Milloddan avvalgi XII-VI asrlarda Yunoniston

Загружено в:

20.11.2024

Скачано:

0

Размер:

56.775390625 KB

Скачать

Milloddan avvalgi XII-VI asrlarda Yunoniston
Reja:
Kirish
I.bob.Qadimgi yunon sivilizatsiyasining vujudga kelishi
1.1. O rta bronza davri (taxminan miloddan avvalgi 20—17 - asrlar).ʻ
1.2. Klassik davr ( miloddan avvalgi V - IV asrlar)
1.3. Qadimgi yunon sivilizatsiyasining tanazzul sabablari
II.bob. XI-VI asrlarda Qadimgi Yunoniston.
2.1. Qadimgi yunon mutafakkirlarining iqtisodiy qarashlari
2.2. Qadimgi Yunonistonning iqtisodiy rivojlanish bosqichlari va davlatning
iqtisodiyotdagi roli
2.3. Klassik davr yunon iqtisodiyoti (miloddan avvalgi V-IV asrlar
2.4. Ellinistik davrdagi Qadimgi Gretsiya (miloddan avvalgi IV-I asrlar)
Xulosa
Foydalanilgan adabiyot

Kirish
Qadimgi Yunoniston tarixi qadimgi dunyo tarixining tarkibiy qismlaridan biri
bo'lib, Qadimgi Sharq va O'rta er dengizi mamlakatlarida paydo bo'lgan va
rivojlangan sinfiy jamiyatlar va davlatlarning holatini o'rganadi. Qadimgi
Yunoniston tarixi Bolqon yarim oroli hududida va Egey dengizi mintaqasida,
Janubiy Italiyada, orolda shakllangan ijtimoiy va davlat tuzilmalarining paydo
bo'lishi, gullab-yashnashi va qulashini o'rganadi. Sitsiliya va Qora dengiz
mintaqasi. Miloddan avvalgi 3-2 ming yilliklar boshidan boshlanadi. - Krit orolida
birinchi davlat tuzilmalarining paydo bo'lishidan boshlab va 2-1-asrlarda tugaydi.
Miloddan avvalgi Miloddan avvalgi, Sharqiy O'rta er dengizining yunon va
ellinistik davlatlari Rim tomonidan bosib olinganda va Rim O'rta er dengizi
kuchiga kiritilgan.
Qadimgi Yunonistonning butun tarixi odatda beshta asosiy davrga bo'linadi:
- Egey yoki Krit-Miken ( miloddan avvalgi III - II ming yilliklar);
- Gomer ( miloddan avvalgi XI - IX asrlar);
- arxaik ( miloddan avvalgi VIII - IV asrlar);
- klassik ( miloddan avvalgi V - IV asrlar);
- ellinistik ( miloddan avvalgi 4-asrning 2-yarmi - 1- asr o rtalari).ʻ
Bundan tashqari, dastlabki uchta davr ko'pincha Preklassik davrning umumiy
nomi ostida birlashtiriladi. Bunday holda, Qadimgi Yunonistonning butun tarixi
uchta katta asosiy davrga bo'linadi: klassikadan oldingi, klassik va ellinistik.
Qadimgi Yunoniston tarixi eng hayajonli, ulug'vor va qiziqarli tarixlardan biri
bo'lib, uning jahon madaniyatiga qo'shgan hissasi juda katta. Shuningdek, Qadimgi
Yunoniston tarixini o'rganish bizga demokratiyaning paydo bo'lishini batafsil
ko'rib chiqishga imkon beradi , shu munosabat bilan men insho mavzusini dolzarb
deb bilaman .
maqsadi Qadimgi Yunonistonning shakllanishi, rivojlanishi, gullab-
yashnashi va tanazzulini o'rganishdir.
Vazifalar:

- qadimgi yunon tsivilizatsiyasining paydo bo'lishi uchun zarur shart-
sharoitlarni o'rganish;
- Qadimgi Yunonistonning klassik davrini o'rganish;
- qadimgi yunon sivilizatsiyasining tanazzul sabablarini tahlil qilish.
Referat mazmun, kirish, uch bob, xulosa va manbalar va adabiyotlar
ro‘yxatidan iborat.
Taxminan besh ming yil oldin, Bolqon yarim orolining janubida va O'rta er
dengizining sharqiy qismidagi uning atrofidagi orollarda insoniyat tarixida eng
katta rol o'ynashga mo'ljallangan madaniyat - qadimgi yunonlar (ellinlar)
madaniyati paydo bo'ldi. Gretsiya hech qachon dunyo hukmronligiga intilmagan,
uning aholisi bir nechta tarixiy janglarda qatnashgan va yunon qo'mondonlarining
bir nechtasi katta shon-sharafga ega bo'lishgan. Oxirgi ikki ming yildan ortiq vaqt
mobaynida bu xalq ajnabiy bosqinchilar hukmronligi ostida edi va bundan atigi bir
yarim asr oldin Gretsiya mustaqillikka erishdi va mustaqil davlat sifatida xaritada
paydo bo‘ldi.
Aftidan, Gretsiya o'tmishda qo'shnilaridan farq qilmagan - na o'zining alohida
siyosiy roli bilan, na biron bir istisno tabiiy sharoitda. Biroq, bu erda ikki yarim
ming yil oldin madaniyat ko'p asrlar davomida boshqa keyingi davlatlar uchun
mavjud bo'lmagan gullab-yashnagan edi.
Bu davlat o'sha davrning siyosiy va iqtisodiy xaritasida alohida o'rin tutgan.
Uning ichki iqtisodiy tizimi va tashqi iqtisodiy aloqalari batafsil o'rganishga loyiq
va zamonaviy iqtisodiyot nuqtai nazaridan qiziqarli bo'lishi mumkin.
Ushbu inshoning asosiy maqsadi Qadimgi Yunonistonning iqtisodiy
rivojlanish modellarini ko'rib chiqishdir.
Ushbu inshoning maqsadlari:
· Qadimgi Yunonistonning davlat va siyosiy tuzilishini tavsiflaydi;
· Qadimgi Yunonistonda iqtisodiy tafakkurning rivojlanish xususiyatlarini
ko'rsata oladi;
· Qadimgi Yunoniston iqtisodiy tafakkurining ahamiyatini tahlil qilish.

I.bob.Qadimgi yunon sivilizatsiyasining vujudga kelishi
1.1.O rta bronza davri (taxminan miloddan avvalgi 20—17 - asrlar). ʻ
Yunoniston hududining odamlar tomonidan joylashtirilishi Makedoniyadan
Elisgacha bo'lgan hududda o'rta paleolit davriga oid paleolit yodgorliklari topilgan
arxeologik qazishmalardan dalolat beradi. Xalkidiki yarim orolida topilgan
neandertal odamning bosh suyagi shu davrga to‘g‘ri keladi. Neolit davrida
( miloddan avvalgi 7- ming yillik o rtalari atrofida) Yunoniston aholisi
ʻ
dehqonchilikni o zlashtirgan, chorvachilik bilan shug ullangan, o troq turmush
ʻ ʻ ʻ
tarzini olib borgan. Bu davrda o'rta paleolit davrida shakllangan urug'lar tizimi
to'liq rivojlanishga erishdi. Egey davri ( miloddan avvalgi III - II ming
yilliklar) Ilk tabaqaviy jamiyatlarning paydo bo'lishi shu davrga to'g'ri keladi.
Ushbu davr Gretsiya tarixi odatda xronologik jihatdan erta, o'rta va kech davrlarga
bo'linadi. Yunonistonning alohida qismlarining madaniy an'analaridagi farqlar
geografik variantlarni ajratishga imkon berdi: Krit madaniyati Minoan madaniyati,
materik Gretsiya - Ellada madaniyati, Egey dengizi orollari - Kikladik madaniyati
deb ataldi. Erta bronza davri Gretsiya orolining o'ziga xos yuksalishi bilan ajralib
turardi. 3- ming yillik o rtalarida ko pgina orollarda (Siros, Paros, Melos, Kifnos,
ʻ ʻ
Amorgos va boshqalar) kumush, qo rg oshin, mis qazib olish, metalldan yasalgan
ʻ ʻ
idishlar, qurol-yarog , mehnat qurollari, zargarlik buyumlari va marosim buyumlari
ʻ
ishlab chiqarish keng yo lga qo yildi. rivojlangan. Shu bilan birga, kulolchilik va
ʻ ʻ
qurilish hunarmandchiligida sezilarli taraqqiyot kuzatildi. 3- ming yillikning
ikkinchi yarmida navigatsiya Egey dengizining butun qirg'oqlarini bog'ladi.
Birinchi shaharlar paydo bo'ldi: oroldagi Poliochni. Attikadagi Lemnos, Agios
Kosmas.Lerna (Argolis) tepaligidagi saroy bilan mustahkamlangan turar-joy
janubiy Gretsiya qirg'og'ida qabila qirollarining kuchayib borayotganini aks
ettiradi. Materik Gretsiyaning qolgan qismida klan tizimi to'liq kuchini saqlab
qoldi. 2200-2000 yillar oralig'ida Miloddan avvalgi. qabilaviy urushlar va
harakatlar orollar va materikdagi bir qator gullab-yashnayotgan markazlarni
vayron qildi. 3- ming yillikda aholining etnik tarkibi murakkab: dastlab qabilalar

orasida pelasglar ustunlik qilgan, keyinchalik ular chetga surilib, qisman proto-
grek qabilalari tomonidan assimilyatsiya qilingan. Proto-grek qabilalari orasida
axeylar va ionlar kuchayib bordi.
1.1.O rta bronza davri (taxminan miloddan avvalgi 20—17 - asrlar). ʻ
Bu davr Kritning iqtisodiy va ijtimoiy hayotida sezilarli yutuqlar bilan ajralib
turdi. Bu yerda kichik ilk quldorlik davlatlari vujudga kelgan (Knossos, Fest, Agia
Triada, Mallia). Krit yozuvi tez rivojlandi: piktogrammadan ieroglifga ( 23—17 -
asrlarda ). Taxminan 18- asr yangi tizim ishlab chiqildi - bo'g'in harfi A. Katta
flotni yaratib, Kritliklar Egey dengizining bir qator orollarini o'ziga
bo'ysundirdilar. Misr va G'arbiy Osiyo davlatlari bilan keng savdo va diplomatik
aloqalar Kritning Egey havzasida ustuvorligini ta'minladi.20-17 - asrlarda materik
Gretsiyaning ichki tarixi . jamiyat munosabatlarining barqarorligiga hissa qo'shgan
nisbatan sekin rivojlanishni tavsiflaydi. Faqat 17- asrdan beri. Miken, Tirin, Pilos
va boshqalarning ilk quldorlik davlatlarining tashkil topishi boshlandi.Mikenada
topilgan yaxshi shaklli katta qabrlarda qirol oilalari dafn etilganida juda ko p
ʻ
miqdorda qimmatbaho buyumlar (qurollar, taqinchoqlar, tilla niqoblar va
boshqalar) bo lgan. 17- asr o'rtalarida - 16- asr oxirlarida Axey sulolalari
ʻ
hokimiyatining ahamiyati ortib borayotganini ko'rsatadi . So nggi bronza davri
ʻ
(taxminan miloddan avvalgi 16—12 - asrlar). Krit davlatlarining yuksalishi davom
etdi. Yangi saroy deb ataladigan davrda (miloddan avvalgi 1700 - 1450 yillar)
Knossos va Festos saroylari qayta qurildi va kengaytirildi, Kato Zakrodagi saroy
qayta qurildi. Shaharlar o'sdi, tashqi aloqalar kengaydi. Bu davrdagi Kritliklarning
dengiz hukmronligi (talassokratiyasi) ko'p asrlar o'tib yunonlar xotirasida saqlanib
qolgan. Miloddan avvalgi 1470 yillar atrofida oroldagi tektonik falokat. Thera
Kritda halokatli zilzila sodir bo'ldi. Shaharlar va qishloqlarning vayron bo'lishi,
aholi va flotning o'limi - bularning barchasi orolning vayron bo'lishini aniqladi.
Knossosda saroy qayta tiklandi; miloddan avvalgi 1380 yilgacha bu yerda kichik
bir davlat qolgan.

