Metamorfik tog’ jinslari va ularning turlari REJA: I. Kirish: Kurs ishining maqsad va vazifalari. 1. Tog’ jinslari haqida umumiy tushuncha. 2. Metamorfik jinslarni hosil bo‘lishi va asosiy omillari, turlari. 3. Metamorfik tog‘ jinslarini strukturasi va teksturasi. 4. Metamorfik tog‘ jinslarining tasnifi. II. Xulosa III. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati Kirish

Metamorfik jinslar issiqlik, bosim va kimyoviy jarayonlar ta'sirida o'zgaradi. Odatda sirt ostida yaxshi ko'milgan. Ushbu ekstremal sharoitlarga ta'sir qilish toshning mineralogiyasi, tuzilishi va kimyoviy tarkibini o'zgartirdi. Metamorfik jinslarning ikkita asosiy turi mavjud: Metamorfik jinslar barglari gneys, fillit, slanets va shifer kabi isitish va yo'nalish bosimi tufayli qatlamli yoki tarmoqli ko'rinishga ega bo'ladi; bargli emas bargsiz marmar va qatlamlar yoki bantlar ko'rinmaydigan kvartsitlar kabi. Metamorfik jinslar, ehtimol, eng kam ma'lum bo'lgan va ko'pincha geologiya va petrologiya bo'yicha mutaxassis bo'lmaganlar tomonidan aralashtiriladi yoki boshqalar bilan bog'lanadi. Biroq, Bu jinslar nafaqat yer qobig'ida juda ko'p, ular, shuningdek, tog'larning paydo bo'lishi kabi ko'plab geologik va tektonik hodisalar uchun tanlangan mahsulotdir. Metamorfik jinslarni o'rganish yerning geologik evolyutsiyasini tushunish uchun muhim ahamiyatga ega. Bundan tashqari, bu mineral kollektorlar uchun katta qiziqish uyg'otadi, metamorfik jinslar tipik geologik muhitni ifodalaydi Bu erda juda ko'p terilgan mineral turlarini topish mumkin, masalan, granat va beril. Tog' jinslarining yangi jinslarga aylanishiga olib keladigan barcha hodisalar to'plami metamorfizm deb ataladi, bu atama yunoncha so'zdan olingan ma'noni anglatad i. 1. Tog’ jinslari haqida umumiy tushuncha .

Tog jinslariʻ 1 - Yer po stini tashkil qiluvchi, mustaqil geologik jism hosil ʻ qiluvchi doimiy tarkibga ega bo lgan tabiiy mineral agregatlardir. "Tog’ jinslari" ʻ termini hozirgi ma noda 1798 yildan beri ishlatilib kelinadi. Odatda tog’ jinslari ʼ deb faqat qattiq jismlarni tushuniladi, keng ma noda ʼ esa ularga suv, neft va tabiiy gazlar ham kiradi. Tog’ jinslarining kimyoviy va mineral tarkibi bilan bir qatorda, struktura va teksturasi ham muhim diagnostik belgi hisoblanadi. Tog’ jinslaridagi minerallar foizi, ularning mineral tarkibini aniqlaydi. Kelib chiqishiga qarab ular 3 guruhga bo linadi: magmatik (otqindi), cho kindi va metamorfik jinslar. ʻ ʻ Yer po stining 90% ga yaqin qismi magmatik va metamorfik, qolgan 10% ʻ cho kindi tog ʻ ʻ jinslaridan iborat, ammo yer yuzasining 75% maydonini cho kindi ʻ tog jinslari egallaydi. Tog’ jinslariningning kelib chiqishida mineral tarkibidagi ʻ farqi, ularning kimyoviy tarkibi va kimyoviy xususiyatlarida o z aksini topgan. ʻ Tog’ jinslari zichlik, elastiklik, pishiqlik, issiqlik, elektr va magnit xususiyatlariga ega. Tog’ jinslarining xususiyatlari ularning mineral tarkibi, tuzilishi va tashqi sharoitiga bog liq. G ovaklik va darzlik tog’ jinslari xossalarini aniqlaydigan ʻ ʻ muhim parametrlardir. G ovakchalar qisman suyuqlik bilan to lgan bo lishi ʻ ʻ ʻ mumkin, shuning uchun tog’ jinslarining xossalari qattik, gazsimon va suyuq fazalarning xususiyatlari va ularning nisbiy miqdoriga ham bog liq. ʻ G ovaklik va darzlik tog’ jinslarini neft va suv ʻ kollektori sifatida baholashda, hamda ularning buloqqa, burg i qudug i va boshqalarga oqib kelish tezligini ʻ ʻ aniklashda muhimdir. Tog’ jinslarining namlik va gaz sig imi, suv va gaz ʻ o tkazuvchanligi ham ularning g ovakliligi bilan aniqlanadi. Magmatik tog’ ʻ ʻ jinslarida gazli bo shliklar miqdori 60— 80% ga yetadi (masalan, pemza va pemza ʻ tuflari). Cho kindi tog’ jinslarida cho kindi hosil bo lish jarayonida g ovakchalar ʻ ʻ ʻ ʻ vujudga kelib, sementlanish vaqtida berkilishi yoki saqlanib qolishi mumkin. Metamorfik tog’ jinslarida g ovakchalar kam buladi, faqat yoriqlar (darzliklar) ʻ bo lib, ular jinslar soviyotganda paydo bo ladi. ʻ ʻ 1

