logo
  1. Главная страница
  2. Дипломные работы
  3. Общий
  4. Qandli diabet va uni laboratoriyada aniqlash usullari.

Qandli diabet va uni laboratoriyada aniqlash usullari.

Загружено в:

19.11.2024

Скачано:

0

Размер:

2351.2109375 KB
Скачать
Samarqand Davlat Tibbiyot Universiteti Diplomdan Keyingi Ta’lim Fakulteti KURS ISHI Mavzu: Qandli diabet va uni laboratoriyada aniqlash usullari. SAMARQAND – 2024 REJA: KIRISH: 1. Diabet rivojlanishi sabablari 2. Patogenez 2.1. Pankreatik yetishmovchilik (1-tip diabet) 2.2. Ekstrapankreatik yetishmovchilik (2-tip diabet) 3. Alomatlari 4. Tashxislash 5. Kasallik darajalari 6. Qand miqdorining me’yori 7.Glyukozaning aniqlash usullari : 7.1 Qonda aniqlash usullari 7.2 Siydikda aniqlash usullari 7.3. Qandli diabet kasalligini glikirlangan Hb usulida aniqlash 7.4 Glyukoz tolerantlik testi (GTT) 8. Tajribaviy qism XULOSA…………………………………………………… FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …… KIRISH Qandli diabet , qand kasalligi — organizmda insulin tanqisligi va moddalar almashinuvi buzilishi natijasida kelib chiqadigan kasallik . Qand kasalligi sharq xalq tabobat tarixida juda qadimdan ma lum. Abuʼ Ali ibn Sino bu dardga alohida e tibor beradi. "Suv qanday ichilgan ʼ bo lsa, shu holda chiqadi", deb yozadi u. Bemorning ko p suv ichishi ʻ ʻ boshqa kasalliklarni ham keltirib chiqaradi va bemor juda ozib ketadi. Davolarga to xtab tabib: "Bemorga sovuq mizojli suyuqliklar ichir, ʻ sovuqjomga sol, nordon ayron ichir, mevalar ber, yalpiz damlab ichir, ya ni bemorni ho lla, sovut", deydi. Bu — kasallik odam badanida ʼ ʻ issiqlikning oshib ketishi tufayli paydo bo lishini bildiradi. Qand ʻ kasalligi tarixiy tibbiy manbalarga ko ra, nasliy bo lishi ham mumkin. ʻ ʻ Qandli diabetda qonda qand moddasi keskin ko payib, siydik bilan ʻ chikib turadi (tarkibida qand moddasi bo ladi), tashnalik, ozib ketish, ʻ quvvatsizlik, badan qichishishi va boshqalar alomatlar kuzatiladi. Kasallikning irsiy yoki hayotda orttirilgan, shuningdek, insulinga bog liq (diabetning 1turi) va insulinga bog liq bo lmagan (diabetning ʻ ʻ ʻ 2turi) turi farq qilinadi. Diabetning 1turi ko pincha o smirlik yoshida uchraydi. Bunda bemor ʻ ʻ organizmida me da osti bezi hujayralari insulin ishlab chiqara olmaydi ʼ va ularni davolashda qand miqdorini pasaytirish maqsadida insulin preparatlari qo llanadi. ʻ Qandli diabetning 2turida me da osti bezi orolcha hujayralaridan insulin ʼ ishlab chiqarish saqlanib qoladi, bunda qon tarkibidagi insulin miqdori me yorida yoki undan sal yuqoriroq bo ladi. ʼ ʻ Biroq, to qimalarning insulinga nisbatan sezgirligi keskin pasayishi ʻ tufayli to qimalar tomonidan glyukozani o zlashtirish hamda ʻ ʻ foydalanish kamayadi va u qon tarkibida to planib qoladi, natijada ʻ qonda qand ko payib, siydik bilan chiqib turadi, bemor juda semirib ʻ ketadi. Diabetning bu turi bilan, asosan, o rta va keksa yoshdagilar ʻ kasallanadilar. Kasallik asta-sekin, zimdan rivojlanadi, u boshlanishida og iz qurishi, chanqash, ozish kabi alomatlar yaqqol bilinmaydi. ʻ Bemorni ko proq holsizlanish, toliqish, tashnalik bezovta qiladi. Qon ʻ tarkibidagi glyukoza miqdori yuqori bo lishiga qaramay, diabetning ʻ 2turida qon tarkibida atseton modsasining ortishi va uning siydikda paydo bo lishi juda kam kuzatiladi. Bunday bemorlar insulin qabul ʻ qilmay yashashlari mumkin. Ularga parhez, jismoniy mashqlar bilan shug ullanish, qand miqdorini kamaytiruvchi dorilar qabul qilish yaxshiʻ naf beradi. Qandli diabet — bir umrlik kasallik, uni butun hayot davomida davolash zarur. To lato kis davolanmaydigan va qon tarkibidagi glyukoza miqdori ʻ ʻ uzoq vaqt yuqori saqlanadigan bemorlarda Qandli diabetning tomir asoratlari — diabetga xos angiopatiyalar (makro va mikroangiopatiyalar) namoyon bo ladi. ʻ Bu barcha a zolarning (teri, muskullar, nerv va h.k.) kapillyarlarini ʼ shikastlaydi. Diabetga xos mikroangiopatiyalar buyrak, ko z, oyoq va ʻ boshqalar a zolarda ko proq va ertaroq kuzatiladi. ʼ ʻ Qandli diabet ateroslerozning rivojlanishi, o z navbatida, yurakning ʻ ishemik kasalligi (stenokardiya, miokard infarkti), miyada qon aylanishining buzilishi (bosh aylanishi, miya insulti) va h.k. ga olib keladi. Qandli diabetning har ikkala turida ham davolashdan asosiy maqsad iloji boricha qondagi qand miqdorini sog lom kishilardagi ko rsatkichga ʻ ʻ yaqinlashtirish, ya ni kompensatsiya holatiga erishishdir. Qondagi qand ʼ miqdorini me yorida saqlab turishning asosiy yo li qondagi glyukozani ʼ ʻ iloji boricha teztez aniklash; bunday nazorat Qandli diabetning insulinga bog liq 1turida juda zarur. Uy sharoitida mustaqil holda qondagi ʻ glyukoza miqdorini aniqlashda maxsus reaktiv qog ozlardan foydalanish ʻ mumkin. Buning uchun ukol igna yordamida barmoqdan bir tomchi qon reaktiv qog ozga olinadi (qon qog ozni bir chetidagi chiziqchalarga ʻ ʻ tushiriladi). Bir daqiqadan so ng qog ozdagi qon paxta bilan artib ʻ ʻ tashlanadi va yana bir daqiqa o tgach, reaktiv qog oz rangi shkala bilan ʻ ʻ solishtiriladi. Rangi eng yaqin bo lgan shkala ko rsatkichi shu qondagi ʻ ʻ glyukoza miqdorini mmol/l (mg%) da ifodalaydi. Xuddi shunday usulda uy sharoitida siydikdagi qand miqdorini ham bemorlarning o zlari ʻ mustaqil maxsus reaktiv qog ozlar yordamida aniqlashlari mumkin. ʻ Agarda qonda yoki siydikda glyukoza miqdori baland bo lsa, darhol ʻ tegishli davo muolajalarini amalga oshirish lozim. Bulardan tashqari, bemorlar tana vaznlarini ham haftada bir marotaba nazorat qilishlari hamda uni o z bo yi, yoshi va kasbiga mos bo lgan me yorda saqlab ʻ ʻ ʻ ʼ turishlari kerak. Qandli diabetda davo har bir bemorning umumiy ahvoli, kasallik alomatlari, qon, siydik tahlili va boshqalarga qarab tayinlanadi, u bosqichmabosqich olib boriladi. Davolanish muddati kasallikning og irengilligi, o tkazib yuborilgan yoki yangiligi va turiga bog liq.