16-13 - asrlarda eng katta o'sishga erishdi . Miloddan avvalgi. Qishloq
xo'jaligi va hunarmandchilikning rivojlanishi aholi sonining o'sishiga olib keldi.
Qo'shnilar o'rtasidagi fuqarolik nizolari, sulolalarning mudofaa va harbiy ittifoqlari
o'sha davr tarixiga xosdir. Bu axeylarning boy afsonaviy an'analari va epik
merosida o'z aksini topgan. Axeylarning miken madaniyati qo'shni mamlakatlarga,
jumladan Misrga ham ta'sir ko'rsatdi. Iolkos, Mycenae, Pilos, Thebes va boshqa
shtatlar qirollarining flotlari axeylarga ba'zan eksport uchun maxsus ishlab
chiqarilgan hunarmandchilik buyumlarini chet elda keng savdo qilish imkonini
berdi. XV - XIV asrlar uchun . Axey mahsulotlarining Sharqqa (Troad va Kichik
Osiyoning boshqa mintaqalariga, Kiprga, Finikiyaga, Suriyaga, Misrga) va G'arbga
(Sitsiliya va Janubiy Italiyaga) keng tarqalishi bilan tavsiflanadi. Axeylarning
davlat hayotining murakkablashishi yozuvning rivojlanishiga olib keldi: Krit
yozuvini o'z shevalariga moslashtirib, axeylar yanada mukammalroq yozuvni
yaratdilar.
Gomer davri (miloddan avvalgi XI-IX asrlar)
Gomer davrida sinfiy jamiyatlarning yanada shakllanishi sodir bo'ldi.
Dorilarning yangi yunon qabilalari shimoliy hududlardan bostirib kirib, Markaziy
va Janubiy Gretsiyadagi yerlarning bir qismini egallab oldilar. Faqat Afina o'z
mustaqilligini saqlab qola oldi va aholining bir qismi Peloponnesning
mag'lubiyatga uchragan Axey davlatlaridan u erga qochib ketdi. Haligacha
urug chilik tuzumi ostida yashab kelayotgan Dori qabilalarining bosqinchiligiʻ
Axey davlatlarining tez yemirilishiga va yunon jamiyatida urug chilik
ʻ
munosabatlarining tiklanishiga olib keldi. Ishlab chiqaruvchi kuchlarning keyingi
rivojlanishining asosi temir qurollar va qurollarning asta-sekin tarqalishi edi.
Dorilar axeylar va kritliklardan shudgor, g ildirakli aravalar, yelkanli kemalar,
ʻ
presslar, kulol charxi, boshqa asboblar, me morchilik asoslarini (ayniqsa,
ʼ
ibodatxona va qal a me morchiligi) meros qilib olgan.Dorilar istilosidan keyin
ʼ ʼ
Gretsiyada kichik mustaqil jamoalar tashkil topdi; Hokimiyatda Basilei edi va klan
zodagonlari hamma joyda mustahkamlandi. Ko pgina hududlarda yerga
ʻ
urug chilik mulkchilik asosiga aylandi. Fath qilingan mahalliy aholi katta oilaviy
ʻ

jamoalarga bo'lingan bosqinchi urug'larning mulkiga aylandi. Mahalliy aholini
qullikka aylantirish jarayoni ham xuddi shunday davom etmadi. Spartada zabt
etuvchi jamoa a'zolari - spartaliklar - Sparta hududining sobiq tub aholisi Perieki
tomonidan qarshilik ko'rsatildi, bosib olindi va Lakoniya chegaralariga itarib
yuborildi; perieki cheklangan o'zini-o'zi boshqarishni saqlab qoldi va
hunarmandchilik va savdo bilan shug'ullangan. Spartadagi qaram aholining yana
bir toifasi helotlar edi - Messeniya va spartaliklar tomonidan bosib olingan boshqa
hududlarning qishloq xo'jaligi aholisi; ular davlat mulki hisoblanib,
spartatchilarning yer uchastkalariga biriktirilgan. Xelotlarga o'xshash qaram aholi
toifalari Fesaliyada (penestes), Kritda (clarotes) va Gretsiyaning boshqa
hududlarida mavjud edi. Afinada dehqonlarni qul qilish qarzga qaramlik va
yerlarni klan zodagonlari - Evpatridlar qo'lida to'plash orqali amalga oshirildi.9-
asrga kelib . Miloddan avvalgi. Yunon qabilalari yashagan: eollar - Shimoliy
Yunoniston, Dorilar - Markaziy Yunoniston va Peloponnesning sharqiy qismi,
ionlar - Attika, o'z mustaqilligini saqlab qolgan axey qabilalari Arkadiya va
Axayaga siqib chiqarilgan. Bu davrning eng muhim voqeasi Kichik Osiyoning
orollari va qirg oqlarining yunon mustamlakachiligining boshlanishi bo ldi:ʻ ʻ
shimoliy rayonlarda eollar, markaziy rayonlarda (Ioniya) ionliklar, janubiy
rayonlarda esa dorlar yashagan.Polis tizimining paydo bo'lishi va rivojlanishi
( miloddan avvalgi VIII - VI asrlar). Temir asboblarning yanada keng tarqalishi
hunarmandlarning paydo bo'lishiga olib keldi. Hunarmandchilikning qishloq
xo jaligidan ajralib chiqishi keng ayirboshlashga, bozor uchun ishlab chiqarishga
ʻ
o tishni, shaharlarni rivojlantirishni anglatardi.
ʻ
Arxaik davr (miloddan avvalgi VIII-VI asrlar)
Yunoniston shaharlari uchun muntazam savdo aloqalarini yo'lga qo'yish va
shahar aholisini xom ashyo va etishmayotgan oziq-ovqat mahsulotlari bilan
ta'minlash hayotiy muhim ahamiyatga ega bo'ldi. Yersiz dehqonlar shaharlarda
to‘planib qolgan. Shu bilan birga, qullarga bo'lgan ehtiyoj ortdi. Mustamlakalarni
olib chiqib ketish iqtisodiy zaruratga aylandi. Bu, birinchi navbatda, yunon shahar-
davlatlari ichidagi sinfiy kurash natijasida yuzaga kelgan va keskin ijtimoiy

qarama-qarshiliklarni yumshatish maqsadida amalga oshirilgan. 8- asr o'rtalarida .
shaharlarning birinchi koloniyasiga asos solingan. Euboea - Cumae (Italiyada).
Mustamlakachilikning gullagan davri 7-6 asrlarga to'g'ri keladi . Miloddan avvalgi
e. Yunon koloniyalari Egey dengizining shimoliy qirg oqlari, Sitsiliyaning sharqiyʻ
qirg oqlari, Italiyadagi Tarentum ko rfazi qirg oqlari bo ylab tarqalib, Qora dengiz
ʻ ʻ ʻ ʻ
sohillarigacha ilgarilab bordi. Birgina Milet Qora dengizda 75 ta mustamlakaga
asos solgan.Natijada, yunon savdosi miloddan avvalgi VI asrda sodir bo'lgan. e.
xalqaro tus oldi; Yunon hunarmandchiligi G'arbiy va Sharqiy bozorlarda keng
sotuvga ega bo'ldi. Yunonistonga qullar keldi; non va boshqa oziq-ovqat
mahsulotlari, xomashyo va hashamatli buyumlarni chetdan olib kelardi. Miloddan
avvalgi 7- asrda yunonlar tomonidan lidiyaliklardan qarzga olingan tangalar keng
tarqaldi . e. Ayrim shaharlar umumgrek diniy markazlariga aylandi (Delfi,
Olimpiya). Shaharlarda qullar sonining ko'payishi savdo, hunarmandchilik va pul
xo'jaligi bilan bog'liq bo'lgan qul egalarining mavqeini mustahkamladi. Biroq
asosiy ishlab chiqarish vositasi – yer va siyosiy hokimiyat hali ham qabila
zodagonlari qo‘lida saqlanib qoldi, ularning iqtisodiy qudrati yerga oilaviy-qabila
egaligi hamda mayda dehqonlarni qul va qullikka aylantirishga asoslangan edi.
qarz quldorligiga qarshi kurashi 8-6 - asrlar davrining asosiy xususiyatini
tashkil etadi . Miloddan avvalgi e. va birinchi yunon kodlarining paydo bo'lishi
bilan bog'liq (Drakon qonunchiligi va Solon islohotlari).
Drako Afinaning fuqarolik hukumatini boshqargan arxon edi. Uning
qonun ijodkorligi haqida kam narsa ma'lum. Aslida, u faqat Afinada
mavjud bo'lgan so'zsiz qonunlarni yozgan va kodlagan. Drakon qonli adovat
huquqini bekor qiladi va qasddan va qasddan qotillik o'rtasida aniq farq
qiladi. U bilan xususiy huquqni muhim ro'yxatga olish mulk , o'lim jazosi
hatto kichik qiymatdagi mulkka bo'lgan har qanday urinish bilan
jazolangan bo'lsa, masalan, sabzavotlarni o'g'irlash. Drakodan nima uchun

uning qonunlarida barcha jinoyatlar o'lim jazosiga loyiq ekanligi
so'ralganda, u kichikroq yoki kattaroq jazo haqida o'ylamasligini aytdi. 1
Ijtimoiy islohotlar antiaristokratik xususiyatga ega edi Solon (miloddan
avvalgi 594), Gretsiyada birinchi marta mulkiy malaka tushunchasini kiritgan .
Solon barcha fuqarolarni mol-mulki hajmiga ko'ra to'rt toifaga ajratadi. 500
medimn daromadga ega bo'lgan kishi (medimn - quyma qattiq moddalarning
o'lchovidir, taxminan 50 l) "besh yuzboshilar " ning birinchi toifasiga kiritilgan .
Ikkinchi toifa (malakasi - 300 medim nov) - "otliqlar" . Chavandozlar va besh yuz
kishi - fuqarolarning eng yuqori toifalari - otliq qo'shinlarda xizmat qilish va
fuqarolik lavozimlariga saylanish sharafli huquqini oldilar. Uchinchi toifa -
zeugitlar , "ho'kizlar jamoasining egalari" (200 medimni) - otni ushlab turolmagani
uchun og'ir qurollangan piyodalar tarkibida xizmat qilishlari kerak edi. 200
medimdan kam daromadga ega bo'lganlar (to'rtinchi toifa) fetalar deb atalardi va
ular faqat milliy majlisda ovoz berish huquqiga ega edilar . Aholini ro'yxatga olish
fuqaroning ijtimoiy mavqei uning tug'ilishiga emas, balki uning mulkiy holatiga
bog'liqligini aniqladi - bu ijtimoiy islohotlarning ahamiyati edi. 2

Solon qarz qulligini bekor qiladi - yerni garovga qo'yish bilan bog'liq qarzlar
ko'plab fermerlarni ozod qiladi. Milliy assambleyaning faoliyati kuchaydi, Solon
to'rt yuzlik kengashni taklif qiladi , u yig'ilishning chaqiruvlari orasidagi vaqt
oralig'ida ishlarni tayyorlaydi. Solon davrida mansabdor shaxslarning hisobotlarini
tekshiradigan va fuqarolar o'rtasidagi nizolarni hal qiladigan maxsus sud organi -
geliya paydo bo'ldi.
Solon islohotlari demokratik tuzumning asosini tashkil etdi Afina, qadimgi
yunonlarning siyosiy ijodining cho'qqisini ifodalagan, keyinchalik u ham
oshmagan.
1
Posternak A. Qadimgi Yunoniston va Qadimgi Rim tarixi. [Elektron resurs] //
http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/poster/index.php Veb-sayt: Gumer kutubxonasi. Tekshirildi: 2011 yil 26 oktyabr
2
Posternak A. Qadimgi Yunoniston va Qadimgi Rim tarixi. [Elektron resurs] //
http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/poster/index.php Veb-sayt: Gumer kutubxonasi. Tekshirildi: 2011 yil 26 oktyabr

