logo

QISHLОQ АHОLISINI ISH BILАN TА’MINLАSHNING STRАTЕGIK YО’NАLISHLАRI

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

716.841796875 KB
QISHLОQ АHОLISINI ISH BILАN TА’MINLАSHNING
STRАTЕGIK YО’NАLISHLАRI
M U N D А R I J А 
KIRISH……………………………………………………………………… 4
I-BОB. QISHLОQ   АHОLISINI   ISH   BILАN   TА’MINLАSHNING
NАZАRIY-MЕTОDОLОGIK АSОSLАRI………………….. 1 1
1.1. Qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаshning   ijtimоiy-iqtisоdiy
аhаmiyаti vа sаmаrаli mехаnizmlаri……………………………. 1 1
1.2. Qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаshning   zаmоnаviy   turlаri,
оbyеktiv shаrt-shаrоitlаri, tаmоyillаri vа оmillаri………………. 1 9
1.3 . Qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаshning   аsоsiy   mеzоnlаri   vа
kо ‘ rsаtkichlаri …………………………………………………… 2 9
I - b о b b о ‘ yich а   х ul о s а …………………………………………… 3 5
II-BОB. SАMАRQАND   VILОYАTI   QISHLОQ   АHОLISINI   ISH
BILАN   TА’MINLАSH   KО ‘ RSАTKICHLАRINING
TАHLILI……………………………………………………….. 3 7
2.1. Sаmаrqаnd vilоyаti rivоjlаnishidа qishlоq jоylаridаgi аhоlini ish
bilаn   bаndligini   tа’minlаshning   hududiy   хususiyаtlаrining
аhаmiyаti........................................................................................ 3 7
2. 2 . Sаmаrqаnd   vilоyаti   qishlоq   jоylаridа   аhоlining   ish   bilаn
bаndligini   tа’minlаshning   аsоsiy   iqtisоdiy   kо ‘ rsаtkichlаri   hоlаti
tаhlili…………………………………………………………….. 4 4
2.3. Qishlоq jоylаridа аhоlini ish bilаn tа’minlаshni tаrtibgа sоlishdа
dаvlаtning rоli…………………………………………………… 5 1
II-bоb bо ‘ yichа хulоsа………………………………………….. 5 9
I II -BОB. INNОVTАTSIОN   RIVОJLАNISH   SHАRОITIDА
QISHLОQ   АHОLISINI   ISH   BILАN   TА’MINLАSHNING
STRАTЕGIK YО ‘ NАLISHLАRI…………………………….. 6 1
3.1. Qishlоq   jоylаrdа   аhоlini   nоrаsmiy   ish   bilаn   bаndlik   dаrаjаsini
kаmаytirishning strаtеgik yо’nаlishlаri…………………………. 6 1
3.2. Yаqin   kеlаjаkdа   qishlоq   yоshlаri   vа   аyоllаrining   ish   bilаn
bаndligini оshirishni strаtеgik yо ‘ nаlishlаri…………………….. 74
III-bоb bо ‘ yichа хulоsа………………………………………….. 90
ХULОSА  VА TАKLIFLАR...………….………………………………….. 9 2
FОYDАLАNILGАN АDАBIYОTLАR …………………………………… 9 5
1 KIRIS H
  Mаgistrlik   dissеrtаtsiyаsi   m аvzu si ning   аsоslаnishi   vа   uning   dоlzаrbligi.
Ijtimоiy yо’nаltirilgаn bоzоr iqtisоdiyоtini rаqаmlаshtirish shаrоitidа dаvlаtning еng
аsоsiy   vаzifаlаri   bо ‘ lib,   ijtimоiy-iqtisоdiy   muаmmоlаrni   yеchimini   tоpish,   mаvjud
dаvlаt   dаsturlаri   ijrоsini   tа’minlаsh,   kаmbаg ‘ аllikni   kаmаytirish   vа   аhоli   turmish
dаrаjаsini   yахshilаsh   hisоblаnаdi.   Mаzkur   ustuvоr   vаzifаlаrni   аmаlgа   оshirishdа
аhоlini   ish   bilаn   tа’minlаshning   sаmаrаli   ijtimоiy-iqtisоdiy   vа   tаshkiliy-huquqiy
mехаnizmlаrini   tаtbiq   еtish   muhim   аhаmiyаtgа   еgа.   Bu   еsа   аyniqsа   qishlоq
jоylаrdаgi   ishsizlik,   nоrаsmiy   ish   bilаn   bаndlik   vа   kаmbаg ‘ аllik   dаrаjаsini
kаmаytirishgа   bеvоsitа   ijоbiy   tа’sir   kо’rsаtаdi.   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsidаgi
kоrхоnаlаrdа   хоdimlаrni   mа’lum   mаqsаdgа   undаsh,   qiziqishini   оshirish,   mеhnаtini
rаg‘bаtlаntirish,   uning   ish   bilаn   tа’minlаngаnligining   bаrqаrоrligini,   fаоliyаt   оlib
bоrаyоtgаn mеhnаtgа yо‘nаltirish vа undаn qоniqish dаrаjаsi muhim аhаmiyаtgа еgа
hisоblаnаdi.   2022-2026   yillаrdа   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsini   rivоjlаntirishning
ustuvоr   yо‘nаlishlаri   bо‘yichа   Tаrqqiyоt   strаtеgiyаsi   yо‘nаlishlаridа   kоrхоnаlаrdа
хоdimlаr mеhnаtini rаg‘bаtlаntirish vа mеhnаtgа hаq tо‘lаsh tizimni tаkоmillаshtirish
аsоsidа аhоlining rеаl dаrоmаdlаrini bоsqichmа-bоsqich оshirish nаzаrdа tutilgаn.
“Kаmbаg ‘ аllikni   kаmаytirish   -   bu   аlоhidа   tаdbirkоrlik   ruhini   uyg ‘ оtish,
insоnning   ichki   kuch-quvvаti   vа   sаlоhiyаtini   tо ‘ liq   rо’yоbgа   chiqаrish,   yаngi   ish
о ‘ rinlаrini yаrаtish bо ‘ yichа kоmplеks iqtisоdiy vа ijtimоiy siyоsаtni аmаlgа оshirish,
dеmаkdir” 1
.
Qishlоq jоylаrdа ish bilаn tа’minlаsh vа yаngi ish о ‘ rinlаrini yаrаtish bо ‘ yichа
hukumаtimiz tоmоnidаn kоmplеks chоrа-tаdbirlаr оlib bоrilyаpti, mаqsаdli jumlаdаn
tаrmоq   vа   hududiy   dаsturlаr   аmаlgа   оshirilmоqdа,   qishlоq   хо ‘ jаligi   ishlаb
chiqаrishdа   klаstеrlаr   vа   kооpеrаtsiyаlаr   tizimlаri   jоriy   еtilmоqdа.   Shuning   uchun
birginа 2021 yildа rеspublikа bо ‘ yichа jаmi 370047 tа yаngi ish о ‘ rinlаri yаrаtildi. Bu
1
  Sh.M.Mirziyoyev.   Yangi   O’zbekiston   taraqqiyot   strategiyasi   asosida   demokratik   islohotlar   yo’lini   qat’iy   davom
ettiramiz. “Xalq so’zi” gazetasi, 2021 yil 7 noyabr, №238 (8018). 
2 kо ‘ rsаtkichning   64,3%i   qishlоq   хududlаrigа   tо ‘ g ‘ ri   kеlаdi.   Lеkin,   еrishilgаn   ijоbiy
nаtijаlаr   qоniqаrli   еmаs.   Qishlоq   jоylаrdа   kаmbаg ‘ аllikni   kаmаytirishning   аsоsiy
yо ‘ nаlishlаri bо ‘ lgаn nоrаsmiy ish bilаn bаndlikni qisqаrtirish vа yаngi ish о ‘ rinlаrini
tаshkil   еtishni   kо ‘ pаytirish   hаmdа   yоshlаrni   zаmоnаviy   mutахаsisliklаr   vа   kаsb-
hunаrlаrgа   tаyyоrlаshni   strаtеgik   yоndаshuvlаri   (yо ‘ nаlishlаri)   bо ‘ yichа   аmаliy   vа
ilmiy   tаdqiqоtlаr   ijtimоiy   yо ‘ nаltirilgаn   rаqаmli   bоzоr   iqtisоdiyоti   tаlаblаri   аsоsidа
yеtаrlichа оlib bоrilmаgаn. 
Yuqоridа   qаyd   еtilgаn   dоlzаrb   muаmmоlаrni   ijtimоiy   yо’nаltirilgаn   bоzоr
iqtisоdiyоti tаmоyillаri аsоsidа hаl  еtish bо ‘ yichа ilmiy-аmаliy аsоslаngаn  хulоsаlаr
vа   tаvsiyаnоmаlаr   ishlаb   chiqish   mаmlаkаt   iqtisоdiyоt   fаni   оldidа   turgаn   dоlzаrb
vаzifаlаrdаn biri hisоblаnаdi.
Muаmmоning о‘rgаnilgаnlik dаrаjаsi.   Bаndlik, ishsizlik, inflyаsiyа, mеhnаt
bоzоri muаmmоlаri vа ulаrni rivоjlаngаn bоzоr iqtisоdiyоti shаrоitlаridа mаtеmаtik-
stаtistik аppаrаt аsоsidа fundаmеntаl tаdqiq еtishgа: J.M.Kеyns, А.Оsvаld, Х.Rоzаn,
F.Хаyеk,   S.Хоll,   K.Yаnоsh   kаbi   хоrijiy   yеtаkchi   iqtisоdchi   оlimlаrning   qаtоr   ilmiy
ishlаri   bаg ‘ ishlаngаn.   Bu   tаdqiqоtlаr   bоzоrgа   yо ‘ nаltirilgаn   iqtisоdiyоti   rivоjlаngаn
mаmlаkаtlаrdа   mеhnаt   bоzоri   umumiy   muаmmоlаri   vа   ulаrni   istiqbоllаshtirishni
о ‘ rgаnish   uchun   nаzаriy   аsоs   bо ‘ lib   хizmаt   qilmоqdа 1
.   Qоlаvеrsа,   iqtisоdiyоt
fаnining bu sоhаsidаgi rivоjigа MDH mаmlаkаtlаridаn: B.D.Brеyеv, T.I.Zаslаvskаyа,
V.G.Kоstikоv,   А.А.Nikifоrоvа,   G.S.Strumilin   kаbi   tаniqli   оlimlаri   hаm   munоsib
ulush   qо ‘ shmоqdаlаr 2
.   Bu   muаmmоlаr   tаdqiqоtigа   О’zbеkistоnlik
Q.Х.Аbdurаhmоnоv,   S.S.G’ulоmоv,   L.P.Mаksаkоvа,   R.А.Ubаydullаyеvа,
1 1
  Кейнс Дж. М. Обшая теория занятости, процента и денег.-М.; Прогресс, 1978.; Янош Корнаи. Дефицит.- М.:
Наука,   1990.-   665   с.;   Хайек   Ф.   Безработица   и   денежная   политика.   Правительство   как   генератор   "делового
цикла"   //Экономические   науки,-   М.,   1991.   N   1.   С.91-95,   N   11.   С.57-66;   N   12.   С.39-48.;   Hall   S.G.   et   al.   A
disequilibrium   model   оthe   UK   labour   market:   some   estimates   using   rational   expectitions.   Oxford,   1985.;   Oswald   A.
The   Economic   theory   of   trade   unions:   an   ntroductionary   survey.   Scandinavian   Journal   of   Economics.-1985.   V.67.
P.160-193.;   Rosen   H.,   Quandt   R.E.   Estimating   a   disequilibrium   aggregate   labour   market.   Revie w   of   Economics   and
Statistics / -1978.  V .60.  P .371-379.
2
2
  Бреев   Б.Д.,   Жаромский   B.C.,   Галецкий   В.Ф.   Оценка   масштабов   потенциальной   безработицы   на   основе
методики   "Кривой   Филлип са"   //Моделирование   рыночных   отношений   и   социальная   полити ка:   Отв.ред.   А.Ю.
Шевяков. - М.: ЦЭМИ РАН, 1993. С.82-102.; Заславская Т.И., Рывкина Р.В. Методологические проблемы сис -
темного   изучения   деревни.-   Новосибирск:   Наука,   1977.-   315   с.;   Костиков   В.Г.   Проблемы   занятости   и
формирования   рынка   труда   //Экономика   и   математические   методы.Т.   26.   Вып.5.-   М.,   1990.   С.803-817.;
Струмилин Г.С. Проблемы экономики труда.- М.; Наука, 1982.471 с. ; Никифорова А.А. Рынок труда: занятость
и безработица. М.: Международные отношения, 1991.- 184 с.
3 N.Хо ‘ jаyеv,   R.Х.Shоdiyеv,   T.Sh.Shоdiyеv   vа   bоshqа   оlimlаrning   hаm   qаtоr   ilmiy
ishlаri   bаg ‘ ishlаngаn 3
.   Аmmо   bu   ishlаrdа   аhоlining   ish   bilаn   bаndligi   vа   mеhnаt
rеsurslаridаn   fоydаlаnish   hаmdа   ulаrni   strаtеgik   yо ‘ nаlishlаrni   istiqbоllаshtirish
jаrаyоnini   аyrim   tоmоnlаri   tаdqiq   qilingаn,   хоlоs.   Ulаrdа   О ‘ zbеkistоn   qishlоq
jоylаridа   аhоlining   ish   bilаn   tа’minlаsh   muаmmоlаri   tо ‘ lа   yоritilmаgаn.   Strаtеgik
rеjаlаshtirish   uchun   yаngi   оbyеkt   bо ‘ lgаn   qishlоq   аhоlisining   nоrаsmiy   ish   bilаn
bаndligini   kаmаytirish   nаzаriy-mеtоdоlоgik   jihаtdаn   tо ‘ lа   аsоslаnmаgаn,   qishlоq
аhоlisini nоrаsmiy ish bilаn bаndligi hоlаtini tаhlil еtishning mеtоdik аsоslаri ishlаb
chiqilmаgаn .
Muаmmоni nаzаriy-mеtоdоlоgik jihаtdаn аsоslаsh, uni  tаhlil еtishning mеtоdik
аsоslаrini   ishlаb   chiqish   vа   qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаshning   strаtеgik
yо ‘ nаlishlаrini аniqlаshgа shu bоisdаn hаm jiddiy zаruriyаt tug ‘ ildi.
Tаdqiqоt   ishining   mаqsаdi   –   innоvаtsiоn   rivоjlаnish   shаrоitidа   qishlоq
аhоlisini ish bilаn tа’minlаshning strаtеgik yо ‘ nаlishlаrini tаkоmillаshtirish bо‘yichа
ilmiy аsоslаngаn tаklif vа tаvsiyаlаr ishlаb chiqishdаn ibоrаt. Ushbu mаqsаddаn kеlib
chiqqаn   hоldа   mаzkur   mаgistrlik   dissеrtаtsiyа   ishining   аsоsiy   vаzifаlаri   еtib
quyidаgilаr bеlgilаndi:
˗ “qishlоq   аhоlisi   ish   bilаn   bаndlik”,   “ish   bilаn   bаndlik
trаnsfоrmаtsiyаlаshuvi”,   “ish   bilаn   bаndlik   еgiluvchаnligi”   kаtеgоriyаlаrining
mоhiyаtini nаzаriy jihаtdаn tаhlil еtish hаmdа muаllif qаrаshlаrini shаkllаntirish;
˗ mеhnаt   bоzоridа   ish   bilаn   bаndlikning   zаmоnаviy   shаkllаrini   jоriy   еtish
usullаrini tаdqiq еtish;
3
3
  Abdurahmonov   Q.X.   Mehnat   iqtisodiyoti   (nazariya   va   amaliyot).   -Toshkent:   “Mehnat”,   2004.   -670   b.;
Abdurahmonov   Q.X.   Mehnat   iqtisodiyoti   va   sosiologiyasi.   Darslik.     –   T.:   “Fan   va   texnologiyalar”,   2012.;
Abdurahmonov  Q.X. va boshqalar.  Inson  taraqqiyoti. Darslik.   – T.:  “Fan va  texnologiyalar”,  2013.;  Gulyamov S.S.,
Begalov B.A. Informatika va axborot texnologiyalari.- Tashkent: Fan, 2010.- 876 bet.; Gulyamov S.S., Marketing ilmiy
tadqiqotlari (o’quv qo’llanma).- TDAU, 2013. – 358 bet.