ʻ ʻ ʻ Qandli diabet (lot. diabetes mellitus , «saxar kasalligi») — glyukozaning o’zlashtirilishi buzilishi bilan bog’liq bo’lgan va insulin gormonining nisbiy yoki mutlaq yetishmovchilgi yuzaga keladigan endokrin kasalliklar guruhi. Buning oqibatida giperglikemiya — qonda qand miqdorining turg’un oshishi kuzatiladi. Kasallik surunkali kechishi, shuningdek uglevod, yog’, oqsil, mineral va suv-tuz metabolizmi buzilishi bilan xarakterlanadi. Qonda glyukoza miqdorining me’yordan oshib ketishi qandli diabetning birinchi alomati hisoblanadi. Inson organizmida insulin ishlab chiqarilishi uchun me’da osti bezi hujayralari (beta-hujayralar) javobgar. U gormon hujayralarga glyukozani o’zlashtirishga yordam beradi. Qandli diabetda insulin kam miqdorda ishlab chiqariladi, qonda glyukoza miqdori oshadi. Biroq, glyukoza insulinsiz o’lzashtirila olmasligi sababli hujayralarda glyukoza yetishmovchiligi kuzatiladi. Bu metabolik kasallik irsiy yoki orttirilgan bo’lishi mumkin. Insulin yetishmasligida terida yiringli va boshqa kasalliklar paydo bo’lishi, tishlar, buyrak, asab tizimi shikastlanishi, ateroskleroz, stenokardiya, gipertoniya rivojlanishi, ko’rishning buzilishi kabi ikkilamchi patologiyalar kuzatiladi. 1.Diabet rivojlanishi sabablari Hozirgi vaqtda qandli diabetga irsiy moyillik isbotlangan hisoblanadi. 1-tip diabetda genetik geterogenlik kuzatiladi, ya’ni kasallik turli gen guruhlari tomonidan chaqirilishi mumkin. 1-tip patologiyani aniqlashda laborator-klinik ko’rsatkich sifatida qonda me’da osti bezining β -hujayralariga antitanalarning aniqlanishi xizmat qiladi. Nasldan-naslga o’tish xarakteri to’liq o’rganilmagan. Diabetni patogenetik asoslari kasallik turiga bog’liq. Bir-biridan tubdan farq qiluvchi ikki turi farqlanadi. Zamonaviy endokrinologiya kasallikning tasniflanishini shartli deb atasa ham, uning har bir turida davolash strategiyasini belgilash muhim ahamiyatga ega. Kasallik rivojlanishining asosiy sabablariga: 1. Irsiyat . Albatta, kasallik ta’sir etuvchi omillar bo’lmaganda rivojlanmaydi, lekin moyillik yuqori bo’ladi. 2. Semizlik . Ortiqcha vazn ikkinchi turdagi diabet shakillanishiga olib keladi. 3. Kasalliklar . Insulin ishlab chiqarish uchun javobgar β -hujayralari shikastlanishiga olib keluvchi kasalliklar. Ularga pankreatit, me’da osti bezi saratoni, boshqa endokrin bezlar kasalliklari kiradi. 4. Virusli infeksiyalar — qizamiq , suvchechak, yuqumli gepatit va boshqa kasalliklar. Ushbu infektsiyalar diabet rivojlanishiga hissa qo’shadi. Ayniqsa, xavf guruhida bo’lgan insonlar uchun. 5. Asabiylashish, stress . Stress, asabiylashishdan yiroq bo’lish tavsiya etiladi. 6. Yosh . Yosh ortishi bilan har o’n yilda diabet rivojlanish ehtimoli ikki barobarga ortadi. Bu ro’yxatga ikkilamchi diabet chaqirishi mumkin bo’lgan omillar kiritilmagan, chunki asosiy omil bartaraf etilganda kasallik ham tuzalib ketadi. Bundan tashqari, kasallik rivojlanishiga quyidagi omillar ta’sir o’tkazishi mumkin:  Feoxromositoma — buyrak usti bezi o’simtasi, natijada insulinga aks ta’sir etuvchi gormonlar ko’p ishlab chiqariladi;  Buyrak usti bezlari giperfaolligi (giperkortitsizm);  Gipertireoz;  Jigar sirrozi ;  Uglevodlarga sezuvchanlik buzilishi;  Vaqtinchalik giperglikemiya — qonda glyukoza miqdorining vaqtinchalik oshishi. Muammoning eng muhim asosi to’qima bilan insulin o’zaro ta’sirlashuvi buzilishi hisoblanadi. Glyukoza organizmga hayotiy jarayonlarni davom ettirish uchun asosiy energiya substrati sifatida kerak. To’qimalarga glyukozaning o’tmasligi, glyukozaning glikogen sifatida jigarda depo bo’lib to’planmasligi uning qondagi miqdorini oshishiga sabab bo’ladi. Ana shu o’zgarishlar qandli diabet nomini oladi. Har qanday giperglikemiya haqiqiy diabet deb sanalmaydi. Faqat insulin ta’sirida kechadigan o’zgarishlarga bunday kasallik deb qaraladi. 2.Patogenez Qandli diabetning patogenezida ikki asosiy zanjir ajratiladi: 1. Me’da osti bezining endokrin hujayralari tomonidan yetarli miqdorida insulin ishlab chiqarilmasligi. 2. Insulinning organizm to’qimalari hujayralari bilan o’zaro ta’sirlashuvining buzilishi (insulinorezistentlik). Buning sabablariga: o insulin uchun maxsus retseptorlarning strukturasi o’zgarishi yoki miqdorining kamayishi; o insulinni o’zining tuzilishi o’zgarishi; o hujayralar ichida retseptorlardan organellalarga signallar uzatilish mexanizmining buzilishi. Yuqorida aytilganidek, qandli diabet ota-onadan farzandlarga o’tishi mumkin. Ota-onaning biri ushbu xastalik bilan kasallangan bo’lsa, uning nasl surishi ehtimoli 1-tip uchun 10%, 2-tip uchun 80% ni tashkil etadi. 