Biroq, klan zodagonlarining islohotlarga qarshiligini faqat zo'ravonlik yo'li
bilan bostirish mumkin edi. Zulm shunday kuchga aylandi - qurolli kurash orqali
va dehqon kambag'allarining harakati va savdogarlar va hunarmandlarning
yordamiga asoslangan individual hokimiyat.
Zolimlarning islohotlari natijasida qabila zodagonlarining iqtisodiy va siyosiy
imtiyozlari yo‘q qilindi. VIII - VI asrlar davrida . Miloddan avvalgi e. Qadimgi
yunon jamiyatini ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy tashkil etishning alohida shakli -
qullarga va qaram aholining boshqa toifalariga (klarotlar, penestlar, helotlar va
boshqalar) qarshi chiqqan erkin fuqarolar jamoasi sifatida polis (shahar-davlat)
shakllandi. shuningdek, chet elliklar - metikalar. Polisga tegishli bo'lish to'la
huquqli fuqarolar jamoasiga yer va qullarga egalik qilish huquqini berdi.
Dehqonlar va hunarmandlarning klan zodagonlari ustidan g alaba qozonishʻ
darajasiga qarab, polis konstitutsiyasi oligarxik (masalan, Sparta, Kritda) yoki
demokratik (masalan, Afinada) edi. 6- asr oxiriga kelib . Miloddan avvalgi e.
quldorlik iqtisodiy rivojlangan ayrim shaharlarda (Korinf, Afina) keng tarqalib,
qullar va qul egalari antagonistik tabaqalarga aylangan. Shu bilan birga, boshqa bir
qator shaharlarda (Sparta, Krit, Argos va boshqalar) quldorlik bilan bir qatorda
qabilaviy tuzum qoldiqlari ham uzoq vaqt saqlanib qolgan. Markaziy va Janubiy
Yunonistonda o ziga xos dehqonchilik va qabila tuzumi saqlanib qolgan qabila
ʻ
dehqonchilik jamoalari ham bo lgan (Fokis, Aetoliya, Akarnaniya va boshqalar).
ʻ
Turli iqtisodiy va siyosiy sabablarga ko'ra siyosatlar o'rtasida kurash
rivojlandi. Miloddan avvalgi 6- asr oxirida . e. Shaharlarning birinchi yirik
birlashuvi - Peloponnesning harbiy kuchlarini (Argosdan tashqari) birlashtirish va
qo'zg'olonlar paytida Spartaga yordamni tashkil qilish uchun yaratilgan Sparta
boshchiligidagi Peloponnes ligasi paydo bo'ldi.
1.2. Klassik davr ( miloddan avvalgi V - IV asrlar)
V - IV asrlar Miloddan avvalgi e. Gretsiya tarixida - polis tizimining eng
yuqori iqtisodiy, siyosiy va madaniy gullab-yashnashi davri. Iqtisodiy rivojlangan

savdo va hunarmandchilik siyosatining iqtisodiy tizimi, asosan, hunarmandchilikda
(qul ustaxonalarida), konlarda, shuningdek, dehqonchilikda kamdan-kam
qo'llaniladigan qullarning mehnati bilan belgilanadi. Kichik dehqonchilik va
mayda erkin savdo muhim rol o'ynadi. Gretsiyaning gullab-yashnashi Afina
demokratiyasining yunon-fors urushlarida g'alaba qozonishi (miloddan avvalgi 500
- 449 yillar) va Afina boshchiligidagi Delian ligasining ( I Afina dengiz ligasi)
shtatlardan tashkil topishi natijasida Afinaning yuksalishi bilan bog'liq. forslarga
qarshi kurashda.Egey dengizi orollari va uning shimoliy, sharqiy va g arbiyʻ
sohillarida joylashgan.
5-asr ortalarida toliq fuqaro. onasi va otasi afinalik bo'lgan, ya'ni
ʻ ʻ
fuqarolik ro'yxatiga kiritilgan 18 yoshdan oshgan shaxs hisoblangan.
Afinadagi eng oliy davlat organi xalq majlisi - ekklesiya edi . Uning
ikkita asosiy vazifasi bor edi: mansabdor shaxslarni saylash va qonunlarni
tasdiqlash - cherkov ishtirokchilari Afinani kim va qanday qonunlarga
muvofiq boshqarishini hal qilishdi.
Afinada olti yuz kishilik o'n palataga taqsimlangan taxminan olti ming
kishidan iborat hakamlar hay'ati ( helieia) bor edi . Bunday ko'p sonli
odam sudga ta'sir qilmaslik uchun tayinlangan, buning uchun pora berish
mumkin emas edi.
Afina demokratiyasining navbatdagi instituti xalq yig'inining ishchi
organi - Besh yuzlar kengashidir . Unga Solon kiritgan barcha toifadagi
fuqarolar orasidan qur’a yo‘li bilan besh yuz kishi bir yil muddatga bir
marta qayta saylanish huquqi bilan saylandi.
Afina hukumati tuzilmasida nodemokratik institut mavjud edi - Areopag
urush xudosi Ares tepaligida joylashganligi sababli. U jinoiy ishlar va diniy
jinoyatlar bilan shug'ullanuvchi aristokratik oilalardan (70 kishigacha) umrbod
fuqarolardan iborat edi. Areopag a'zolari yoshlarni tarbiyalash va go'zal axloqni
saqlashni nazorat qildilar. Areopag Ephialtes islohotidan keyin siyosiy ishlarga

sezilarli ta'sirini yo'qotdi. ( 462 Miloddan avvalgi ), ushbu institutni xalq yig'ini va
sudyalar tomonidan jinoyatlar uchun tavsiya etilgan qonunlarni tasdiqlash
huquqidan mahrum qilish.
Afinada rivojlangan magistratlar tizimi , ya'ni amaldorlar ierarxiyasi mavjud
edi. Ularning eng nufuzlilari arxonlar edi va strateglar . Arxonlar shaharni
obodonlashtirish, diniy marosimlar, sud va harbiy-ma muriy ishlarga oid masalalarʼ
bilan shug ullangan. Yil birinchi arxon (
ʻ eponim ) sharafiga nomlangan.
Demokratik tuzumning shakllanishi Solon davridan boshlab uzoq
davom etdi. Uning shakllanishidagi muhim bosqich Klisfenning islohotlari
bo'ldi ( miloddan avvalgi 509-500 yillar ). Klisfen Attikaning hududiy
bolinishini joriy qildi, qabilaviy bolinishni bekor qildi, bu har qanday
ʻ ʻ
davlatni tashkil etishning muhim tamoyilidir. Endilikda rahbarlik
lavozimlariga nomzodlar ma’muriy okruglardan saylandi. U Besh yuzlar
kengashini tuzdi va demokratiya asoslariga putur etkazishga qodir bo'lgan
shaxs o'n yilga davlatdan haydab yuborilganda, tajovuzkorlik kabi chorani
kiritdi. Surgun qatl qilinmadi va uning mol-mulki musodara etilmadi,
chunki ostrakizm ta'sirni yo'q qilish chorasi edi; uning nomi "ostraka"
so'zidan kelib chiqqan. - yig'ilish a'zolari chiqarib yuborilgan shaxsning
ismini yozgan parcha, buning uchun kamida olti ming ovoz talab qilinadi -
Afina demokratiyasi amaliyotida kvorumning yagona kiritilishi.
miloddan avvalgi 443-429) davriga to'g'ri keladi . Periklning o‘zi shunday
degan edi: “Bizning siyosiy tizimimiz chet el institutlariga taqlid qilmaydi;
Biz o'zimiz boshqalarga taqlid qilishdan ko'ra ba'zilar uchun namuna
bo'lamiz." 3
Biroq, bu davr nisbatan qisqa muddatli edi. Ittifoqchilarning
sub'ektlarga aylanishi, barcha muhim ishlarni Afina sudiga o'tkazish, savdo
erkinligini cheklash, soliqlarni yig'ish - foroslar, jazo ekspeditsiyalari, ittifoqchilar
3
Posternak A. Qadimgi Yunoniston va Qadimgi Rim tarixi. [Elektron resurs] //
http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/poster/index.php Veb-sayt: Gumer kutubxonasi. Tekshirildi: 2011 yil 26 oktyabr

hududidan kleruxlarni olib tashlash istagini uyg'otdi. ikkinchisini, ayniqsa
oligarxik doiralardan ozod qilish uchun. Shu bilan birga, tashqi siyosiy ziddiyat
yuzaga keldi: Afina va Korinfning g'arbga savdo yo'llari uchun kurashi, Afina va
Spartaning Gretsiyada gegemonlik uchun kurashi. Bu qarama-qarshiliklarning
barchasi Peloponnes urushiga (miloddan avvalgi 431 - 404) olib keldi, u Gretsiya
shahar-davlatlarining aksariyat qismini qamrab oldi.
Urush Afina Ittifoqining butun zaifligini ochib berdi va Afinaning to'liq
mag'lubiyati bilan yakunlandi. Ular deyarli barcha tashqi mulklarini yo'qotdilar,
flot Spartaga topshirildi. Gretsiyada Sparta gegemonligi davri boshlandi.
Urushdan nafaqat Afina, balki ko'plab yunon shaharlari ham zaiflashdi. Mulk
kontrastlarining kuchayishi siyosat ichida keskin to'qnashuvlar va qurolli
kurashlarga sabab bo'ldi. Har bir shaharda ikkita lager tashkil etilgan: kambag'allar
va boylar. Quldorlik, ayirboshlash, hunarmandchilik va pul xo jaligining yanadaʻ
rivojlanishi davlat hamjamiyatining (polis) asoslarini buza boshladi, uning
iqtisodiy asosi kichik va o rta yer egalari edi.
ʻ
Pulning boy metikalar qo'lida to'planishi polis iqtisodiyotining yopiq doirasini
yo'q qildi. Dehqonlar va hunarmandlarning halokati iqtisodiy sohada ish topa
olmagan siyosatda kambag'al odamlarni yaratdi . Siyosatning harbiy qudratiga ham
putur yetdi: bir qator siyosatlarda xalq militsiyasi yollanma askarlar otryadlari
bilan almashtirildi, chunki urush kambag'allar uchun yagona kasbga aylandi.
Siyosatning doimiy o'zaro urushlari ularning og'ir ahvolini yanada kuchaytirdi.
Miloddan avvalgi 395 yilda. e) Sparta tomonidan boshlangan Korinf urushi
boshlandi (miloddan avvalgi 395-387 yillar); urushda Spartaga davlatlar
koalitsiyasi (Afina, Korinf, Fiva va boshqalar) qarshi turdi. Siyosatning zaiflashishi
va moliyaviy iqtisodiyotning tanazzulga uchrashi o'sha paytdagi barcha
siyosatlarni boy Forsga bog'liq qilib qo'ydi, u aslida urushayotgan tomonlarga
tinchlik shartlarini (qirollik yoki Antalsiya tinchligi) buyurdi: Fors shaharlari
ustidan o'z hokimiyatini tikladi. Kichik Osiyoda, Gretsiyada shaharlar

