydi. Umuman olganda, konventsiya xalqaro munosabatlar va
huquqdagi muhim vosita bo'lib, davlatlar o'rtasida normativ majburiyatlarni
belgilash va ularga rioya qilishni ta'minlashda ahamiyatli rol o'ynaydi.
Konventsiyaning asosiy xususiyatlari:
- Ijtimoiy tabiat: konventsiyalar jamiyat tomonidan aloqani soddalashtirish va
harakatlarni muvofiqlashtirish uchun mavjud va qabul qilinadi.

- Barqarorlik: ko'pgina konventsiyalar vaqt o'tishi bilan nisbatan barqaror bo'lib
qoladi, garchi ular ijtimoiy me'yorlar yoki madaniy sharoitlarning o'zgarishiga
qarab o'zgarishi mumkin.
- Konventsiyalarga misollar: yo'l qoidalari, imlo va tinish belgilari qoidalari, ijtimoiy
urf-odatlar va marosimlar. Misol: tilda grammatik va aloqa qoidalari, masalan,
salomlashish shakllari yoki xushmuomalalik ifodalari, odamlarga samarali muloqot
qilishga yordam beradigan konventsiyalarning bir qismidir. Xalqaro huquqda
konventsiya — bu davlatlar o'rtasida tuzilgan xalqaro shartnoma yoki kelishuv
bo'lib, ularning huquqiy va siyosiy majburiyatlarini belgilaydi. Konventsiya,
ko'pincha, xalqaro nizolarni hal qilish, hamkorlikni o'rnatish, inson huquqlarini
himoya qilish kabi masalalarni muhokama qilish uchun tuziladi. Misollar: BMT
Inson Huquqlari Konventsiya: Bu konventsiya davlatlarni inson huquqlarini hurmat
qilishga majbur qiladi. Parij Iqlim Shartnomasi (2015): Iqlim o'zgarishini nazorat
qilish va uni kamaytirish bo'yicha global kelishuv. Bu turdagi konventsiya xalqaro
jamoa tomonidan tan olingan va uni bajarish davlatlar uchun majburiyatdir.
Konventsiya tushunchasining falsafiy tahlili - bu nafaqat uning huquqiy yoki
siyosiy jihatlariga, balki uning o'ziga xos falsafiy asoslariga, jamiyatlar o'rtasida
kelishuvlarning mohiyatiga va insoniyatning umumiy qadriyatlari bilan qanday
bog'lanishiga qarashni taqozo etadi. Falsafiy nuqtai nazardan, konventsiya
tushunchasini tahlil qilish, ularning qanday ijtimoiy, madaniy, axloqiy va ma'naviy
jihatlarda shakllanib, insoniyatning umumiy manfaatlariga xizmat qilishini
ko'rishga yordam beradi. Falsafiy tahlilni boshlashda, "kelishuv" tushunchasining
asosiy ahamiyatiga e'tibor qaratish kerak. Kelishuv – bu ikki yoki undan ortiq
tomonlar o'rtasida o'zaro tushunish va murosa yo'li bilan o'rnatilgan qarorlar

majmuasidir. Konventsiya, umuman olganda, insoniyatning umumiy manfaatlarini
ta'minlash va jamiyatlarni barqaror rivojlantirishga qaratilgan global kelishuv
shaklidir. Falsafiy jihatdan, kelishuv insoniyatning axloqiy majburiyatlari va
mas'uliyatlarining o'zaro tasdiqlanishi sifatida ko'riladi. Bu shartnoma yoki
kelishuvlar nafaqat huquqiy majburiyatlarni belgilab beradi, balki adolat, tenglik,
erkinlik va inson huquqlarini hurmat qilish kabi qadriyatlarni ta'kidlaydi. Bunday
kelishuvlar jamiyatlar o'rtasida yangi axloqiy va siyosiy kelishuvlarni rivojlantiradi,
ularni yangi maqsadlar tomon yetaklaydi. Falsafiy tahlilda, konventsiya
tushunchasini ijtimoiy kontrakt nazariyasi bilan bog'lash mumkin. Ushbu
nazariyada, davlat va jamiyat o'rtasidagi aloqalar shartnoma asosida quriladi.
Ijtimoiy kontraktning asosiy g'oyasi shundan iboratki, jamiyatda adolatli tartibni
ta'minlash uchun barcha a'zolar o'zaro kelishuvga erishib, o'zaro majburiyatlarni
qabul qilishadi. Masalan, Tomas Gobs, Jon Lok kabi falsafiy mutafakkirlar ijtimoiy
kontrakt nazariyasini ilgari surganlar. Ular, jamiyatlar o'rtasidagi kelishuvlarning
qonuniy va axloqiy asoslarini belgilashda konventsiya kabi tuzilmalarni
keltirganlar. Bu nazariyaga ko'ra, konventsiya bir tomonlama yoki ikki tomonlama
ravishda jamiyat a'zolarining manfaatlarini ifodalaydi, ular orasida adolat va
barqarorlikni ta'minlashga xizmat qiladi. Falsafiy nuqtai nazardan, konventsiya
nafaqat qonuniy kelishuv, balki axloqiy kelishuv sifatida ham qaraladi. Konventsiya
shartlari odatda jamiyat a'zolarining axloqiy majburiyatlarini ifodalaydi. Ayniqsa,
xalqaro konventsiya va kelishuvlarda, inson huquqlari, erkinlik, adolat, va tenglik
kabi universial axloqiy qadriyatlar alohida o'rin tutadi. Bu nuqtai nazardan,
konventsiya shartlarini bajarish, faqatgina qonuniy majburiyatni bajarish emas,
balki axloqiy majburiyatni bajarish hamdir. Shu sababli, etik qarorlar va ahloqiy
muvozanat konventsiya tuzish jarayonida muhim rol o'ynaydi. Konventsiya,

ko'pincha, jamiyatlarni axloqiy jihatdan ham birlashtirishni maqsad qiladi. Boshqa
bir muhim jihat shundaki, konventsiya va xalqaro huquqning falsafiy tahlili global
axloqiy masalalar bilan bog'liq. Global ahloq – bu barcha insonlar uchun umumiy
axloqiy tamoyillarni yaratish va jahon miqyosida bir xil axloqiy qoidalarni
o'rnatishdan iborat. Misol uchun, Inson huquqlari bo'yicha xalqaro konventsiya
odamlarga nisbatan ahloqiy majburiyatlarni belgilaydi. Bu nafaqat huquqiy, balki
axloqiy masala hamdir. Inson huquqlarini himoya qilish global axloqiy va ma'naviy
mas'uliyat sifatida qabul qilinadi. Bu o'zaro hurmat, tenglik, va adolat kabi
qadriyatlarni jamiyatlar o'rtasida targ'ib qiladi.
Konventsiya shartnomalarining falsafiy tahlili madaniyatlararo muvofiqlikni ham
o'z ichiga oladi. Xalqaro konventsiya, har bir mamlakatning o'z madaniyati va
qadriyatlarini inobatga olgan holda, global kelishuvlarni shakllantiradi. Shu
sababli, konventsiya va kelishuvlarning madaniyatlararo muvofiqligi va o'zaro
hurmat asosida tashkil etilishi juda muhimdir. Falsafiy nuqtai nazardan,
madaniyatlararo kelishuvlar va konventsiyalar turli xalqlarning o'zaro adolat va
hurmat asosida kelishuvga erishish imkoniyatini yaratadi. Bu, ayniqsa, dunyoning
turli qismlarida mavjud bo'lgan ijtimoiy va madaniy xilma-xillikni hisobga olgan
holda amalga oshiriladi. Konventsiya tushunchasining falsafiy tahlili jamiyatlar
o'rtasida kelishuvlar, axloqiy majburiyatlar va global adolatga asoslangan
kelishuvlarning shakllanishiga diqqat qaratadi. Bu tushuncha ijtimoiy kontrakt
nazariyasi, axloqiy majburiyatlar, va global hamkorlikka bo'lgan ehtiyojni
muhokama qiladi. Konventsiya xalqaro huquq, madaniyatlararo munosabatlar va
etik tamoyillarni birlashtirgan tizim sifatida, zamonaviy jamiyatlarning
rivojlanishida muhim rol o'ynaydi.