2.1.Pankreatik yetishmovchilik (1-tip diabet) Eski nomlanishi insulinga bog’liq diabet. Ko’pincha yoshlar, 40 yoshgacha bo’lganlar, ozg’in insonlar aziyat chekadi. Kasallik og’ir kechadi, davolash uchun insulin beriladi. Ushbu tipdagi diabet rivojlanishida dastlabki jarayon — me’da osti be’zi endokrin hujayralarining (Langergans orolchalari) massiv buzilishidir. Buning oqibatida qonda insulin keskin miqdorda pasayib ketadi. Hujayralarning buzilishiga virusli infektsiyalar, onkologik kasalliklar, pankreatit, me’da osti bezining toksik shikastlanishi, stressli holatlar, turli autoimmun kasalliklar sabab bo’lishi mumkin. Insonda bu kasallik genetik ravishda determinatsiyalangan va 6 xromosomada joylashgan qator genlarning nuqsoni tomonidan moyillik yaratib berilgan bo’ladi. Ushbu nuqsonlar organizmning me’da osti bezi hujayralariga bo’lgan autoimmun agressiyani kuchayrtiradi va β - hujayralarning regeneratsion qobiliyatiga salbiy ta’sir o’tkazadi. Shuningdek provokatsion omillar sifatida oshqozon osti bezi hujayralarining uzoq muddatli gipoksiyasi, uglevod va yog’larga boy, oqsil esa kam bo’lgan parhez ham xizmat qilishi mumkin. Bu hujayralarning sekretor funktsiyasi pasayishi va oxir-oqibat ularning nobud bo’lishiga olib keladi. Hujayralarning massiv nobud bo’lishidan keyin ularning autoimmun shikastlanishi mexanizmi faollashadi. Diabetni 1-turidan butunlay davolanib bo’lmaydi, lekin ba’zi hollarda bez faoliyati me’yorda ushlanib, parhezga amal qilinsa, kasallik ortiqcha bezovta qilmaydi. Doimiy ravishda sun’iy insulin qabul qilish talab etiladi. Insulin oshqozon-ichak traktida parchalanib ketishi bois, u faqat in’yektsiya orqali kiritiladi. Qat’iy parhezga amal qilib, ovqat ratsionidan yengil hazm bo’luvchi uglevodlarni (shakar, shirinliklar, mevali sharbatlar) butunlay chiqarib tashlash kerak. 2.2.Ekstrapankreatik yetishmovchilik (2-tip diabet) Eski nomlanishi — insulinga bog’liq bo’lmagan diabet. Ko’pincha yoshi kattalar, semizlikdan aziyat chekadigan (asosiy xavf omili, bemorlarning 80% da tana vaznining ortiqchaligi qayd qilinadi), 40 yoshdan oshgan kishilar xastalanadi. Retseptorlar strukturasi o’zgarishi yoki soning kamayishi natijasida gormon bilan ta’sirlasha olmaydi. Shuningdek ba’zida gormonni o’zining tuzilishi o’zgarishi ham mumkin (genetik nuqsonlar). Semizlikdan tashqari, 2-tip diabetning xavf omillariga quyidagilar kiradi:  Qarilik;  Chekish;  Alkogol iste’mol qilish;  Arterial gipertoniya;  Surunkasiga ortiqcha ovqatlanish;  Kamharakat hayot tarzi. Diabetning 2-tipiga irsiy moyillik bo’lishi isbotlangan. Bunga gomozigotali egizaklarda kasallik mavjud bo’lishining 100% mos kelishi ishora qiladi. Kasallikni davolashda har doim ham insulin kerak bo’lavermaydi. Faqatgina malakali shifokor davolash tartibini belgilay oladi. Avvalo bunday bemorlarga parhez buyuriladi. Shifokor tavsiyasiga amal qilish muhim ahamiyatga ega. Tana vaznini me’yorga kelguncha asta-sekin, oyiga 2-3 kg`dan tushirib borish tavsiya etiladi. Parhezga amal qilmaganda qonda shakar miqdorini tushiruvchi dorilar, eng og’ir hollarda insulin buyuriladi. 3.Alomatlari Qandli diabet belgilari bosqichma-bosqich rivojlanadi va sekinlik bilan namoyon bo’la boshlaydi. Asosan qonda glyukoza miqdorining yuqori bo’lishi kuzatiladi. Bemorlarda kasallik paydo bo’la boshlanganida quyidagi asosiy alomatlar seziladi:  Polidipsiya — qondirib bo’lmas doimiy chanqoqlik.  Poliuriya — siydikda erigan glyukoza hisobiga osmotik bosimning ortishi natiajasida kunlik peshob ajralishining oshishi;.  Polifagiya — doimiy qondirib bo’lmas ochlik. Modda almashinuvi buzilishi oqibatida yuzaga keladi;  Ozib ketish — ayniqsa diabetning 1-tipi uchun xarakterli. Hujayralarning energetik almashinuvida uglevod ishtirok etmasligi sababli oqsil va yog’larning faol katabolizmi tufayli sodir bo’ladi Bundan tashqari kasallikning ikkilamchi belgilari ham mavjud. Ular asta-sekin rivojlanadi va har qanday turdagi diabet uchun xarakterlidir:  Doimiy ravishda og’izning quruqligi;  Tana vaznining kamayishi yoki birdan oshib ketishi;  Terining kuchli qichishi va quruqlashishi;  Teri va yumshoq to’qimalarda yiringli yarachalar paydo bo’lishi;  Mushaklarning kuchsizligi va haddan tashqari terlash;  Har qanday yaralarning qiyin tuzalishi;  Ko’rish buzilishi;  Bosh og’rig’i, aylanishi va aqliy faoliyatning pasayishi;  Yurak og’rig’i, jigarning kattalashishi;  Oyoqlarda og’riq va yurishning buzilishi;  Teri, ayniqsa oyoqlarda sezgirlik kamayishi;  Yaralar paydo bo’lishi;  Qon bosimining oshishi;  Yuz va oyoq shishishi;  Bemordan atseton hidi kelishi. 4.Tashxislash Agar kasallik mavjudligiga shubha bo’lsa uni tasdiqlash yoki inkor qilish kerak bo’ladi. Buning uchun bir qator laboratoriya va instrumental diagnostik usullar bor va bu tahlilar yordamida kasallikka aniq tashxis qo’yilishi mumkin. Ularga:  Qonda glyukoza miqdori — och qolganda glyukoza miqdorini aniqlash;  Glyukozaga sezuvchanlik sinovi — och holatda va ovqatdan keyin ikki soat o’tib qondagi glyukoza miqdorini solishtirish;  Glikemik kuzatuv — kun davomida qondagi qand miqdorini bir necha bor tahlil qilish. Davolash samarasini o’rganish uchun qo’llaniladi;  Siydikda glyukoza, oqsil, oq qon hujayralari mavjudligini tekshirish;  Siydikda atseton mavjudligini tekshirish;  Qonda glikolizlangan gemoglobin miqdorini aniqlash;  Qonning biokimyoviy tahlili;  Qondagi endogen insulinni aniqlash;  EKG — diabet oqibatida miokard ko’rgan zararni aniqlash;  UTT, kapilyaroskopiya kabilar yordamida qon tomirlar shikastlanish darajasini o’rganish. Diabet bilan kasallangan barcha bemorlar quyidagi mutaxassislar bilan maslahatlashishi kerak: 1. Endokrinolog; 2. Kardiolog; 3. Nevrolog; 4. Oftalmolog; 5. Jarroh. 5.Kasallik darajalari Kasallikni jiddiyligiga qarab tasniflash juda muhim sanaladi. Asosan glikemiya darajasiga qarab farqlanadi. Darajalanish tashxis qo’yishda yordam beradi va asoratlarni oldini olishda muhim rol o’ynaydi. Tibbiy yozuvlarga qarab kasallik qanday kechayotganini, asoratlar og’ir- yengilligini bilib, farqlash mumkin. 