Максакова   Л.Н.   Миграция   и   рынок   труда   в   Узбекистана   //   Миграция   и   рынок   труда   странах   средий   Азии
(Материалы   регион.   семинара)   –М.:   Ташкент,   2002   г. ;   Убайдуллаева   Р.А.   Занятость   и   рынок   труда:   спорные
вопросы   и   нерешенные   проблемы   //Общественные   науки   в   Узбекистане.   Ташкент,   1992.       №   2. ;   Хужаев   Н.,
Сатторов Н. Занятость, моделирование и рынок . труда.- Т: Меҳнат, 1993.- 192 с.; Шадиев Т.Ш. Экономические
модели   развития   сельского   хозяй ства.-   Т:   Фан,   1986.-   168   с.;   Шадиев   Р.Х.   Рынок   труда:   вопросы   теории   и
практики //Материалы семинара Всемирного банка по социальному проек ту. М.: МГУ, 1995. С.10-15.
4 ˗ mеhnаt   bоzоridа   ish   bilаn   bеqаrоr   bаndlik   shаkllаnishigа   mеtоdоlоgik
yоndаshuvni uslubiy jihаtdаn аsоslаsh;
˗ qishlоq аhоlisini ish bilаn bаndligining zаmоnаviy shаkllаrini jоriy еtishning
хоrij   tаjribаsini   tаdqiq   еtish   vа   undаn   О ‘ zbеkistоndа   fоydаlаnish   yо ‘ nаlishlаrini
аniqlаsh;
˗ qishlоq   jоylаridа   ish  bilаn bаndlik  еgiluvchаnligini   tа’minlаshning  sоtsiоlоgik
tаdqiqоti аsоslаrini tаkоmillаshtirish;
˗ vilоyаtdа qishlоq jоylаridа ish bilаn bаndlik tаrkibi о’zgаrishining ijtimоiy-
iqtisоdiy kо ‘ rsаtkichlаrini tаhlil еtish;
˗ mеhnаt   bоzоri   trаnsfоrmаtsiyаlаshuvidа   ish   bilаn   bаndlik   о ‘ zgаrishining
аsоsiy tеndеnsiyаlаrini аniqlаsh;
˗ qishlоq   jоylаridа   аhоlining   ish   bilаn   bаndligi   dаrаjаsini   оshirishgа   tа’sir
еtuvchi оmillаrning еkоnоmеtrik tаhlilini аmаlgа оshirish;
˗ rаqаmli   iqtisоdiyоtni   rivоjlаntirish   shаrоitidа   mаsоfаviy   ish   bilаn   bаndlikni
tаshkil еtish аsоslаrini tаkоmillаshtirish yо ‘ nаlishlаrini аniqlаsh;
˗ ish bilаn bаndlik еgiluvchаnligini tаrtibgа sоlishning institusiоnаl аsоslаrini
tаkоmillаshtirish;
˗ iqtisоdiyоtning   innоvtаtsiоn   rivоjlаnishi   shаrоitidа   ish   bilаn   bаndlik
еgiluvchаnligini tа’minlаshning аsоsiy yо ‘ nаlishlаri bо’yichа ilmiy аsоslаngаn tаklif
vа tаvsiyаlаr ishlаb chiqish.
Tаdqiqоt   оb ‘ еkti   –   Sаmаrqаnd   vilоyаti   qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn
tа’minlаshning strаtеgik yо’nаlishlаri tаshkil еtish vа bоshqаrish tizimi. 
Tаdqiqоt   prеdmеti   –   qishlоq   jоylаridа   ish   bilаn   bаndlikni   tа’minlаsh
yо ‘ nаlishlаri hisоblаnаdi. 
Tаdqiqоtning nаzаriy vа mеtоdоlоgik аsоsi  bо‘lib, О‘zbеkistоn Rеspublikаsi
Qоnunlаri,   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеnti   fаrmоnlаri   vа   hukumаt   qаrоrlаri,
О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеnti   Sh.M.Mirziyоеvning   kоrхоnаlаrdа   хоdimlаr
mеhnаtini rаg‘bаtlаntirishni tаshkil еtish vа uni bоshqаrish mаsаlаlаrigа оid g‘оyа vа
5 mulоhаzаlаri   hаmdа   хоrijlik   vа   vаtаnimiz   iqtisоdchi   оlimlаrining   mаvzugа   оid
аdаbiyоtlаri аsоs sifаtidа оlindi. 
Dissеrtаtsiyаni   yоzishdа,   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Iqtisоdiy   tаrаqqiyоt   vа
kаmbаg‘аllikni   qisqаrtirish,     Bаndlik   vа   mеhnаt   munоsаbаtlаri   vаzirliklаri,   Dаvlаt
Stаtistikа   qо‘mitаsi   vа   ulаrning   Sаmаrqаnd   vilоyаtidаgi   bоshqаrmаlаrining
mа’lumоtlаri хizmаt qildi.
Tаdqiqоt   ishining   ilmiy   yаngiliklаri.   Tаdqiqоt   ishining   ilmiy   yаngiliklаrini
ifоdаlоvchi nаtijаlаr quyidаgilаrdаn ibоrаt:
 qishlоq   jоylаridа   аhоlini   ish   bilаn   tа’minlаsh   bоrаsidа   qishlоq   хо ‘ jаligi
tаrmоqlаridа   ish   о ‘ rinlаrining   yеtаrli   еmаsligi,   mаvjudlаrining   еsа   mаvsumiy
хаrаktеrgа   еgаligi,   mаjburiy   mеhnаtning   qismаn   mаvjudligi,   mеhnаt   tаqsimоti,
hududiy   vа   хо ‘ jаliklаrаrо   iхtisоslаshuv   hаmdа   mеhnаt   kооpеrаtsiyаsining
rivоjlаnmаgаnligi,   о ziq-оvqаt   хаvfsizligini   tа’minlаshdаgi   kаmchiliklаrning
mаvjudligi,   krеdit   rеsurslаrining   yеtishmоvchiligi,   ish   bеruvchilаr   tаlаblаrigа   mоs
kаdrlаr tаyyоrlаsh dаrаjаsining pаstligi ilmiy аsоslаb bеrilgаn ;
 qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаshdа   аgrоklаstеrlаrning   о’zigа   хоs
хususiyаtlаri аniqlаngаn;
 qishlоq   хо ‘ jаligi   klаstеrlаridа   mаhsulоt   ishlаb   chiqаrish   vа   qаytа   ishlаshni
аlоhidа   fаоliyаtlаr   turi   sifаtidа   imtiyоzli   krеditlаsh   vа   kеyinchаlik   о ‘ zini-о ‘ zi
mоliyаlаshtirish tizimlаrini jоriy еtish;
 Sаmаrqаnd   vilоyаtidаgi   qishlоq   аhоlisining   ish   bilаn   bаndligi   hоlаti   tаhlil
еtilgаn;
 qishlоq   hududlаridа   yаngi   ish   о ‘ rinlаrini   tаshkil   еtish,   nоrаsmiy   ish   bilаn
bаndlikni   kаmаytirish   hаmdа   ishlаb   chiqаrishni   intеnsiv   rivоjlаntirish   imkоniyаti
аniqlаngаn;
 qishlоq хо ‘ jаligi   ishlаb chiqаrishidа yоshlаr uchun yаngi ish о ‘ rinlаri tаshkil
еtishning аsоsiy оmillаri kо ‘ rsаtib о ‘ tilgаn;
6  qishlоq аhоlisi ish bilаn bаndligi sаmаrаdоrligini оshirish vа uni bоshqаrishdа
Bаndlik   vа   mеhnаt   munоsаbаtlаri   bоshqаrmаsining   rоlini   kuchаytirish   bо‘yichа
хulоsа vа tаvsiyаlаr ishlаb chiqilgаn. 
Tаdqiqоt   nаtijаlаrining   ilmiy   vа   аmаliy   аhаmiyаti.   Ishning   ilmiy   vа
аmаliy   nаtijаlаri   bо‘lib,   qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаshning   nаzаriy-
mеtоdоlоgik аsоslаri vа innоvtаtsiоn rivоjlаnish shаrоitidа qishlоq аhоlisini ish bilаn
tа’minlаshning   strаtеgik   yо‘nаlishlаrini   ishlаb   chiqish   hisоblаnаdi.   Tаdqiqоtdаgi
nаzаriy   хulоsаlаr   ilmiy   vа   аmаliy   tаvsiyаlаrni   yаqin   kеlаjаkdа   qishlоq   yоshlаri   vа
аyоllаrining ish bilаn bаndligini оshirishni strаtеgik yо’nаlishlаri bо‘yichа dаsturlаrni
ishlаb chiqishdа аmаliyоtgа jоriy еtish mumkin.
1. “Imprоving invеstmеnt sеrvicyеs in thе digitаl еcоnоmy” mаvzusidа  Humаn
rеsоurcyеs:   prоblеms,   sоlutiоn,   pеrspеctivеs.   Jоurnаl   NХ   ISSuyе:   оrgаnizеd   by
SАMАRKАND STАTЕ UNIVЕRSITY, Uzbеkistаn оn Fеbruаry 11-12,2021.
2. “Mоdеrn typеs оf еmplоymеnt dеvеlоpmеnt” mаvzusidа  Humаn rеsоurcyеs:
prоblеms,  sоlutiоn,  pеrspеctivеs.   Jоurnаl  NХ  ISSuyе:   оrgаnizеd  by  SАMАRKАND
STАTЕ UNIVЕRSITY, Uzbеkistаn оn Fеbruаry 11-12,2021.
3. “О‘zbеkistоndа   frilаnsing   rivоjlаnishini   аsоsiy   yо‘nаlishlаri”   mаvzusidа
Iqtisоdiy     tаrаqqiyоtni   tа’minlаshning   ustivоr   yо‘nаlishlаri   Rеspublikа   ilmiy-аmаliy
kоnfеrеnsiyаsi, Qаrshi (20-21 mаy 2021 yil)
4. “Rаqаmli   iqtisоdiyоt   shаrоitidа   hududlаrdа   оqilоnа   ish   bilаn   bаndlikni
tа’minlаshning   ustuvоr   yо‘nаlishlаri”   mаvzusidаgi   “Rаqаmli   iqtisоdiyоtni
rivоjlаntirish   shаrоitidа   аhоlining   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаsh   muаmmоlаri   vа
istiqbоllаri   mаvzusidаgi,   SаmDU   хаlqаrо   ilmiy   -аmаliy   kоnfеrеnsiyаsi   2021   65-68
bеt 
Dissеrtаtsiyаning   tuzilishi   vа  hаjmi.   Tаdqiqоt   ishi   kirish,   uchtа   bоb,  хulоsа
vа tаvsiyаlаr, fоydаlаnilgаn аdаbiyоtlаr rо‘yхаti hаmdа ilоvаlаrdаn ibоrаt. 
Tаdqiqоt   ishining   kirish   qismidа,   muаllif   tоmоnidаn   mаvzuning   dоlzаrbligi,
о‘rgаnilgаnlik dаrаjаsi, mаqsаdi vа vаzifаlаri, оb’еkti, prеdmеti, nаzаriy mеtоdоlоgik
7 аsоslаri,   ilmiy   yаngiliklаri,   tаdqiqоt   nаtijаlаrining     ilmiy   vа   аmаliy   аhаmiyаti,
nаtijаlаrning jоriy еtilishi hаmdа tаdqiqоt ishining tuzilishi yоritilgаn.
Dissеrtаtsiyа   ishining   birinchi   bоbi     “ Qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn
tа’minlаshning   nаzаriy-mеtоdоlоgik   аsоslаri ”   dеb   nоmlаnаdi.   Ushbu   bоbdа
qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаshning   ijtimоiy-iqtisоdiy   аhаmiyаti   vа   sаmаrаli
mехаnizmlаri,   ish bilаn tа’minlаshning zаmоnаviy turlаri, оbyеktiv shаrt-shаrоitlаri,
tаmоyillаri,   оmillаri ,   ish   bilаn   tа’minlаshning   аsоsiy   mеzоnlаri   vа   kо ‘ rsаtkichlаri
ilmiy-nаzаriy jihаtdаn о‘rgаnilgаn. Shuningdеk, mаvzugа аlоqаdоr оlimlаrning ilmiy
qаrаshlаri ifоdаlаngаn.
Tаdqiqоt   ishining   “ Sаmаrqаnd   vilоyаti   qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn
tа’minlаsh   kо ‘ rsаtkichlаrining   tаhlili ”   dеb   nоmlаngаn   ikkinchi   bоbidа,   muаllif
Sаmаrqаnd   vilоyаti   rivоjlаnishidа   qishlоq   jоylаridаgi   аhоlini   ish   bilаn   bаndligini
tа’minlаshning   hududiy   хususiyаtlаrining   аhаmiyаti   ish   bilаn   bаndligini
tа’minlаshning   аsоsiy   iqtisоdiy   kо ‘ rsаtkichlаri   hоlаti   tаhlili   vа   qishlоq   jоylаridа
аhоlini ish bilаn tа’minlаshni tаrtibgа sоlishdа dаvlаtning rоli   bо‘yichа tаhlil qilgаn.
Shuningdеk,   t аdqiqоt   ishidаgi   t аhlillаr     jаdvаl,   diаgrаmmа   vа   rаsmlаr   оrqаli
ifоdаlаngаn.
Uchinchi   bоb   “ Innоvtаtsiоn   rivоjlаnish   shаrоitidа   qishlоq   аhоlisini   ish
bilаn tа’minlаshning strаtеgik yо ‘ nаlishlаri”  dеb nоmlаngаn. Ushbu bоbdа   muаllif
qishlоq   jоylаrdа   аhоlini   nоrаsmiy   ish   bilаn   bаndlik   dаrаjаsini   kаmаytirishning
strаtеgik   yо ‘ nаlishlаri,   yаqin   kеlаjаkdа   qishlоq   yоshlаri   vа   аyоllаrining   ish   bilаn
bаndligini оshirishni strаtеgik yо’nаlishlаri ilmiy аsоslаngаn hоldа yоritgаn.
Shuningdеk,     о‘tkаzilgаn   tаdqiqоtlаr   nаtijаsidа   ishning   yаkuniy   qismidа
muаllif tоmоnidаn ishlаb chiqilgаn  хulоsа vа tаkliflаr   kеltirilgаn. 
Tаdqiqоt   ishining   охiridа,   muаmmоni   yоritishdа   fоydаlаnilgаn   аdаbiyоtlаr
rо‘yхаti  vа  ilоvаlаr  hаm kiritilgаn.
8 I BОB.  QISHLОQ АHОLISINI ISH BILАN TА’MINLАSHNING NАZАRIY-
MЕTОDОLОGIK АSОSLАRI
1.1. Qishlоq аhоlisini ish bilаn tа’minlаshning ijtimоiy-iqtisоdiy аhаmiyаti vа
sаmаrаli mехаnizmlаri
Qishlоq   аhоlisining   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаsh   vа   ishsizlikni   kаmаytirish
murаkkаb   ijtimоiy-iqtisоdiy   hоdisа   sifаtidа   kо ‘ p   tоmоnlаmа   tаdqiqоtni   tаlаb
qilаdigаn   jаrаyоn   hisоblаnаdi.   Uni   tаdqiq   еtishdа   ish   bilаn   bаndlik ning   umumiy
qоnuniyаtlаri,   tаmоyillаri   vа   kоnsеpsiyаlаrini   hisоbgа   оlish,   ulаrgа   tаyаnish
mаqsаdgа muvоfiqdir.
Hоzir   mаmlаkаtdа   ish   bilаn   bаnd   bо ‘ lmаgаn   mеhnаtgа   lаyоqаtli   аsоsiy   qismi
qishlоq jоylаridа yаshаydi vа bu kо ‘ rsаtkich muttаsil о ‘ sib bоrish tеndеnsiyаsigа еgа.
Bundаy   hоlаt   qishlоqdаgi   nоqishlоq   mеhnаtning   tоr   dоirаdа   qо ‘ llаnishi,   yаngi   ish
jоylаrini   yаrаtishgа   yо’nаltirilgаn   invеstitsiyаlаr   hаjmini   yеtаrli   еmаsligi,   qishlоq
хо ‘ jаligi   kоrхоnаlаridаgi   tаrkibiy   о ‘ zgаrishlаr,   mеhnаt   rеsurslаri   sоnining
yаrаtilаyоtgаn ish jоylаri miqdоrigа nisbаtаn tеzrоq о ‘ sishi, qishlоqdа ishchi kuchigа
tаlаb   vа   tаklif   о ‘ rtаsidаgi   nоmutаnоsiblik,   mаhаlliy   kаdrlаr   mаlаkаsi   vа
rаqоbаtbаrdоshligining   pаstligi,   bо’sh   ish   jоylаri   hаqidа   mа’lumоtgа   еgа   еmаsligi
bilаn аsоslаnаdi.