birlashmalari, kuzatuv va nazorat taqiqlangan edi, chunki yunon shaharlari
Spartaga o'tkazildi, uning siyosati davlatlar muxtoriyatini buzishda, demokratlarga
qarshi repressiyalarda va oligarxik tartiblarni o'rnatishda namoyon bo'ldi.
Sparta yunon erkinligi va mustaqilligining asosiy dushmaniga aylandi. Sparta
garnizoni Fibaga kiritildi, ammo miloddan avvalgi 379 yilda Theban demokratlari.
Pelopidas va Epaminondas boshchiligida ular spartaliklarni quvib chiqardilar va 6-
asrda mavjud bo'lgan narsalarni tikladilar. Boeotian Ligasi. 378-377 yillarda
Miloddan avvalgi. Ikkinchi Afina dengiz ligasi Sparta bilan kurashish uchun paydo
bo'ldi , uning tarkibiga Thebes kiradi. Miloddan avvalgi 371 yilda. Leuktra jangida
Thebans Sparta qo'shinlarini mag'lubiyatga uchratdi, bu Spartaning yengilmasligi
haqidagi afsonani yo'q qildi. Theban qo'mondoni Epaminondasning Mantinea
jangida vafotidan so'ng (miloddan avvalgi 362 yil), Thebes yuksalishining qisqa
davri tugadi, bu ham Afina Fibasiga dushmanlik munosabati bilan yordam berdi,
ularning kuchayishidan qo'rqib ketdi. Biroq, Afinaning Ikkinchi Afina dengiz
ligasida birinchi ittifoqda mavjud bo'lgan tartibni o'rnatishga urinishi
ittifoqchilarning qarshiliklariga duch keldi va 357-355 yillardagi Ittifoq urushiga
olib keldi. Miloddan avvalgi e., bu ittifoqning qulashi bilan yakunlandi.
Bu davrda Gretsiyaning shimolida yangi kuch - Makedoniyada paydo bo'ldi.
Miloddan avvalgi 346 yilga kelib . Makedoniya qiroli Filipp II dastlab Fesaliyani,
keyin Fokisni, Xalkidiki va Frakiya sohillarini bosib oldi. Afina va Gretsiyaning
boshqa shahar shtatlarida makedoniyaparast (Isokratlar, Eskinlar, Filokratlar va
boshqalar) va makedoniyaga qarshi (Demosfen, Giperidlar va boshqalar) partiyalar
o rtasida kurash bo lgan. Demosfenning Makedoniyaga qarshi sa'y-harakatlariʻ ʻ
bilan yunon shaharlari koalitsiyasi tuzildi, ammo ular Xeroneya jangida (miloddan
avvalgi 338 yil) to'liq mag'lubiyatga uchradilar, bu erda Makedoniyaga qarshi
partiya rahbarlaridan biri Likurgning so'zlariga ko'ra, "O'lganlarning jasadlari bilan
bir qatorda yunonlarning erkinligi." 338-337 yillarda Korinfdagi Kongress.
Miloddan avvalgi Filipp II tomonidan chaqirilgan, nihoyat, Yunonistonning
Makedoniyaga bo'ysunishini rasmiylashtirdi va Makedoniya boshchiligidagi yunon

davlatlari ittifoqi tuzilganligi e'lon qilindi. Makedoniya garnizonlari tomonidan
qo'llab-quvvatlangan barcha siyosatlarda oligarxik rejim o'rnatildi.
1.3. Qadimgi yunon sivilizatsiyasining tanazzul sabablari
Xaeroneya jangi va sharqda Iskandar Zulqarnayn boshchiligidagi Yunon-
Makedoniya qo shinlarining zabt etishlari ellinistik davrni boshlab berdi. Iskandarʻ
Zulqarnayn monarxiyasi uning vafotidan so ng darhol parchalanib ketdi (miloddan
ʻ
avvalgi 323 yil). Diadoxlar va ularning vorislari epigonlarning uzoq davom etgan
kurashi bir qator mustaqil ellinistik davlatlarning (ularning eng yiriklari
Salavkiylar, Ptolemeylar va Makedoniyaning o zi monarxiyalari) vujudga
ʻ
kelishiga olib keldi.
Ellinistik davr Gretsiyasi harbiylashtirilgan tipdagi davlatlar va ittifoqlarning
(Makedoniya, Axey ligasi, Aetol ligasi, Sparta) ustunligi bilan ajralib turadi, ular
Gretsiyadagi hukmronlikka qarshi kurashda davom etdilar. Aksariyat shtatlarda
oligarxiya yoki qirollar hokimiyat tepasida edi. Iskandar vafotidan keyin Afina
boshchiligidagi davlatlarning Makedoniyaga qarshi kurashi (miloddan avvalgi 323
- 322 yillar Lamilar urushi) Makedoniyaning g alabasi va yunon demokratlariga
ʻ
qarshi repressiyalar bilan yakunlandi. Xremonid urushidagi ikkinchi
mag'lubiyatdan so'ng (miloddan avvalgi 267 - 261 yillar) Afina mag'lubiyatga
uchradi va Makedoniya monarxiyasiga to'liq qaram bo'lib qoldi.
Biroq, Makedoniya butun Bolqon yarim oroli ustidan o'z hokimiyatini tiklay
olmadi. Ikki yangi kuchli ittifoq unga qarshi kurashdi, ba'zan bir-biri bilan, ba'zan
alohida - Achaean (miloddan avvalgi 280 yilda qayta tug'ilgan) va Aetolian
(miloddan avvalgi 320 yilda yaratilgan). Axeylar ligasi Peloponnesning katta
qismini (miloddan avvalgi 192 yildan keyin ittifoqqa kirgan Spartadan tashqari) va
eng yirik shaharlarni (Sikyon, Korinf, Megara) qamrab olgan. Aetoliya ittifoqi
tarkibiga Aetoliyadan tashqari Markaziy Yunonistonning viloyatlari (Afinadan
tashqari), janubiy Fesaliya va boshqa shaharlar ham kirgan. Iskandar vorislarining,
keyinroq Makedoniya va Gretsiyadagi ikki ittifoqning hokimiyat uchun kurashi
shaharlarning ommaviy vayron bo lishiga, aholining qullikka sotilishiga va
ʻ

markazlarning yangi mustamlakachilar bilan joylashishiga olib keldi. Yunon
shaharlari ham qaroqchilar tomonidan vayron qilingan, ular Aetoliyaliklar
tomonidan ishlatilgan va ularni bosib olingan shaharlar aholisiga qullikka
sotishgan (faqat Lakoniyadan 50 minggacha odam sotilgan ). Kurash natijasi
shaharlarning sekin azoblanishi, yunon aholisining o'rta qatlamining vayron
bo'lishi, g'alayonlari odatiy holga aylangan kambag'allarning o'sishi bo'ldi (Korinf,
Argos, Milet).
Miloddan avvalgi 197 yilda Kinokefala jangida Rim Makedoniyani mag'lub
etgandan so'ng, rimliklar demokratiyaga qarshi oligarxik qatlamlarni qo'llab-
quvvatlab, yunonlarning ichki ishlariga doimiy ravishda aralashdilar. Miloddan
avvalgi 196 yilning yozida. Rim qo'mondoni Flamininus Isthmian o'yinlarida
yunonlarning "erkinligi" ni e'lon qildi, bu ishonch Rimni qisqa vaqt ichida
Gretsiyada mashhur qildi. O'sha paytdan boshlab Gretsiya doimo Rim ta'sirida edi.
Aslida, Gretsiya Rim hukmronligi ostida edi. Rim imperiyasining barpo etilishi
bilan (miloddan avvalgi 27-yil) Gretsiya Rimning Axaya viloyatiga aylantirildi
(nominal ravishda erkin shahar hisoblangan Afinadan tashqari) va Rim
imperiyasining boshqa sharqiy viloyatlaridan unchalik farq qilmadi. 4- asrdan
boshlab AD Gretsiya Sharqiy Rim imperiyasining o'zagi - Vizantiyani tashkil etdi.

II.bob. XI-VI asrlarda Qadimgi Yunoniston.
2.1.Qadimgi yunon mutafakkirlarining iqtisodiy qarashlari
Qadimgi Yunonistonning iqtisodiy ta'limoti tarixida mashhur mutafakkir
Ksenofont, Platon va Arastu asarlari eng katta rol o'ynagan.
Ksenofontning (miloddan avvalgi 430-yil) iqtisodiy qarashlari 355
гquldorchilik xo jaligini yuritish uchun qo llanma sifatida tayyorlanganʻ ʻ
“Domostroy” asarida bayon etilgan. U uy xo'jaligini iqtisodiyotni boshqarish va
boyitish fani sifatida tavsifladi. Ksenofont qishloq xo‘jaligini quldorlik
xo‘jaligining asosiy tarmog‘i deb hisoblab, uni kasbning eng munosib turi sifatida
baholagan. U iqtisodiy faoliyatning asosiy maqsadini foydali narsalar ishlab
chiqarishni ta'minlashda ko'rdi. Ksenofont hunarmandchilik va savdoga salbiy
munosabatda bo'lgan, u ularni faqat qullar uchun mos kasb deb hisoblagan. Shu
bilan birga, quldorlik iqtisodiyoti manfaatlaridan kelib chiqib, Ksenofont tovar-pul
munosabatlaridan foydalanishga ruxsat berdi.
"Domostroy" iqtisodiy faoliyat sohasida qul egalariga ko'plab maslahatlarni
o'z ichiga olgan. Ularning taqdiri iqtisodiyotni boshqarish va qullarni
ekspluatatsiya qilish edi. Ksenofont jismoniy mehnatga nisbatan nafrat bildirdi va
uni faqat hayvonlarga o'xshab muomala qilish kerak bo'lgan qullar uchun mos
keladigan kasb sifatida tasnifladi.
Ksenofont antik davr mutafakkirlari orasida birinchilardan bo lib mehnat
ʻ
taqsimoti masalalariga katta e tibor qaratgan, uni tabiiy hodisa, foydalanish
ʼ
qiymatlari ishlab chiqarishni ko paytirishning muhim sharti deb hisoblagan.
ʻ
Ksenofont birinchi bo'lib mehnat taqsimoti va bozor rivojlanishi o'rtasidagi
bog'liqlikni ko'rsatdi [1, p. 87].
Qadimgi yunon faylasufi Platon (miloddan avvalgi 427-347 yillar) asarlarida
iqtisodiy g'oyalar muhim o'rin tutgan. Uning eng mashhur asari "Siyosat yoki
davlat". Platonning ijtimoiy-iqtisodiy kontseptsiyasi ideal davlat loyihasida
jamlangan ifodasini oldi. Platon davlatni tabiatning o'zi tomonidan yaratilgan

odamlar jamoasi sifatida ko'rib, birinchi marta davlatni ikki qismga: boylar va
kambag'allarga bo'lish muqarrarligi g'oyasini ifoda etdi.
Platon mehnat taqsimoti muammosiga katta e’tibor berib, uni tabiiy hodisa
deb hisobladi. Uning kontseptsiyasi odamlarning tug'ma tengsizligini asoslab
berdi. U erkin va qulga bo'linishni tabiatning o'zi bergan holat sifatida talqin qildi.
Qullar asosiy ishlab chiqaruvchi kuch, ulardan foydalanish esa qul egalarini
boyitish vositasi sifatida qaralgan. Faqat yunonlar erkin fuqarolar bo'lishlari
mumkin edi.
Platon dehqonchilikni xalq xo‘jaligining asosiy tarmog‘i deb hisoblagan,
lekin u hunarmandchilikni ham ma’qullagan. U davlatning iqtisodiy negizini
qullarni ekspluatatsiya qilishga asoslangan o'zboshimchalik iqtisodiyotida ko'rdi. U
mehnat taqsimotiga xizmat qilish uchun mo'ljallangan kichik savdoga ruxsat berdi.
Biroq, Platon savdo foydasiga juda salbiy munosabatda bo'lgan. Uning fikricha,
savdoni asosan chet elliklar, qullar amalga oshirishi kerak. Aflotunning ideal
davlatida erkin odamlar uch tabaqaga bo'lingan: 1) davlatni boshqarishga
chaqirilgan faylasuflar; 2) jangchilar; 3) yer egalari, hunarmandlar va mayda
savdogarlar. Qullar bu sinflarning hech biriga kiritilmagan [2, b. 35].
Qadimgi Yunonistonda iqtisodiy fikr rivojiga eng katta hissa antik mutafakkir
Arastu ( 322 гmiloddan avvalgi 384- . y.) qo shgan. Platonning shogirdi sifatida uʻ
Platon idealizmiga qo'shilmagan. Materializm va idealizm o'rtasidagi
tebranishlarni ko'rsatib, u materializmga o'tdi. Uning siyosiy qarashlari «Siyosat»
asari va boshqa asarlarida ifodalangan. U aristokratik tuzumga, oligarxik
hokimiyatga qarshi, quldorlik demokratiyasi tarafdori. Aristotel odamlarning qullar
va erkinlarga bo'linishini oqladi va buni tabiiy deb qabul qildi. Uning fikricha,
erkinlik faqat ellinlarning taqdiri edi. Chet elliklar (varvarlar)ga kelsak, ular
tabiatan faqat qul bo'lishlari mumkin edi. U Yunoniston fuqarolarini besh guruhga
(tabaqa) ajratdi: 1) dehqonchilik sinfi, 2) hunarmandlar sinfi, 3) savdogarlar, 4)
yollanma ishchilar, 5) harbiylar. Qullar fuqarolik jamiyatiga kiritilmagan, alohida
guruh tashkil qilgan. Aristotel qullikni tabiiy mehnat taqsimoti bilan bog'lab, qullar