1-daraja Kasallanish orasida eng yaxshi ko’rsatkich hisobanib, har qanday davolash jarayoni kasallikni ana shu darajaga tushirishga qaratilgan bo’ladi. Qand miqdori insulin bilan butunlay qoplanadi, glyukoza darajasi 6-7 mmol / l atrofida, glyukozuriya (glyukozani siydik bilan ajralishi) uchramaydi, boshqa ko’rsatkichlar ham me’yorda bo’ladi. Kasallik fonida rivojlangan patologiyalar uchramaydi, asoratlar kuzatilmaydi. Bunday natijaga davolash kursiga to’liq amal qilish va parhez tutish yordamida erishiladi. 2-daraja Bu darajada insulin qand miqdorini biroz qoplay olmayotganidan dalolat beradi. Ko’zlar, buyraklar, yurak, qon tomirlari, oyoqlarda, nerv tolalarida shikastlanishlar mavjud bo’ladi. Qonda glyukoza miqdori biroz oshgan va 7-10 mmol / l atrofida bo’ladi, glyukozuriya uchramaydi. Boshqa ko’rsatkichlar ham biroz me’yordan oshgan bo’ladi. 3-daraja Bu darajada kasallik faol rivojlanayotgani va uni dori-darmonlar bilan ushlab turib bo’lmasligi kuzatiladi. Glyukoza miqdor 3-14 mmol / l atrofida, glyukozuriya doimiy bo’ladi, yuqori proteinuriya kuzatiladi, shikastlangan organlar asta-sekin belgi berishni boshlaydi. Ko’rish o’tkirligi tez pasayib ketadi, gipertoniya kuzatiladi, oyoqlarda va barmoq uchlarida sezuvchanlik kamayadi. 4-daraja Bu darajada mutlaq dekompensatsiya kuzatiladi va qilgan muolajalar (agar bo’lsa) umuman foyda bermayotganidan dalolat beradi. Glyukoza miqdori jiddiy raqamlargacha (15-25 mmol / l va undan ko’p) ko’tariladi, qand miqdorini tushirishga urinish yaxshi samara bermaydi. Siydik orqali oqsil ajralishi yanada faollashadi. Buyraklar yetishmvochiligi yuzaga keladi, terida yaralar va gangrena uchrashi mumkin. Komaga tushish xavfi o’ta yuqori. Hozirgi kunda qandli diabetni davolash ko’pchilik holatlarda simptomatik hisoblanadi va mavjud alomatlarni bartaraf etishga qaratiladi. Ya’ni kasallikning asosiy sababiga qarshi kurashilmaydi, chunki bugungi kunda samarali terapiya dasturi ishlab chiqilmagan. Diabetni davolashda shifokorning asosiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi:  Uglevod almashinuvini kompentsatsiya qilish;  Asoratlarni oldini olish va davolash;  Tana vaznini me’yorga keltirish;  Bemorga tushuncha berish. Uglevod almashinuvi kompensatsiyasiga ikki yo’l bilan erishiladi: 1. Diabet turiga qarab turli usullar yordamida hujayralarni insulin bilan ta’minlash. 2. Parhezga amal qilish yordamida organizmga uglevodlar tushishini bir maromda ushlab turish. Qandli diabetni davolashda bemorga tushuncha berish juda muhim o’rin tutadi. Bemor kasallik nima ekanligi, uning xavflari, gipo- va giperglikemiya epizodlarida nimani amalga oshirishi, ulardan qochish uchun nima qilish kerakligi, qonda glyukoza miqdorini mustaqil ravishda nazorat qilishi va ruxsat etilgan ovqatlanish tartibi haqida aniq tushunchaga ega bo’lishi kerak. Qandli diabetda parhez tutish terapiyaning insulin yoki qand miqdorini pasaytiruvchi vositalar qabul qilish kabi zaruriy qismi hisoblanadi. Parhezsiz uglevod almashinuvi kompensatsiyasi imkonsizdir. Qayd etish joizki, ba’zi 2-tip diabetda uglevod almashinvi kompensatsiyasi uchun faqatgina parhez yetarli bo’ladi, ayniqsa dastlabki bosqichlarda. 1-tip diabetda esa parhez hayotiy zarurdir, unga amal qilmaslik gipo- yoki giperglikemik komaga, ba’zi hollarda esa bemorning o’limiga olib kelishi mumkin. Parhez uglevod, yog’ va oqsil miqdori bo’yicha muvozanatlashtirilgan bo’lishi kerak. Ovqatlanish ratsionidan yengil o’zlashtiriladigan uglevodlarni butunlay chiqarib tashlash kerak. Gipoglikemiya holatlari bundan mustasno. Dietoterapiyada asosiy tushuncha non birligi hisoblanadi. U shartli birlik bo’lib, 10-12 g uglevod yoki 20-25 g nonga teng. Turli mahsulotlardagi non birligini aks ettiradigan jadvallar mavjud. Sutka davomida bemor tomonidan iste’mol qilinadigan non birligi o’zgarmas bo’lishi kerak. Tana vazni va jismoniy faollikdan kelib chiqqan holda bu o’rtacha 12-25 birlik bo’ladi. Bir martada 7 dan ortiq non birligiga to’g’ri keladigan uglevod qabul qilish tavsiya etilmaydi. Ovqatlanish tartibini sutkalik miqdor har bir qabulda teng miqdorda bo’ladigan qilib tashkillashtirish tavsiya etiladi. Shuni ta’kidlash kerakki, alkogol qabul qilish uzoq gipoglikemiyaga, xususan gipoglikemik komaga olib kelishi mumkin. Yana bir muhim jihat — bemor tomonidan ovqatlanish kundaligi olib borilishi. Unga kun davomida qabul qilingan barcha mahsulotlar kiritib boriladi. Buning asosida bir martalik va sutkada qancha non birligi iste’mol qilingani hisoblanadi. Shuningdek u gipo- va giperglikemiya epizodlari sababini aniqlashga yordam beradi. Qand miqdorini pasaytiruvchi peroral preparatlar faqatgina 2-tip qandli diabet bilan kasallangan bemorlarni qo’llab-quvvatlash uchun ishlatiladi. Birinchi tipda ular samarasiz hisoblanadi. Preparatning ta’sir mexanizmi — endogen yoki ekzogen insulin mavjudligida anaerob glikolizni stimulyatsiya qilish hisobiga mushak to’qimasi tomonidan glyukozaning faol ravishda utilizatsiya qilinishi. Shuningdek ularning ba’zilari ishtahani kamaytiradi va tana vaznini pasaytirishga yordam beradi. Anaerob glikoliz natijasida sintezlanadigan sut kislotasi to’planishi sababli pH`ning nordon tarafga siljishi ro’y beradi va to’qimalar gipoksiyasi kuchayadi. Davolashni minimal dozalardan boshlash tavsiya etiladi. Uglevod almashinuvi kompensatsiyasi va glikozuriya bo’lmaganda doza oshiriladi. Gipoksiya rivojlanishi mumkinligi inobatga olinib, ushbu guruh preparatlari miokard yoki boshqa organlarida ishemik o’zgarishlar mavjud bo’lgan bemorlarga ehtiyotkorlik bilan buyurilishi kerak. Ba’zi bemorlarda qandni pasaytiuvchi preparatlarning samaradorligi pasayishi kuzatilishi mumkin. Bu me’da osti bezining sekretor faolligi pasayishi bilan bog’liq va oxir-oqibat bunday preparatlarning besamarligiga va insulinoterapiyaga o’tish kerakligiga olib keladi. Insulin bilan davolash uglevod almashinuvini maksimal darajada kompensatsiyalash, gipo- va giperglikemiyani oldini olish va shu tarzda diabet asoratlarini profilaktikasini ta’minlashga qaratilgan. Insulinoterapiya 1-tip diabetli bemorlar uchun hayotiy zarur hisoblanadi. 