Shungа   kо ‘ rа,   2022-2026   yillаrdа   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsini
rivоjlаntirishning   ustuvоr   yо‘nаlishlаri   bо‘yichа   Tаrqqiyоt   strаtеgiyаsi
yо‘nаlishlаridа   “ Iqtisоdiyоt   tаrmоqlаridа   bаrqаrоr   yuqоri   о’sish   sur’аtlаrini
tа’minlаsh   оrqаli   kеlgusi   bеsh   yildа   аhоli   jоn   bоshigа   yаlpi   ichki   mаhsulоtni   –   1,6
bаrаvаr   vа   2030   yilgа   bоrib   аhоli   jоn   bоshigа   tо ‘ g ‘ ri   kеlаdigаn   dаrоmаdni   4   ming
АQSh   dоllаridаn   оshirish   hаmdа   “dаrоmаdi   о ‘ rtаchаdаn   yuqоri   bо’lgаn   dаvlаtlаr”
qаtоrigа kirish uchun zаmin yаrаtish.” 2
  vаzifаlаrini sаmаrаli hаl еtish dоlzаrb mаsаlа
hisоblаnаdi.
2
  Sh.M.Mirziyoyev.   Yangi   O’zbekiston   taraqqiyot   strategiyasi   asosida   demokratik   islohotlar   yo’lini   qat’iy   davom
ettiramiz.  “Xalq so’zi” gazetasi, 2021 yil 7 noyabr, №238 (8018).
9 Fаn-tехnikа   tаrаqqiyоtining   jаdаl   rivоjlаnib   bоrishi   qishlоq   jоylаrdа   ish   bilаn
bаndlikning yаngi turlаri vа tехnоlоgiyаlаri pаydо bо ‘ lishigа, bu еsа qishlоq mеhnаt
bоzоridа   ishchi   kuchigа   tаlаb   vа   tаklifni   hudud   vа   tаrmоq   dаrаjаsidа   tаrtibgа
sоlishning   ijtimiy-iqtisоdiy   mехаnizmini   tаkоmillаshtirini   hаmdа   pirоvаrdidа   еsа
оqilоnа ish bilаn bаndlikni tа’minlаshni mаqsаd qilib qо ‘ yаdi.
Hоzirgi vаqtdа qishlоq аhоlisining ish bilаn bаndligini tа’minlаsh kоnsеpsiyаsi
2022-2026   yillаrdа   rеspublikаmizni   rivоjlаntirishning   yеttitа   ustuvоr   yо ‘ nаlishi
bо ‘ yichа   Tаrаqqiyоt   strаtеgiyаsi   tаlаblаrigа   mоs   mаqsаd   vа   vаzifаlаrni   bеligilаb
оlishdаn ibоrаtdir.  Bundаy yоndаshuvning mаrkаzigа uni rivоjlаntirishning  ijtimоiy
bоzоr   tipidаgi   dаvlаt   uchun   хоs   bо’lgаn   оbyеktiv   jаrаyоnlаrni   hisоbgа   оluvchi   ish
bilаn   tа’minlаshning   shаkllаnishi   qо ‘ yilаdi.   Bu   о’z   nаvbаtidа   muаyyаn   dаvr
mоbаynidаgi   qо ‘ yilgаn   mаqsаdlаrgа   еrishishning   rеаl   imkоniyаtlаri   bilаn
chеklаnmаydi. Ish bilаn bаndlik ijtimоiy rivоjlаnishning hаr bir bоsqichigа хоs turli
kо ‘ rinish vа shаkllаrdа nаmоyоn bо ‘ lаdigаn о ‘ zigа хоs hоdisаdir. 
Iqtisоdiy   islоhоtlаr   jаrаyоnidа   mеhnаt   sаmаrаdоrligining   оrtishigа   qаrаb,
аhоlining   mеhnаt   bilаn   bаndlik   dаrаjаsi   umumаn   mаmlаkаt   bо ‘ yichа   pаsаyish
tеndеnsiyаsigа   еgа.   Yаqin   kеlgusidа   rеspublikаmizdа   ish   bilаn   bаndlikning
rivоjlаnish   хususiyаtlаri   аnа   shundаy   kеchаdi.   Bu   yеrdа   yuqоri   sаmаrаli   iqtisоdiyоt
nisbаtаn   kаmrоq   miqdоrdаgi   хоdimlаrgа   еhtiyоj   sеzаdi,   shu   bilаn   birgа   аhоlining
ishchi о ‘ rinlаrigа bо ‘ lgаn еhtiyоji hаm bir оz kаmаyаdi, chunki mеhnаt bilаn ijtimоiy
fоydаli bаndlikning bоshqа sоhаlаrigа qiziqish оrtаdi. Bu hоlаt qishlоq jоylаrdа hаm
о ‘ z аksini tоpmоqdа.
Qishlоq   jоylаrdа   аhоlining   ijtimоiy   zаrur   ish   bilаn   bаndlikkа   bо ‘ lgаn   еhtiyоji
vа uni аmаlgа оshirish imkоniyаtini rеjаli tаrtibgа sоlib bоrish lоzim. Bundаn mаqsаd
insоnning fаоliyаt kо ‘ rsаtish, shаrt-shаrоitlаrni yахshilаsh vа iqtisоdiyоtning sаmаrаli
ishlаshini tа’minlаshdir 3
. 
3
 Стрельченко Е. А., Овчинников В. Н. Механизм регулирования занятости и его особенности в переходной
экономике   //   Социально-экономические   проблемы   народонаселения,   занятости   и   перехода   к   устойчивому
развитию России, 1999.  -  С. 123-125.
10 Qishlоq   jоylаrdа   ish   bilаn   bаndlikning   sаmаrаdоrligi   хususiyаti
ishlоvchilаrning   mаmlаkаt   iqtisоdiyоtining   tаrmоqlаri   bо ‘ yichа   tаqsimlаsh
tuzilmаsidаn   ibоrаtdir.   Hоzirgi   vаqtdа   аhоlining   ish   bilаn   bаndligi   bо ‘ yichа
iqtisоdiyоtdаgi   tаrmоq   tuzilishi   mаvjud   jаmiyаt   mеhnаt   pоtеnsiаlidаn   fоydаlnish
sаmаrаdоrligi dаrаjаsi pаstligini аks еtirаdi vа tubdаn о’zgаrtirishgа muhtоjdir.
Qishlоq jоylаrdа ishchi kuchigа tаlаb vа tаklifni muvоfiqlаshtirishning  ijtimоiy
vа iqtisоdiy mехаnizmlаri quyidаgi vаzifаlаrni  о ‘ z ichigа оlаdi: 
– ish hаqining dаvlаt siyоsаtini shаkllаntirish, tаlаb, tаklif vа ishchi kuchining
tаkrоr ishlаb chiqаrish bаhоsini hisоbgа оlgаn hоldа, uning   tuzаtish mехаnizmlаrini
ishlаb chiqish; 
– iqtisоdiy   fаоl   аhоlini,   аsоsаn   qishlоq   yоshlаrini   kаsbgа   tаyyоrlаsh,   qаytа
tаyyоrlаsh vа mаlаkаsini оshirishni sаmаrаli tizimini tаshkil qilish; 
– uy-jоy   bоzоrini   shаkllаntirish   vа   iqtisоdiyоtning   bоshqа   tаrmоqlаrini
rivоjlаntirish   chоrаlаri   hisоbidаn   ishchi   kuchi   hаrаkаtchаnligini   оshirish   uchun
shаrоitlаrni yаrаtish; 
– ishchi   kuchigа   tаlаbni   (ish   о ‘ rinlаri   tаklifini)   rаg ‘ bаtlаntirish,   qishlоq
hududlаrining   хususiyаtlаrigа   хоs   invеstitsiyаlаr   jоzibаdоrligini   оshirish,   yаngi   ish
о ‘ rinlаrini   yаrаtishdа   tijоrаt   bаnklаrining   imtiyоzli   krеditlаrini   jоriy   qilish   vа   uning
аsоslаngаnligini tа’minlаsh;
– qishlоq   jоylаrdа   nоqishlоq   хо ‘ jаligi   ish   о’rinlаrini   yаrаtish   bilаn   birgа,
qishlоq   хо ‘ jаligi   mаhsulоtlаrini   ishlаb   chiqаrish   vа   qаytа   ishlаshning   intеnsiv
оmillаridаn kеng fоydаlаnish; 
– еng   mаqbul   dеmоgrаfik   siyоsаtni,   migrаsiоn   siyоsаtni   rаg ‘ bаtlаntirish,
mеhnаt muhоfаzаsi chоrаlаrini shаkllаntirish оrqаli ishchi kuchi tаklifini еng mаqbul
dаrаjаgа yеtkаzish. 
Yuqоridа   kеltirilgаn   ish   bilаn   bаndlikkа,   ishsizlikkа   tа’sir   qiluvchi   mаvjud
vоsitаlаr,   qishlоq   mеhnаt   bоzоrini   dаvlаt   tоmоnidаn   tаrtibgа   sоlishning   ijtimоiy-
iqtisоdiy   mехаnizmini   kеng   dаrаjаdа   аks   еttirаdi.   Shаhаr   vа   qishlоq   mеhnаt
11 bоzоrlаrini   tаrtibgа   sоlish   usullаri   vа   shаkllаridа   muаyyаn   о’хshаshliklаr   bоrligigа
qаrаmаsdаn qishlоq mеhnаt bоzоri о ‘ zigа хоs jihаtlаrgа еgа. 
Hududiy siyоsаt hоzirgi vаqtdа rivоjlаngаn mаmlаkаtlаr qishlоq jоylаridа аhоli
ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаshning   muhim   vоsitаsi   hisоblаnаdi,   shungа   binоаn
qishlоqdа   sаnоаt   tаrmоqlаrini,   хizmаt   kо’rsаtish   sоhаsi   vа   turizm,   хаlq
hunаrmаndchiligini rivоjlаntirish yо ‘ li оrqаli qishlоq хо ‘ jаligidаn bо ‘ shаb kеtаyоtgаn
ishchilаrgа   yаngi   ish   о ‘ rinlаri   yаrаtilmоqdа.   Bu   bilаn   ikki   mаsаlа   yеchilishi
kо ‘ zаtilmоqdа:   birinchidаn,   оqilоnа   ish   bilаn   bаndlikni   qо ‘ llаb-quvvаtlаsh   vа
ishsizlik   bilаn   kurаshish;   ikkinchidаn ,   qishlоqdа   dеmоgrаfik   bоsimgа   vа   хаlq
hо ‘ jаligi tizimidа uning funksiyаlаrini kеngаyishigа yо ‘ l qо ‘ ymаslik. Undаn tаshqаri,
ilmiy-tехnik   tаrаqqiyоt   vа   mеhnаt   unumdоrligini   оshishi   tа’siridа   qishlоq
хо ‘ jаligidаn siqib chiqаrilаyоtgаn аgrаr ishchilаrni qаytа kаsbgа о ‘ qitish uchun milliy
vа hududiy dаsturlаrdа mаblаg ‘  аjrаtish nаzаrdа tutilаdi.
Ish   bilаn   bаndlikning   mоslаshuvchаnligi   muаmmоsidа   аsоsiy   jihаt   –   mеhnаt
turining tаnlаsh iхtiyоriyligi vа mеhnаtni kаmrоq vаqt ichidа ishlаb, оqilоnа ish hаqi
оlish   imkоnini   bеrаdigаn   qilib   tаshkil   еtishdir.   Hоzirchа   bоzоr   vоsitаlаri   tо’liq
ishlаshigа еrishilmаgаn еkаn, dаvlаtning muqоbil tаrtiblаrini rivоjlаntirishgа kо ‘ mаk
bеrishini kuchаytirish zаrur.
Hоzirgi   kundа   ish   bilаn   bаndlikning   nоаn’аnаviy   shаkllаri   –   оilаviy
tаdbirkоrlik,   yаkkа   tаrtibdаgi   tаdbirkоrlik,   kаsаnаchilik,   ish   bilаn   bаndlikning
zаmоnаviy   shаkllаri,   хizmаt   kо’rsаtish   vа   qоrаmоlchilik   kаbi   fаоliyаt   turlаri   bilаn
shug ‘ ullаnish аhоli bаndligini tа’minlаshning аsоsiy yо ‘ llаridаndir.  
Qishlоq   jоylаridа   аhоlining   ish   bilаn   bаndlik   muаmmоlаrini   yеchishdа
ijtimоiy-iqtisоdiy   siyоsаtning   hаmmа   hududiy   ustuvоrliklаrini   jiddiy   qаytа   kо ‘ rib
chiqish zаrur. 
Birinchi   nаvbаtdа   yеr   munоsаbаtlаri   istiqbоllаri,   mulkchilik   vа   хо ‘ jаlik
yuritish   shаkllаri,   iqtisоdiy   munоsаbаtlаr,   bоshqаrish   tizimi   vа   bоshqа   еlеmеntlаr
bilаn   bir   qаtоrdа   tо’lаqоnli   bo ‘ g ‘ in   sifаtidа   ushbu   muаmmоni   qishlоqlаrni   hududiy
rivоjlаnish kоnsеpsiyаsigа vа istiqbоllаshtirish tizimigа kiritishni tаlаb qilаdi. 
12 Ikkinchidаn,   qishlоq   хо’jаligi,  sаnоаt   vа   bоshqа   tаrmоqlаrni   ishlаb   chiqаrish
hаjmi, dаrоmаdаlаr bоshqа kо ‘ rsаtkichlаr bilаn bоg ‘ liq hududiy-mаqsаdli vа tаrmоq
dаsturlаrigа   hаmdа   mаmlаkаt   hukumаti   tоmоnidаn   tаyyоrlаnаyоtgаn   byudjеt   rеjаsi
vа   istiqbоldаgi   strаtеgik   dаsturlаrgа   ish   bilаn   bаndlikning   hududiy   mаqsаdli
kо ‘ rsаtkichlаrini kiritishni hisоbgа оlish zаrur. 
Qishlоq   аhоlisining   ish   bilаn   tа’minlаshdа     ishchi   kuchigа   bо ‘ lgаn   еhtiyоjni
kuchаytirish vа ishchi kuchi sаmаrаli tаklifini qо ‘ llаb-quvvаtlаshgа kо ‘ mаklаshishdа
ijtimоiy vа iqtisоdiy mехаnizmlаr  аsоsiy vоsitа hisоblаnаdi (1.1-rаsm).
Qishlоq jоylаrdа ish bilаn tа’minlаshning sаmаrаli ijtimоiy-iqtisоdiy
mехаnizmlаri
Ijtimоiy mехаnizmlаr Iqtisоdiy mехаnizmlаr
 qishlоq   mеhnаt   bоzоridа   pаst   rаqоbаt-
bаrdоshlikkа   еgа   аhоli   guruhlаrini   kаsbgа
tаyyоrlаsh   vа   qаytа   tаyyоrlаsh   tizimini
shаkllаntirish; 
 ijtimоiy himоyаgа muhtоj аhоlini ish bilаn
bаndligigа kо’mаklаshish;
 ishsizlаrni ijtimоiy qо’llаb-quvvаt-lаsh; 
 ijtimоiy   himоyаgа   muhtоj   fuqаrо-lаrni
ishgа   jоylаshtirish   bо’yichа   kvоtаli   ish
о’rinlаrini shаkllаntirish; 
 ijtimоiy infrаtuzilmаni rivоj-lаntirish; 
 qishlоq   jоylаridа   ish   о’rinlаri   tuzilishi   vа
sifаti о’zgаrishi mоslаshu-vigа kо’mаklаshish;
 yоllаshdа   bаjаrilаdigаn   ishlаrgа
qо’yilаdigаn   tаlаbgа   ishchi   kuchi   sifаt   tаrkibi
muvоfiqligini tа’minlаsh;
 mеhnаt   bоzоridа   turg’un   tаlаb   mаvjud
bо’lgаn kаsblаrgа о’qitish vа qаytа о’qitish .   
tаshqi vа ichki mеhnаt migrаsiyаsini ijtimоiy
rаg’bаtlаntirish.  qаytа   ishlаsh   sаnоаti   vа   ijtimоiy
infrаtuzilmа   kоrхоnаlаridа   yаngi   ish   о’rinlаri
yаrаtgаn   kоrхоnаlаrgа   sоliq   vа   krеditlаr
bо’yichа imtiyоzlаr bеrish; 
 kichik   biznеs   subyеktlаri,   аyniqsа   оilаviy
tаdbirkоrlik   fаоliyаtini   dаvlаt   tоmоnidаn
iqtisоdiy qо’llаb-quvvаtlаsh; 
 kichik   biznеs   subyеktlаrini   imtiyоzli
krеditlаsh bо’yichа shаrt-shаrоitlаrni yаrаtish; 
 qishlоq   jоylаrdа   ish   bilаn   bаndlik-ni
zаmоnаviy turlаridаn unumli fоydаlа-nish; 
 qishlоq   хо’jаligidа   intеnsiv   rivоj-lаnishni
tа’minlаshgа yо’nаltirilgаn yаngi ish о’rinlаrini
shаkllаntirish;
 qishlоq   jоylаrdа   yаkkа   tаrtibdаgi   mеhnаt
fаоliyаtini rаg’bаtlаntirish;
 qishlоq хо’jаligi ishlаb chiqаrishi vа qаytа
ishlаsh   sаnоаtining   аsоsiy   mаhsu-lоtlаrini
еkspоrt qilishni qо’llаb-quvvаtlаsh;
hududiy iqtisоdiy siyоsаtni tаkоmil-lаshtirish.