tabiatan shunday va faqat jismoniy mehnatga qodir deb hisoblagan. Qul erkin
odamlarga tegishli bo'lgan va ularning mulkiga kiritilgan boshqa narsalar bilan
tenglashtirildi.
Aristotelning iqtisodiy tafakkur rivojidagi beqiyos xizmatlari uning iqtisodiy
hodisalar mohiyatiga kirib borish va ularning qonuniyatlarini ochishga urinishidir.
U iqtisodiy tahlilga asos soldi, bu iqtisod fanining predmetini belgilashga
yondashishda, ayirboshlash, qiymat shakllari va boshqalarni o rganishda namoyonʻ
bo ldi.
ʻ
Aristotel iqtisodiy hodisalarga eng katta foyda nuqtai nazaridan qaradi.
Iqtisodiyotni mustahkamlash manfaatlariga mos keladigan hamma narsa tabiiy va
adolatli deb qabul qilindi. Aristotel tabiiy hodisalarni iqtisodga bog'lagan, u
"haqiqiy boylik" manbalarini ochib bergan foydalanish qiymatlaridan iborat.
Iqtisodiyot o'z yordamchi xo'jaligini mustahkamlash yo'llarini o'rganishni
ta'minladi; iste'mol qiymatlari ishlab chiqarishni kengaytirish imkoniyatlari. Bu
o'rtacha miqdordagi boylikni saqlashga to'g'ri keldi, uning tarafdori Aristotel
bo'lib, u ortiqcha pul yig'ishni, spekulyativ savdo, sudxo'rlik va boshqalarni
boyitishni rad etdi. U ayirboshlash savdosiga ruxsat berdi va uni iqtisod bilan
bog'ladi [3, b. 103].
Aristotel qiymat shakliga qanday qaraganligi qiziq. Tovarning pul shakli
oddiy qiymat shaklining rivojlanishi sifatida qabul qilingan. U pulning kelib
chiqishi va mohiyatini ilmiy jihatdan tushuntirib bera olmasa ham, muhimi, uni
ayirboshlashning rivojlanishi bilan bog‘lab, pulning qiymat o‘lchovi va muomala
vositasi sifatidagi vazifalarini ko‘rib chiqishga asos solganligidir.
2.2. Qadimgi Yunonistonning iqtisodiy rivojlanish bosqichlari va davlatning
iqtisodiyotdagi roli
Agar ushbu davrni tahlil qilsak, quyidagilarni aytishimiz mumkin. U Qadimgi
Yunoniston tarixining ikki bosqichini o'z ichiga oladi: qorong'u asrlar (miloddan
avvalgi XI-IX asrlar) va arxaik davr (miloddan avvalgi VIII-VI asrlar). Qorong'u
asrlar ko'pincha Gomer davri deb ataladi, chunki arxeologik dalillar bilan bir

qatorda bu vaqtni o'rganish uchun asosiy manbalar Gomerga tegishli "Iliada" va
"Odisseya" she'rlaridir.
Odatda XI-IX asrlar. Miloddan avvalgi e. oraliq bosqich hisoblanadi, bunda
bir tomondan, Axey Yunoniston bilan solishtirganda, rivojlanish darajasi pasayadi,
biroq, boshqa tomondan, temir asboblarni ishlab chiqarish boshlanishi bilan,
keyingi rivojlanish uchun zarur shart-sharoitlar yaratiladi. yunon davlatlarining
gullab-yashnashi.
Arxaik davr yunon tsivilizatsiyasining rivojlanishiga hal qiluvchi ta'sir
ko'rsatgan ikkita asosiy jarayon bilan tavsiflanadi:
- Buyuk mustamlaka - O'rta er dengizi, Qora va Azov dengizlari qirg'oqlarini
yunonlarning o'zlashtirishi;
- siyosatni jamiyatning alohida turi sifatida qayd etish.
Siyosatning ikkita asosiy turi mavjud:
- agrar - qishloq xo'jaligining mutlaq ustunligi, hunarmandchilik, savdoning
zaif rivojlanishi, qaram ishchilarning katta qismi, qoida tariqasida, oligarxik
tuzilishga ega;
- savdo va hunarmandchilik - savdo va hunarmandchilikning katta ulushi,
tovar-pul munosabatlari, ishlab chiqarish vositalariga quldorlikning joriy etilishi va
demokratik tuzilishga ega.
XI-IX asrlarda. Miloddan avvalgi. Yunoniston iqtisodiyotida xo'jalikning
tabiiy turi ustunlik qilgan, hunarmandchilik qishloq xo'jaligidan ajratilmagan.
Asboblarda biroz yaxshilanishlar kuzatildi, xususan, metall qoziqli pulluk paydo
bo'ldi. Chorvachilik dehqonchilikda ham muhim o‘rin tutgan, chorvachilik
boylikning asosiy shakllaridan biri hisoblangan. XI-IX asrlar hunarmandchiligida.
Miloddan avvalgi e. birmuncha tabaqalanish bor edi, to quvchilik, metallurgiya,ʻ
kulolchilik ayniqsa rivojlangan, lekin ishlab chiqarish faqat odamlarning asosiy
ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan edi. Shu munosabat bilan savdo juda sekin
rivojlandi va asosan birja xarakteriga ega edi.

VIII-VI asrlarda. Miloddan avvalgi e. Qadimgi Yunonistonda iqtisodiy
vaziyat sezilarli darajada o'zgardi. Bu davrda hunarmandchilik qishloq xo jaligidanʻ
ajralib chiqdi va u xalq xo jaligining yetakchi tarmog i bo lib qoldi. Oldingi
ʻ ʻ ʻ
bosqichda qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishining zaif rivojlanishi va o'sib
borayotgan aholini oziq-ovqat bilan ta'minlay olmaslik siyosati yunon
mustamlakachiligining asosiy sabablaridan biriga aylandi. Qora dengiz havzasida
joylashgan koloniyalarning eng muhim vazifasi metropoliyalarni non bilan
ta'minlash edi. Asosiy e'tibor Gretsiyaning tabiiy sharoitlariga ko'proq mos
keladigan ekinlarga qaratiladi: uzum, zaytun, barcha turdagi sabzavot va bog
'ekinlari; Natijada qishloq xo‘jaligi tobora bozorga yo‘naltirilgan bo‘lib bormoqda.
Hunarmandchilik ishlab chiqarish ham tijorat xarakteriga ega bo'lib, bunda
grek mustamlakasi muhim rol o'ynab, xom ashyo bazasining kengayishiga, savdo-
sotiqning rivojlanishiga xizmat qildi. Ko'pgina yunon shahar siyosati yirik
hunarmandchilik markazlariga aylandi.
Buyuk mustamlakachilik davrida yunon savdosi juda faol rivojlandi. Asosan
hunarmandchilik mahsulotlarini eksport qiluvchi metropoliyalar bilan turli turdagi
xomashyo va qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetkazib beruvchi koloniyalar
o‘rtasida doimiy aloqalar o‘rnatilmoqda . Eng rivojlangan Gretsiya siyosatida
dengiz savdosi iqtisodiyotning eng muhim tarmoqlaridan biriga aylandi.
Yunon polisining asosiy o'ziga xos xususiyati fuqarolik jamiyatining barcha
a'zolarining davlat boshqaruvida ishtirok etishi edi va bu xususiyat asosan
siyosatning ichki siyosatini belgilab berdi. Jumladan, ko pgina yunon shahar-
ʻ
davlatlarida yer olish va sotishni cheklovchi hamda alohida fuqarolarning yer
mulkini himoya qilishga qaratilgan qonunlar mavjud edi. Biroq Yunonistonning
aksariyat hududlarida tovar ishlab chiqarishning rivojlanishi va yer taqchilligi yirik
yer egalarining o sishiga, ijtimoiy tabaqalanishning kuchayishiga va zodagonlar
ʻ
bilan xalq (demos) o rtasidagi ziddiyatning kuchayishiga olib keldi. Arxaik
ʻ
davrning ko pgina siyosatlarida ijtimoiy-siyosiy to qnashuvlar ko pincha shaxsiy
ʻ ʻ ʻ
hokimiyat tuzumining o rnatilishi bilan yakunlangan. Aksariyat hollarda zolimlar
ʻ

demolar yordamiga intildilar, uning mavqeini yaxshilash haqida qayg'urdilar,
hunarmandchilik va savdo-sotiqni rivojlantirishga, shaharlarni obodonlashtirishga
yordam berdilar [4, p. 91].
2.3. Klassik davr yunon iqtisodiyoti (miloddan avvalgi V-IV asrlar)
Qadimgi tarixiy ma'lumotlarga ko'ra Vv . Miloddan avvalgi e. - yunon
sivilizatsiyasining eng yuqori yuksalish davri. Bu davrda klassik quldorlik nihoyat
rasmiylashtirildi va polis avjiga chiqdi. Afinani yunon dunyosining yetakchi
davlatiga aylantirgan yunon-fors urushlaridagi g'alaba (miloddan avvalgi 500-449
yillar) katta rol o'ynadi. Asrning so'nggi o'n yilliklari abadiy raqiblar - Afina va
Sparta o'rtasidagi Peloponnes urushi (miloddan avvalgi 431-404) bilan ajralib
turdi, bu tovar-pul munosabatlarining rivojlanishini tezlashtirdi va IV asrda polis
inqirozining boshlanishiga yordam berdi. . Miloddan avvalgi e.
Qishloq xo jaligi Gretsiyada asosiy sanoat bo lib qolaverdi: unda aholiningʻ ʻ
ko p qismi ishlagan. VIII-VI asrlarda dehqonchilikda boshlangan jarayonlar.
ʻ
Miloddan avvalgi e., yanada rivojlantiriladi: ishlab chiqarishning tovaruvchanligi
oshadi, mintaqaviy ixtisoslashuv chuqurlashadi (masalan, Shimoliy Qora dengiz
mintaqasi va Sitsiliyaning yunon siyosati don etkazib beruvchilari edi, Afina -
zaytun moyi, Xios va Tasos orollari - sharob, va boshqalar.). Biroq, to'liq
o'zboshimchalik bilan ishlaydigan dehqonchilik siqib chiqarilmadi. Avtarkiya
tamoyili - tashqi dunyodan mustaqillik, siyosiy va iqtisodiy mustaqillik va o'zini
o'zi ta'minlash - ham shaxslar, ham shahar-davlatlar uchun jozibador bo'lib qoldi.
To'g'ri, arxaik davrdan farqli o'laroq, V asrda. Miloddan avvalgi e. siyosatga kerak
bo'lgan hamma narsani savdo orqali ta'minlash mumkinligi e'tirof etiladi.
Iqtisodiyotning umumiy tiklanishi, qul mehnatidan keng foydalanish, 5-asrda
yunon hunarmandchiligi savdosining rivojlanishi tufayli. Miloddan avvalgi e.
ishlab chiqarish kengayib, mehnat taqsimoti chuqurlashib bormoqda. Kemasozlik
va navigatsiya, tog'-kon sanoati va keramika ishlab chiqarish bilan bog'liq
tarmoqlar ayniqsa faol rivojlanmoqda.