2-tipda esa ba’zi hollarda qo’llanilishi mumkin. Bugungi kunda insulin preparatlarining ko’plab turlari mavjud. Ular ta’sir davomiyligi (ultraqisqa, qisqa, o’rtacha va davomli), tozalanish darajasi (monopikli, monokomponentli), maxsusligi (inson, cho’chqa, buqa, gen muhandisligidan olingan va boshqalar) bo’yicha farqlanadi. Insulin teri ostiga maxsus shprits yoki pompa-dozator yordamida kiritiladi. Unga bo’lgan talabni bilish zaruriy shart hisoblanadi. 1 non birligiga kerak bo’ladigan insulin miqdorini bilib, ovqat qabuliga qarab bemor qisqa ta’sirli insulinlar dozasini samarali va xavfsiz tarzda o’ziga moslashtirib olishi mumkin bo’ladi. Organizmning fiziologik xususiyatlaridan kelib chiqib, bir non birligiga teng uglevodlarni o’zlashtirish uchun sutka vaqtiga qarab 0,5 — 4 birlik insulin talab etilishi mumkin. Mazkur ko’rsatkichlarni aniqlash uchun asosiy ovqatlanishdan keyin glyukoza miqdorini o’lchash, bu vaqtda qancha non birligi iste’mol qilingani va kiritilgan insulin miqdorini bilish kerak. Shunga qarab non birligi va insulin miqdori taqqoslanadi. Agar ovqatdan keyin qand miqdori me’yordan yuqori bo’lsa, keyingi kunda insulin dozasi 1-2 birlikka oshiriladi va glikemiya darajasi 1 birlik insulin uchun qancha o’zgargani hisoblanadi. Qand miqdorining me’yori Davolash paytida diabet va uni dinamik baholash, tashxis qo’yish uchun birinchi usul qonda glyukoza (shakar) darajasini o’rganish hisoblanadi. Davolash va keyingi harakat ana shu ko’rsatkichga qarab tayinlanadi. Mutaxassislar kasallikni o’rganish jarayonida aniq ko’rsakichlar jadvalini tuzib chiqishgan. Bu miqdor ko’rsatkichlari nafaqat endokrinologlar, balki bemorlar uchun ham kerakli bo’ladi. Qandli diabetning diagnostika jadvalidan ko’rinib turibdiki, qondagi qand miqdorini aniqlash juda oddiy va uy sharoitida glikometr bilan o ’ lchansa ham bo ’ ladi . Xuddi shu tarzda, turli yo’llar bilan diabetni davolash va baholash mezonlarini ishlab chiqilgan. Ikkinchi turdagi diabetni butunlay davolash hollari qayd etilgan. Parhez tutilib, tana vazni me’yorga keltirilsa, kasallik butunlay yo’qolib ketishi mumkin. Bunda ovqatlanish va jismoniy faoliyat tartiblarini normallashtirish kerak. Ular buzilganda kasallik yana qaytalanadi. Rasmiy tibbiyotga ko’ra — diabetni birinchi hamda ikkinchi turining chidamli shakllarini butunlay davolashning imkoni yo’q. Lekin doimiy nazorat ostida bo’lgan va shifokor tavsiyalariga amal qilingan holda kasallik asoratlarini oldini olish yoki butunlay cheklash mumkin. Zamonaviy tibbiyotda me’da osti beziga sun’iy moslama kiritib, diabetni muntazam ravishda nazorat qilish imkoniyati mavjud. Bu moslama avtomatik ravishda qonda qand miqorini o’lchaydi va kerak Uglevod almashinuvi holati Glyukoza miqdori Me’yorda Och qolganda 3,3-5,5 mmol/l Uglevod iste’mol qilingandan 2 soat o’tib <7,8 mmol/l Sezuvchanlik buzlishida Och qolganda 5,5-6,7 mmol/l Uglevod iste’mol qilingandan 2 soat o’tib 7,8-11,1 mmol/l Qandli diabetda Och qolganda >6,7 mmol/l Uglevod iste’mol qilingandan 2 soat o’tib >11,1 mmol/l bo’lsa ma’lum miqdorda insulin ajratadi. Lekin sun’iy insulin hammaga ham bir xildek ta’sir qilmaganligi uchun bu usul ham hozircha o’z kamchiliklariga ega. 7.1. Qonda glyukozaning aniqlash usullari Qandli diabetda glyukozaning qonda aniqlashning bir necha turlari mavjud. 1. FERMENTATIV *Glyukozaoksidazalik *Geksokinazalik 2. REDUKTOMETRIK 3. ORTOTOLOUDIN BILAN Ishning borish tartibi: Ushbu usul fermentativ-kolorometrik va ikkita bosqichda boradi. GO C6H12O6+O2+H2O Glyukon kislota+H2O2 Ikkinchi bosqichda P H2O2+aminafenazol xinonimin+4H2O Aralashtiramiz va 25C da 15 daqiqa inkubatsiya qilamiz. Norma: 5,55 mmol/l 7.2 Glykozani siydikda aniqlash Glyukozani siydikda aniqlashning ikki usuli mavjud. 1. Test 2. Gaynes sinamasi Ishning borishi: Maxsus test poloska siydikka tushiriladi va rang ozgarishi kuzatiladi. Agar qonda glyukoza miqdori 9,9mmol/l da oshgan bolsa, siydikda test musbat natija beradi va test poloskasidagi rang malla tusga kiradi. T ekshiruv sizga glyukozuriyani aniqlash imkonini beradi - siydikda shakar paydo bo'ladigan holatda (odatda siydikda glyukoza aniqlanmaydi)usuldan foydalanish mumkin, shuning uchun u diabetes mellitusning ommaviy diagnostikasi yoki terapiyani kuzatish uchun ishlatilishi mumkin 7.3 Qandli diabet kasalligini glikirlangan Hb usulida aniqlash Qandli diabetning diagnostik mezoni HbA1c darajasi 6,5% yoki undan yuqori. Qandli diabet tashxisi kamida ikkita test (masalan, bitta HbA1c testi va bitta ochlikdagi glyukoza testi) bilan tasdiqlanishi kerak. Nima uchun glikogemoglobin testi kerak? 1. Qandli diabet tashxisini tasdiqlash uchun. 