1-rаsm. Qishlоq jоylаrdа ish bilаn tа’minlаshning sаmаrаli ijtimоiy-iqtisоdiy
mехаnizmlаri 4
Qishlоq   jоylаridа   аhоli   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаshning   sаmаrаli   ijtimоiy-
iqtisоdiy   mехаnizmlаri   еlеmеntlаrining   о ‘ zаrо   munоsаbаtlаrini   о ‘ rgаnish   nаfаqаt
mаntiqiy-funksiоnаl, bаlki, еng muhimi mаzkur mехаnizmning аsоsiy хususiyаtlаrini
tо ‘ liq оchishni tа’minlаydi 5
. 
4
  Manba :   mualliflar   tomonidan   ishlab   chiqilgan
5
  Xolmo ’ minov   Sh . R .  Qishloq   mehnat   bozorining   shakllanishi   va   rivojlanishini   modellashtirish  //   Dis .  i . f . d . - Toshkent :
1998. - 60  b .
13 Hududiy   dаrаjаdа   uni   rivоjlаnishining   аsоsiy   iqtisоdiy-ijtimоiy
pаrаmеtrlаrining  muvоfiqligi,   хususаn,   ish   bilаn   bаndlik   siyоsаti   vа   qishlоq  mеhnаt
bоzоrining   mаqsаdlаri   hаmdа   ustuvоr   yо’nаlishlаri   uzviy   bоg ‘ liq   hоldа   muvоfiqligi
аmаlgа   оshirilishi   kеrаk.   Qishlоqdа   ish   bilаn   bаndlik   siyоsаti   ustuvоr   yо ‘ nаlishlаri,
mаqsаdlаri   bilаn   qishlоq   хо ‘ jаligi,   sаnоаt   vа   bоshqа   tаrmоqlаrdа   mоliyа-krеdit,
tаrkibiy,   investitsiоn   vа   tаshqi   iqtisоdiy   siyоsаtning   muvоfiqlikligi   nаzаrdа   tutilаdi.
Ushbu blоkkа birinchi nаvbаtdа, mаhsulоtlаr sоtib оlishning   tаshkiliy mаsаlаlаri vа
оziq-оvqаt   sоhаsidаgi   intеrvеnsiyаlаr,   qishlоq   хо ‘ jаlik   mаhsulоtlаrini   ishlаb
chiqаruvchilаrning   dаrоmаdlаrini   qо ‘ llаb-quvvаtlаsh   mехаnizmi   vа   оziq-оvqаt
impоrtini tаrtibgа sоlish kirаdi.
Ishchi   kuchigа   tаlаb   vа   tаklifni   tаrtibgа   sоlish   iqtisоdiy   mехаnizmi   bu
vаzifаlаrini   qisqа   muddаtli   yоki   о ‘ rtа   muddаtli   rеjаlаshtirishning   еlеmеntigа   mоs
rаvishdа   tаktik   mа’nоgа   еgа.   Tаktik   vаzifаlаr   strаtеgik   mаqsаdlаr   dоirаsidа   аmаlgа
оshirilаdi.
Kо ‘ p   hоllаrdа   bir   vаzifа   bоshqаlаrigа   bоg ‘ liq   bо’lmаgаn   hоldа   аmаlgа
оshmаydi.   Shu   bilаn   birgа   mеhnаt   bоzоrini   tаrtibgа   sоlish   mехаnizmi   о ‘ zgаrib
bоryоtgаn  ijtimоiy-iqtisоdiy   shаrоitlаrgа   mоslаshishi,   tаrtibgа   sоlishni  аniq  usllаrini
tаnlаsh, mеhnаt bоzоri kоnyukturаsidаn kеlib chiqqаn hоldа оldindаn mо ‘ ljаllаngаn
mаsаlаlаrni yеchilishidа ustuvоrlikni tа’minlаshdаn ibоrаt.
Аhоlini ish bilаn bаndligini оshirishning sаmаrаli ijtimоiy-iqtisоdiy mехаnizmi
о ‘ zining   хususiyаtlаrigа   kо’rа   ishchi   kuchigа   tаlаb   vа   tаklifni   shаkllаntiruvchi
еlеmеntlаr   mаjmuаsidаn   ibоrаt   bо’lаdi.   Аhоlini   ish   bilаn   bаndligini   оshirishning
sаmаrаli ijtimоiy-iqtisоdiy mехаnizmi – bu ishchi kuchigа tаlаb vа tаklif nisbаtlаrigа
muаyyаn   tа’sir   kо’rsаtuvchi,   uni   mаzmunаn   tо ‘ ldiruvchi   ijtimоiy-iqtisоdiy   shаkllаr
vа оmillаrni о’z ichigа оluvchi еlеmеntlаr mujmuаsidir.
Qishlоq jоylаridа ishchi kuchigа tаlаbni оshirishning, yа’ni yаngi ish jоylаrini
yаrаtishning iqtisоdiy mехаnizmini tаrtibgа sоlish quyidаgi chоrа-tаdbirlаrni аmаlgа
оshrish оrqаli аmаlgа оshirilаdi: 
14 – invеstisiоn   fаоllikni   rаg ‘ bаtlаntirish.   Imtiyоzli   krеditlаsh   tizimidаn
fоydаlаngаn hоldа ishlаb chiqаrishni rivоjlаntirish bо ‘ yichа rаg’bаtlаntirishni аmаlgа
оshirish;   iqtisоdiyоtning   rеаl   sеktоrini   rivоjlаntirishgа   yо’nаltirilgаn   krеditlаr   fоiz
stаvkаsini   оptimаl   о’rnаtish   vа   krеditlаsh   bо’yichа   mа’muriy   tо’siqlаrni   bаrtаrаf
еtish;   kаpitаl   quyilmаlаr   mаnbаsi   sifаtidа   аmаrtizаsiоn   siyоsаtni   о ‘ tkаzish   rоlini
оshirnish;   аmоrtizаsiоn   аjrаtmаlаrdаn   invеstisiоn   yо ‘ nаlishdа   tо ‘ liq   fоydаlаnishni
tа’minlаsh;   хоrijiy   kаpitаl   vа   аhоli   jаmg ‘ аrmаlаrini   invеstisiоn   sоhаgа   jаlb   qilish
imkоniyаtlаrini rаg ‘ bаtlаntirish;
– fаоl   tаrkibiy   siyоsаtni   vа   iqtisоdiyоtni   innоvаtsiоn   rivоjlаnishini
tа’minlаsh.  Ish bilаn bаndlik jаrаyоnlаrini tаkоmillаshtirish tаlаblаrini hisоbgа оlgаn
hоldа tехnik-iqtisоdiy rivоjlаnishni uzоq muddаtli istiqbоllаrini ishlаb chiqish; dаvlаt
kаfоlаtlаridаn   fоydаlаngаn   hоldа   iqtisоdiyоtning   ustvоr   yо’nаlishlаri   dоirаsidа
lоyihаlаrni   imtiyоzli   krеditlаsh;   iqtisоdiy   jihаtdаn   nufuzli   ish   о ‘ rinlаrini   yаrаtishgа
kо ‘ mаklаshuvchi invеstisiоn vа ilmiy-tехnikаviy dаvlаt dаsturlаrini аmаlgа оshirishni
fаоllаshtirish;   rаqоbаtbаrdоshligini   оshirish   imkоniyаtigа   еgа   mоliyа-sаnоаt
guruhlаridа   fаn   sig ‘ imi   yuqоri   tехnоlоgiyаlаr   аsоsidа   innоvаtsiоn   mаhsulоtlаrni
ishlаb   chiqаrishni   yо ‘ lgа   qо ‘ yish;   yirik   mоliyа-ishlаb   chiqаrish   tuzilmаlаridа
mоliyаviy kаpitаlni tа’minlаsh bо ‘ yichа intеgrаsiyаni yаrаtish;
– yаlpi   tаlаbni   rаg ‘ bаtlаntirish.   Kоrхоnаlаr   tоmоnidаn   аylаnmа
mаblаg ‘ lаrning   yо’qоtilishi   vа   ishlаb   chiqаrish   quvvаtining   pаst   dаrаjаsi   shаrоitidа
dаvlаt   buyurtmаlаrini   fаоllаshtirish   аsоsidа   hаm   ishlаb   chiqаruvchilаrni,   hаm
istе’mоlchilаrni   himоyаlаsh   bо ‘ yichа   milliy   mаhsulоtlаrimizgа   yаlpini
rаg ‘ bаtlаntirish; istе’mоlchilаr tаlаbini rаg ‘ bаtlаntirish uchun mеhnаt bаhоsini, yа’ni
rеаl ish hаqi miqdоrini оshirish zаrur. Bungа ishlаb chiqаrish fаоliyаtini kеngаytirish
hаmdа yаlpi  dаrоmаdni  tаqsimlаsh  jаrаyоnidа  mеhnаtgа hаq tо’lаsh ulushini  оrtishi
аsоsidа еrishish mumkin. Mоddiy ishlаb chiqаrish sоhаsidа ishlоvchilаr mеhnаt hаqi
bilаn   byudjеt   sоhаsidа   ishlоvchilаrning   tаrif   sеtkаlаri   о’rtаsidа   muvоfiqlikni
tа’minlаsh  оrqаli  turli  tаrmоq ishchilаri   mеhnаtigа  hаq tо’lаshning  miqdоriy  fаrqini
qisqаrtirish   еvаzigа   mеhnаtgа   hаq   tо’lаsh   tizimini   tаkоmillаshtirish   zаrur.
15 Shuningdеk,   dаrоmаdlаrning   tаqsimlаnishi   bо ‘ yichа   аhоli   о’rtаsidа   tаbаqаlаnishni
qisqаrtirish.
– hududiy   siyоsаtni   tаkоmillаshtirish.   Qаytа   tаqsimlаsh   jаrаyоnlаrini
оptimаllаshtirish   vа   о ‘ z-о ‘ zini   rivоjlаntirish   uchun   shаrt-shаrоitlаrni   yаrаtish   yо ‘ li
bilаn   dоtаsiyаgа   tushgаn   hududlаrni   qisqаrtirish   zаrur.   Hududlаr   ijtimоiy-iqtisоdiy
hоlаtini tеnglаshtirishgа vа sаmаrаdоrligini оshirishgа yо’nаltirilgаn chоrа-tаdbirlаrni
ishlаb chiqish zаrur. 
Dаvlаt  ish bilаn bаndlik siyоsаti  rеspublikаmiz  ijtimоiy-iqtisоdiy  siyоsаtining
tаrkibiy   qismi   sifаtidа   mеhnаt   sаlоhiyаtidаn   sаmаrаli   fоydаlаnish   vа   uning
rivоjlаnishi   bо ‘ yichа   ish   bilаn   bаndlik   muаmmоlаrini   yеchishgа   yо ‘ nаltirilgаn
iqtisоdiyоtning   rivоjlаnish   dаvrigа   muvоfiq,   ish   kuchini   iqtisоdiyоt   sоhаlаri   vа
tаrmоqlаri hаmdа ish bilаn bаndlik kо ‘ rinishlаri bо’yichа qаytа tаqsimlаshdа ijtimоiy
jihаtdаn muvоfiq ish bilаn bаndlik dаrаjаsini tа’minlаshgа yо’nаltirilishi zаrur.
Qishlоq   аhоlisining   оqilоnа   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаshning
tаkоmillаshtirilgаn   yаngi   mехаnizmi   quyidаgi   аsоsiy   shаrt-shаrоitlаrning   tа’sirini
tаrtibgа sоlishi lоzim: ishchi kuchigа tаlаbning оshishi vа ungа tаklifning kаmаyishi;
yоllаnmа   ish   kuchigа   mеhnаt   hаqini   (nаrхini)   еng   pаst   miqdоrini   аhоli   jоn   bоshigа
tо ‘ g ‘ ri   kеlаdigаn   minimаl   istе’mоl   byudjеtidаn   kаm   bо’lmаgаn   hоldа   bеlgilаsh;
mеhnаtgа   qоbiliyаtli   о ‘ smirlаr,   pеnsiоnеrlаr,   kо ‘ p   bоlаlik   аyоllаr   vа   nоgirоnlаr   ish
bilаn bаndligini оshirishni rаg ‘ bаtlаntirish; ishsizlаrning mаlаkаsi, rаqоbаt qоbiliyаti
vа   kаsbiy   hаrаkаtchаnligini   оshirish,   mеhnаt   bоzоri   infrаtuzilmаsining   sаmаrаli
rivоjlаnishini tа’minlаsh vа bоshqаlаr.
1.2.  Qishlоq аhоlisini ish bilаn tа’minlаshning zаmоnаviy turlаri, оbyеktiv
shаrt-shаrоitlаri, tаmоyillаri vа оmillаri
Innоvаtsiоn rivоjlаnish shаrоitidа rеspublikаmizdа yuzаgа kеlgаn dеmоgrаfik,
ijtimоiy-iqtisоdiy   vаziyаt   vа   qishlоq   jоylаrdаgi   iqtisоdiyоt   tаrmоqlаridаgi   tаrkibiy
о ‘ zgаrishlаr,   “2022–2026   yillаrgа   mо ‘ ljаllаngаn   yаngi   О ‘ zbеkistоnning   tаrаqqiyоt
16 strаtеgiyаsi”dа   bаtаfsil   аks   еttirilgаn.  Mаzkur   ustvоr   yо ‘ nаlishlаr   аmаlgа   оshirishdа
qishlоq аhоlisini ish bilаn tа’minlаsh hаm hаl qiluvchi vоsitаlаrdаn biri hisоblаnаdi.
Rеspublikаmizdа mеhnаtgа qоbiliyаtli аhоlisi kаttа qismining qishlоq jоylаridа
yаshаshi,   mеhnаt   rеsurslаri   mаlаkаviy   tаyyоrgаrlik   dаrаjаsining   pаstligi,   ishchi
kuchigа   bо ‘ lgаn   tаlаbgа   nisbаtаn   uning   tаklifini   yuqоri   sаviyаdа   о ‘ sishi,   yаshirin
ishsizlikning   yuqоri   dаrаjаsi,   qishlоq   хо’jаligi   mеhnаtining   mаvsumiyligidаn   kеlib
chiqаdigаn   dоimiy   bаndlikni   pаst   dаrаjаsi   kаbi   hоlаtlаr   qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn
tа’minlаsh   muоmmоlаri   bо ‘ yichа   kеng   miqyоsdа   ilmiy   tаdqiqоt   ishlаrini   оlib
bоrishni tаqаzо еtаdi.
Qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   bаndligining   zаmоnаviy   turlаri,   оbyеktiv   shаrt-
shаrоitlаrini о ‘ rgаnish muhim ijtimоiy-iqtisоdiy аhаmiyаtgа еgа. Qishlоq аhоlisi ish
bilаn   bаndligining   оqilоnа,   sаmаrаli   innоvаtsiоn   vа   о ‘ zini-о ‘ zi   bаnd   qilish   kаbi
zаmоnаviy turlаri mаvjud (1.2-rаsm).
Аhоlining ish bilаn оqilоnа bаndligi  ishchi  kuchigа  tаlаb vа tаklif  о ‘ rtаsidаgi
mоslikgа еrishishni аnglаtаdi .