1.3 Tilshunoslikda interpretatsiya va konventsiya tushunchalari
Tilshunoslikda "interpretatsiya" va "konventsiya" tushunchalari juda muhim o'rin
tutadi. Ular tilning mazmunini tushunish, muloqotdagi ma'nolarni aniqlash va
ijtimoiy, madaniy va psixologik faktorlarni hisobga olishda asosiy rol o'ynaydi.
Ushbu kurs ishida, biz bu ikki tushuncha bilan bog'liq asosiy nazariyalarni, ularning
o'zaro bog'liqligini va tilshunoslikdagi o'rnini tahlil qilamiz. Tilshunoslikda
interpretatsiya nafaqat nutq va matnlarning ma'nosini aniqlash, balki bu ma'no
qanday kontekstda va qanday sharoitda paydo bo'layotganini tushunish bilan
bog'liq. Interpretatsiyaning ko'plab turlari mavjud, masalan: Lingvistik
interpretatsiya: Bu matn yoki nutqning grammatik va leksik tuzilishi asosida
amalga oshiriladi. Matndagi so'zlar, jumlalar va frazalar orqali ma'no aniqlanadi.
Pragmatik interpretatsiya: Bu so'zlarning kontekstga, vaziyatga va ijtimoiy
faktorlarga qarab qanday ishlashini tushunishga qaratilgan. Semantik
interpretatsiya: Bu so'zlarning ma'nosini tushunishga, ya'ni ularning lingvistik va
ijtimoiy kontekstdagi mazmunini aniqlashga qaratilgan. Madaniy interpretatsiya:
Bu madaniy faktorlarga asoslangan tushunish jarayonidir. Har bir til va madaniyat
o'ziga xos semantik va pragmatik qoidalar bilan ajralib turadi. Leksik
interpretatsiya so'zlarning ma'nosini tushunishga qaratilgan. Bu jarayonda
tilshunos yoki muloqot ishtirokchisi matn yoki nutqdagi har bir so'zni alohida tahlil
qiladi va uning leksik (so'z ma'nosi) mazmunini aniqlashga harakat qiladi. Leksik
interpretatsiya, odatda, so'zlarning aniq ma'nolarini, sinonimlarini, antonimlarini
va ularning o'zgaruvchan kontekstlarda qanday ishlashini aniqlashni o'z ichiga
oladi. Pragmatik interpretatsiya — bu tilshunoslikda, so'zlar va iboralarning
ma'nosini tushunishda faqat ularning grammatik yoki leksik (so'z ma'nosi)
jihatlariga emas, balki muloqot kontekstiga, vaziyatga, ijtimoiy normaga va

kommunikativ maqsadlarga asoslangan yondashuvdir. Pragmatik interpretatsiya
tilni faqat grammatik va leksik qoidalar bilan cheklanmay, balki nutqning
kontekstual va ijtimoiy jihatlarini ham hisobga olishni taqozo etadi.
Pragmatikaning asosiy tamoyili shundaki, tilning ma'nosi ko'pincha jamiyatdagi
muloqot kontekstiga, ishtirokchilar o'rtasidagi munosabatlarga va nutqning
ijtimoiy maqsadiga bog'liq bo'ladi. Demak, pragmatik interpretatsiya so'zlar va
jumlalarning qanday ishlashini, ular o'zgaruvchi muloqot holatlarida qanday talqin
qilinishini aniqlaydi. Semantik interpretatsiya — bu tilshunoslikda so'zlarning va
iboralarining ma'nolarini, ularning grammatik va sintaksis tizimlari asosida qanday
talqin qilishni o'rganadigan jarayondir. Semantika, tilning ma'no tizimini o'rganadi,
ya'ni so'zlar, iboralar, va jumlalar qanday ma'no anglatishini tushunishga
qaratilgan bo'lib, bu ma'no, asosan, so'zlarning o'ziga xos leksik (so'z ma'nosi) va
struktural (grammatik) xususiyatlariga bog'liqdir. Semantik interpretatsiya — bu
so'zlarning aniq ma'nolarini, ularning o'zgarishini, shuningdek, tilning strukturaviy
jihatlari bilan bog'liq bo'lgan ma'nolarni tushunish jarayonidir. Bu jarayon
tilshunoslarga nafaqat so'zlarning o'zi, balki ularning kontekstdagi o'zgarishi,
talqini va ishlatilishiga qarab, qanday ma'no hosil qilishini aniqlashga yordam
beradi.
Tilshunoslikda konventsiya — bu til va nutqning ma'lum bir jamiyat tomonidan
qabul qilingan va umumiy ravishda tasdiqlangan qoida va kelishuvlaridir.
Konventsiya nafaqat tilning grammatik yoki leksik qoidalari bilan bog'liq bo'lib,
balki tilning pragmatik, semantik va stilistik jihatlarini ham o'z ichiga oladi.
Konventsiya, shuningdek, muloqotda ishtirok etuvchi shaxslarning o'zaro
kelishgan, tasdiqlagan va odatga aylangan nutqiy xulq-atvorlarini belgilaydi.
Konventsiya tushunchasi madaniyat bilan chambarchas bog'liqdir, chunki har bir

madaniyat o'zining tilshunoslik konventsiyalariga ega. Jamiyatlar o'z madaniy
qadriyatlari, an'analari va tajribalariga asoslanib, o'z tilida nutqiy qoidalarni
shakllantiradilar. Masalan, salomlashish yoki ruxsat so'rash kabi oddiy amaliyotlar
har bir madaniyatda o'ziga xos konventsiya asosida bajariladi. Ba'zi
madaniyatlarda salomlashish qisqa va sodda bo'lishi mumkin, boshqalarda esa
rasmiylik va odob-axloq qoidalariga amal qilish kerak. Konventsiya jurnalistika va
ommaviy axborot vositalarida asosiy qonunlar, tartiblar va standartlar to‘plami
sifatida muhim ahamiyatga ega. Ular axborotning tarqatilishi, jurnalistlarning
faoliyati va ommaviy axborot vositalarining huquqiy holati bilan bog‘liq bo‘lgan
muhim tamoyillarni belgilaydi. Konventsiya jurnalistika va ommaviy axborot
vositalarida quyidagi sohalarda qo‘llaniladi: Erkinlik va huquqlar: Ommaviy
axborot vositalari va jurnalistlar konventsiya asosida erkin va mustaqil faoliyat
yuritishi kerak. Bu, ayniqsa, axborot olish va tarqatish erkinligi, senzura va nojo‘ya
ta'sirlardan himoya qilishni o‘z ichiga oladi. Axborot tarqatishning adolatliligi:
Konventsiya axborot vositalarining haqqoniy va adolatli ishlashini ta'minlashga
qaratilgan. Jurnalistlar axborotni to‘liq va to‘g‘ri taqdim etishlari, har xil
qarashlarga hurmat bilan yondashishlari kerak. Xavfsizlik va himoya: Jurnalistlar va
ommaviy axborot vositalari konventsiya doirasida xavfsiz faoliyat yuritishlari
uchun zarur huquqiy himoyaga ega bo‘lishlari kerak. Jurnalistlarning ishlash
jarayonida huquqiy va jismoniy tahdidlardan himoya qilish zarur.
Interpretatsiya va konventsiya o'rtasidagi bog'liqlik juda kuchli. Konventsiya til
va muloqot jarayonlarida qoidalarni belgilasa, interpretatsiya esa bu qoidalarni
qanday tushunish va qo'llash jarayonini aniqlaydi. Tilshunoslikda bu ikki
tushuncha bir-birini to'ldiradi va tilni qanday ishlashini tushunishga yordam
beradi. Konventsiya til va muloqotning normativ tomonini tashkil etsa,