2. Qandli diabet bilan og'rigan bemorlarni davolash samaradorligini nazorat qilish va kasallikning kompensatsiya darajasini aniqlash (bemorning ovqatlanish, davolash va jismoniy faollik bo'yicha tavsiyalarga muvofiqligi darajasi); 3. Tajribali bemorlarda diabetning kechishini nazorat qilish, asoratlar rivojlanishining oldini olish uchun. HbA1c darajasini me'yorga yaqin (6,0-6,5%) ushlab turish yosh va etuk yoshdagi diabetga chalinganlarni faol hayot, mehnat qobiliyati va qon tomir patologiyasi xavfining past bo'lishini ta'minlaydi. Keksa bemorlarda glyukoza darajasining keskin pasayishi tendentsiyasi tufayli maqsadli HbA1c qiymatlariga ruxsat beriladi (7-7,5% gacha). Sinov natijasining ishonchliligi qon namunalarining to'g'riligiga ta'sir qiladi. Och qoringa venadan qon testini o'tkazish tavsiya etiladi (keyingi 8-12 soat davomida ovqatlanmang), yaxshisi soat 10.00 dan oldin. Sinovdan oldin chekishdan bosh torting (kamida 30 daqiqalik interval). Siz suv ichishingiz mumkin. Hissiy yoki jismoniy stressdan saqlaning. Giperglikemiya qancha uzoq davom etsa, kasallik shuncha og’ir kechadi. Bu organizmni qondagi glyukoza miqdorini kamaytirish uchun qo’llaydigan mexanizmlari tufayli sodir bo’ladi, HbA1c nafaqat diabetga tashxis qo'yish, balki asoratlar ehtimolini bashorat qilish uchun ham amalga oshiriladi. Usulning o'ziga xos xususiyati 3 oy davomida o'rtacha qon shakar darajasini aniqlash qobiliyatidir. Glikatlangan gemoglobin tomirdan bitta qon namunasini olish yo'li bilan aniqlanadi. Agar kerak bo'lsa, diabetes mellitus turlarini tashxislash uchun insulin ishlab chiqaradigan oshqozon osti bezi hujayralarini yo'q qilishga olib keladigan antikorlarni tekshirish mumkin: insulinga antikorlar, oshqozon osti bezi beta hujayralari, glutamat dekarboksilaza. Bundan tashqari, agar ko'rsatilsa, oshqozon osti bezi tomonidan insulin ishlab chiqarishni baholashingiz mumkin (insulin uchun qon testi, C-peptid) 7.4 Glyukoz tolerantlik testi (GTT) Ushbu test nima uchun qollaniladi?: 1. Qonda va siydikda glyukozaning miqdori normada, lekin bemorda klinik simptomlar mavjud bolganda 2. Qonda glyukozaning miqdori normada, siydikda musbat natija, lekin bemorda klinik simptomlar mavjud emas 3. Qonda va siydikda glyukozaning miqdori normada, bemorda klinik simptomlar mavjud emas, lekin oilasida kimdir ushbu kasallik bilan ogriganda Ishning olib borish tartibi: Sinov davomida o'tirish kerak. Jismoniy mashqlar (hatto piyoda yurish) tadqiqot natijalariga ta'sir qilishi mumkin. GTT uchun tomirdan qon namunasi ishlatiladi. Glyukometrlardan foydalanish taqiqlanadi. Venoz qon plazmasidan namuna olinadi va glyukoza darajasi o'lchanadi. Agar natija mos yozuvlar qiymatlaridan otsa, test to'xtatiladi va diabet yoki homiladorlik qandli diabet (manifest dm) ning dastlabki tashxisi qo'yiladi. Agar glyukoza darajasini darhol aniqlashning iloji bo'lmasa, test davom etadi va yakunlanadi. Qon olingandan so'ng, 250-300 ml iliq suvda erigan 75 g quruq glyukozadan iborat glyukoza eritmasini 5 daqiqa davomida ichish kerak (glyukoza monogidrat ishlatilganda 82,5 g modda kerak). Glyukoza eritmasini qabul qilishni boshlash testning boshlanishi hisoblanadi. Glyukoza eritmasi juda shirin ichimlikdir. Ba'zilar uchun bu ko'ngil aynishi yoki hatto qusishga olib kelishi mumkin. Glyukoza eritmasi bir nafasda ichishga urinmang. Shunday qilib, ichimlik unchalik shakarli emas, siz unga ozgina limon sharbatini siqib qo'yishingiz mumkin. GTT yuklanganidan 1 va 2 soat o'tgach, glyukoza darajasini aniqlash uchun venoz plazmaning quyidagi namunalari olinadi (faqat 2 soatdan keyin qon olishga ruxsat beriladi). Agar 1 soatdan keyin olingan qon tekshiruvi natijasida diabet (homiladorlik qandli diabet) faktini aniqlash mumkin bo'lsa, test to'xtatiladi. Agar test natijalari diabet mavjudligini ko'rsatsa, shifokor tashxisni tasdiqlash uchun qo'shimcha testlarni o'tkazishi mumkin. TAJRIBAVIY QISM Qandli diabet kasalligi bo’yicha analiz topshirgan bemorlarning qon tahlillarini o’rgandim. Laboratoriyada 3 ta tahlil o’tkazib, ularning natijalarini qayd etdim. 1.Shirova M. 1957-yil № Tahlil nomi Norma Natija 1 GLUCOSE 3,5-6,1 6,63 mmol\L Tekshirilgan sana: 13 .0 9 .2024 2.Mamatova T. 1963-yil № Tahlil nomi Norma Natija 1 GLUCOSE 3,5-6,1 15,3 mmol\L Tekshirilgan sana: 24.0 9 .2024 3.Xurramov A. 1993-yil № Tahlil nomi Norma Natija 1 GLUCOSE 3,5-6,1 5,7 mmol\L Tekshirilgan sana: 03. 10 .2024 4.Tolipova A. 2004-yil № Tahlil nomi Norma Natija 1 GLUCOSE 3,5-6,1 6,14 mmol\L Tekshirilgan sana: 07. 10 .2024 Qon tahlili natijalariga ko’ra 1 ta bemorda qand miqdori yuqori bo’lib, qoshimcha taxlillardan song unga qandli diabet tashxisi qo’yildi. XULOSA Xulosa qilib aytganda, hozirda ko’p uchraydigan kasalliklardan biri qandli diabet turli sabablarga ko’ra yuzaga keladi va uning orttirilgan ko’rinishidan saqlanish kerak. Afsuski, ko’p holatlarda birinchi turdagi diabetni oldini olish murakkab vazifadir. Chunki uning asosiy sabablari irsiy omillar va kichik viruslar sanaladi. Lekin kasallik hammada ham rivojlanavermaydi. Olimlar ko’krak suti bilan ko’proq oziqlangan bolalarda qandli diabet kamroq uchrashini ta’kidlashadi, ammo bu hali isbotlanmagan. Ikkinchi turdagi diabetda esa umuman boshqacha holat. Chunki u noto’g’ri ovqatlanish va hayot tarzi natijasida shakllanadi, shuning uchun profilaktik chora- tadbirlarni qo’llasa bo’ladi, demak:  Tana vaznini normallashtirish;  Qon bosimi va