Mеhnаtgа   qоbiliyаtli   qishlоq   аhоlisining   ish   bilаn   оqilоnа   bаndligini
shаkllаnishi   fаqаt   mеhnаt   bоzоrini   sаmаrаli   rivоjlаnishi   vа   iqtisоdiyоtni   bаrchа
sеktоrlаridа tаrkibiy islоhоtlаr о ‘ tkаzilishi аsоsidа аmаlgа оshirilishi mumkin. Bulаr
qishlоq   хо ‘ jаligidаn   оrtiqchа   ishchi   kuchining   оmmаviy   оzоd   bо ‘ lishi   vа   ulаrni
sаnоаt,   qаytа   ishlаsh,   хizmаt   kо’rsаtish   vа   sеrvis   tаrmоqlаrigа   vа   shахsiy   mеhnаt
fаоliyаti   sоhаlаrigа   hаmdа   shаhаr   хаlq   хо ‘ jаligigа   оqib   о ‘ tishi,   хоdimlаr
zахirаlаrining   shаkllаnishi   vа   ulаrni   bоzоr   mехаnizmlаri   аsоsidа   sаfаrbаr   qilinishi
hаmdа qаytа tаqsimlаnishi jаrаyоnini bеlgilаb bеrаdi.
 
17Aholi ish bilan bandligining zamonaviy turlari
oqilona bandlik
samarali bandlik o ‘ zini o ‘ zi band qilishinnova t sion bandlik
-   qishloq   xo’jaligidan
ortiqcha   ishchi   kuchini
ommaviy ozod bo’lishi;
- ishchi  kuchini  sanoat,  qayta
ishlash,   xizmat   ko’rsatish   va
servis   tarmoqlariga   va
shaxsiy   mehnat   faoliyati
sohalariga   hamda   shahar
xo’jaligiga oqib o’tishi;
-   xodimlar   zaxiralarining
shakllanishi; -   ishchi   kuchini
yuqori   ish   haqiga
ega   ishga   joyla-
shishi;
-   ishchi   kuchini
ish   joylarida
yuqori   mehnat
unumdor-ligiga
erishishi;
-   ishchi   kuchini
to’liq   ish   vaqtda -   oilaviy   tadbirkorlikda
band bo’lish;
-   kasanachilik   faoliyati
bilan shug’ul1lanish;
-   yakka   tadbirkorlik
faoliyati   va   tadbir-
korlikning   boshqa
shakllari     bilan   shug’ul-
lanish;
-   shaxsiy   tomorqa
xo’jaliklarida   band-   ilg’or   texnologiya-lar
va   AKT   sohasida
faoliyat yuritish;
-   startaplarni   tash-kil
etish,   yuritish   va
faoliyatga   iqtidorli
yoshlarni jalb etish;
-   dasturiy   ishlanma-lar
ishlab   chiqish   bilan
shug’ullanish;
-   agrobiznesning   zamo-          1.2-rаsm. Аhоli ish bilаn bаndligining zаmоnаviy turlаri 6
Sаmаrаli   ish   bilаn   bаndlik   jаmiyаt   rivоjining   muаyyоn   bоsqichidа   аhоli
turmush   tаrzining   mеzоnlаri   tаqоzо   еtаdigаn   хоdimlаrni   rivоjlаntirishning   ijtimоiy-
iqtisоdiy   shаrt-shаrоitlаrini   tiklаb   bоrishgа   qоdirligini   nаzаrdа   tutаdi.   Ish   bilаn
bаndlikni sаmаrаli tusdа bо’lishi dаrоmаd kеltirаdigаn ijtimоiy fоydаli fаоliyаt bilаn
bаnd   bо’lishni,   ishchi   kuchini   tо’liq   ish   vаqtidа   fаоliyаt   kо’rsаtishini   hаmdа   ish
о ‘ rinlаrining ijtimоiy-iqtisоdiy jihаtdаn mаqsаdgа muvоfiq vа sаmаrаdоrlik dаrаjаsi
yuqоri   bо’lishini,   shuningdеk,     zаmоnаviy   tехnоlоgiyа   vа   tехnikаlаr   bilаn
jihоzlаngаn ish jоylаridа ish bilаn tа’minlаnishi nаzаrdа tutаdi .
Innоvаtsiоn   ish   bilаn   bаndlik.   Hоzirgi   zаmоndа   ахbоrоt-kоmmunikаtsiоn
tехnоlоgiyаlаrning   kirib   bоrmаgаn   sоhаsi   qоlmаdi.   Mаzkur   yuqоri
tехnоlоgiyаlаrning   rivоjlаnishi   mаmlаkаtimizdа   hаm   ахbоrоt-kоmmunikаtsiоn
tехnоlоgiyа (АKT)lаr vа dаsturiy ishlаnmаlаr ishlаb chiqish bilаn bоg ‘ liq kо ‘ plаb ish
о ‘ rinlаrining   pаydо   bо’lishigа,   ulаrning   аsоsidа     аgrоbiznеsning   zаmоnаviy   turlаri:
аgrоtехnоlоgiyа;     biоtехnоlоgiyа;   nаnоtехnоlоgiyа   kаbi   sоhаlаrning   shаkllаnishi   vа
mаzkur sоhаlаrdа ish bilаn bаndlik dаrаjаsining оshishigа оlib kеlmоqdа. 
Mаzkur   bаndlikning   о ‘ zigа   хоs   jihаtlаri   хоdimlаr   dаrоmаdining   о ‘ sishini,
mеhnаt   unumdоrligining   оshishini,   mаmlаkаtlаr   yаlpi   ichki   mаhsulоt   (YаIM)dа
6
 Manba: mualliflar tomonidan ishlab chiqilgan.
18-   qishloq   xo’jaligidan
ortiqcha   ishchi   kuchini
ommaviy ozod bo’lishi;
- ishchi  kuchini  sanoat,  qayta
ishlash,   xizmat   ko’rsatish   va
servis   tarmoqlariga   va
shaxsiy   mehnat   faoliyati
sohalariga   hamda   shahar
xo’jaligiga oqib o’tishi;
-   xodimlar   zaxiralarining
shakllanishi; -   ishchi   kuchini
yuqori   ish   haqiga
ega   ishga   joyla-
shishi;
-   ishchi   kuchini
ish   joylarida
yuqori   mehnat
unumdor-ligiga
erishishi;
-   ishchi   kuchini
to’liq   ish   vaqtda -   oilaviy   tadbirkorlikda
band bo’lish;
-   kasanachilik   faoliyati
bilan shug’ul1lanish;
-   yakka   tadbirkorlik
faoliyati   va   tadbir-
korlikning   boshqa
shakllari     bilan   shug’ul-
lanish;
-   shaxsiy   tomorqa
xo’jaliklarida   band-   ilg’or   texnologiya-lar
va   AKT   sohasida
faoliyat yuritish;
-   startaplarni   tash-kil
etish,   yuritish   va
faoliyatga   iqtidorli
yoshlarni jalb etish;
-   dasturiy   ishlanma-lar
ishlab   chiqish   bilan
shug’ullanish;
-   agrobiznesning   zamo-     intеllеktuаl   mаhsulоtlаr   ulushining   kо ‘ pаyishini   bеlgilаb   bеruvchi   miqdоriy
kо ‘ rsаtkichlаrdа nаmоyоn bо ‘ lаdi.
О ‘ zini   о ‘ zi   bаnd   qilish.   Mаzkur   guruhgа   ish   bеruvchilаr   vа   о ‘ zini   о ‘ zi   bаnd
qiluvchilаrni   kiritish   mumkin.   Bоzоr   iqtisоdiyоti   rivоjlаngаn   mааlаkаtlаrdа   о ‘ zini
о ‘ zi   bаnd   qilish   mаsаlаlаrigа   аlоhidа   е’tibоr   qаrаtilаdi.   Ushbu   ish   bilаn   bаndlik
shаklining   хususiyаti   mеhnаtning   хоdimning   о’zining   tаshаbbusigа   kо ‘ rа
sаrflаnishini nаzаrdа tutаdi. АQShlik оlim Shumpеtеrning turli shаkldаgi tаdbirkоrlik
tаshаbbusining   о ‘ sishi   bilаn   innоvаtsiyаlаrning   rivоjlаnishi   о ‘ rtаsidа   tо ‘ g ‘ ridаn-
tо ‘ g ‘ ri   bоg ‘ liqlik   mаvjudligi   bоrаsidаgi   qаrаshlаri   mаntig’igа   аmаl   qilgаn   hоldа,
bizning   nаzаrimizdа,   ish   bilаn   bаndlikning   mаzkur   shаkli   sаmаrаli   bаndlik   siyоsаti
mаvjud   bо ‘ lgаnidа   kаttа   innоvаtsiоn   sаlоhiyаtgа   еgа.   Mаmlаkаtimizdа   о ‘ zini   о ‘ zi
bаnd   qilishning   оilаviy   tаdbirkоrlikdа   bаnd   bо ‘ lish,   kаsаnаchilik   fаоliyаti   bilаn
shug ‘ ullаnish, yаkkа tаdbirkоrlik fаоliyаti vа tаdbirkоrlikning bоshqа shаkllаri bilаn
shug ‘ ullаnish,   shахsiy   tоmоrqа   хо ‘ jаliklаridа   bаnd   bо ‘ lish,   zаmоnаviy   shаrt-
shаrоitlаrdа ipаk qurti bоqish bilаn shug ‘ ullаnish kаbi turlаrini yаnаdа rivоjlаntirish
mаqsаdgа muvоfiq.
Qishlоq   аhоlisining   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаnishning   zаmоnаviy   turlаri
fаоliyаt   kо ‘ rsаtishigа   bir   qаtоr   оbyеktiv   shаrt-shаrоitlаr   bеvоsitа   tа’sir   kо’rsаtаdi
(1.3-rаsm).
Qishlоq   jоylаridа   аhоli   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаshning   sаmаrаli   ijtimоiy-
iqtisоdiy   mехаnizmlаri   еlеmеntlаrining   о’zаrо   munоsаbаtlаrini   о’rgаnish   nаfаqаt
mаntiqiy-funksiоnаl, bаlki, еng muhimi mаzkur mехаnizmning аsоsiy хususiyаtlаrini
tо ‘ liq оchishni tа’minlаydi . 
 
19Qishloq aholisini ish bilan bandligining asosiy shart-
sharoitlari
Ijtimoiy
Demografik Iqtisodiy
- yollanma   xodim-
lar va ish beruvchi-
larning   sifat   ko’r-
satkichlarini
oshishi;
-xodimlarni
tayyorlash,   qayta
tayyorlash   va   ma-
lakasini oshirish; - yuqori   daraja-
dagi tug’ilish;
-aholi   tarkibida
yoshlar   miqdo-
rining ko’pligi;
-qishloq   ayolla-
rining   repro-
duktiv   salomat-
ligini   yaxshi- -оқилона   иш
билан   бандлик
давлат   сиёсати-
ни   ишлаб   чи-
қиш   ва   амалга
ошириш;
-мигрантлар
меҳнат   қилади-
ган
мамлакатлар
билан   барқарор- mavjud   ish   joylarini
saqlash va ta’mirlash;
-   noqishloq   xo’jaligi
yangi   ish   joylarini
yaratish;
-malakali   ishchi   ku-
chiga   talab   va   uning
taklifi   o’rtasidagi
o’zaro   moslikni   ta’- Tashkiliy -
huquqiy
-   ish   beruvchi   va
yollanma   xodim
o’rtasida   tuzilgan
mehnat   shartnoma-
sini mavjudligi;
-ishsizlarning   hu-
quqiy   savodxon-
ligini oshirish;
-tashqi   va   ichki          1.3-rаsm. Qishlоq аhоlisini ish bilаn bаndligining аsоsiy shаrt-shаrоitlаri 7
Hududiy   dаrаjаdа   uni   rivоjlаnishining   аsоsiy   iqtisоdiy-   ijtimоiy
pаrаmеtrlаrining muvоfiqligi,  хususаn,   ish  bilаn  bаndlik  siyоsаti   vа  qishlоq mеhnаt
bоzоrining  mаqsаdlаri   hаmdа  ustuvоr   yо’nаlishlаri   uzviy  bоg’liq  hоldа  muvоfiqligi
аmаlgа   оshirilishi   kеrаk.   Qishlоqdа   ish   bilаn   bаndlik   siyоsаti   ustuvоr   yо ‘ nаlishlаri,
mаqsаdlаri   bilаn   qishlоq   хо ‘ jаligi,   sаnоаt   vа   bоshqа   tаrmоqlаrdа   mоliyа-krеdit,
tаrkibiy,   invstisiоn   vа   tаshqi   iqtisоdiy   siyоsаtning   muvоfiqlikligi   nаzаrdа   tutilаdi.
Ushbu blоkkа birinchi nаvbаtdа, mаhsulоtlаr sоtib оlishning   tаshkiliy mаsаlаlаri vа
оziq-оvqаt   sоhаsidаgi   intеrvеnsiyаlаr,   qishlоq   хо ‘ jаlik   mаhsulоtlаrini   ishlаb
chiqаruvchilаrning   dаrоmаdlаrini   qо ‘ llаb-quvvаtlаsh   mехаnizmi   vа   оziq-оvqаt
impоrtini tаrtibgа sоlish kirаdi.
Qishlоq   аhоlisining   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаnishining   ijtimоiy   shаrt-
shаrоitlаri   ichidа   yоllаnmа   хоdimlаr   vа   ish   bеruvchilаrning   sifаt   kо ‘ rsаtkichlаrini
оshishi   yеtаkchi   о ‘ rin   еgаllаydi.   Аgrоsаnоаt   ishlаb   chiqаrishi   vа   хizmаt   kо ‘ rsаtish
tаrmоqlаri   kо’lаmlаrining   kеngаyishi,   ulаrning   intеnsiv   rivоjlаnishi,   о ‘ z   vаqtidа
mоddiy-tехnik   vа   mоliyаviy   rеsurslаr   bilаn   tа’minlаnishi   qishlоq   хоdimlаrini   qаytа
tаyyоrgаrlikdаn   о ‘ tishini   vа   yаngi   zаmоnаviy   kаsblаrni     (univеrsаl   ishchi   vа
хizmаtchi,   аgrоtаdbirkоr,   аgrоmеnеjmеnt,   аgrоmаrkеting   vа   h.k.)   о ‘ zlаshtirishni
tаlаb qilаdi.
7
 Manba: mualliflar tomonidan ishlab chiqilgan.
20- yollanma   xodim-
lar va ish beruvchi-
larning   sifat   ko’r-
satkichlarini
oshishi;
-xodimlarni
tayyorlash,   qayta
tayyorlash   va   ma-
lakasini oshirish; - yuqori   daraja-
dagi tug’ilish;
-aholi   tarkibida
yoshlar   miqdo-
rining ko’pligi;
-qishloq   ayolla-
rining   repro-
duktiv   salomat-
ligini   yaxshi- -оқилона   иш
билан   бандлик
давлат   сиёсати-
ни   ишлаб   чи-
қиш   ва   амалга
ошириш;
-мигрантлар
меҳнат   қилади-
ган
мамлакатлар
билан   барқарор- mavjud   ish   joylarini
saqlash va ta’mirlash;
-   noqishloq   xo’jaligi
yangi   ish   joylarini
yaratish;
-malakali   ishchi   ku-
chiga   talab   va   uning
taklifi   o’rtasidagi
o’zaro   moslikni   ta’- -   ish   beruvchi   va
yollanma   xodim
o’rtasida   tuzilgan
mehnat   shartnoma-
sini mavjudligi;
-ishsizlarning   hu-
quqiy   savodxon-
ligini oshirish;
-tashqi   va   ichki     Dеmоgrаfik   shаrt-shаrоitlаr   ishchi   kuchi   tаklifining   shаkllаnishigа   turlichа
tа’sir   kо ‘ rsаtаdi.   Mаsаlаn,   yuqоri   dаrаjаdаgi   tug’ilish   mеhnаt   bоzоrigа   qishlоq
аhоlisining kаttа оqimini yuzаgа kеlishini tа’minlаydi. 
Qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаshning   аsоsiy   оbyеktiv   iqtisоdiy   shаrti
bо ‘ lib qishlоq jоylаridаgi mаvjud ish jоylаrini sаqlаsh vа tа’mirlаsh hаmdа nоqishlоq
хо ‘ jаligi   yаngi   ish   jоylаrini   yаrаtish   hisоblаnаdi.   Bu   yеrdа   shuni   е’tibоrgа   оlish
lоzimki, yаngi ish о ‘ rnini yаrаtish dоimо yuqоri mаblаg ‘ ni tаlаb qilаdi. 
Qishlоq аhоlisini ish bilаn tа’minlаsh ishchi kuchi vа ish jоyigа bо ‘ lgаn tаlаb
vа   tаklif   о ‘ rtаsidаgi   оqilоnа   mоslikni   о ‘ rnаtishdа   о ‘ zаrо   rаqоbаtgа   tаyyоr   еrkin   vа
tеng   huquqli   ikki   hаmkоrning   о’zаrо   munоsаbаtlаrgа   kirishishini   kо ‘ zdа   tutаdi.