interpretatsiya esa bu normativalarni har bir vaziyatda qanday qo'llashni
aniqlaydi. Misol uchun, salomlashish konventsiya sifatida barcha madaniyatlarda
mavjud bo'lsa, salomlashishning qanday shakli va qanday vaziyatda amalga
oshirilishi tilshunoslik va madaniyatga bog'liq. Interpretatsiya har bir kontekstda
konventsiya qoidalarining o'zgarishini tushunishga yordam beradi. Masalan, bir
tilshunos konventsiya asosida nutqning ma'lum shakllarini belgilaydi, ammo
pragmatik kontekstda yoki madaniy farqlarni hisobga olgan holda, ma'no va
qoidalar o'zgarishi mumkin.
Tilshunoslikda konventsiya va interpretatsiya tushunchalarining amaliy
qo'llanilishi juda keng. Tarjimonlar til konventsiyalariga asoslanib, matnning o'zaro
talqinini amalga oshiradilar. Tarjimonlar, original matnning madaniy va lingvistik
konventsiyalarini tushunib, ularni boshqa tilga moslashtirishga harakat qiladilar.
Jurnalistika va Ommaviy Axborot Vositalari: Ommaviy axborot vositalarida
matnlar va nutqlarni interpretatsiya qilish, ularning ijtimoiy va madaniy
konventsiyalarga mos ravishda taqdim etilishi kerak. Huquqshunoslik: Huquqiy
matnlarni interpretatsiya qilishda, konventsiya va uning tadbiqi jamiyatda ma'lum
huquqiy qoidalar va majburiyatlarni tushunishga yordam beradi. Tilshunoslikda
"interpretatsiya" va "konventsiya" tushunchalari bir-biri bilan chambarchas
bog'liq. Konventsiya til va muloqotdagi normativ qoidalarni belgilasa,
interpretatsiya bu qoidalarni qanday tushunish va qo'llashni aniqlaydi.
Tilshunoslikda bu tushunchalarni birgalikda o'rganish tilning strukturasi, ma'nosi
va muloqotdagi amaliy qo'llanilishi haqida chuqurroq tushuncha hosil qilishga
yordam beradi. Tushunchalar o'rtasidagi bog'liqlik tilshunoslikning turli sohalarida,
jumladan, pragmatika, semantika, tarjima va huquqshunoslikda keng qo'llaniladi.

2-BOB. Interpretatsiya va konventsiyaning o'zaro bog'liqligi
2.1. Interpretasiya tabiiy fanlarning umumiy metodi

Interpretatsiya va Konventsiya ko'pincha o'zaro ta'sir qiladi. Konventsiyalar
tushuntirish va tushunishni qurish uchun bir qator qoidalar va me'yorlarni taklif
qilib, Interpretatsiya qilish uchun qo'llanma bo'lib xizmat qiladi. Biroq,
konventsiyalar mavjudligiga qaramay, Interpretatsiya har doim shaxsiy jarayon
bo'lib qoladi. Misol: san'atda janrlar, texnikalar yoki uslublarga oid ba'zi
konventsiyalar mavjud. Biroq, har bir tomoshabin san'at asarini his-tuyg'ulari,
tajribasi va madaniy kelib chiqishi asosida Interpretatsiya qiladi, bu esa bir xil
asarning turli Interpretatsiyalariga olib kelishi mumkin. Interpretatsiya va
konventsiyaning o'zaro bog'liqligi, xalqaro huquqning asosiy elementlaridan biri
bo'lib, davlatlar o'rtasidagi huquqiy munosabatlarni samarali tartibga solishga
xizmat qiladi. Bu ikki tushuncha o'rtasidagi o'zaro aloqalar ko'p jihatdan
bitimlarning mazmunini va maqsadlarini to'g'ri tushunishga yordam beradi.
Ko'plab xalqaro konventsiyalarda vaqt o'tishi bilan yuzaga keladigan yangi holatlar
yoki texnologik o'zgarishlar konventsiya matnining qanday talqin qilinishiga ta'sir
qilishi mumkin. Masalan, XXI asrda internet va raqamli texnologiyalar sohasidagi
yangi rivojlanishlar, ba'zi eski konventsiya matnlarini yangilash yoki ularni yangi
talqin qilishni talab qiladi. Shunday qilib, xalqaro huquq matnlarini zamonaviy
sharoitlarga mos ravishda talqin qilish zarurati tug'iladi. Konventsiya va
interpretatsiyaning o'zaro bog'liqligi xalqaro huquqning yanada samarali ishlashini
ta'minlaydi. Konventsiya bitimlari davlatlar o'rtasida huquqiy asosni yaratadi, lekin
bu bitimlar to'g'ri va aniq talqin qilinmasa, ular samarali ishlamasligi mumkin. Shu
sababli, interpretatsiya xalqaro huquq tizimining ajralmas qismi bo'lib,
konventsiya matnining mohiyatini tushunishga va uni turli holatlarda to'g'ri tatbiq
etishga yordam beradi.

Interpretatsiya tabiiy fanlarning umumiy metodida muhim o'rin tutadi, chunki
tabiiy fanlar ko'pincha kompleks va murakkab hodisalarni tushunishga qaratilgan.
Tabiiy fanlar metodologiyasida interpretatsiya (talqin) faqatgina matn yoki ijtimoiy
fanlardagi tushunchalarni emas, balki ilmiy ma'lumotlar, tajribalar, eksperimentlar
va kuzatishlar asosida olingan natijalarni ham talqin qilishni anglatadi. Tabiiy
fanlar metodini amaliyotga tadbiq etishda, tadqiqotchilar olingan ma'lumotlarni
to'g'ri tushunish, izohlash va ulardan aniq xulosalar chiqarish uchun turli
metodlarni qo'llaydilar. Quyida tabiiy fanlar metodining ba'zi xususiyatlari va
uning interpretatsiyaga ta'siri haqida kengroq tushuncha beriladi. Tabiiy fanlar
metodlari – bu tabiiy dunyoni tushunish va unga oid qonuniyatlarni aniqlashda
qo'llaniladigan usullar va yondashuvlardir. Bu metodlar eksperimentlar,
kuzatishlar, gipotezalar yaratish, ma'lumotlarni tahlil qilish va nazariyalarni
shakllantirish kabi bosqichlarni o'z ichiga oladi. Ilmiy metodlarning asosiy maqsadi
tabiatdagi hodisalar va jarayonlarni tushunish va izohlashdir. Tabiiy fanlar
metodologiyasi va interpretatsiya o'rtasidagi bog'liqlikni tushunish uchun, ilmiy
metodning har bir bosqichiga qarashimiz kerak. Tabiiy fanlar metodining har bir
qadamida interpretatsiya o'z rolini o'ynaydi: Tabiiy fanlarda ilmiy ishlar ko'pincha
kuzatishlar orqali boshlanadi. Kuzatishlar orqali yuzaga kelgan hodisalar talqin
qilinadi. Masalan, astronomiya sohasida, yulduzlar va galaktikalarning harakati
kuzatiladi va ularga asoslanib, kosmik hodisalar haqidagi ilmiy nazariyalar
shakllantiriladi. Yulduzlarning harakatini, yorug'likni va boshqa ko'plab
ko'rinadigan hodisalarni talqin qilish orqali yangi ilmiy g'oyalar shakllantiriladi.
Eksperimentlar natijasida olingan ma'lumotlarni talqin qilish, ilmiy metodning
muhim bosqichidir. Eksperimentlar olib borilgach, olimlar natijalarni tahlil qilib,
ular asosida gipotezalarni tasdiqlaydi yoki rad etadilar. Agar tadqiqotlar yangi