Tashqi dengiz savdosi avvalgi davrga qaraganda yanada muhim ahamiyat
kasb etmoqda. Shu bilan birga, yunonlar vositachilikni e'tiborsiz qoldirmasdan,
qishloq xo'jaligi va ayniqsa, yuqori sifatli hunarmandchilik mahsulotlarini keng
eksport qildilar.
Boshqa mamlakatlarga eksport qilinadigan asosiy mahsulotlar zaytun moyi,
vino, metall buyumlar va keramika edi. Yunonistonga asosan oziq-ovqat
mahsulotlari (ayniqsa, don, sho r baliq), qullar, har xil turdagi xom ashyo (temir,ʻ
mis, yog och, smola, mo yna, teri, zig ir, fil suyagi va boshqalar) olib kelingan.
ʻ ʻ ʻ
Ayrim yunon siyosatining bir-biri bilan savdosida hunarmandchilik ustunlik
qilgan, ishlab chiqarishda u yoki bu soha ixtisoslashgan. Yunon tashqi savdosining
asosiy markazlari Afina, Milet, Korinf edi [5, b. 63].
Yunon siyosatida ichki savdo ancha kam rivojlangan edi. Atrofdagi
qishloqlardan dehqonlar, asosan, shahar bozoriga kelib, hunarmandchilik evaziga
qishloq xo jaligi mahsulotlarini sotar edilar.
ʻ
Aksariyat Gretsiya siyosatida doimiy va sezilarli daromad keltiradigan
tashkillashtirilgan davlat iqtisodiyoti va fuqarolardan to'g'ridan-to'g'ri soliqqa
tortish yo'q edi. Davlat xazinasini to'ldirishning barqaror manbasining yo'qligi
qisman ixtiyoriy xayr-ehsonlar va liturgiyalar - davlat ehtiyojlari uchun badavlat
fuqarolardan olinadigan soliqlar bilan qoplandi. Urushlar paytida barcha
fuqarolardan favqulodda urush solig'i undirildi - eisphora .
Ko'pgina Gretsiya shahar davlatlarining iqtisodiy siyosatida non ta'minoti eng
muhim masala edi. V asr oxirida . Miloddan avvalgi e. ko'pgina siyosatlarda g'alla
sotib olish va fuqarolar o'rtasida taqsimlash uchun eng boy fuqarolardan
komissiyalar saylangan. Shunga o'xshash tartibga solish bir qator hollarda qurilish
materiallari, o'tin, zig'ir, moy va boshqalar uchun ham qo'llaniladi.
Ichki bozorlarda tartibni saqlash uchun ko'plab siyosat bojlarni yig'ib,
mahsulot sifatini, og'irlik va o'lchovlarning to'g'riligini nazorat qiluvchi maxsus
mansabdor shaxslarni tayinladi.

Hozirgi vaqtda IV asr . Miloddan avvalgi e. klassik yunon polisining inqiroz
davri sifatida qaraladi. An'anaviy polis strukturasi inqirozining namoyon bo'lishi
birinchi navbatda er munosabatlaridagi o'zgarishlar edi. 5-asr oxiridan boshlab .
Miloddan avvalgi e. Yer oldi-sotdi operatsiyalari IV asrda juda keng tarqalgan .
Miloddan avvalgi e, endi fuqaroning hayotining asosi sifatida emas, balki daromad
manbalaridan biri sifatida qaraladi. Bundan tashqari, IV asrda. Miloddan avvalgi e.
Fuqarolarning yerga bo‘lgan mutlaq huquqi tobora ko‘proq buzilmoqda – har
qanday xizmati bilan ajralib turganlarga imtiyozlar, jumladan, yer va uy-joy sotib
olish imkoniyati ham berilmoqda. Bundan tashqari, V asrning oxiridan boshlab .
Miloddan avvalgi e. Xususiy mulkni ijaraga berish muddati uzaytirildi va
birovning yerini o'zlashtirish fuqaro uchun sharmandalik hisoblanganligi sababli,
ijarachilar asosan metikalar va ozodlikdan ozod qilinganlar edi. Shunday qilib,
fuqaro bo'lmagan aholi ilgari ular uchun deyarli yopiq bo'lgan qishloq xo'jaligi
sohasiga kirib boradi.
Shu bilan birga, ko'plab fuqarolar ilgari fuqarolikka noloyiq deb hisoblangan,
qishloq xo'jaligidan ko'ra foydaliroq faoliyat bilan shug'ullana boshlaydilar: dengiz
savdosi, foizli kreditlar, konchilik va boshqalar.
Bularning barchasi, shuningdek, metikalar asosan shug'ullangan
hunarmandchilik va savdoning jadal rivojlanishi ob'ektiv ravishda erkin fuqaro
bo'lmagan aholining iqtisodiyotda, polisning ijtimoiy-siyosiy hayotida rolini
kuchaytirishga olib keladi. an'anaviy polis tuzilmasini bosqichma-bosqich yo'q
qilishga; Pul asosiy qiymat o'lchoviga aylanadi, ular insonning jamiyatdagi
mavqeini belgilaydi.
IV asrda yunon polisining inqirozi . e. iqtisodiy pasayish bilan bog'liq emas
edi. Inqiroz hodisalari tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi, boyish istagi,
shaharlararo iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishi bilan chambarchas bog'liq.
Aynan shu jarayonlar fuqaro va uning polisi o'rtasidagi yaqin aloqaning
zaiflashishiga yordam berdi, shaxsiy va davlat manfaatlari o'rtasidagi qarama-

qarshiliklarning rivojlanishiga, fuqarolik jamoasi ichidagi turli ijtimoiy
guruhlarning to'qnashuvi uchun old shart-sharoitlarni yaratdi [6, p. 187].
2.4. Ellinistik davrdagi Qadimgi Gretsiya (miloddan avvalgi IV-I asrlar)
Yaqin polis birligining yo'qolishi Yunonistonning mustaqilligini yo'qotishi va
Gretsiyaga bo'ysunishining muhim sabablaridan biriga aylandi 338 г. Miloddan
avvalgi e. Makedoniyalik Filipp, uning o'g'li va merosxo'ri Aleksandr 4-asrning
30-20-yillarida yaratilgan . Miloddan avvalgi e. antik davrning eng yirik jahon
kuchi. O'sha paytdan boshlab poleis yunon dunyosida etakchi kuch bo'lishni
to'xtatdi, ularning o'rnini ellinistik monarxiyalar egalladi.
Ma’lumki, Iskandar Zulqarnayn davlati vafotidan keyin bir qancha
davlatlarga bo‘linib ketdi: Yunon-Makedoniya podsholigi; Ptolemeylar sulolasi
hukmronlik qilgan Misr; Salavkiylar davlati, uning markaziy yadrosi Suriya va
Mesopotamiya edi; Kichik Osiyodagi Pergamon va Pont qirolliklari va boshqalar
Bu ellinistik davlatlarda yunon (ellin) va sharqiy elementlarning sintezi mavjud; bu
iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va madaniy sohalarga taalluqlidir.
Shuningdek, qadimgi yunonlar va sharq xalqlari o'rtasidagi tajriba almashish
iqtisodiy rivojlanishda muhim rol o'ynadi, bu qishloq xo'jaligi texnikasini
takomillashtirishga, yangi ekinlar etishtirishga, shuningdek, texnologiyani
rivojlantirishga va hunarmandchilikni yanada ixtisoslashtirishga yordam berdi. .
Bu davrda ilm-fan va texnika sezilarli darajada rivojlandi: mashhur olim
Arximed gidravlik qonunni, tutqich qonunini kashf etdi, murvat, vintli tortma va
boshqa ko'p narsalarni ixtiro qildi.
Ellinistik davrda iqtisodiy hayotning markazi materik Yunoniston va Egey
dengizidan janub va sharqqa ko'chib o'tdi, bu erda dengiz qirg'oqlarida va karvon
yo'llari bo'ylab ko'plab yangi shaharlar paydo bo'ldi. Yirik savdo va
hunarmandchilik markazlari 3—2-asrlarda Iskandariya, Kichik Osiyoning shimoli-

g arbidagi Pergamon, Suriyaning Oront daryosi bo yidagi Aitoxiya ,ʻ ʻ
Mesopotamiyada Dajla daryosi bo yidagi Selevkiya va boshqalar bo lgan.
ʻ ʻ
Miloddan avvalgi e. Ellinistik shahar-davlatlar farovonlik davrini boshdan
kechirdilar [8, p. 56].
Shaharlar ma muriy birlik bo lib, ko p hollarda ularda o zini-o zi boshqarish
ʼ ʻ ʻ ʻ ʻ
organlari saqlanib qolgan, ularga shahar va xususiy shaxslarga tegishli yerlar
berilgan. Yer fondining qolgan qismi davlat hisoblangan: qirol erlarining o'zi,
shuningdek, qirolning sheriklariga, cherkovlarga berilgan va askarlar mulkiga
berilgan erlar mavjud edi.
Klassik quldorlik ellinistik davlatlarda asta-sekin tarqaldi, lekin u bilan birga
Sharq iqtisodiyotiga xos bo'lgan qarz qulligi ham mavjud edi. Qishloq xo jaligida
ʻ
qullar soni ko paygan, lekin yerga asosan davlatga ozmi-ko p qaram bo lgan
ʻ ʻ ʻ
qishloq jamoalari a zolari shug ullangan. Hunarmandchilikda xususiy ustaxonalar
ʼ ʻ
bilan bir qatorda ustaxonalar ham bo'lib, ularning ishchilari ham davlatga bog'liq
edi.
Yunon qishloq xo'jaligida qul mehnati nisbatan kichik rol o'ynadi, bu ikki
asosiy omil bilan bog'liq: mehnatni ko'p talab qiladigan ekinlarni (uzum, zaytun,
sabzavotlar) etishtirish va etishtirishda qullarning past mahsuldor mehnatidan keng
foydalanish foydasiz edi; va o'rta va kichik dehqon xo'jaliklarining ustunligi qul
mehnatidan keng foydalanishni istisno qildi. Yunon dehqonlari, qoida tariqasida,
butun oilasi bilan erni ishlagan, yordamchi mehnat sifatida 1-7 quldan
foydalangan; ayniqsa, mavsumiy ishlarda yollanma mehnatdan ham foydalanilgan.
Qullardan uy xizmatkorlari, kotiblar va boshqalar sifatida juda faol
foydalanilgan. Qullarni ijaraga berish mumkin edi, ba'zilari esa qutrenta ozod
qilindi. Bunday hollarda qul o'z ustaxonasini ochishi, o'zini qandaydir ishga
yollashi mumkin edi; egasi uning hayotiga aralashmadi. Xususiy qullar bilan bir
qatorda davlat qullari ham bo'lgan, masalan, Afinada ular politsiya xizmatini
bajargan va shahar ma'muriyatida kichik lavozimlarni egallagan: kotiblar,
ulamolar, sud ijrochilari va boshqalar.