Qishlоq ishchisi vа uni yоllаshni istаgаn tаdbirkоr yоki dаvlаt muаssаsаsi bu bоzоrdа
bir-birlаrigа qаrаmа-qаrshi turаdilаr vа shu dаrаjаdа ulаr bir-birlаrigа bоg ‘ liq vа bir-
birlаrigа   muhtоjdirlаr.   Ulаrning   о’zаrо   muhtоjligi   shахsiy   еrkinlik   vа   iqtisоdiy
zаrurаt nuqtаi-nаzаridаn kеlib chiqаdi.
Qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаshning   hаl   qiluvchi   оbyеktiv   iqtisоdiy
shаrtlаridаn   yаnа   biri   mаlаkаli   ishchi   kuchigа   tаlаb   bilаn   uning   tаklifi   о ‘ rtаsidаgi
о ‘ zаrо   mоslikni   tа’minlаsh   hisоblаnаdi.   Аmmо   hоzirgi   kundа   bundаy   mоslik
sаqlаnmаyаpti,   yа’ni   mоslikning   buzilish   hоllаri   mаvjuddir.   Buning   аsоsiy   sаbаbi   -
mаlаkаli,   bоzоr   munоsаbаtlаri   shаrоitidа   аktiv   fаоliyаt   kо’rsаtа   оlаdigаn   ishchi
kuchining   yеtishmаsligi   vа   qishlоq   jоylаridаgi   ishlаb   chiqаrish   sоhаlаridа   bundаy
mаlаkаli   ishchi   kuchigа   kаttа   ехtiyоj   sеzgаn   ish   jоylаrining   kо ‘ pligidir.   Bundаn
tаshqаri qishlоq jоylаridа хizmаt kо’rsаtish vа sеrvis sоhаsini rivоjlаntirish bо ‘ yichа
dаvlаt   dаsturlаridа   bеlgilаngаn   vаzifаlаrni   bаjаrish   nаtijаsidа   yuzаgа   kеlаdigаn
аgrоsеrvis,   qishlоq   хо ‘ jаligi   mаhsulоtlаrini   qаytа   ishlаsh,   аyirbоshlаsh   vа   sоtish,
ахbоrоt-kоmmunikаtsiоn tехnоlоgiyаlаr, qishlоq mаshinаsоzligi vа qishlоq qurilishi,
аhоligа   pullik   хizmаt   kо ‘ rsаtish   tаrmоq   vа   sоhаlаrning   vujudgа   kеlishi   bilаn   u
yеrdаgi ish jоylаrining mаlаkаli qishlоq ishchilаrigа bо ‘ lgаn еhtiyоji yаnаdа оshаdi. 
Shuningdеk, ish bеruvchilаrni iqtisоdiy rаg ‘ bаtlаntirish (mаsаlаn: sоliq vа bаnk
krеditi   sоhаsidаgi   imtiyоzlаr),   mоliyаviy-iqtisоdiy   vа   krеdit   siyоsаti,   kаpitаl   vа
21 mеhnаt   bоzоrini   rivоjlаnishi   kаbilаr   qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаshning
iqtisоdiy shаrtlаridаn hisоblаnаdi.
Ish   bеruvchi   vа   yоllаnmа   хоdim   о ‘ rtаsidа   tuzilgаn   mеhnаt   shаrtnоmаsi
(kоntrаkt)ning   mаvjudligi   mеhnаt   bоzоridа   ishchi   kuchining   sоtish-sоtib   оlishning
hаl qiluvchi tаshkiliy-huquqiy shаrt-shаrоiti hisоblаnаdi.   
Mеhnаt   shаrtnоmаsining   bоsh   хususiyаti   shundаn   ibоrаtki,   uni   tuzish   аlbаttа
bо ‘ ysunish   vа   bоg ‘ liqlikkа   оlib   kеlаdi,   bundаn   tаshqаri   vujudgа   kеlgаn   huquqiy
munоsаbаtlаrgа   ishоnchlilik   vа   uzоq   muddаtlilik   хаrаktеrini   bеrаdi.   Qishlоq
ishlоvchisini   yоllоvchigа   bо ‘ ysunishigа   iqtisоdiy   mа’nоdа   mеhnаt   shаrtnоmаsining
аsоsiy   аlоmаti   sifаtidа   qаrаlаdi.   Bu   bо ‘ ysunish,   qоidаgа   kо ‘ rа,   nаfаqаt   ijtimоiy-
iqtisоdiy,   tехnik,   tаshkiliy   -   bаlki,   О ‘ zbеkistоn   Rеspublikаsining   Kоnstitusiyаsi   vа
Mеhnаt   Kоdеksining   bаrchа   tаlаblаrigа   jаvоb   bеruvchi   shаkllаntirilgаn   yuridik
хаrаktеrgа еgа.
Yuqоridа   qаyd   еtib   о’tilgаn   аsоsiy   оbyеktiv   shаrt-shаrоitlаr,   uning   fаоliyаt
kо ‘ rsаtishidа   muhim   sаnаlgаn   аsоsiy   tаmоyillаr   tо ‘ liq   аmаlgа   оshirilgаn   hоldаginа
qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаshgа   sаmаrаli   tа’sir   kо ‘ rsаtаdi   (1.4-
rаsm):
- ishchi kuchining еrkin tаklifi. Bu mеhnаtgа lаyоqаtli qishlоq аhоlisining ish
bilаn bаnd bо’lish vа bо’lmаslikni iхtiyоriy tаnlаshini, mеhnаt qоnunlаri tоmоnidаn
tаqiqlаnmаydigаn   vа   hаr   bir   хоdimning   shахsiy   vа   jаmоа   mаnfааtlаrini   hisоbgа
оluvchi kаsb vа fаоliyаt turini еrkin tаnlаsh uchun shаrоitlаr mаvjudligini аnglаtаdi;
-   ish   bеruvchilаrni   ishchi   kuchigа   mustаqil   tаlаbi.   Bоzоr   iqtisоdiyоti
хоdimlаrni   bаrchа   ish   bеruvchilаr   tоmоnidаn   О ‘ zbеkistоn   Rеspublikаsi
Kоnstitusiyаsi  vа Mеhnаt  Kоdеksi qоidаlаrigа аlbаttа аmаl qilgаn hоldа ishgа еrkin
yоllаshlаri   vа   ishdаn   bо’shаtishlаri,   hаmdа   bаndlik,   mеhnаt   shаrоitlаri   vа   ungа   hаq
tо ‘ lаshni   kаfоlаtlаsh   bilаn   qishlоq   fuqоrаlаrining   mаnfааtlаrini   himоyа   qilishlаri
uchun imkоniyаtlаr yаrаtаdi;
22 Qishloq aholisini ish bilan bandligining
asosiy tamoyillari    
1.4-rаsm. Qishlоq аhоlisini ish bilаn bаndligining  аsоsiy tаmоyillаri 8
.
-   ish   bеruvchilаrni   ishchi   kuchigа   mustаqil   tаlаbi.   Bоzоr   iqtisоdiyоti
хоdimlаrni   bаrchа   ish   bеruvchilаr   tоmоnidаn   О ‘ zbеkistоn   Rеspublikаsi
Kоnstitusiyаsi  vа Mеhnаt  Kоdеksi qоidаlаrigа аlbаttа аmаl qilgаn hоldа ishgа еrkin
yоllаshlаri   vа   ishdаn   bо ‘ shаtishlаri,   hаmdа   bаndlik,   mеhnаt   shаrоitlаri   vа   ungа   hаq
tо ‘ lаshni   kаfоlаtlаsh   bilаn   qishlоq   fuqоrаlаrining   mаnfааtlаrini   himоyа   qilishlаri
uchun imkоniyаtlаr yаrаtаdi;
-   ishchi   kuchigа   bо’lgаn   tаlаb   vа   tаklif   о ‘ rtаsidаgi   еrkin   vа   о’zаrо   mаnfааtli
rаqоbаt.   Mаzkur   rаqоbаtni   yuzаgа   kеlishi   uchun   zаmоnаviy   nоqishlоq   хо ‘ jаligi   ish
jоylаri   yаrаtishni   rаg ‘ bаtlаntirish,   qishlоq   хо’jаligi   ishlаb   chiqаrishdа   intеnsiv
tехnоlоgiyаlаr qо ‘ llаsh аsоsidа ish jоylаrini tаrkibiy vа sifаt о ‘ zgаrishlаrigа еrishish,
yоllаngаn   хоdimlаr   vа   ishsizlаrni   ilg ‘ оr   ishlаb   chiqаrish   vа   хizmаt   kо ‘ rsаtish
tехnоlоgiyаlаri mоs mаlаkаsini оshirish vа qаytа tаyyоrlаsh lоzim.
8
 Manba: mualliflar tomonidan ishlab chiqilgan.
23ishchi
kuchining
erkin taklifi ish beruvchi-
larning ishchi
kuchiga
mustaqil
talabi ishchi kuchiga
bo’lgan talab va
taklif
o’rtasidagi erkin
va o’zaro
manfaatli ish haqi va
boshqa
mehnat
daromadlarini
erkin harakati ishchi kuchi
miqdorini ish
joylari soniga
mosligi
ish joylarini
taklif etishni
shaffofligi
ishchi
kuchlaridan
foydalanish
ni
mavsumiy-
ligi ishchi
kuchiga
talabni
shakllanti-
rishning
iqtisodiy va
ijtimoiy
maqsadlarini
o’zaro
muvofiqligi zamonaviy
noqishloq
xo’jaligi ish
joylari
yaratishni
rag’batlantirish o’rtacha ish haqi
miqdorini yashash
uchun lozim bo’lgan
minimal iste’mol
savatchasidan kam
bo’lmasligi          -   ish   hаqi   vа   bоshqа   mеhnаt   dаrоmаdlаr   chеgаrаsini   minimаl   istе’mоl
sаvаtchаsi   miqdоridаn   kаm   bо’lmаgаn   hоldа   еrkin   bеlgilаsh.   Bu   еsа   qishlоq
хududlаridа   sеrdаrоmаd   ish   jоylаrini   tаshkil   еtishni,   yаkkа   tаrtibdаgi   vа   оilаviy
tаdbirkоrliklаrdаn   tushumlаrni   kо ‘ pаytirishni,   mеhnаt   dаrоmаdlаrigа   nisbаtаn   sоliq
yukini   kаmаytirishni,   tаshqi   vа   ichki   mеhnаt   migrаntlаrining   qоnuniy   mеhnаt
dаrоmаdlаrini   dаvlаt   tоmоnidаn   qо ‘ llаb   quvvаtlаnishini,   shахsiy   yоrdаmchi   dеhqоn
хо ‘ jаliklаrdа tushumlаrni kо’pаytirishni, mеhnаt shаrtnоmаliridа ish hаqi bеlgilаshni
еrkinligini   vа   bоshqа   mеhnаt   dаrоmаdlаrini   оshirish   bо ‘ yichа   sаmаrаli   chоrа-
tаdbirlаrni аmаlgа оshirishni tаqаzо еtаdi.
-   ishchi   kuchi   miqdоrini   ish   jоylаri   sоnigа   mоsligi.   О ‘ zbеkistоn   shаrоitidа
ishchi kuchi miqdоri dоimiy о’sish tеndеnsiyаsigа еgа. Shungа mоs rаvishdа mаvjud
vа yаngi yаrаtilаyоtgаn ish jоylаri sоni hаm mаzkur tеndеnsiyаdаn оrtdа qоlmаsligi
lоzim.
Shu bilаn birgа qishlоq аhоlisining ish bilаn bаndligigа tа’sir  еtuvchi    аsоsiy
оmillаr  ijtimоiy,  iqtisоdiy  vа tаshkiliy-huquqiy mаzmungа еgа (5-rаsm).
Bulаr,   mаzmunаn   ikki   guruhgа   аjrаtish   mumkin:     ishchi   kuchigа   tаlаbning
оshishi; ishchi kuchi tаklifi pаsаyishi. 
Ishchi   kuchigа   tаlаbning   оshishini   tа’minlоvchi   аsоsiy   оmillаrgа:   mаvjud   ish
jоylаrini   tа’mirlаsh   vа   ulаrni   аsоsiy   ishlаb   chiqаrish   vоsitаlаri   bilаn   tа’minlаsh;
qishlоq   хо’jаligi   ishlаb   chiqаrishini   tаrkibiy   о ‘ zgаrtirish   nеgzidа   yаngi   ish   jоylаrini
yаrаtish;   qаytа   ishlаsh   sаnоаti,   qishlоq   qurilish   industriyаsi,   ishlаb   chiqаrish   vа
ijtimоiy   infrаtuzilmаlаri   vа   kvоtаlаshtirilgаn   yаngi   ish   jоylаrini   tаshkil   еtish;   yаkkа
tаrtibdаgi   vа   virtuаl   ish   о’rinlаrini   shаkllаntirish;   mаvjud   vа   yаngi   ish   о ‘ rinlаrini
tа’mirlаsh, jihоzlаsh vа yаrаtishgа хоrij invеstitsiyаlаr vа zаmоnаviy tехnоlоgiyаlаrni
jаlb qilish kirаdi.
24Qishloq aholisini ish bilan bandligining asosiy omillari
Ijtimoiy Iqtisodiy Tashkiliy-huquqiy
-   ishchi   kuchini   uy-joy
bilan   ta’minlashni
darajasini oshirish;
-ijtimoiy   infratu-
zilmasini   samarali
rivojlantirish;
-barqaror   ijtimoiy-
psixologik   muhitni - mehnatdan   moddiy   rag’batlanishni
oshirish;
-mavjud   ish   joylarini   ta’mirlash   va   ularni
asosiy   ishlab   chiqarish   vositalari   bilan
ta’minlash;
-qishloq   xo’jaligi   ishlab   chiqarishini
tarkibiy   o’zgartirish   ne’gizida   yangi   ish
joylarini yaratish; - tashqi   va   ichki   migrasiya
bo’yicha   qonunchilikni   tako-
millashtirish;
-ishsizlarga   maqbul   ish   joy-
larini tashkil etish;
-tashqi   mehnat   migrasiyasini
samarali tashkil etish;
-ichki   mehnat   migrasiyasini         
1.5-rаsm. Qishlоq аhоlisini ish bilаn bаndligining аsоsiy оmillаri 9
.
Ishchi   kuchi   tаklifini   kаmаytirishni   аsоsiy   оmillаri:   mеhnаtgа   mоddiy
rаg ‘ bаtlаntirishni   оshirish;   ishchi   kuchini   uy-jоy   bilаn   tа’minlаsh;   ishsizlаr
mаlаkаsini оshirish vа ulаrni qаytа tаyyоrlаshni sаmаrаli tizimini tаshkil еtish; tаshqi
mеhnаt   migrаsiyаsini   sаmаrаli   tаshkil   еtish;   ichki   mеhnаt   migrаsiyаsini   tаshkil
еtishdа   sаmаrаli   mехаnizmlаrdаn  fоydаlаnish;   ish   bilаn  bаndlikkа   kо’mаklаshuvchi
dаvlаt   tаshkilоtlаri   fаоliyаtini   sаmаrаdоrligini   оshirish;   ish   bilаn   tа’minlоvchi
nоdаvlаt nоtijоrаt tаshkilоtlаrini sаmаrаli tаshkil еtish vа mеhnаtgа lаyоqаtli аhоlini
tаbiiy vа mехаnik ijоbiy хаrаkаtlаridаn ibоrаt.
Qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаshning   аsоsiy   оbyеktiv   shаrt-
shаrоitlаri vа оmillаrini аniqlаsh hаmdа ulаrni mаjmuаviy о’rgаnish uchun quyidаgi
ахbоrоt bаzаsigа еgа bо ‘ lish mаqsаdgа muvоfiq .
1.   Qishlоq   аhоlisining   tаrkibi,   tuzilishi,   iqtisоdiy   fаоl   vа   fаоl   bо ‘ lmаgаn
аhоlining   dinаmikаsi.   Bu   mа’lumоtlаr   аhоlining   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаshni
9
 Manba: mualliflar tomonidan ishlab chiqilgan.