Tog’ jinslarining zichligi ularning g ovakligi va mineral tarkibi bilan bog liq.ʻ ʻ Rudali minerallar yuqori zichlikka ega (masalan, piritda — 5000 kg/m3 gacha, galenitda 7570 kg/m3 gacha). Cho kindi tog jinslari minerallarining zichligi kam ʻ ʻ (masalan, tosh tuzining zichligi 2,2 g/ sm3). Tog’ jinslarining issiqlik sig imi va ʻ hajmning issiqlikdan kengayish koeffitsenti birinchi galda ularning mineral tarkibi bilan aniqlanadi. Tog’ jinslarining mustahkamlik, taranglik xususiyatlari, issiqlik va elektr o’tkazuvchanligi, asosan, jinslarning tuzilishi va ayniqsa donachalarning uzaro bog’lanish kuchiga bog liq. Fizik xossalari qatlam tekisliklari yo nalishida ʻ ʻ bir xil bo lsa, ko ndalang yo nalish bo ylab boshqacha bo ladi. Tog’ jinslarining ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ cho zilishga chidash darajasi, issiqlik o tkazuvchanlik, elektr o tkazuvchanlik, ʻ ʻ ʻ dielektrik va magnit o tkazuvchanlik xususiyatlari qatlam yo nalishi bo ylab, ʻ ʻ ʻ siqilishga chidash darajasi esa ko ndalang yo nalish bo ylab ko proq bo ladi. ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ Mayda donador tog’ jinslarida mustahkamlik yuqori bo lsa, yirik donador tog’ ʻ jinslarida past bo ladi. Siqilishga chidash darajasi ayniqsa, tolasimon tuzilgan ʻ mayda donador jinslarda yuqori (masalan, nefritda 500 MN/m2). Ko pgina ʻ cho kindi jinslarda (tosh tuzi, gips va b.)da siq ʻ ilishga chidash darajasi past. Tog ʻ jinslari odatda, issiqlikni yomon o tkazadi, g ovaklik ortishi bilan ʻ ʻ ularning issiqlik o’tkazuvchanligi yanada susayadi. Tarkibida yarim o tkazgichlar ʻ

(grafit, temir va polimetall rudalari va b.) bo lgan jinslarda issiqlik o tkazuvchanlikʻ ʻ xususiyati ko p bo ladi. Tog jinslarining ko’pi dielektrik va yarim o tkazgichlarga ʻ ʻ ʻ ʻ kiradi. Ularning magnitlanish xossalari, birinchi galda, ular tarkibidagi ferromagnit minerallar (magnetit, titanmagnetit, pirrotin)ga bog liq. Tog jinslarining xossalari ʻ ʻ mexanik (bosim), issiqlik (temperatura), elektr, magnit, radiatsion (kuchlanish) va moddiy (suyuklik, gaz va boshqalarga to yinganligi) maydonlarning ta siriga ʻ ʼ bog liq. ʻ Bosim ta sirida ʼ jinslar zichlashadi, g ovaklar eziladi, donachalarning kontakt ʻ maydoni kengayadi, shu tariqa tog jinslarining xossalari o zgaradi. Odatda, bosim ʻ ʻ ortishi bilan elektr va issiklik o tkazuvchanlik, mustahkamlik oshib boradi. Issiqlik ʻ ayrim minerallarning erib zichlashishi, parchalanishi, bug’lanishiga olib keladi, natijada tog jinslari xossalari o zgaradi. Elektromagnit maydonlarning kuchlanishi ʻ ʻ va chastotasi tog jinslarining elektromagnit va radioto’lqin xususiyatlariga katta ʻ ta sir kursatadi. Tog jinslari foydali qazilma sifatida o’ziga xos mustahkamlik, ʼ ʻ abrazivlik, qattiqlik, parmalanish darajasi, portlashga chidamliligi va boshqa texnologik xususiyatlarga ega. Ularning moddiy tarkibi, fizik va kimyoviy xususiyatlari geofizika, geologiya (jumladan, muxandislik geologiyasi) va konchilik sanoatida informatsiyalarn ing asosiy manbai hisoblanadi. Magmatik tog jinslarining ʻ 2 strukturasi magmaning tarkibi va uning sovish sharoitlariga bog liq. Otqindi, tomir va effuziv jinslarda ular turlicha bo ladi. ʻ ʻ Otqindi jinslar uchun to liq kristalli strukturalar xos bo lib, unda jinslarning barcha ʻ ʻ moddalari qayta kristallanadi. Magma tarkibida uchuvchi komponentlarning bo lishi kristallanish temperaturasini pasaytiradi va magmaning qayishqokligini ʻ kamaytiradi, bular esa kristallizatsiya jarayonini to liq bo lishiga sabab ʻ ʻ bo ladi. ʻ Shuning uchun, nordon magmaning chuqur sharoitda, uchuvchi komponentlarni saqlagan holda sekin sovishi to liq kristallangan donador jinslar ʻ (masalan, granit) hosil bo lishiga olib keladi. Idiomorfizmning turli darajadagi jins ʻ hosil qiluvchi minerallar yig indisi bo lgan strukturalar — gipidiomorf donadorli ʻ ʻ (granit, sienit va dioritlar) deyiladi. Eritmadan bir vaqtning o zida dala shpati va ʻ 2