Miloddan avvalgi 2—1-ming yilliklar bo sag asida. e. O zboshimchaʻ ʻ ʻ
dehqonchilikning ustunligi va savdo-sotiqning sust rivojlanishi tufayli bunday pul
yo q edi, uning rolini asosan qoramol o ynagan. Buyuk mustamlaka davrida metall
ʻ ʻ
quymalari, baralar va nihoyat, 7-6 -asrlar boshlarida pul sifatida tobora ko'proq
foydalanila boshlandi . Miloddan avvalgi e. tanga zarb qilish boshlanadi. 6-asrga
kelib Miloddan avvalgi e. Gretsiyada ikkita asosiy pul tizimi mavjud edi - Aegina
va Euboean . Har bir tizimning asosi iste'dod - vazn birligi edi, bu Euboeada va
Eginada 37 кгedi 26,2 кг. Bir talantdan 6 ming draxma - kumush tangalar zarb
qilingan. Aeginian standarti Gretsiya hududining ko'p qismida va Egey dengizi
orollarida, Euboea standarti - Euboea orolida , ko'plab g'arbiy yunon
koloniyalarida, shuningdek, ikkita eng yirik shahar siyosatida - Korinf va Afinada
tarqalgan. 10, p. 39].
Arxaik davrda pul muomalasi bo lgan odamlar o rtasida sudxo rlik rivojlanib,
ʻ ʻ ʻ
nochor qarzdorlar, qoida tariqasida, qullarga aylantirilib, hatto chet elga sotilishi
ham mumkin edi.
Vv yilda . Miloddan avvalgi e. Tangalar zarb etilishi butun yunon dunyosini
qamrab oladi, bu vaqtda bronza mayda tangalar zarb etilishi boshlanadi.
Yunonlarning barcha mustaqil siyosati o'z tangalarini zarb qilish huquqiga ega edi,
shuning uchun 5-asrda savdoning rivojlanishi ajablanarli emas. Miloddan avvalgi
e. pul almashtiruvchilarning maxsus kasbini hayotga olib keldi. Asta-sekin pul
almashtiruvchilar banklarga xos bo'lgan ba'zi funktsiyalarni bajarishni
boshlaydilar: pulni saqlash, bir mijozning hisobvarag'idan boshqasiga turli
miqdorlarni o'tkazish, naqd pul kreditlari berish. Er yoki shahar uyi garovi bilan
ta'minlangan odatiy kredit foizlari taxminan 15% ni tashkil etdi, dengiz kreditlari
bo'yicha foizlar (kema va tovarlarning ishonchsizroq garovi bo'yicha) 30% dan
oshishi mumkin edi.Shuningdek, valyuta almashtiruvchilar notarial idoralarning
ba'zi funktsiyalarini ham bajardilar - ular bitimlar tuzdi, oldi-sotdi veksellarini
tuzdi va hujjatlarni saqladi. .

Xulosa
Yuqoridagilarga asoslanib, quyidagi xulosalar chiqarish mumkin:
1. Qadimgi yunon sivilizatsiyasining kelib chiqishi miloddan avvalgi III - II
ming yilliklarga to g ri keladi. ustida o. Krit (Kreto-Miken davri). Zilzilaʻ ʻ
natijasida Krit tsivilizatsiyasi tanazzulga yuz tutadi. Materik Gretsiya 16-13
- asrlarda eng yuqori o'sishga erishdi . Miloddan avvalgi. Bu davr polis
tizimining vujudga kelishi va yunon mustamlakachiligi bilan tavsiflanadi.
2. Klassik davr ( miloddan avvalgi V - IV asrlar) - Qadimgi Yunoniston polis
tizimining eng yuqori iqtisodiy, siyosiy va madaniy gullab-yashnashi davri .
Bu davr Perikl hukmronligi, faol tashqi siyosat (Yunon-Fors urushlari,
Peloponnes urushlari, Korinf urushlari va boshqalar) va madaniy yuksalish
bilan bog'liq.
3. Qadimgi yunon tsivilizatsiyasining tanazzulga uchrashi materik Gretsiyada
gegemonlik uchun Sparta bilan, shuningdek, Makedoniya bilan doimiy
urushlar bilan bog'liq bo'lib, buning natijasida siyosatda oligarxik rejim
o'rnatildi. Qadimgi yunon sivilizatsiyasining tanazzulida qudratli davlat -
Rim imperiyasining paydo bo'lishi hal qiluvchi rol o'ynadi. Aslida, Gretsiya
Rim hukmronligi ostida edi. Rim imperiyasining barpo etilishi bilan
(miloddan avvalgi 27-yil) Gretsiya Rimning Axaya viloyatiga aylantirildi
(nominal ravishda erkin shahar hisoblangan Afinadan tashqari) va Rim
imperiyasining boshqa sharqiy viloyatlaridan unchalik farq qilmadi.
Qadimgi Yunonistonning Gomer davri o'ziga xos dehqonchilikning
hukmronligi bilan ajralib turadi, chorvachilik esa boylik o'lchovi hisoblangan,
jamiyat pulni bilmas edi. Keyinchalik kichik patriarxal oilaning avtonom xo'jaligi
birinchi o'ringa chiqdi. Qullik hali keng tarqalmagan.
Shunday qilib, bu davrning oxiriga kelib, Gretsiya kichik poleis-jamoalar,
dehqon fermerlar uyushmalari dunyosiga aylandi, tashqi aloqalari yo'q,
jamiyatning yuqori qismi unchalik ajralib turmadi.

Arxaik davrda Gretsiya o'z taraqqiyotida barcha qo'shni davlatlarni ortda
qoldirdi. Qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishining asosiy bo'linmalari kichik dehqon
xo'jaliklari va oilaviy zodagonlarning yirik mulklari edi. Hunarmandchilik
shaharlarda jamlangan. Sanoatning asosiy tarmoqlari: metallurgiya, metallga
ishlov berish, kemasozlik. Savdo yetakchi sanoatga aylandi. Pul paydo bo'ldi.
Sudxo‘rlik va u bilan birga qarz qulligi paydo bo‘ldi.
VIII-VI asrlarda. Miloddan avvalgi e. Buyuk yunon mustamlakasi amalga
oshirildi, uning sabablari quyidagilar: er etishmasligi, aholining ko'payishi va
uning zodagonlar qo'lida to'planishi, yangi xom ashyo manbalariga bo'lgan ehtiyoj,
bozorlarni izlash. ularning mahsulotlari, metallga bo'lgan ehtiyoj, yunonlarning
barcha dengiz savdo yo'llarini nazorat qilish istagi, siyosiy kurash .
VIII- VI asrlarda . Miloddan avvalgi e. Mulkchilikning qadimgi shakli
siyosati shakllantirildi. Polis yerga oliy mulk huquqiga ega edi. Siyosatning asosiy
iqtisodiy printsipi o'zini o'zi ta'minlash g'oyasi edi.
Klassik davrda iqtisodiy taraqqiyotning asosiy xususiyati siyosatning
hukmronligi va savdo va hunarmandchilik siyosatida klassik tipdagi quldorlikning
tarqalishi edi. Klassik qullik qo'shimcha qiymat yaratishga qaratilgan edi.
Bu davrda qul mehnati hayot va ishlab chiqarishning barcha sohalariga kirib
bordi. Umumiy aholining 30-35% qullar edi.
V asrda yangi hodisalar. Miloddan avvalgi e. po'lat qishloq xo'jaligining tovar
qobiliyatini va mintaqaviy ixtisoslashuvni oshirdi.
IV-I asrlar davrida. Miloddan avvalgi. Gretsiya bir necha ellinistik davlatlarga
bo'lingan, bu erda yunon (ellin) va sharqiy elementlarning sintezi sodir bo'ladi.
Iqtisodiyotni rivojlantirishda yunonlar va Sharq xalqlari o rtasida tajriba almashishʻ
muhim rol o ynadi. Tovar va tovar aylanmasining o'sishi oshdi.
ʻ
Iqtisodiy hayotning markazi materik Gretsiya va Egey dengizidan janub va
sharqqa ko'chib o'tadi, bu erda dengiz qirg'oqlarida va karvon yo'llari bo'ylab
ko'plab yangi shaharlar paydo bo'ladi.

Bu davr, shuningdek, fan va texnikaning sezilarli rivojlanishi, qarz qulligining
tarqalishi, klassik va Sharq iqtisodiyotiga xos bo'lgan.
Shunday qilib, Yunonistonda yetakchi qadimgi Sharq mamlakatlari iqtisodiy
tuzilmasidan tubdan farq qiluvchi yangi turdagi iqtisodiyot rivojlandi: tabiiy asosni
saqlab qolgan holda intensiv, tovar. Bu muhim sarmoyalarni, yuqori darajadagi
iqtisodiy tashkilotni, qul mehnatidan foydalanishni talab qildi va yunon
jamiyatining mavjudligi, shuningdek, yunon madaniyatining rivojlanishi uchun
juda qulay shart-sharoitlarni yaratdi.
Ushbu ishda Qadimgi Yunoniston iqtisodiyotini o'rganish shunday qudratli
tsivilizatsiya rivojlanishida iqtisodiyot qanday rol o'ynashini ko'rishga imkon
beradi va shubhasiz, afzalliklari va kamchiliklarini o'rganish bugungi kun
iqtisodiyotini yaxshiroq tushunishga yordam beradi.

Foydalanilgan adabiyot
1. Andreev Yu.V. Arxaik davrda Gretsiya va klassik yunon polisining
yaratilishi./Qadimgi dunyo tarixi. Qadimgi jamiyatlarning gullab-yashnashi. -
M., 1983 yil.
2. Beloh K.Yu. Yunon tarixi. [Elektron resurs] //
http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/beloh/index.php Gumer
kutubxonasi. Tekshirildi: 2011 yil 26 oktyabr
3. Bonnar A. Yunon sivilizatsiyasi. T. I. Iliadadan Parfenongacha / Trans.
frantsuz tilidan O. V. Volkova; Muqaddima prof. V. I. Avdieva. - M.: San'at,
1992 [ Elektron resurs] //
http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Bonn1/index.php Gumera
kutubxonasi. Tekshirildi: 2011 yil 26 oktyabr
4. Bonnar A. Yunon sivilizatsiyasi. T. 2. Antigonadan Sokratgacha / Trans. fr
dan. O. V. Volkova; so'zboshi F.A. Petrovskiy. - M.: San'at, 1991 yil. [Elektron
resurs] // http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Bonn2/index.php
Gumer kutubxonasi. Tekshirildi: 2011 yil 26 oktyabrBonnar A. Yunon
sivilizatsiyasi. T. 3. Evripiddan Iskandariyagacha. - M.: Art, 1991 [Elektron
resurs] // http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/Bonn3/index.php
Gumer kutubxonasi. Tekshirildi: 2011 yil 26 oktyabr Whipper R. Qadimgi
dunyo tarixi. [Elektron resurs] //
http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/vipper/index.php Gumera
kutubxonasi. Tekshirildi: 2011 yil 26 oktyabr
5. Koptev A. Qadimgi sivilizatsiya. [Elektron resurs] //
http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/kopt/ant_civil.php Gumer
kutubxonasi. Tekshirildi: 2011 yil 26 oktyabr

6. Posternak A. Qadimgi Yunoniston va Qadimgi Rim tarixi. [Elektron
resurs] // http://www.gumer.info/bibliotek_Buks/History/poster/index.php Veb-
sayt: Gumera kutubxonasi. Tekshirildi: 2011 yil 26 oktyabr
7. Jahon iqtisodiyoti tarixi: Darslik / Ed. G.B. Polyak, A.N. Markova. - M .:
Birlik, 2000. - 386 b.
8. Konotopov M.V., Smetanin S.I. Iqtisodiyot tarixi. - M .: Akademik. loyiha,
2000. - 403 p.
9. Zoloeva L. A., Poryaz A. G. Jahon madaniyati: Qadimgi Yunoniston.
Qadimgi Rim. - M.: Olma-press, 2001. - 324 b.
10. Bor M.Z. Jahon iqtisodiyoti tarixi. - M.: Biznes va xizmat, 1998. - 427 b.
11. Kameron R. Paleolit davridan to hozirgi kungacha bo'lgan dunyoning
qisqacha iqtisodiy tarixi. - M .: Rossman , 2001. - 298 p.
12. Jid Sh., Rist Sh. Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. - M.: Oliy maktab, 2005. - 356 b.
13. Iqtisodiy ta'limotlar tarixi: O'quv va amaliy qo'llanma / Ed. I.P. Gurova, S.L.
Sazanova . - Ulyanovsk: Mozaik, 2001. - 100 p.
14. Iqtisodiyot nazariyasi kursi : Darslik / Nashr. M.N. Chepurina , E.A.
Kiseleva. - Kirov: "ASA", 2002. - 468 b.
15. Iqtisodiyot nazariyasi: Darslik / Nashr. A.I. Dobrynina, L.S. Tarasevich. -
SPb.: SPbGUEF nashriyoti , 2007. - 454 p.
16. Fisher S. Iqtisodiyot. - M.: Delo, 1998. - 278 b.

