Mavzu: XI-VI asrlarda Yunoniston Mundarija: KIRISH ……………………………………………………………….….………..3 Asosiy qisim. I BOB. XI-VI asrlarda Yunoniston. 1.1. XI-VI asrlarda Yunonistoning geografik tuzilishi………………….….4 1.2. Bu davrda Yunonistoning iqtisodiyoti va elchilik munosabatlari….…..7 II BOB. XI-VI asrlarda Yunonistoning davlat boshqaruvi va chegaralari. 2.1. Yunonistonda madaniyat………………………….…………………..15 2.2. XI-VI asrlarda Yunonistonda shahar qurilishlari va ta’lim………..….23 Xulosa …………………………………………………………………………....29 Foydalanilgan adabiyotlar. …………………………………………………….30 1

Kirish Qadimgi yunon, rim va xitoy tarixchilari va geograflarining asarlari ham bunda katta ahamiyat kasb etadi. Qadimgi dunyo tarixi Qadimgi Sharq, Yunoniston va Rim saroy amaldorlari va podsholarining turli yilnomalari (voqealar yilma-yil qayd etib borilishi), qonunlar majmuyi, biografiyalarida (tarjimayi hol) aks ettirilgan. Ularda yurishlar va janglar, ibodatxonalar, saroylar va qal’alar qurilishi, hunarmandchilik va dehqonchilik, qadimiy fanlar va san’at haqida hikoya qilinadi. Olimlar o’qigan qadimgi matnlar, masalan, “Piramidalar matnlari” va “Marhumlar kitobi” misrliklar tarixi haqida, “Bibliya” – yahudiylar, “Rigveda” – hindlar, “Avesto” esa O’rta Osiyo xalqlari tarixidan hikoya qiladi. Bunday manbalar esa juda ko’pdir. Kurs ishining maqsadi. Olimlar tomonidan yozilgan yuzlab kitoblarda ko’plab mamlakatlar tarixi ochib beriladi. Nil vodiysidagi Misr piramidalari majmuyi, Dajla va Frot oralig’idagi Bobil, Hind vodiysidagi Moxenjodaro, Erondagi Persepol shaharlari, Yunoniston, Rim va O’rta Osiyoning ko’plab shaharlari qazishmalari butun jahonga mashhurdir. Ushbu ma’lumotlar ichida shubhasiz yozma manbalar alohida ahamiyatga ega. Kurs ishining dolzarbligi. Yozma manbalarni biz qal’alar devorlarida turli ashyolarda uchratishimiz mumkin. Lekin jahon davlatchiligining ilk bosqichidanoq davlat hukumdorlari va amaldorlar tomonidan ushbu yozma manbalarni saqlashga mo’ljallangan ilk arxiv-kutubxonalar yuzga keldi. Masalan, mil. avv III ming yillikdayoq qadimgi Misrda ilk arxivlar yuzaga kelgan. Kurs ishining vazifasi: - XI-VI asrlarda Yunonistoning geografik tuzilishi o`rganish: - Yunoniston madaniyatini shakillantishir; - Bu davrda Yunonistoning iqtisodiyoti va elchilik munosabatlarini aniqlash; Kurs ishining tuzilishi: Kirish, Asosiy qisim, ikki bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar. 2