natijalarni ko'rsatsa, bu yangi ilmiy nazariyani yaratishga olib keladi. Masalan,
ilmiy eksperimentlar orqali mikroskopik darajadagi reaktsiyalarni kuzatish va
ularni talqin qilish kimyo fani uchun juda muhim. Eksperimentlar va tahlil asosida
shakllantirilgan nazariyalar interpretatsiya orqali shakllanadi. Nazariyalar ilmiy
tadqiqotlarni kengaytiradi va yangi bilimlarga asoslanadi. Misol uchun,
Newtonning gravitatsiya qonuni yoki Maxwellning elektromagnit nazariyasi — bu
ilmiy tadqiqotlar natijasida shakllangan va talqin qilingan qonunlardir. Ushbu
nazariyalar, turli hodisalarni tushuntirishda va yangi ilmiy natijalarni kashf qilishda
yordam beradi. Yangi nazariyalar yordamida prognozlar tuzish mumkin. Tabiiy
fanlar ilmiy metodida natijalarni oldindan aytib berish muhim ahamiyatga ega.
Misol uchun, ilmiy nazariyalar yordamida kelajakda qanday kimyoviy reaktsiyalar
yoki fizik hodisalar sodir bo'lishi mumkinligini aytib berish mumkin. Bu prognozlar
keyinchalik yangi eksperimentlar orqali tasdiqlanadi va talqin qilinadi.
Empirik ma'lumotlar — bu ilmiy tajribalar va kuzatishlar orqali olingan real
ma'lumotlardir. Tabiiy fanlarda interpretatsiya empirik ma'lumotlarni qanday
talqin qilishni talab qiladi. Masalan, biologiya sohasida o'simliklarning turli
sharoitlarda o'sishini kuzatish va bu o'sishning sabablarini tushunish kerak. Bu
empirik ma'lumotlarni to'g'ri talqin qilish uchun ilmiy metodlar va tajriba muhim
rol o'ynaydi. Tabiiy fanlarda talqin qilish ba'zan qiyin bo'lishi mumkin, chunki ba'zi
hodisalar yoki jarayonlar murakkab va bir nechta omillarga bog'liq. Masalan, iqlim
o'zgarishini tushunish yoki kvant fizikasining o'ziga xos xususiyatlarini talqin qilish
olimlar uchun katta qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Shu bois, ilmiy tadqiqotlar
jarayonida turli nazariyalar va gipotezalar taklif qilinadi va ularni tekshirish,
tasdiqlash yoki inkor etish orqali yangi bilimlar kashf etiladi. Tabiiy fanlar
metodining umumiy maqsadi tabiiy dunyoni tushunish va izohlashdir. Bu

metodning barcha bosqichlarida interpretatsiya o'ziga xos ahamiyatga ega, chunki
ilmiy tadqiqotlar faqatgina empirik ma'lumotlarga asoslanib emas, balki bu
ma'lumotlarni to'g'ri talqin qilishga asoslanadi. Tabiiy fanlar metodida, izohlar va
tushuntirishlar doimo yangi ilmiy bilimlarni yaratish va mavjud nazariyalarni
takomillashtirish uchun xizmat qiladi. Shuningdek, interpretatsiya yordamida
olimlar murakkab hodisalarni tushunib, yangi qonuniyatlar va nazariyalar
shakllantiradilar.
Interpretatsiya va konventsiya haqida faylasuflarning fikrlari, odatda, til, ma'no,
norma, va jamiyatning strukturasi kabi muhim kontseptual masalalar bilan
bog'liqdir. Faylasuflar bu tushunchalarni turli nuqtai nazardan o‘rganib,
tilshunoslik, huquqshunoslik, etika, va siyosatshunoslik kabi sohalarda ularning
ahamiyatini va amaliyotini tahlil qilishgan. Interpretatsiya – bu biror matn,
tushuncha yoki hodisani o‘rganish va talqin qilish jarayonidir. Faylasuflar, ayniqsa,
germenevtika yo‘nalishi (yozma yoki og‘zaki matnlarning talqinini o‘rganadigan
ilm) haqida ko‘p fikr bildirganlar. Shleyermaxer, germenevtikaning asoschilaridan
biri sifatida, matnni to‘g‘ri talqin qilishda muhim omil sifatida avvalgi muallifning
niyatini tushunishni ko‘rsatadi. Uning fikriga ko‘ra, har bir matnni yoki nutqni
talqin qilishda shunchaki so‘zlarning ma'nosi emas, balki muallifning ijtimoiy,
tarixiy va psixologik konteksti ham inobatga olinishi kerak. Shleyermaxer talqin
jarayonini ikki qismga bo‘ladi: birinchisi matnni butunlay tushunishga qaratilgan,
ikkinchisi esa so‘zlarning o‘zi va ularning umumiy ma'nosini anglashga
yo‘naltirilgan. Konventsiya, odatda, ijtimoiy yoki huquqiy kelishuvlarni anglatadi
va faylasuflar bu tushuncha asosida jamiyatdagi me'yorlar, adolat va norma
tushunchalarini o‘rganishgan. Gobbs, o‘zining "Leviyatan" asarida, ijtimoiy
konventsiya yoki "ijtimoiy shartnoma" (social contract) nazariyasini ishlab chiqadi.

Uning fikriga ko‘ra, odamlar o‘zaro nizolardan saqlanish va o‘z hayotini saqlab
qolish uchun bir-birlari bilan kelishuv tuzishadi. Bu kelishuv, yuksak hokimiyat yoki
davlat tuzish orqali odamlar o‘rtasidagi tartibni ta'minlaydi. Gobbs uchun
konventsiya — bu jamiyatning asosiy qurilishi va har bir inson o‘z huquqlarini
faqatgina ijtimoiy tartib va xavfsizlik uchun cheklashga rozi bo‘lgan shartnoma.
Faylasuflarning interpretatsiya va konventsiya haqidagi fikrlari, til, ma'no, jamiyat
va normativ tizimlar haqidagi o‘z qarashlarini aks ettiradi. Interpretatsiya ko‘plab
faylasuflar tomonidan tilshunoslik, tarix, va madaniyat bilan bog‘liq muammolar
sifatida ko‘riladi, shuningdek, har bir matn yoki hodisani talqin qilishda
sub'ektivlikni va kontekstni hisobga olish zaruriyati ta'kidlanadi. Konventsiya, o‘z
navbatida, jamiyatning asosiy me'yorlarini tashkil etuvchi va odamlar o‘rtasidagi
ijtimoiy shartnomalarni tushunishga yordam beradigan nazariyadir.
2.2. Konvensiya - bilish va komunikatsiyalarning umumiy metodi
Interpretasiya matnlari qoidalaridan boshlab, ruhshunoslik metodologiyasi va
tushunish g'oyalari bilan yakunlanadigan va interpretasiya inson bo'lishning asosiy
usullari sifatida Germenevtikaning asosiy tushunchasi sifatida ishlab chiqilgan.
Interpretasiya Germenevtika tarixini yozgan G. Spet, tushunish muammosi
ratsionalizm muammosi sifatida namoyon bo'lad. Interpretasiya shu asosda har
qanday oqilona va ob'ektiv interpretasiyaning o'rni, roli va ahamiyati jumladan
tarixiy va psixologik jihatdan ko'rsatilishi kerak. Bilishning asosiy jarayonlaridan
biri – odamlar o‘rtasidagi o‘zaro kelishuv yoki konvensiyalar orqali yangi
ma’lumotlarni qabul qilish va tushunishdir. Bilish jarayoni, ayniqsa, til, mantiq va
madaniyatni o‘zaro bog‘lashda muhim ahamiyatga ega. Konvensiyalar yordamida
biror jamiyat yoki madaniyat a'zolari o‘zlarining tushunchalari, belgilar va