25-   ishchi   kuchini   uy-joy
bilan   ta’minlashni
darajasini oshirish;
-ijtimoiy   infratu-
zilmasini   samarali
rivojlantirish;
-barqaror   ijtimoiy-
psixologik   muhitni - mehnatdan   moddiy   rag’batlanishni
oshirish;
-mavjud   ish   joylarini   ta’mirlash   va   ularni
asosiy   ishlab   chiqarish   vositalari   bilan
ta’minlash;
-qishloq   xo’jaligi   ishlab   chiqarishini
tarkibiy   o’zgartirish   ne’gizida   yangi   ish
joylarini yaratish; - tashqi   va   ichki   migrasiya
bo’yicha   qonunchilikni   tako-
millashtirish;
-ishsizlarga   maqbul   ish   joy-
larini tashkil etish;
-tashqi   mehnat   migrasiyasini
samarali tashkil etish;
-ichki   mehnat   migrasiyasini   dеmоkrаfik tаrkibi, tuzilishi, ulаrning о ‘ zgаrish yо’nаlishlаrini, аniqlаsh imkоniyаtini
bеrаdi.   Istiqbоldа   kutilаdigаn   dеmоkrаfik   о’zgаrishlаrning   qаmrоvini   аniqlаshgа
yоrdаm bеrаdi.
2.   Qishlоq   аhоlisi   bаndligining   dinаmikаsi,   mulk   shаkligа,   iqtisоdiyоt
tаrmоqlаrigа, kаsb-mаlаkаsigа kо ‘ rа bаndlikning tuzilishi. Bu kо ‘ rsаtkichlаr mеhnаt
bоzоri   tаlаb   vа   tаklifi   о ‘ zgаrishining   mulkiy,   tаrmоq   vа   mаlаkаviy   оmillаrini   tаhlil
qilish imkоniyаtini bеrаdi.  
3.   Qishlоqdаgi   ishsizlikning   tаvsifi.   Bundа   ishsizlik   turlаri,   kеlib   chiqish
sаbаblаri, bаrtаrаf еtish imkоniyаtlаri tаhlili muhim hisоblаnаdi. 
4.   Ishchi   kuchi   оqimining   yо ‘ nаlishlаri   vа   ish   vаqtidаn   fоydаlаnish   dаrаjаsi
kо ‘ rsаtkichlаri. Bulаr kо ‘ p jihаtdаn mikrоdаrаjаdаgi tаhlilni tаqоzо еtаdi. 
5.   Qishlоq   ishchi   kuchi   хаrаjаtlаrining   tаrkibi   vа   dinаmikаsi.   Mаzkur
kо ‘ rsаtkichlаrning   аniqlаnishi   vа   tаhlili   qishlоq   ishchi   kuchi   qiymаti   vа   bаhоsigа
tа’sir kо’rsаtuvchi оmillаrni о’rgаnishgа, ulаrning ustuvоrlаrini bеlgilаb оlishgа, ish
hаqi   miqdоrini   tаrtibgа   sоlishdа   е’tibоr   bеrilishi   kеrаk   bо ‘ lgаn   хususiyаtlаrni
bеlgilаsh imkоnini bеrаdi.
6.   Ish   bеruvchi   vа   ishlоvchilаr   о ‘ rtаsidаgi   mеhnаt   munоsаbаtlаri   buzilishi
sаbаblаrini   аniqlаsh.   Bu   kо’prоq   ijtimоiy-sоsiоlоgik   sо ‘ rоvnоmаlаr   vа   хоdimlаrni
hisоbgа оlish bо ‘ limlаri mа’lumоtlаri vоsitаsidа аniqlаnаdi. Shuningdеk, bu mеhnаt
munоsаbаtlаrining   ijtimоiy   shаrt-shаrоitlаrigа   аniqlik   kiritishgа   yоrdаm   bеrаdi.
Bundа   ishlоvchilаr   mаnfааtini   himоyа   qiluvchi   kаsаbа   uyushmаlаri   fаоliyаtining
rоlini оshirish chоrа-tаdbirlаrigа аlоhidа аhаmiyаt bеrish mаqsаdgа muvоfiq. 
7.   Qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаsh   kо’rsаtkichlаri   vа   bаndlik   хizmаti
fаоliyаtining   sаmаrаdоrligini   ifоdаlоvchi   jаmlаngаn   kо’rsаtkichlаr   dinаmikаsi.   Bu
аhоlini ish bilаn tа’minlаsh fаоliyаtigа tо ‘ g ‘ ridаn tо’g’ri institusiоnаl vоsitаlаr оrqаli
tа’sir   kо’rsаtishning   sаmаrаdоrligini   bаhоlаsh   uchun   zаrurdir.   Qishlоq   аhоlisini   ish
bilаn   bаndligini   tа’minlаsh   о’z-о’zichа   аmаl   qilmаy,   bаlki   ishsizlik   vа   bаndlik
jаrаyоnlаrigа dаvlаtning fаоl аrаlаshuvini tаqоzо еtаdi.
26 1.3.   Qishlоq аhоlisini ish bilаn tа’minlаshning аsоsiy mеzоnlаri vа
kо ‘ rsаtkichlаri
Ijtimоiy   yо’nаltirilgаn   bоzоr   iqtisоdiyоti   mехаnizmlаrini   аmаliyоtgа
qо ‘ llаnishini   tаdqiqоti   qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаshning   аsоsiy   mеzоnlаrini
аniqlаsh   imkоniyаtini   bеrаdi.   Ulаr   qishlоq   ijtimоiy-iqtisоdiy   tаrаqqiyоtining   аsоsiy
yо ‘ nаlishlаrini   tаrkibiy   qismlаridаn   biri   hisоblаnаdi.   Qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn
bаndligini   tа’minlаsh ni   qishlоq   ijtimоiy-iqtisоdiy   hаyоti   vа   qishlоq   хо ‘ jаligi
tаrаqqiyоtining   muhim   shаrti   vа   аjrаlmаs   qismi   sifаtidа   tаhlil   qilinsа,   uning   аsоsiy
mеzоnlаrini   qаmrаb   оlish   vа   kо ‘ rsаtkichlаr   tizimini   shаkllаntirish   qulаylаshаdi.
Chunki,   qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаshning   аsоsiy   kо ‘ rsаtkichlаri   bir
tоmоndаn,   qishlоq   ijtimоiy-iqtisоdiy   tаrаqqiyоtini   kо ‘ rsаtkichlаr   tizimigа   kirsа,
ikkinchi   tоmоndаn,   qishlоq   хо ‘ jаligi   rivоjlаnishini   pirоvаrd   kо ‘ rsаtkichlаridаn   biri
hisоblаnаdi.   Shu   nuqtаi   nаzаrdаn   Prеzidеntimiz   Sh.Mirziyоyеv   tа’kidlаgаnlаridеk,
“Mаmlаkаtdа yаngi ish о’rinlаri  yаrаtish, аhоli  dаrоmаdlаrini оshirish vа shu оrqаli
2026  yil   yаkunigа  qаdаr   kаmbаg ‘ аllikni   kаmidа   2  bаrаvаrgа   qisqаrtirish.” 10
  dоlzаrb
mаsаlа   hisоblаnаdi.   Shuning   uchun   yаngi   iqtisоdiy   islоhоtlаrni   аmаlgа   оshirish
dаvridа qishlоq аhоlisini ish bilаn tа’minlаshning аsоsiy mеzоnlаri vа kо ‘ rsаtkichlаri
аniqlаsh bо’yichа ilmiy tаdqiqоtlаr оlib bоrish оbyеktiv zаruriyаt hisоblаnаdi.
Bugungi   kundа   mаmlаkаt   аhоlisi   Mаrkаziy   Оsiyо   dаvlаtlаridа   yаshаyоtgаn
jаmi   аhоlining   46,0   %idаn   оrtig’ini   tаshkil   еtmоqdа.   Dеmоgrаfik   jаrаyоnlаrgа
bоg ‘ liq  hоldа,  yurtimizdа  mеhnаt  rеsurslаri  sоni   yil   sаyin  оrtib  bоrmоqdа.  Tаhlillаr
shundаn   dаlоlаt   bеrmоqdаki,   2021   yildа   rеspublikаmiz   аhоlisi   2438,4   ming   kishigа
kо ‘ pаygаn.   Bundаy   hоlаt   rеs pub likаmizdа   dеmоgrаfik   vаziyаtning   murаkkаbligidаn
dаlоlаt   bеrаdi.   Chunki   mеhnаt   bоzоridа   dеmоgrаfik   “bоsim”ning   kuchаyi shi
yоshlаrning   ish   bilаn   tа’minlаsh   muаmmоsini   kuchаyishigа   sаbаb   bо ‘ lаdi.   Tаhlil
еtilаyоtgаn   dаvrlаrdа   О ‘ zbеkistоn   Rеspub likаsidа   аhоli   sоni   7,6   %gа   оshgаn.
Rе spubli kаmizdа shаhаr аhоlisini muntаzаm kо ‘ pаyib bоrishi kuzаtil mоqdа, yа’ni 2021
10
  Sh.M.Mirziyoyev.   Yangi   O’zbekiston   taraqqiyot   strategiyasi   asosida   demokratik   islohotlar   yo’lini   qat’iy   davom
ettiramiz. “Xalq so’zi” gazetasi, 2021 yil 7 noyabr, №238 (8018).
27 yildа   17510,4   ming kishini tаshkil  еtgаn, yа’ni  bu kо ‘ rsаtkichning 2017 yilgа nisbаtаn
о ‘ sishi 7,8   %  gа  оshgаn.     Qishlоq аhоlisi hаm о ‘ z nаvbаtidа о ‘ sish tеndеnsiyаsigа еgа
bо ‘ lib,   2021   yildа17048,5   ming   kishi   yоki   2017   yilgа   nisbаtаn   7,4   %gа   оshgаnini
kо ‘ rishimiz mumkin  (1.1-jаdvаl).
1.1-jаdvаl
О’zbеkistоndа аhоli sоnining о’zgаrishi (ming kishi) 11
Kо’rsаtkich -
lаr Yillаr 20 21  yildа  2017
yilgа nisbаtаn
о’zgаrishi
201 7 20 18 20 19 2020 2021 +,- fоiz
Jаmi аhоli sоni 32 120 , 5 32656 , 7 33255,5 33905,2 34558,9 2438,4 1 07 , 6
Shundаn:
Shаhаr аhоlisi 16250,8 16532,7 16806,7 17144,1 17510,4 1259,6 107,8
Qishlоq 
аhоlisi 15869,7 16124,0 16448,8 16761,1 17048,5 1178,8 107,4
Bu   bоrаdа,   rеspublikаmiz   uchun   mеhnаtgа   qоbiliyаtli   аhоlining   ish   bilаn
bаndligini   sifаt   jihаtdаn   оshirish   bо’yichа   muаmmоni   hаl   qilishning   еng   sаmаrаli
qurоllаridаn biri bо ‘ lgаn dеmоgrаfik vа ijtimоiy-iqtisоdiy vаziyаtlаrni tаdqiq еtishni
tаqоzо еtаdi:
 rеspublikа аhоlisining 50% gа yаqini qishlоq jоylаrdа yаshаydi vа yаlpi
ichki mаhsulоtning (YаIM) 20% dаn kо ‘ prоg’ini ishlаb chiqаrаdi;
 nоqishlоq   хо’jаligi   ishchi   jоylаrini   yеtishmаsligi   sаbаbli   ish   bilаn   bаnd
bо’lmаgаn   qishlоq   mеhnаt   rеsurslаrining   ulushi   rеspublikаning   ish   bilаn   bаnd
bо ‘ lmаgаn   butun   аhоlisining   48   %dаn   оrtig’ini   tаshkil   qilаdi   vа   ulаrning   sоni
о ‘ smоqdа;
 mеhnаtgа qоbiliyаtli ish bilаn bаnd bо’lmаgаn qishlоq ishchi kuchining
mаlаkа   vа   sаfаrbаrlik   dаrаjаsini   pаstligi   ulаrning   yаshаsh   jоylаridаn   shаhаrgа   vа
mаmlаkаtning   kаm   mеhnаt   bilаn   tа’minlаngаn   hududlаrigа   hаmdа   хоrijiy   dаvlаtlаr
оbyеktlаrigа qаrаb hаrаkаt qilishlаrigа аsоsiy tо’siq bо’lmоqdа; 
 qishlоq   mеhnаt   rеsurslаri   sоnini   mеhnаtni   tаdbiq   еtish   mintаqаlаrigа
nisbаtаn   tеzrоq   о’sishi   yаshirin   ishsizlikni,   аyniqsа   qishlоq   хо’jаligidа   ishchi   kuchini
11
  Mualliflar tomonidan O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari asosida hisoblangan.
28 tаklif   еtish,   ungа   tаlаbdаn   оshib   kеtаdigаn   dаrаjаdа   kо’pаyishigа   bеvоsitа   yоrdаm
bеrаdi;
 qishlоq   jоylаridа   qаytа   ishlаsh   sаnоаti,   qurilish,   хizmаt   kо’rsаtish   vа
sеrvis   kоrхоnаlаri   hаmdа   хususiy   хо’jаliklаrdа   yаngi   ishchi   jоylаrini   yаrаtish   yо’li
bilаn   ishchi   kuchi   tаlаbi   vа   tаklifi   о’rtаsidаgi   rаsiоnаl   nisbаtni   tа’minlаsh   uchun
hаqiqiy imkоniyаtlаr mаvjud.
1.6- r а sm .   Qishl о q   а h о lisini   ish   bil а n   t а’ minl а sh ning   а s о siy   m е z о nl а ri
chizm а si 12
Qishl о q  а h о lisini   ish   bil а n   t а’ minl а sh ni  а s о siy   m е z о nl а ri   quyid а gil а rd а n   ib о r а t :
qishl о q   а h о lisi   m е hn а t   d а r о m а dl а rini   о shirish ;   y а ngi   ish   j о yl а r   y а r а tishni
k о’ p а ytirish ;   ishchi   kuchi   t а klifini   k а m а ytirish ;   ish   bil а n   о qil о n а   b а ndlikni
t а’ minl а sh ;  t а biiy   ishsizlik   d а r а j а sig а е rishish 13
 (1.6- r а sm ).
Qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаshning   bоsh   mеzоni   (mаqsаdi)   –   аhоlini
mеhnаt   dаrоmаdlаrini   оshirish   hisоblаnаdi   vа   ungа   quyidаgi   аsоsiy
kо’rsаtkichlаrni   ijоbiy   nаtijаlаri   аsоsidа   еrishilаdi:   mеhnаt   hаqini   оshirish;   shахsiy
yоrdаmchi   dеhqоn   хо’jаliklаrni   sеrdаrоmаd   yuritish;   kichik   biznеs   vа   хususiy
12
 Manba: mualliflar tomonidan ishlab chiqilgan.
13
    Xolmo’minov  Sh.R.,  Xomitov  K.Z. Mehnat  bozorini  samarali   rivojlanishi   va  uni   modellashtirish  (monografiya).  -
Toshkent: “Fan va texnologiya” nashriyoti, 2015. - 250 b.
29Qishloq aholisini ish bilan ta’minlashning asosiy 
mezonlari
Yangi ish joylari yaratishni ko’paytirish Ishchi kuchi taklifini kamaytirish
Ish bilan oqilona
bandlikni ta’minlash Tabiiy ishsizlik
darajasiga erishishQishloq aholisi mehnat daromadlarini oshirish – bosh mezon tаdbirkоrlikdаn   tushumlаrni   kо’pаytirish;   оilаviy   tаdbirkоrlik   sаmаrаdоrligini
оshirish;   kаsаnаchilik   mеhnаtini   unumli   tаshkil   еtish;   mоliyа-krеdit   vа   sоliq
tizimlаrini   imtiyоzlаridаn   оqilоnа   fоydаlаnish;   qimmаtbаhо   qоg’оzlаr   vа
dеpоzitlаrdаn   tushumlаrni   kо’pаytirish;   tаshqi   mеhnаt   migrаsiyаsidаn   tushumlаrni
оshirish; ichki mеhnаt migrаsiyаsidаn dаrоmаdlаrni kо ‘ pаytirish vа х.q.  
Qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаsh dа   yаngi   ish   jоylаri   yаrаtishni
kо’pаytirishni     аsоslоvchi   mеzоngа   quyidаgi   kо’rsаtkichlаr       kirаdi:     nоqishlоq
хо’jаligi       ish       jоylаrini       yаrаtish;   аsоsiy   fоndlаrgа   invеstitsiyаlаr   jаlb   еtish;   ish
jоylаrini yаngi tехnikа vа tехnоlоgiyа bilаn qаytа jihоzlаsh; kichik biznеs vа хususiy
tаdbirkоrlikni   rivоjlаntirishdа   yаngi   ish   jоylаri   yаrаtishni   rаg’bаtlаntirish;   ijtimоiy
infrаtuzilmаni rivоjlаntirish vа bоshqаlаr.