3

I BOB. XI-VI asrlarda Yunoniston. 1.1. XI-VI asrlarda Yunonistoning geografik tuzilishi Kutubxonalar odatda jiddiy, hatto qattiq muhit sifatida qabul qilinadi, shuning uchun kutubxonaga eng erta adabiy munosabat komediyada sodir bo'lishi ajablanarli bo'lishi mumkin. Kutubxona giper-intellektual tragediya Evripidiga tegishli bo'lib, unga Aristofanning "Axarniyaliklar" asaridagi dehqon dehqon qahramoni tashrif buyuradi, u birinchi marta eramizdan avvalgi 425 yil qishining oxirida Afinada ijro etilgan. Ushbu ajoyib epizodda biz oddiy aqlli odamlar uchun kulgili bo'lib ko'rinadigan miya odamlari yashaydigan joy sifatida kutubxonaning kulgili tasvirining tug'ilishini ko'rishimiz mumkin. Ammo sahna kitob yig'ish g'oyasi badiiy ixtirochilikni qanday rag'batlantirishi mumkinligini ham ko'rsatadi. Qumrondagi topilmalar nafaqat O'lik dengiz o'ramlarining o'zida, balki siyoh quduqlari va hatto ulamolar mehnat qilgan stollarning gipsli qoplamalarida ham qadimiy mashaqqatli kitoblarni ko'paytirish jarayonining jismoniy va moddiy haqiqatlarini ochib berdi. Ammo mening bugungi muhokamam shoir va kutubxonachi Kallimax ikkidan ortiq kashshof bo'lgan o'sha yong'oqlar va boltlar yoki kataloglash tizimlari emas, balki kutubxona g'oyasi (biz ko'pmi-ko'p qadimiy O'rta er dengizi va Yaqin Sharq dunyolaridan meros bo'lib qolgan) haqida. Melvil Dyui o'nlik klassifikatsiyani yaratganidan ming yillar oldin. Mavzu juda katta, agar biz butparast yunonlar va rimliklarning kutubxonalariga e'tibor qaratsak ham, ular kutubxona tashkil etish tizimini o'rgangan bobilliklar va ossuriyaliklar yoki Finikiyaliklar, misrliklar va yahudiylarni hisobga olmaganda, juda katta. Ilk masihiylar, ular o'zlarining asosiy kutubxona qurish rejasini butparastlardan meros qilib olganlar. Miloddan avvalgi I asr o'rtalarida bilimdon Varro kutubxonalar to'g'risidagi monumental tadqiqot de Bibliothecisni tuzdi. Varro ensiklopediyachi bo'lib, Yuliy Tsezar uni miloddan avvalgi 47 yilda Rimda jamoat kutubxonachisi etib tayinlagan. U tirikligida Rimning asosiy kutubxonalaridan biriga o zigaʻ o xshash byust o rnatish sharafiga muyassar bo lgan yagona qadimgi muallif edi. ʻ ʻ ʻ Uning risolasi Qaysarning yangi boshlangan Rim saltanatini kengaytirish, “jahon adabiyotini jahon imperiyasi bilan bog‘lash” izlanishiga mafkuraviy hamrohlik 4

sifatida topshirilgan bo‘lishi mumkin. Miloddan avvalgi birinchi asrdayoq, yuksak imperiya davrida, xususan, milodiy 2-asr boshlarida imperator Trayan davrida kutubxonalar qurilishi avj olishidan oldin, Varroning kutubxonalar bo yichaʻ universal tarixiy risolani tuzish loyihasi undan boshqa hech kimni hayratga solardi. Butparastlik kutubxonalarining tarixi bir necha asrlar davomida, milodiy 543 yilga qadar davom etishi kerak edi, ya'ni imperator Yustinian nihoyat Iskandariyadagi kutubxonani qurgan Ptolemeylar davrida qurilgan Misrdagi Fila shahridagi Isis ibodatxonasini yopdi. Philae ibodatxonasining ulkan ustunlari orqasida kamida bitta katta xona kutubxona vazifasini bajargan. Kutubxonalar miqyosi va mazmuni jihatidan juda xilma-xil edi. Ba'zi shaxsiy kutubxonalar 1752 yilda Gerkulanumda topilgan "Papiruslar villasi" kabi butun falsafiy maktabning etakchi chiroqlarini qulay tarzda joylashtirish uchun etarlicha katta edi. Bu Yuliy Tsezarning qaynotasi Kalpurniy Pizodan kam bo'lmagan dam olish villasi edi, u erda mashhur faylasuf Gadaralik Filodemos o'z homiysining epikur matnlarining ajoyib to'plamini boshqargan. Ko'p spektrli tasvirlar ularning ba'zilarining milodiy 79 yilda Pompeyni vayron qilgan vulqon otilishi natijasida yonib ketgan qoldiqlarini shifrlash imkonini berdi. Boshqa tomondan, Tunisdagi Rim mozaikasidagi bu ko'chma skrinium yoki cista kabi qulay konteynerlarda olib yurish mumkin bo'lgan kichik kitoblar to'plamlari mavjud edi. Bu, ehtimol, aktyorning bu erda ixtisoslashgan "qismlari" yoki butun o'yinlarini o'tkazgan; o'tirgan odam aktyor bilan hamkorlik qilgan muallif yoki, ehtimol, uning homiysi bo'lishi mumkin. Bu ekstremallar orasida yolg'iz misantroplar dunyodan yashiringan kichik shaxsiy kutubxonalar bor edi; Ksenofont faylasuf Evtidem tomonidan to'plangan kitoblar to'plami haqida gapiradi (Mem. 4.2.8). Birinchi ommaviy kutubxonani miloddan avvalgi 353 yilda vafot etgan Qora dengizning janubiy qirg'og'ida joylashgan Gerakliya zolim Klearx tashkil qilgan bo'lishi mumkin. Bu Pontic despot Afinada o'sha davrning ikki yetakchi ziyolilari Aflotun va Isokrat tomonidan ta'lim olgan va uning kutubxona qurish an'anasi Qora dengizdagi yunonlar o'z ayblaridan qochishga intilishgan degan qadimiy 5