simvollarini bir xil tarzda anglab, ulardan to‘g‘ri foydalanishadi. Kommunikatsiya
jarayonida konvensiya o‘zaro tushunish va ma'lumotlarni samarali tarzda uzatish
uchun zaruriy vositadir. Kommunikatsiya sohasida konvensiyalar — bu til, belgi,
tasvir yoki boshqa vositalar yordamida fikr va ma'lumotlarni uzatish qoidalaridir.
Ular kommunikativ jarayonni tartibga soladi va unda qatnashayotgan
tomonlarning o‘zaro anglashuvini ta'minlaydi. Konvensiya va kommunikatsiya
o'rtasidagi bog'liqlik, ayniqsa, belgilar tizimi orqali namoyon bo'ladi. Belgilar tizimi
(so‘zlar, tasvirlar, alomatlar) o'zining ma'nosini jamiyatdagi ijtimoiy kelishuvlarga
asoslanadi. Masalan, biror so‘zni eshitganimizda, bu so‘z bizning madaniyatimizda
qanday ma'no anglatishini bilamiz. Shu tarzda, konvensiyalar, ma'no yaratish va
ma'lumot uzatish jarayonida yordam beradi. Konvensiyalar yordamida jamiyatda
yangi bilimlarni o‘zlashtirish va uzatish jarayoni ham sodir bo‘ladi. Jamiyatda
bilishning o‘ziga xos tizimi va bilim almashish jarayonida konvensiyalarning roli
katta. Misol uchun, ilmiy va akademik til, o‘ziga xos konvensiyalarni talab qiladi,
chunki bu tizimda axborot va bilimlar aniq, ravshan va universal tarzda taqdim
etilishi kerak. Shu bilan birga, bilim va kommunikatsiya o‘rtasida bog‘liqlik mavjud.
Agar ijtimoiy kelishuvlar bo‘lmasa, bilimning bir joydan boshqasiga uzatilishi
mumkin emas. O‘quvchi va o‘qituvchi, ilmiy tadqiqotlar va mutaxassislar
o‘rtasidagi muloqotda ham konvensiyalar ma'lumotlarning to‘g‘ri va samarali
uzatilishini ta'minlaydi. Konvensiyalar vaqt o'tishi bilan o'zgarishi mumkin. Bu
o‘zgarishlar yangi bilimlar, madaniy o‘zgarishlar yoki yangi texnologiyalar orqali
yuzaga keladi. Konvensiyalar o'zgarishi mumkin bo‘lsa-da, ular jamiyatda umumiy
tushunishni va samarali muloqotni ta'minlash uchun asos bo‘lib qoladi.
Popper ilmiy bilish metodini va ilmiy inqiloblar, shuningdek, ilmiy nazariyalar va
metodologiyalar o‘rtasidagi aloqalarni o‘rganadi. Uning asarida konvensiya, ilmiy

jamoalarda qanday ishlashini, va bu qanday qilib bilishning rivojlanishiga yordam
berishini tahlil qiladi. Popperning falsafasida ilmiy metodologiyalar va bilish
tizimlari o‘zaro kelishilgan konvensiyalar asosida shakllanadi. Tannenning asari
kommunikatsiya va pragmatikani o‘rganadi. Kitobda konvensiyalarning ijtimoiy va
lingvistik kontekstdagi roli, ular orqali qanday qilib samarali kommunikatsiya
o‘rnatish mumkinligi haqida so‘z boradi. Ushbu asar konvensiyalarning til orqali
bilish va o‘zaro tushunishni qanday tashkil etishdagi ahamiyatini ta’kidlaydi.
Konvensiya, bilish va kommunikatsiyaning umumiy metodlari haqidagi yuqoridagi
manbalar, bu tushunchalarni turli nazariyalar va yondoshuvlar orqali o‘rganish
imkonini beradi. Konvensiyalar, til va muloqotdagi an'analar orqali bilish va
kommunikatsiya jarayonlarini shakllantiradi. Faylasuflar va mutaxassislar bu
jarayonlarning ijtimoiy, madaniy va ilmiy kontekstlarida qanday ishlashini
o‘rganishgan, va ularning bilish va kommunikatsiya jarayonlariga qanday ta'sir
qilishini batafsil tahlil qilishgan. Jamiyatda mavjud bo'lgan ijtimoiy konvensiyalar
odamlar o'rtasidagi aloqalarning maqsadga muvofiqligini va muhitga mosligini
belgilaydi. Jamiyatda o'rnatilgan ijtimoiy qoidalar va odatlar orqali odamlar bir-
birlari bilan qanday aloqada bo'lishi kerakligini tushunadilar. Misol uchun, bir
guruhdagi odamlar qanday salomlashish kerakligini yoki qanday hurmat ko'rsatish
kerakligini belgilovchi ijtimoiy konvensiyalar mavjud. Bu konvensiyalar
kommunikatsiyaning aniq va samarali bo'lishini ta'minlaydi. Pragmatika - bu til va
muloqotning amaliy jihatlariga e'tibor qaratadigan tilshunoslik sohasidir.
Pragmatik konvensiyalar, til va kommunikatsiyada odamlarning niyatlarini va
ularning maqsadlarini qanday tushunishni va ularning ma'no yaratish jarayonini
qanday boshqarishni o'rganadi. Pragmatik nuqtai nazardan, konvensiyalar
odamlarning ijtimoiy muloqotlarida, masalan, qanday savollar berish, javob berish