Milloddan avvalgi XII-VI asrlarda Yunoniston Reja: Kirish I.bob.Qadimgi yunon sivilizatsiyasining vujudga kelishi 1.1. O rta bronza davri (taxminan miloddan avvalgi 20—17 - asrlar).ʻ 1.2. Klassik davr ( miloddan avvalgi V - IV asrlar) 1.3. Qadimgi yunon sivilizatsiyasining tanazzul sabablari II.bob. XI-VI asrlarda Qadimgi Yunoniston. 2.1. Qadimgi yunon mutafakkirlarining iqtisodiy qarashlari 2.2. Qadimgi Yunonistonning iqtisodiy rivojlanish bosqichlari va davlatning iqtisodiyotdagi roli 2.3. Klassik davr yunon iqtisodiyoti (miloddan avvalgi V-IV asrlar 2.4. Ellinistik davrdagi Qadimgi Gretsiya (miloddan avvalgi IV-I asrlar) Xulosa Foydalanilgan adabiyot

Kirish Qadimgi Yunoniston tarixi qadimgi dunyo tarixining tarkibiy qismlaridan biri bo'lib, Qadimgi Sharq va O'rta er dengizi mamlakatlarida paydo bo'lgan va rivojlangan sinfiy jamiyatlar va davlatlarning holatini o'rganadi. Qadimgi Yunoniston tarixi Bolqon yarim oroli hududida va Egey dengizi mintaqasida, Janubiy Italiyada, orolda shakllangan ijtimoiy va davlat tuzilmalarining paydo bo'lishi, gullab-yashnashi va qulashini o'rganadi. Sitsiliya va Qora dengiz mintaqasi. Miloddan avvalgi 3-2 ming yilliklar boshidan boshlanadi. - Krit orolida birinchi davlat tuzilmalarining paydo bo'lishidan boshlab va 2-1-asrlarda tugaydi. Miloddan avvalgi Miloddan avvalgi, Sharqiy O'rta er dengizining yunon va ellinistik davlatlari Rim tomonidan bosib olinganda va Rim O'rta er dengizi kuchiga kiritilgan. Qadimgi Yunonistonning butun tarixi odatda beshta asosiy davrga bo'linadi: - Egey yoki Krit-Miken ( miloddan avvalgi III - II ming yilliklar); - Gomer ( miloddan avvalgi XI - IX asrlar); - arxaik ( miloddan avvalgi VIII - IV asrlar); - klassik ( miloddan avvalgi V - IV asrlar); - ellinistik ( miloddan avvalgi 4-asrning 2-yarmi - 1- asr o rtalari).ʻ Bundan tashqari, dastlabki uchta davr ko'pincha Preklassik davrning umumiy nomi ostida birlashtiriladi. Bunday holda, Qadimgi Yunonistonning butun tarixi uchta katta asosiy davrga bo'linadi: klassikadan oldingi, klassik va ellinistik. Qadimgi Yunoniston tarixi eng hayajonli, ulug'vor va qiziqarli tarixlardan biri bo'lib, uning jahon madaniyatiga qo'shgan hissasi juda katta. Shuningdek, Qadimgi Yunoniston tarixini o'rganish bizga demokratiyaning paydo bo'lishini batafsil ko'rib chiqishga imkon beradi , shu munosabat bilan men insho mavzusini dolzarb deb bilaman . maqsadi Qadimgi Yunonistonning shakllanishi, rivojlanishi, gullab- yashnashi va tanazzulini o'rganishdir. Vazifalar:

- qadimgi yunon tsivilizatsiyasining paydo bo'lishi uchun zarur shart- sharoitlarni o'rganish; - Qadimgi Yunonistonning klassik davrini o'rganish; - qadimgi yunon sivilizatsiyasining tanazzul sabablarini tahlil qilish. Referat mazmun, kirish, uch bob, xulosa va manbalar va adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Taxminan besh ming yil oldin, Bolqon yarim orolining janubida va O'rta er dengizining sharqiy qismidagi uning atrofidagi orollarda insoniyat tarixida eng katta rol o'ynashga mo'ljallangan madaniyat - qadimgi yunonlar (ellinlar) madaniyati paydo bo'ldi. Gretsiya hech qachon dunyo hukmronligiga intilmagan, uning aholisi bir nechta tarixiy janglarda qatnashgan va yunon qo'mondonlarining bir nechtasi katta shon-sharafga ega bo'lishgan. Oxirgi ikki ming yildan ortiq vaqt mobaynida bu xalq ajnabiy bosqinchilar hukmronligi ostida edi va bundan atigi bir yarim asr oldin Gretsiya mustaqillikka erishdi va mustaqil davlat sifatida xaritada paydo bo‘ldi. Aftidan, Gretsiya o'tmishda qo'shnilaridan farq qilmagan - na o'zining alohida siyosiy roli bilan, na biron bir istisno tabiiy sharoitda. Biroq, bu erda ikki yarim ming yil oldin madaniyat ko'p asrlar davomida boshqa keyingi davlatlar uchun mavjud bo'lmagan gullab-yashnagan edi. Bu davlat o'sha davrning siyosiy va iqtisodiy xaritasida alohida o'rin tutgan. Uning ichki iqtisodiy tizimi va tashqi iqtisodiy aloqalari batafsil o'rganishga loyiq va zamonaviy iqtisodiyot nuqtai nazaridan qiziqarli bo'lishi mumkin. Ushbu inshoning asosiy maqsadi Qadimgi Yunonistonning iqtisodiy rivojlanish modellarini ko'rib chiqishdir. Ushbu inshoning maqsadlari: · Qadimgi Yunonistonning davlat va siyosiy tuzilishini tavsiflaydi; · Qadimgi Yunonistonda iqtisodiy tafakkurning rivojlanish xususiyatlarini ko'rsata oladi; · Qadimgi Yunoniston iqtisodiy tafakkurining ahamiyatini tahlil qilish.

I.bob.Qadimgi yunon sivilizatsiyasining vujudga kelishi 1.1.O rta bronza davri (taxminan miloddan avvalgi 20—17 - asrlar). ʻ Yunoniston hududining odamlar tomonidan joylashtirilishi Makedoniyadan Elisgacha bo'lgan hududda o'rta paleolit davriga oid paleolit yodgorliklari topilgan arxeologik qazishmalardan dalolat beradi. Xalkidiki yarim orolida topilgan neandertal odamning bosh suyagi shu davrga to‘g‘ri keladi. Neolit davrida ( miloddan avvalgi 7- ming yillik o rtalari atrofida) Yunoniston aholisi ʻ dehqonchilikni o zlashtirgan, chorvachilik bilan shug ullangan, o troq turmush ʻ ʻ ʻ tarzini olib borgan. Bu davrda o'rta paleolit davrida shakllangan urug'lar tizimi to'liq rivojlanishga erishdi. Egey davri ( miloddan avvalgi III - II ming yilliklar) Ilk tabaqaviy jamiyatlarning paydo bo'lishi shu davrga to'g'ri keladi. Ushbu davr Gretsiya tarixi odatda xronologik jihatdan erta, o'rta va kech davrlarga bo'linadi. Yunonistonning alohida qismlarining madaniy an'analaridagi farqlar geografik variantlarni ajratishga imkon berdi: Krit madaniyati Minoan madaniyati, materik Gretsiya - Ellada madaniyati, Egey dengizi orollari - Kikladik madaniyati deb ataldi. Erta bronza davri Gretsiya orolining o'ziga xos yuksalishi bilan ajralib turardi. 3- ming yillik o rtalarida ko pgina orollarda (Siros, Paros, Melos, Kifnos, ʻ ʻ Amorgos va boshqalar) kumush, qo rg oshin, mis qazib olish, metalldan yasalgan ʻ ʻ idishlar, qurol-yarog , mehnat qurollari, zargarlik buyumlari va marosim buyumlari ʻ ishlab chiqarish keng yo lga qo yildi. rivojlangan. Shu bilan birga, kulolchilik va ʻ ʻ qurilish hunarmandchiligida sezilarli taraqqiyot kuzatildi. 3- ming yillikning ikkinchi yarmida navigatsiya Egey dengizining butun qirg'oqlarini bog'ladi. Birinchi shaharlar paydo bo'ldi: oroldagi Poliochni. Attikadagi Lemnos, Agios Kosmas.Lerna (Argolis) tepaligidagi saroy bilan mustahkamlangan turar-joy janubiy Gretsiya qirg'og'ida qabila qirollarining kuchayib borayotganini aks ettiradi. Materik Gretsiyaning qolgan qismida klan tizimi to'liq kuchini saqlab qoldi. 2200-2000 yillar oralig'ida Miloddan avvalgi. qabilaviy urushlar va harakatlar orollar va materikdagi bir qator gullab-yashnayotgan markazlarni vayron qildi. 3- ming yillikda aholining etnik tarkibi murakkab: dastlab qabilalar

orasida pelasglar ustunlik qilgan, keyinchalik ular chetga surilib, qisman proto- grek qabilalari tomonidan assimilyatsiya qilingan. Proto-grek qabilalari orasida axeylar va ionlar kuchayib bordi. 1.1.O rta bronza davri (taxminan miloddan avvalgi 20—17 - asrlar). ʻ Bu davr Kritning iqtisodiy va ijtimoiy hayotida sezilarli yutuqlar bilan ajralib turdi. Bu yerda kichik ilk quldorlik davlatlari vujudga kelgan (Knossos, Fest, Agia Triada, Mallia). Krit yozuvi tez rivojlandi: piktogrammadan ieroglifga ( 23—17 - asrlarda ). Taxminan 18- asr yangi tizim ishlab chiqildi - bo'g'in harfi A. Katta flotni yaratib, Kritliklar Egey dengizining bir qator orollarini o'ziga bo'ysundirdilar. Misr va G'arbiy Osiyo davlatlari bilan keng savdo va diplomatik aloqalar Kritning Egey havzasida ustuvorligini ta'minladi.20-17 - asrlarda materik Gretsiyaning ichki tarixi . jamiyat munosabatlarining barqarorligiga hissa qo'shgan nisbatan sekin rivojlanishni tavsiflaydi. Faqat 17- asrdan beri. Miken, Tirin, Pilos va boshqalarning ilk quldorlik davlatlarining tashkil topishi boshlandi.Mikenada topilgan yaxshi shaklli katta qabrlarda qirol oilalari dafn etilganida juda ko p ʻ miqdorda qimmatbaho buyumlar (qurollar, taqinchoqlar, tilla niqoblar va boshqalar) bo lgan. 17- asr o'rtalarida - 16- asr oxirlarida Axey sulolalari ʻ hokimiyatining ahamiyati ortib borayotganini ko'rsatadi . So nggi bronza davri ʻ (taxminan miloddan avvalgi 16—12 - asrlar). Krit davlatlarining yuksalishi davom etdi. Yangi saroy deb ataladigan davrda (miloddan avvalgi 1700 - 1450 yillar) Knossos va Festos saroylari qayta qurildi va kengaytirildi, Kato Zakrodagi saroy qayta qurildi. Shaharlar o'sdi, tashqi aloqalar kengaydi. Bu davrdagi Kritliklarning dengiz hukmronligi (talassokratiyasi) ko'p asrlar o'tib yunonlar xotirasida saqlanib qolgan. Miloddan avvalgi 1470 yillar atrofida oroldagi tektonik falokat. Thera Kritda halokatli zilzila sodir bo'ldi. Shaharlar va qishloqlarning vayron bo'lishi, aholi va flotning o'limi - bularning barchasi orolning vayron bo'lishini aniqladi. Knossosda saroy qayta tiklandi; miloddan avvalgi 1380 yilgacha bu yerda kichik bir davlat qolgan.

Milloddan avvalgi XII-VI asrlarda Yunoniston

20.11.2024

0

56.775390625 KB

Похожие