yog’lar almashinuvini nazorat qilish;  Yengil hazm bo’ladigan ovqat iste’mol qilish;  Jismoniy faollikka amal qilish va shu bilan birga haddan ziyod zo’riqishlardan o’zini tiyish. TAQRIZ Kurs ishi uchun "Qandli diabet va uni laborator tekshirish usullari" "Klinik laboratoriya diagnostikasi" mutaxassisligi bo'yicha kursant Melikova Munira Kurs ishi qand kasalliklari diagnostikasi uchun turli xil laboratoriya testlaridan foydalanish muammosiga bag'ishlangan. Maqolada o'rganilayotgan mavzuning dolzarbligi uchun asoslar keltirilgan. Bu kasallikni differentsial va to'g'ri tashxislash, iloji bo'lsa, erta tashxis qo'yish zarurati bilan bog'liq. Laboratoriya diagnostikasi usullarining hozirgi rivojlanish darajasi bemorning patologik holatining to'liq, ob'ektiv rasmini olish uchun turli usullar va texnologiyalardan foydalanish imkonini beradi. Ushbu maqola tadqiqotga ana shunday integratsiyalashgan yondashuvni taqdim etadi. Tarkib ko'rsatilgan mavzuga to'liq mos keladi. Kurs ishi kirish qismidan, asosiy ma’lumotlar va foydalanilgan adabiyotlar ro yxatidan iborat.ʻ Kirish qismida ishning amaliy ahamiyati, maqsadi, vazifalari, dolzarbligi, ishning obyekti va predmeti, tadqiqot usullari qayd etilgan. Ob'ekt va mavzu e'lon qilingan mavzuga mos keladi va ishning asosiy muammolarini ochib beradi. Birinchi bob asosiy tushunchalarni mujassamlaydi. Ikkinchi bobda ishning amaliy qismi, ushbu usullarni aniq bemorlarga qo'llash va test natijalarini sharhlash haqida so'z boradi. Loyiha ishi mantiqiy tuzilgan, barcha qismlar o'rtasida munosabatlar mavjud. Vazifalar hal qilindi, maqsadlarga erishildi, mavzu to‘liq yoritildi. Umuman olganda, loyiha ishi barcha zarur talablarga muvofiq amalga oshirilgan va tuzilgan mustaqil tadqiqotdir. SamDU Biotexnologiya instituti dotsenti ____________________________ TAQRIZ kurs ishi uchun "Qandli diabet" "Klinik laboratoriya diagnostikasi" mutaxassisligi bo'yicha kursant Melikova Munira Mavzuning dolzarbligi: yildan yilga ortib borayotgan qandli diabet kasalligining laborator uslubida tekshirish, turini aniqlash va erta davo choralarini ko’rish. Ishning tuzilishi maqsad va hal qilinishi kerak bo'lgan vazifalarga mos keladi. Material mantiqiy ketma-ketlikda taqdim etiladi. Kurs ishi O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2017-yil 5-sentabrdagi 12-2017-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan Nizom talablari asosida tuzilgan. Ish izoh, mundarija, kirish, asosiy qism, amaliy qism, xulosa va bibliografiyadan iborat. Kurs ishining kirish qismida Melikova M. mavzuning dolzarbligi, ilmiy ishning maqsad va vazifalari, tadqiqot ob’ekti va predmeti, amaliy ahamiyati keng yoritgan. Ushbu ishning birinchi bobida asosiy ma’lumotlar. Ikkinchi bobda amaliy faoliyat ko’rsatilgan. Kurs ishida 7 foydalanilgan asosiy manbalar. Asarni loyihalashda 4 foydalanilgan jadvallar va 4 chizmalar yoki rasmlar. Ishning dolzarb mavzuga qaratilganligi ijobiy tomoni. Kamchiliklari ma’lumotlar qisqaroq. Xulosa. Melikova M.ning kurs ishi tugallangan ish bo'lib, uning mazmuni to'liq ochib berilgan. Men bu ishni ma’qullayman va uni himoya qilish uchun tavsiya qilaman. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI 1. Almatov K.T. Qon va qon aylanish tizimi fiziologiyasi . Toshkent “O’zMU”nashri , 2011. 2.Malikova G.Yu. Qon va undagi o’zgarishlar. Ma`ruza matni. Toshkent, 2009. 3. Tursunov S.T. Qandli diabet. Toshkent, “Ijod dunyosi”, 2003. 4. ShishkinA.N “Ichki kasalliklarni.o’rganish.Simiotika.Diagnostika” 2000-y.,Sankt-Peterburg. 5. O zMEʻ . Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil 6 . Artur Guyton, John Hall: Textbook of medical physiology; 14th edition, 2020. 7. Linda Costanzo: Medical physiology; 6th edition, 2018. Internet saytlari : WWW.google.uz WWW.ziyo.uz

Samarqand Davlat Tibbiyot Universiteti Diplomdan Keyingi Ta’lim Fakulteti KURS ISHI Mavzu: Qandli diabet va uni laboratoriyada aniqlash usullari. SAMARQAND – 2024 REJA:

KIRISH: 1. Diabet rivojlanishi sabablari 2. Patogenez 2.1. Pankreatik yetishmovchilik (1-tip diabet) 2.2. Ekstrapankreatik yetishmovchilik (2-tip diabet) 3. Alomatlari 4. Tashxislash 5. Kasallik darajalari 6. Qand miqdorining me’yori 7.Glyukozaning aniqlash usullari : 7.1 Qonda aniqlash usullari 7.2 Siydikda aniqlash usullari 7.3. Qandli diabet kasalligini glikirlangan Hb usulida aniqlash 7.4 Glyukoz tolerantlik testi (GTT) 8. Tajribaviy qism XULOSA…………………………………………………… FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …… KIRISH

Qandli diabet , qand kasalligi — organizmda insulin tanqisligi va moddalar almashinuvi buzilishi natijasida kelib chiqadigan kasallik . Qand kasalligi sharq xalq tabobat tarixida juda qadimdan ma lum. Abuʼ Ali ibn Sino bu dardga alohida e tibor beradi. "Suv qanday ichilgan ʼ bo lsa, shu holda chiqadi", deb yozadi u. Bemorning ko p suv ichishi ʻ ʻ boshqa kasalliklarni ham keltirib chiqaradi va bemor juda ozib ketadi. Davolarga to xtab tabib: "Bemorga sovuq mizojli suyuqliklar ichir, ʻ sovuqjomga sol, nordon ayron ichir, mevalar ber, yalpiz damlab ichir, ya ni bemorni ho lla, sovut", deydi. Bu — kasallik odam badanida ʼ ʻ issiqlikning oshib ketishi tufayli paydo bo lishini bildiradi. Qand ʻ kasalligi tarixiy tibbiy manbalarga ko ra, nasliy bo lishi ham mumkin. ʻ ʻ Qandli diabetda qonda qand moddasi keskin ko payib, siydik bilan ʻ chikib turadi (tarkibida qand moddasi bo ladi), tashnalik, ozib ketish, ʻ quvvatsizlik, badan