yoki iltimoslar qilish kabi holatlarda qanday ishlaydi. Tushunish - bu
kommunikatsiya jarayonida ma'lumotni qabul qilish va unga asoslangan qarorlar
qabul qilish jarayonidir. Konvensiyalar odamlarning ma'lumotni qanday
tushunishini, tarjima qilishini va ulardan qanday xulosalar chiqarishini ta'minlaydi.
Konvensiyalar orqali odamlar bir-birlarining niyatlarini va fikrlarini aniqlashga
muvaffaq bo'lishadi, bu esa samarali kommunikatsiya va bilish jarayonlarini
amalga oshirishga yordam beradi.Konvensiyalar bilish va kommunikatsiyaning
umumiy metodlari sifatida, odamlar o'rtasidagi ma'lumot almashish va
tushunishni ta'minlaydi. Ular jamiyatda o'rnatilgan ijtimoiy va madaniy kelishuvlar
asosida shakllanadi, til va tilshunoslikda tizimli qoidalar orqali amalga oshadi.
Bilish va kommunikatsiya jarayonlari samarali bo'lishi uchun konvensiyalarni
anglash va ularni amalda qo'llash muhimdir.
2.3. Ijtimoiy gumanitar fanlarda interpretatsiya va konventsiyaning amal
qilish mexanizmlari
Gumanitar bilimda Interpretasiya - matnlar bilan ramziy tizimlar sifatida
ishlashning asosiy usullar interpretasiya So'zlashuv shakli va yaxlit funktsional
tuzilish sifatida matn ijtimoiy kommunikatsiya tizimida mavjud bo'lgan ko'plab
ma'nolarga ochiq. U aniq va yopiq, og'zaki bo'lmagan qadriyatlar, tom ma'nodagi
va ikkinchi darajali, yashirin ma'nolarning birligida paydo bo'ladi; madaniyatdagi
mavjudligi "ikki fikrning, ikki mavzuning navbatida" (M. M. Baxtin). Matn
ma'nosini tushunish va o'qish an'anaviy ravishda ikkita atama bilan belgilanadi-
tushunish va tushunish, bir ong tomonidan boshqasiga yuborilgan belgilarning
ma'nosini tushunish san'ati sifatida talqin etiladi, Shunga ko'ra, yozma ravishda
yozilgan belgilar va matnlarni talqin qilish (J. Riker). Xususiy Germenevtikdan

umumiy tushunish nazariyasiga o'tish barcha gumanitar fanlar bo'yicha taqdim
etilgan Interpretasiya turlarining ko'pligi masalasiga qiziqish uyg'otdi
interpretasiya Grammatik, psixologik va tarixiy interpretasiya (F. Shleyermaxer, A.
Bek, G. Droysen), mohiyati va nisbati filologlar va tarixchilar tomonidan o'rganildi
interpretasiya epistemologiya interpretasiya gumanitar bilimlarda kanonlarini
aniqlash, uning haqiqiyligi va noaniqligi, tanqid va rekonstruktsiya qilish bilan
bog'liq munosabatlar rivojlangan. Kanonlar, xususan, ob'ektning avtonomiyasi
printsipi, uning ichki aloqalarning yaxlitligi va tarjimonning Intellektual "ufqlari" (E.
Betti) kontekstida takrorlanishi tasdiqlangan. Interpretasiya kontseptsiyasini
sezilarli darajada boyitish va rivojlantirish, filologiya va tarixdan farqli bo'lgan
kontekst, muammolar, shuningdek, yangi ma'no va ma'nolar aniqlandi
Interpretasiya F. Nitshe, Germenevtik yo'nalishga tegishli emas, interpretasiya
tushunchasini "perspektivizm"deb nomlangan dunyoni bilish uchun mutlaqo
boshqacha yondashuv uchun ishlatgan. Bilimni hokimiyat irodasi sifatida ko'rib
chiqsak, u mantiqni qo'llaymiz, dunyoni "o'zaro tushunish uchun sxematlashtirish"
yordamida talqin qilamiz va bu unga tushunarli formulalar va hisob-kitoblarni
amalga oshirish imkonini beradi interpretasiya Har doim bir dunyo bor, deb aslida
o'rtasida "farq" bor-cheksiz o'zgaruvchan va bo'lib, barqaror, "tushunarli"
sxemalar va mantiq. Yangi ma'nolarni, "istiqbollarni" va "muayyan toifalarga ko'ra
hodisalarni joylashtirish" usullarini taklif qilish har doim ham mumkin, ya'ni
interpretasiyamatnlar emas, balki haqiqatning o'zi cheksiz interpretasiya uchun
ochiq va "oqilona fikrlash biz ozod qila olmaydigan sxema bo'yicha sharhdir".
Inson "nuqtai nazarga ishonadi", ya'ni dunyoning qolgan qismini yaratadi, uni
kuch bilan o'lchaydi, his qiladi, shakllantiradi, baholaydi.

Ijtimoiy gumanitar fanlarda interpretatsiya va konventsiyaning amal qilish
mexanizmlari, odatda, huquqiy va ijtimoiy normativ tizimlar bilan bog‘liq. Bu
mexanizmlar, asosan, tushunchalar, qadriyatlar va ijtimoiy munosabatlarning
qanday talqin qilinishi va qo‘llanilishi bilan bog‘liq. Huquqshunoslar va sud tizimi
qonunlarni talqin qilishda, odatda, qonunlarning aniq va qat’iy qo‘llanishi uchun
uni qanday tushunish kerakligini belgilashadi. Masalan, konstitutsiya va xalqaro
huquq hujjatlari talqini jamiyatdagi adolat va tenglikni ta’minlashga yo‘naltirilgan.
Madaniyatshunoslar va antropologlar madaniy hodisalarni turli ijtimoiy
guruhlarning nuqtai nazaridan talqin qiladilar, bu esa muayyan jamiyat yoki
davrda mavjud qadriyatlar va an'analarni tushunishga yordam beradi.Mahalliy va
milliy qonunlar asosida tuzilgan kelishuvlar yoki protokollar jamiyatning ijtimoiy va
siyosiy hayotini tartibga solishda muhim ahamiyatga ega. Ijtimoiy gumanitar
fanlarda interpretatsiya va konventsiyalar o‘zaro bog‘liq bo‘lib, jamiyatda mavjud
bo‘lgan qadriyatlar, urf-odatlar va normativ tizimlarga asoslanadi. Bu mexanizmlar
vaqt o‘tishi bilan yangilanib boradi, chunki ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy o‘zgarishlar
yangi talqinlarni va kelishuvlarni yuzaga keltiradi.
Ijtimoiy gumanitar fanlarda interpretatsiyaning bir nechta muhim jihatlari
mavjud: Falsafada interpretatsiya asosan matnlarning yoki g‘oyalarning chuqur va
keng ma’nolarda talqin qilinishiga yo‘naltirilgan. Falsafiy talqinlar ko‘pincha biror
bir g‘oya yoki tizimning asosiy mazmunini aniqlashga harakat qiladi. Masalan,
klassik falsafiy asarlar (Platon, Aristotel, Gegel va boshqalar) turli xil talqinlarga
ega bo‘lishi mumkin, chunki ular o‘z davri va madaniyatidan mustaqil ravishda
yangi falsafiy makon yaratishga yordam beradi. Huquqshunoslikda interpretatsiya
qonunlarning, konstitutsiyalar yoki xalqaro shartnomalarning qanday tushunilishi
va amalga oshirilishini anglatadi. Huquqshunoslar qonun matnlarini talqin qilishda

aniq bir jamiyatda yoki davrda ularni qanday qo‘llash kerakligini aniqlaydilar.
Masalan, "inson huquqlari" yoki "adolat" kabi tushunchalar har bir madaniyatda
yoki jamiyatda turlicha talqin qilinishi mumkin. Tarixshunoslikda interpretatsiya
o‘tmishdagi voqealar, shaxslar va hodisalarni turli nuqtai nazardan talqin qilishni
anglatadi. Tarixchilar biror bir tarixiy davrni o‘rganishda, mavjud manbalarni va
ularning kontekstini hisobga olishlari kerak. Bu, masalan, tarixiy voqealarni
jamiyatning ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy holatiga qarab talqin qilishni o‘z ichiga
oladi. Bir voqea turli tarixchilar tomonidan turlicha talqin qilinishi mumkin, chunki
ularning qarashlari va dunyoqarashlari har xil bo‘lishi mumkin. Siyosatshunoslikda
interpretatsiya ijtimoiy va siyosiy hodisalarni, qonunlar va siyosiy qarorlarni
qanday tushunish va talqin qilishga taalluqlidir. Siyosiy tizimlar, hokimiyat va
boshqaruvning qanday ishlashini tushunish uchun siyosatshunoslar ijtimoiy,
iqtisodiy va madaniy omillarni tahlil qiladilar. Madaniyatshunoslik va
antropologiya sohalarida interpretatsiya turli madaniyatlar, urf-odatlar va
qadriyatlarni tushunishga qaratilgan. Madaniy hodisalar va amaliyotlar, ijtimoiy
guruhlarning turli nuqtai nazarlari va o‘ziga xosligi bilan talqin qilinadi. Masalan,
biror madaniyatda ba’zi bir an’ana yoki qadriyat boshqalariga nisbatan turlicha
talqin qilinishi mumkin, chunki har bir madaniyat o‘zining xususiyatlariga ega.
Interpretatsiya va konventsiya ijtimoiy gumanitar fanlarda o‘zaro bog‘liq va bir-
birini to‘ldiruvchi mexanizmlar hisoblanadi. Interpretatsiya jamiyatdagi hodisalar
va matnlarni talqin qilish, yangi g‘oyalar va tamoyillarni tushunish uchun zarur
bo‘lsa, konventsiya bu talqinlar asosida normativ tizimlar, kelishuvlar va qonunlar
yaratish orqali ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi. Ikkalasi ham jamiyatning
doimiy ravishda o‘zgarib borayotgan qadriyatlari, madaniyati va siyosiy tizimlari

bilan bog‘liq ravishda yangilanadi va rivojlanadi. Bu mexanizmlar jamiyatdagi
adolat, barqarorlik va o‘zaro tushunishni ta’minlashda muhim ahamiyatga ega.

Xulosa
Interpretatsiya va Konventsiya inson hayotining turli jihatlarini tushunishda
o'zaro bog'liq va muhim ikkita tushunchadir. Konventsiyalar aloqa va talqin sodir

bo'ladigan doirani yaratadi, ammo talqinning o'zi shaxsning konteksti va idrokiga
bog'liq bo'lgan ijodiy va sub'ektiv jarayon bo'lib qoladi. Ushbu tushunchalarni
o'rganish odamlarning atrofdagi dunyoni qanday tushunishini, bir-biri bilan o'zaro
munosabatini va turli madaniy, ijtimoiy va professional kontekstlarda umumiy
ma'nolarni yaratishini yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Interpretatsiya va
konventsiyaning mutanosibligi masalasi xalqaro huquqda muhim o‘rin tutadi.
Konventsiya, bir yoki bir nechta davlatlar tomonidan qabul qilingan va xalqaro
munosabatlarda huquqiy majburiyatlarni belgilovchi normativ hujjatdir.
Interpretatsiya jarayoni, normativ matnning qat’iy yoki umumiy bo‘lishiga qarab,
uning maqsad va mazmunini to‘g‘ri aniqlashda muhim ahamiyatga ega. Shu
sababli, xalqaro sudlar va huquqshunoslar konventsiya yoki boshqa xalqaro
hujjatlarni talqin qilishda diqqatli bo‘lishlari, ularning umumiy tamoyillari va
xalqaro huquqning doirasini hisobga olishlari zarur. Ushbu ikki tushuncha bir-
biriga chambarchas bog‘liq bo‘lib, konventsiyalarning samarali ishlashi va global
huquq tizimining barqarorligi uchun o‘zaro uyg‘unlikni ta’minlash juda muhimdir.
Konventsiyalarning talqinini amalga oshirishda, hukumatlar va xalqaro sudlar
tegishli matnlarning mazmunini tushunishda, ularga turli ijtimoiy, madaniy va
siyosiy kontekstlarni qo‘llashda ehtiyotkorlik bilan yondashishlari kerak.
Interpretatsiyaning eng muhim jihatlaridan biri – konventsiya matnining qat’iy
yoki umumiy bo‘lishiga qarab, uning maqsad va mazmunini to‘g‘ri aniqlashdir. Shu
bilan birga, xalqaro huquqdagi o‘zgarishlar va yangi shartnoma talablarini hisobga
olish zarur. Bundan tashqari, konventsiyalarni talqin qilishda davlatlarning
suverenitetini hurmat qilish, shu bilan birga global va mintaqaviy muammolarni
hal qilishda umumiy xalqaro tamoyillarni ham inobatga olish kerak. Mutanosiblik
masalasi esa, biror konventsiya yoki shartnomaning, uning amalga oshirilishi

jarayonida, davlatlarning o‘z ichki huquqiy tizimlari bilan muvofiqligini va shu bilan
birga xalqaro huquqning umumiy printsiplariga mosligini ta’minlashni anglatadi.
Xulosa qilib aytganda, interpretatsiya va konventsiyaning mutanosibligi masalasi
xalqaro huquq tizimining barqarorligini ta’minlashda hal qiluvchi omil hisoblanadi.
Bu jarayonning muvaffaqiyati, faqatgina normativ hujjatlarning qat’iy va aniq
bo‘lishiga emas, balki ularning amaliy qo‘llanilishida global integratsiyani,
davlatlararo hamkorlikni va huquqiy barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan chuqur
yondashuvga bog‘liqdir. Bundan tashqari, konventsiyalarni talqin qilishda xalqaro
sudlarning, masalan, BMTning Xalqaro Sudining roli katta ahamiyatga ega. Shu
sababli, xalqaro huquqshunoslik sohasidagi tadqiqotlar va praktika, bu masalalarni
yanada chuqurroq o‘rganishni va jahon miqyosida huquqiy integratsiyani
kuchaytirishni talab qiladi. Bu xulosada aytilgan fikrlar, konventsiyalarni talqin
qilish jarayonida davlatlar va xalqaro tashkilotlar o‘rtasida yanada samarali va
adolatli munosabatlar o‘rnatilishiga zamin yaratadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. Bilish falsafasi. Uslubiy qo‘llanma. – Samarqand, 2020. – 160 bet.
2. Falsafa asoslari. Nazarov Q tahriri ostida. –T.: Sharq, 2005.
3. Ibragimov, M. (2012). Falsafa va Huquq: Konventsiyalarni Talqin qilishdagi
Mutanosiblik. Toshkent: Akademiya.

4.Jurnal, A. (2020). Huquqiy Interpretatsiya va Xalqaro Huquq: Falsafiy Yondashuv.
Toshkent: Adolat.
5. Ravshanov, T. (2015). Adolat va Xalqaro Huquq: Falsafiy va Huquqiy Talqinlar.
Toshkent: O‘zbekiston Yozuvchilar Uyushmasi.
6. Shermuxamedova N.A. Borliq va rivojlanish falsafasi. -Toshkent, Noshir, 2013. -
720 b
7. https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Interpretatsiya_(dasturlash)
8. https://cyberleninka.ru/article/n/tarjimada-konversiv-transformatsiyalar-
interpretatsiya-talqin-turlari