qichishishi va boshqalar alomatlar kuzatiladi. Kasallikning irsiy yoki hayotda orttirilgan, shuningdek, insulinga bog liq (diabetning 1turi) va insulinga bog liq bo lmagan (diabetning ʻ ʻ ʻ 2turi) turi farq qilinadi. Diabetning 1turi ko pincha o smirlik yoshida uchraydi. Bunda bemor ʻ ʻ organizmida me da osti bezi hujayralari insulin ishlab chiqara olmaydi ʼ va ularni davolashda qand miqdorini pasaytirish maqsadida insulin preparatlari qo llanadi. ʻ Qandli diabetning 2turida me da osti bezi orolcha hujayralaridan insulin ʼ ishlab chiqarish saqlanib qoladi, bunda qon tarkibidagi insulin miqdori me yorida yoki undan sal yuqoriroq bo ladi. ʼ ʻ Biroq, to qimalarning insulinga nisbatan sezgirligi keskin pasayishi ʻ tufayli to qimalar tomonidan glyukozani o zlashtirish hamda ʻ ʻ foydalanish kamayadi va u qon tarkibida to planib qoladi, natijada ʻ qonda qand ko payib, siydik bilan chiqib turadi, bemor juda semirib ʻ ketadi. Diabetning bu turi bilan, asosan, o rta va keksa yoshdagilar ʻ kasallanadilar. Kasallik asta-sekin, zimdan rivojlanadi, u boshlanishida og iz qurishi, chanqash, ozish kabi alomatlar yaqqol bilinmaydi. ʻ Bemorni ko proq holsizlanish, toliqish, tashnalik bezovta qiladi. Qon ʻ tarkibidagi glyukoza miqdori yuqori bo lishiga qaramay, diabetning ʻ 2turida qon tarkibida atseton modsasining ortishi va uning siydikda paydo bo lishi juda kam kuzatiladi. Bunday bemorlar insulin qabul ʻ qilmay yashashlari mumkin. Ularga parhez, jismoniy mashqlar bilan

shug ullanish, qand miqdorini kamaytiruvchi dorilar qabul qilish yaxshiʻ naf beradi. Qandli diabet — bir umrlik kasallik, uni butun hayot davomida davolash zarur. To lato kis davolanmaydigan va qon tarkibidagi glyukoza miqdori ʻ ʻ uzoq vaqt yuqori saqlanadigan bemorlarda Qandli diabetning tomir asoratlari — diabetga xos angiopatiyalar (makro va mikroangiopatiyalar) namoyon bo ladi. ʻ Bu barcha a zolarning (teri, muskullar, nerv va h.k.) kapillyarlarini ʼ shikastlaydi. Diabetga xos mikroangiopatiyalar buyrak, ko z, oyoq va ʻ boshqalar a zolarda ko proq va ertaroq kuzatiladi. ʼ ʻ Qandli diabet ateroslerozning rivojlanishi, o z navbatida, yurakning ʻ ishemik kasalligi (stenokardiya, miokard infarkti), miyada qon aylanishining buzilishi (bosh aylanishi, miya insulti) va h.k. ga olib keladi. Qandli diabetning har ikkala turida ham davolashdan asosiy maqsad iloji boricha qondagi qand miqdorini sog lom kishilardagi ko rsatkichga ʻ ʻ yaqinlashtirish, ya ni kompensatsiya holatiga erishishdir. Qondagi qand ʼ miqdorini me yorida saqlab turishning asosiy yo li qondagi glyukozani ʼ ʻ iloji boricha teztez aniklash; bunday nazorat Qandli diabetning insulinga bog liq 1turida juda zarur. Uy sharoitida mustaqil holda qondagi ʻ glyukoza miqdorini aniqlashda maxsus reaktiv qog ozlardan foydalanish ʻ mumkin. Buning uchun ukol igna yordamida barmoqdan bir tomchi qon reaktiv qog ozga olinadi (qon qog ozni bir chetidagi chiziqchalarga ʻ ʻ tushiriladi). Bir daqiqadan so ng qog ozdagi qon paxta bilan artib ʻ ʻ tashlanadi va yana bir daqiqa o tgach, reaktiv qog oz rangi shkala bilan ʻ ʻ solishtiriladi. Rangi eng yaqin bo lgan shkala ko rsatkichi shu qondagi ʻ ʻ glyukoza miqdorini mmol/l (mg%) da ifodalaydi. Xuddi shunday usulda uy sharoitida siydikdagi qand miqdorini ham bemorlarning o zlari ʻ mustaqil maxsus reaktiv qog ozlar yordamida aniqlashlari mumkin. ʻ Agarda qonda yoki siydikda glyukoza miqdori baland bo lsa, darhol ʻ tegishli davo muolajalarini amalga oshirish lozim. Bulardan tashqari, bemorlar tana vaznlarini ham haftada bir marotaba nazorat qilishlari hamda uni o z bo yi, yoshi va kasbiga mos bo lgan me yorda saqlab ʻ ʻ ʻ ʼ turishlari kerak. Qandli diabetda davo har bir bemorning umumiy ahvoli, kasallik alomatlari, qon, siydik tahlili va boshqalarga qarab tayinlanadi, u

bosqichmabosqich olib boriladi. Davolanish muddati kasallikning og irengilligi, o tkazib yuborilgan yoki yangiligi va turiga bog liq.ʻ ʻ ʻ Qandli diabet (lot. diabetes mellitus , «saxar kasalligi») — glyukozaning o’zlashtirilishi buzilishi bilan bog’liq bo’lgan va insulin gormonining nisbiy yoki mutlaq yetishmovchilgi yuzaga keladigan endokrin kasalliklar guruhi. Buning oqibatida giperglikemiya — qonda qand miqdorining turg’un oshishi kuzatiladi. Kasallik surunkali kechishi, shuningdek uglevod, yog’, oqsil, mineral va suv-tuz metabolizmi buzilishi bilan xarakterlanadi. Qonda glyukoza miqdorining me’yordan oshib ketishi qandli diabetning birinchi alomati hisoblanadi. Inson organizmida insulin ishlab chiqarilishi uchun me’da osti bezi hujayralari (beta-hujayralar) javobgar. U gormon hujayralarga glyukozani o’zlashtirishga yordam beradi. Qandli diabetda insulin kam miqdorda ishlab chiqariladi, qonda glyukoza miqdori oshadi. Biroq, glyukoza insulinsiz o’lzashtirila olmasligi sababli hujayralarda glyukoza yetishmovchiligi kuzatiladi. Bu metabolik kasallik irsiy yoki orttirilgan bo’lishi mumkin. Insulin yetishmasligida terida yiringli va boshqa kasalliklar paydo bo’lishi, tishlar, buyrak, asab tizimi shikastlanishi, ateroskleroz, stenokardiya, gipertoniya rivojlanishi, ko’rishning buzilishi kabi ikkilamchi patologiyalar kuzatiladi.

Похожие

Qandli diabet va uni laboratoriyada aniqlash usullari.
Fermentlarni immobillash, uni usullari va foydalanish yo'nalishlarini o'rganish
MAKTABDA GEOGRAFIYA TA’LIMI VA UNI O‘QITISH
Eyler yo’li va Eyler siklini aniqlash algoritimi
BOSHLANG’ICH SINFLARDA DIKTANT VA UNI O’RGANISH YO’LLARI