Interpretatsiya va konventsiyaning mutanosibligi Mundarija: I.Kirish II.Asosiy qism 1-BOB. Interpretatsiya va konventsiya tushunchalari tahlili 1.1. Interpretatsiya tushunchasining tahlili 1.2. Konventsiya tushunchasining tahlili 1.3 Tilshunoslikda interpretatsiya va konventsiya tushunchalari 2-BOB. Interpretatsiya va konventsiyaning o'zaro bog'liqligi 2.1. Interpretasiya tabiiy fanlarning umumiy metodi 2.2. Konvensiya - bilish va komunikatsiyalarning umumiy metodi 2.3. Ijtimoiy gumanitar fanlarda interpretatsiya va konventsiyaning amal qilish mexanizmlari III. Xulosa IV. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Kirish Interpretatsiya va konventsiya tushunchalari jamiyatda, tilshunoslikda, huquqda va madaniyatda muhim o'rin tutadi. Bu tushunchalar bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lib, ularning o'zaro munosabati va o'zaro ta'siri ko'plab sohalarda asosiy nazariy va amaliy masalalarga yo'l ochadi. Interpretatsiya, aslida, biror narsaning, matnning yoki voqeaning ma'nosini aniqlash jarayonidir. Bu jarayon odatda sub'ektiv bo'lib, turli kontekstlarga qarab farq qilishi mumkin. Konventsiya esa, jamiyat yoki guruh tomonidan qabul qilingan, ijtimoiy yoki madaniy qoidalar to'plamidir. Konventsiya, ayniqsa, tilda va ijtimoiy aloqalarda ma'lum qoidalar va an'analarni belgilaydi, bu esa o'z navbatida talqin va tushunishga ta'sir qiladi. Interpretatsiya va konventsiya o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik va mutanosiblikni tushunish, bu tushunchalarning qanday ishlashini va ular bir-birini qanday to'ldirishi mumkinligini o'rganishga yordam beradi. Misol uchun, konventsiya asosida shakllangan ijtimoiy yoki lingvistik qoidalar matn yoki harakatlarni talqin qilishda asosiy rol o'ynaydi. Boshqa tomondan, talqinlarning o'zi ham yangi konventsiya va qoidalar yaratilishiga sabab bo'lishi mumkin. Ushbu kurs ishi, interpretatsiya va konventsiyaning o'zaro bog'liqligini chuqur tahlil qilishni, bu ikki tushunchaning qanday bir-birini to'ldirishi va jamiyatdagi o'zgarishlarga qanday ta'sir ko'rsatishini o'rganishni maqsad qiladi. Tahlil jarayonida lingvistik, madaniy, huquqiy va ijtimoiy kontekstlarga e'tibor qaratiladi, chunki har bir soha bu tushunchalarni o'ziga xos tarzda talqin qiladi. Interpretatsiya va konventsiya o'rtasidagi o'zaro ta'sirning mutanosibligi jamiyatda yangi qoidalar va tushunchalar yaratish, shuningdek, mavjud qoidalarning talqinini yangilashda muhim ahamiyatga ega.

1-BOB. Interpretatsiya va konventsiya tushunchalari tahlili 1.1. Interpretatsiya tushunchasining tahlili

Interpretatsiya (lotin tilidan olingan bo'lib , interpretatio-tushuntirish, tushuntirish ) 1) rasmiy ramzlar va tushunchalarni mazmunli bilim tiliga tarjima qilishning qat'iy qoidalari bilan umumiy ilmiy uslub; 2) gumanitar bilimda — semantik va tushunish epistemologiyasida o'rganilgan matnlarni talqin qilish, mazmunli va mazmunli operatsiyalarni tushunish; 3) tushuncha asosida bo'lish kabi ma'nolarni bildiradi. Zamonaviy fizika-matematika fanlarida interpretasiya keng ma'noda o'rganilayotgan nazariyaning atamalari ma'nosining ob'ektiv maydonini tashkil etuvchi ob'ektlar tizimini yaratish deb ta'riflanishi mumkin. Mavhum atamalarning denotatlarini, ularning "jismoniy ma'nosini" aniqlashning mantiqiy tartibi sifatida namoyon bo'ladi. Interpretasiyaning umumiy holatlaridan biri-kontseptsiyalarning empirik ma'nolari aniqlangan boshqa aniq nazariyaning predmeti orqali dastlabki mavhum nazariyaning mazmuni interpretasiya va uning nazariyalari aksiomatik, genetik yoki gipotetik-deduktiv usullar yordamida qurilgan deduktiv fanlarda markaziy o'rinni egallaydi. Interpretatio-tushuntirish,talqin, ilmiy va mantiq, qadriyatlar (ma'nolari) majmui, berilgan ba'zi nazariyasi elementlari (ifodalar, formulalar va odat - ramzlar); har bir bunday qiymat ham deyiladi. Interpretasiya ushbu ifoda, formula yoki ramz hisoblanadi. Interpretatsiya tushunchasi ilm-fan nazariyasida muhim rol o'ynaydi, ilmiy munosabatlarni tavsiflaydi ob'ektiv dunyoning nazariyalari va hududlari o'z ichiga oladi tabiiy, ilmiy va matematik bunday nazariyalar faqat mazmunli ifodalardan foydalanadi, ya'ni interpretasiya har bir iboraning ma'nosi eng boshidan ma'lum. Biroq, bunday sharhlovchi (tushuntirish) funktsiyasi muqarrar ravishda cheklangan. Umuman olganda, tabiat tushunchalari va takliflar ilmiy nazariyalar ongning tasvirlari orqali talqin etiladi, ularning kombinatsiyasi mos bo'lishi kerak. Haqiqiy narsalar va ularning tasvirlari o'rtasidagi munosabatlar har doim taxminiy

va to'liq emas. Talqin etilgan nazariya va uning interpretasiya o'rtasidagi munosabatlar o'zaro bir xil emas: "tabiiy" interpretasiya (bu nazariya qurilgan rasmiylashtirilgan tavsif uchun) tashqari, nazariya ham boshqa bo'lishi mumkin. Tarixiy jarayonning bir qismini tushunish faqat uning butunligiga aloqasi tufayli mumkin va butunning universal-tarixiy tekshiruvi qismlarni tushunishni o'z ichiga oladigan interpretasiya germenevtika tarixini yozgan G. Spet, tushunish muammosi ratsionalizm muammosi sifatida namoyon bo'ladi. Interpretasiya shu asosda har qanday oqilona va ob'ektiv interpretasiyaning o'rni, roli va ahamiyati, jumladan, tarixiy va psixologik jihatdan ko'rsatilishi kerak. M. Haidegger interpretasiya filologik va filosning ajoyib namunalarini berdi, interpretasiya o'tish: saytda harakatlanish, qidiruv karta va boshqalar, xususan, "muallifni o'zi tushunganidan ko'ra yaxshiroq tushunish" degan mashhur prinsipga asoslanad. Shunday qilib, oldindan bilishning alohida ahamiyati, interpretasiya uchun mavzu, tarixiy an'anani aks ettiruvchi "qonuniy noto'g'ri tushunchalar" bizning idrokimizning dastlabki yo'nalishini shakllantirishni talab qiladigan H. Gadamer tomonidan kelajakda to'liq tushuniladi, bizni "an'analarni amalga oshirish" va shuning uchun tushunish uchun zarur shart va shartdir, umuman olganda, Germenevtikada, u filosga aylanadi interpretasiya "maydon" kengayib bormoqda, endi faqat matnlar bilan ishlash usuliga tushib qolmaydi, balki inson hayotining asosiy muammolari bilan shug'ullanadi. Interpretasiya tilning elementlari, so'zlar ham o'z tabiatini o'zgartiradi, chunki til ongning sub’ektiv faoliyati mahsuloti sifatida qaralmaydi, lekin Haideggerga ko'ra, "tinglash" kerak bo'lgan narsa kabi, chunki uning o'zi orqali gapiradi. Interpretasiya Gadamer uchun til universal vosita bo'lib, unda mavzular va xurofotlar "tajriba sxemalari" deb qoldirildi; shu asosda tushunish va amalga oshiriladi. Interpretasiya Matn va tarjimon o'rtasidagi vaqt

Interpretatsiya va konventsiyaning mutanosibligi

14.12.2024

0

89 KB

Похожие