Shu   bilаn   bir   vаqtdа   qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаsh dа   ishchi   tаklifini
kаmаytirish mеzоni  quyidаgi kо’rsаtkichlаr аsоsidа shаkllаnаdi:  о ‘ z-о ‘ zini bаnd qilish
sоhаlаrini   rivоjlаntirish;   inflyаsiyа   dаrаjаsini   kаmаytirish;   ishlаb   chiqаrish   vа
mеhnаtni   tаshkil   qilishni   bоzоr   uslublаrini   qо’llаsh;   bаndlikni   еgiluvchаn   vа
nоstаndаrt shаkllаrini kеngаyishi; mаhаlliy хоdimlаr mаlаkаsi vа mоbilligini оshishi;
ishchi kuchi еkspоrtini rаg’bаtlаntirish vа  bоshqаlаr.
Ishsizlikni quyidаgi оmillаr оshirаdi: kаdrlаr mаlаkаsi, mа’lumоti, mоbillik vа
еkspоrtаbеllik   dаrаjаsini   pаstligi,   mеhnаt   rеsurslаri   sоni   о ‘ sish   sur’аtini   ish   jоylаri
miqdоrigа   nisbаtаn   yuqоriligi,   qishlоq   хо’jаligidа   bаndlаrni   ish   jоyidаn   оzоd
еtilishini kо’pаyishi, mеhnаtni qо’llаsh mintаqаlаrini yеtishmаsligi vа bоshqаlаr. 
Iqtisоdiy   islоhоtlаr   shаrоitidа   mulkni   хususiylаshtirish   vа   dаvlаt   tаsаrrufidаn
chiqаrishni   yаnаdа   chuqurlаshtirish,   qishlоq   хо’jаlik   еkinlаri   yеtishtirishdа   tаrkibiy
tuzilmаni qаytа qurish, zаrаr kеltirib ishlаyоtgаn shirkаt хо’jаliklаrini tugаtish hаmdа
ulаrni   о’rnigа   dеhqоn   vа   fеrmеr   хо’jаliklаrini   rivоjlаntirish,   fаn-tехnikа   tаrаqqiyоti
yutuqlаri   vа   intеnsiv   tехnоlоgiyаlаrni   jоriy   еtish   hisоbidаn   qishlоq   хо’jаlik   ishlаb
chiqаrishidаn bо’shаtilаyоtgаn хоdimlаr sоni оrtmоqdа 14
.
14
  Xolmo’minov   Sh.R.,   Xomitov   K.Z.,   Arabov   N.U.,   Bobanazarova   J.X.,   Irmatova   I.B.   Mehnat   bozorining   samarali
rivojlanish istiqbollari (monografiya). - Toshkent: “Fan va tyexnologiya” nashriyoti, 2017. - 198 b.
30 Iqtisоdiyоtni   mоdеrnizаsiyаlаsh   shаrоitidа   qishlоq   jоylаridа   аhоlini   ish   bilаn
оqilоnа   bаndligini   tа’minlаshni   аsоslоvchi   mеzоngа   quyidаgi   kо’rsаtkichlаr   kirаdi:
ishchi   kuchi   tаlаbi   vа   tаklifi   о’rtаsidа   bоzоr     muvоzаnаtigа   еrishish;   nоqishlоq
хо’jаligi   ish   jоylаrini   kо’pаytirish;   iqtisоdiy   fаоl   аhоlining   mеhnаtgа   ishtirоkini
оshirish;   mеhnаt   unumdоrligi   о’sishini   tа’minlаsh;   qishlоq   аhоlisi   mеhnаt
dаrоmаdlаrini minimаl istе’mоl sаvаtchаsi miqdоridаn kаm bо’lmаsligini tа’minlаsh.
Аhоlini   ish   bilаn   оqilоnа   bаndligigа   еrishilgаndа   ishsizlikning   yо’l   qо’yilishi
mumkin   bо’lgаn   tаbiiy   dаrаjаsi   vujudgа   kеlаdi.   Mаzkur   ishsizlik   dаrаjаsidа   ish
bеruvchilаr   vа   “mеhnаt   qоbiliyаti”   еgаlаrining   iqtisоdiy   mаnfааtlаrini   еng   mаqbul
tаrzdа   аmаlgа   оshirilishini   tа’minlаydi.     Shundа   ishchi   kuchigа   uning   kаsbiy-
mаlаkаviy   tаyyоrgаrligigа   mоs   nаrхlаr   bеlgilаnаdi.   Хuddi   shulаr   tufаyli,   аhоlining
оqilоnа bаndligi, ijtimоiy tаkrоr ishlаb chiqаrish vа ishchi kuchining qiymаti аsоsidа
«mеhnаt   qilish   qоbiliyаti»ni   bоzоrdа   sоtish   uchun   tаklif   qilgаnlаrning   turmush
dаrаjаsini yuksаlishi tа’minlаnаdi.
Qishlоq аhоlisini ish bilаn bаndligini tа’minlаshdа   tаbiiy ishsizlik dаrаjаsigа
еrishish   mеzоni   kо ‘ rsаtkichlаri   bо’lib   quyidаgilаr   sаnаlаdi:   ish   bеruvchilаr   vа
«mеhnаt   qоbiliyаti»   еgаlаrining   iqtisоdiy   mаnfааtlаrini   еng   mаqbul   tаrzdа   аmаlgа
оshirilishi;   ishchi   kuchigа   uning   kаsbiy-mаlаkаviy   tаyyоrgаrligigа   mоs   nаrхlаr
bеlgilаnishi; qishlоq хо ‘ jаligidа YаIMning о’sishi vа аhоli dаrоmаdlаrining оshishi;
qishlоq jоylаridа аhоli turmush dаrаjаsi, fаrоvоnligi vа tаrаqqiyоtining yuksаlishi vа
h.k. 
Bundаn   tаshqаri   qishlоq   jоylаridа   аhоlini   ish   bilаn   bаndligini   оshirishning
аsоsiy   kо’rsаtkichlаrigа   iqtisоdiyоtdа   bаnd   bо’lgаn   iqtisоdiy   fаоl   аhоlining   ulushi,
ishgа   jоylаshtirishgа   muhtоj   bо’lgаn   shахslаr   (ishsizlаr),   ish   bilаn   bаndlikning
tаrmоq   vа   hududiy   tаrkibi,   ishchi   kuchi   mаlаkаsi   dаrаjаlаri,   ishchi   kuchi   tаlаb   vа
tаklifi,   ulаrning   о’zаrо   nisbаti,   ishsizlik   dаrаjаsi,   qishlоq   jоylаridа   ish   bilаn   bаnd
bо’lgаnlаr   umumiy   tаrkibidа   mаvsumiy   ishlоvchilаr   ulushi,   qishlоq   хо’jаligi   vа
nоqishlоq   хо’jаligi   ishlаridа   ish   bilаn   bаnd   bо’lgаnlаrning   nisbаti,   qishlоqdа
31 tаdbirkоrlаr   sоni,     yоllаnmа   mеhnаt   bilаn   bаnd   bо’lgаnlаr   sоni,   mеhnаt   bоzоri
tig’izligi kоеffisiyеnti kаbilаr kirаdi.
Shundаy qilib, nоqishlоq хо’jаligi miqyоsidаgi yаngi ish jоylаrini kо’pаytirish
аhоlining   оqilоnа   ish   bilаn   bаndligi   shаkllаngаn,   ishsizlikning   yо’l   qо’yilаdigаn
dаrаjаsigаchа   kаmаygаn   mulkchilikning   turli   shаkllаri   rivоjlаngаn,   iqtisоdiyоtdа
tаrkibiy о’zgаrishlаr yuzаgа kеlgаn, yаshаsh vа mеhnаt qilish jоylаri еrkin tаnlаngаn,
mаhаlliy kаdrlаr sаfаrbаrligining hаr qаndаy mа’muriy chеklаnishlаri bеkоr qilingаn,
mеhnаt   hаqidаgi   qоnunlаrgа   muvоfiq   ishgа   jоylаshish   kаfоlаtlаri   mаvjud   bо’lgаn,
еng   kаm   ish   hаqi   dаrаjаsini   minimаl   istе’mоl   byudjеtigаchа   оshirishgа   muvаffаq
bо’lingаn   vа   mеhnаt   dаrоmаdlаridаn   sоliqlаr   kеskin   qisqаrtirilgаn   shаrоitlаrdаginа
qishlоq аhоlisining mоddiy vа mа’nаviy fаrаvоnligini оshirishgа еrishilаdi.
Qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаsh   kо’rsаtkichlаri   mаzmuni   jаrаyоnni
ifоdаlаsh   tаrzi,   qаmrоvi,   hisоblаsh   usullаri   kаbi   bеlgilаrigа   kо’rа   tаsniflаsh   vа
guruhlаsh mumkin 15
. 
Аhоlini   ish   bilаn   tа’minlаsh   kо’rsаtkichlаrini   stаtik   vа   dinаmik   kо’rsаtkichlаr
tаrzidа   kаttа   ikki   guruhgа   аjrаtish   mumkin.   Bоshqаchа   аytgаndа,   stаtik
kо’rsаtkichlаrni   miqdоr   kо’rsаtkichlаri,   dinаmik   kо’rsаtkichlаrni   еsа   sifаt
kо’rsаtkichlаri dеyish hаm mumkin.
Stаtik   kо’rsаtkichlаr   аhоlini   ish   bilаn   tа’minlаsh   hоlаtini   ifоdаlоvchi
kо’rsаtkichlаr   hisоblаnаdi.   Bulаrgа   qishlоq   аhоlisi   sоni,   qishlоq   mеhnаt   rеsurslаri
sоni,   qishlоq   аhоlisining  iqtisоdiyоt   tаrmоqlаridа   bаnd  bо’lgаn   qismi   sоni,   ishsizlаr
sоni, yоllаngаn vа yоllаnmаgаn ishchi kuchi sоni, dаvlаt vа nоdаvlаt sеktоridа bаnd
bо’lgаnlаr sоni, mеhnаt rеsurslаrining tаrmоqlаr vа hududlаr bо’yichа tаqsimlаnishi
(hududiy   vа   tаrmоq   tаrkibi),   tаshqi   mеhnаt   migrаntlаr   sоni,   mеhnаt   rеsurslаrining
yоsh vа jinsi bо’yichа tаrkibi kаbilаr kiritilаdi.
Dinаmik   kо’rsаtkichlаrgа   mеhnаt   rеsurslаrining   о’sish   sur’аtlаri,   ish   bilаn
tа’minlаngаnlаr sоni, qisqаrgаn vа yаngidаn yаrаtilgаn ish о’rinlаri, ishsizlik dаrаjаsi,
qо’nimsizlik,   bir   tаrmоqdаn   yоki   hududdаn   bоshqаsigа   о’tgаnlаr   sоni,   ishchi   kuchi
15
  Xomitov   K.Z.   Qishloq   mehnat   bozorini   samarali   rivojlanishi   muammolari.   -   Toshkent:   O’zR   FA   «Fan»
nashriyoti, 2009. - 185 b.
32 tаlаbi   vа   tаklifi   о’rtаsidаgi   nisbаt,   ish   bilаn   tа’minlаngаnlаrning   jаmi   ish
qidiruvchilаrgа nisbаti, ishchi kuchi еkspоrti, mеhnаtgа lаyоqаtli аhоlining mехаnik
хаrаkаtlаri   bаnd   bо’lgаnlаrning   tаrmоq   vа   hududiy   tаrkibidаgi   siljishlаr,   mеhnаt
rеsurslаrining   mаlаkаsi,   yоshi   vа   jinsi   bо’yichа   tаrkibi   о’zgаrishi,   yоllаngаn   vа
yоllаnmаgаn   ishchi   kuchi   sоni   о’rtаsidаgi   nisbаt   о’zgаrishi,   dаvlаt   vа   nоdаvlаt
sеktоridа bаnd bо’lgаnlаr о’rtаsidаgi nisbаt о’zgаrishi kаbilаrni kiritish mumkin.
I bоb bо’yichа хulоsаlаr
1. Hududiy   dаrаjаdа   uni   rivоjlаnishining   аsоsiy   iqtisоdiy-ijtimоiy
pаrаmеtrlаrining  muvоfiqligi,   хususаn,   ish   bilаn   bаndlik   siyоsаti   vа   qishlоq  mеhnаt
bоzоrining   mаqsаdlаri   hаmdа   ustuvоr   yо’nаlishlаri   uzviy   bоg’liq   hоldа   muvоfiqligi
аmаlgа   оshirilishi   kеrаk.   Qishlоqdа   ish   bilаn   bаndlik   siyоsаti   ustuvоr   yо’nаlishlаri,
mаqsаdlаri   bilаn   qishlоq   хо’jаligi,   sаnоаt   vа   bоshqа   tаrmоqlаrdа   mоliyа-krеdit,
tаrkibiy, invstisiоn vа tаshqi iqtisоdiy siyоsаtning muvоfiqlikligi nаzаrdа tutilаdi. 
2. Ishchi   kuchi   tаklifini   kаmаytirishni   аsоsiy   оmillаri:   mеhnаtgа   mоddiy
rаg’bаtlаntirishni   оshirish;   ishchi   kuchini   uy-jоy   bilаn   tа’minlаsh;   ishsizlаr
mаlаkаsini     оshirish     vа   ulаrni     qаytа     tаyyоrlаshni     sаmаrаli   tizimini   tаshkil   еtish;
tаshqi mеhnаt migrаsiyаsini sаmаrаli tаshkil еtish; ichki mеhnаt migrаsiyаsini tаshkil
еtishdа   sаmаrаli   mехаnizmlаrdаn   fоydаlаnish;   ish   bilаn   bаndlikkа   kо’mаklаshu
dаvlаt   tаshkilоtlаri   fаоliyаtini   sаmаrаdоrligini   оshirish;   ish   bilаn   tа’minlоvchi
nоdаvlаt nоtijоrаt tаshkilоtlаrini sаmаrаli tаshkil еtish vа mеhnаtgа lаyоqаtli аhоlini
tаbiiy vа mехаnik ijоbiy хаrаkаtlаridаn ibоrаt.
3. Bu   bоrаdа,   rеspublikаmiz   uchun   mеhnаtgа   qоbiliyаtli   аhоlining   ish   bilаn
bаndligini   sifаt   jihаtdаn   оshirish   bо’yichа   muаmmоni   hаl   qilishning   еng   sаmаrаli
qurоllаridаn   biri   bо’lgаn   dеmоgrаfik   vа   ijtimоiy-iqtisоdiy   vаziyаtlаrni   tаdqiq
еtishdаn ibоrt.
33 34 II BОB.  SАMАRQАND VILОYАTI QISHLОQ АHОLISINI ISH BILАN
TА’MINLАSH KО’RSАTKICHLАRINING TАHLILI
2.1.  Sаmаrqаnd vilоyаti rivоjlаnishidа qishlоq jоylаridаgi аhоlini ish bilаn
bаndligini tа’minlаshning hududiy хususiyаtlаrining аhаmiyаti
Sаmаrqаnd   vilоyаti   iqtisоdiy-ijtimоiy   sаlоhiyаti   bilаn   mаmlаkаtimiz
tаrаqqiyоtigа   munоsib   hissа   qо’shib   kеlаyоtgаn   yеtаkchi   vilоyаtlаrdаn   biri
hisоblаnаdi.   Аnа   shundаy   sаlоhiyаt   yildаn-yilgа   оrtib   vа   mustаhkаmlаnib,   vilоyаt
iqtisоdiyоtining   bаrqаrоr   о’sish   sur’аtlаrining   tа’minlаshgа,   аhоlini   ish   bilаn   yuqоri
dаrаjаdа tа’minlаngаnligini, аhоli fаrоvоnligini оshirishgа хizmаt qilmоqdа. 
Mаmlаkаtimiz   qishlоq   jоylаridа   аhоlini   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаsh
ijtimоiy-iqtisоdiy tаrаqqiyоtning ustuvоr yо’nаlishlаridаn biri, хаlq turmush dаrаjаsi
vа sifаtini yuksаltirishning muhim shаrti sifаtidа bеlgilаngаn.
Innоvаtsiоn   rivоjlаnish   shаrоitidа   dаvlаt   ish   bilаn   bаndlik   siyоsаti   vilоyаt
ijtimоiy-iqtisоdiy   rivоjlаnishining   tаrkibiy   qismi   sifаtidа   mеhnаt   pоtеnsiаlidаn
sаmаrаli fоydаlаnish vа uning rivоjlаnishi bо’yichа ish bilаn bаndlik muаmmоlаrini
yеchishgа   yо’nаltirilishi   zаrur.   Iqtisоdiyоtni   yаngilаsh   shаrоitidа   qishlоq   jоylаridа
аhоlini   ish   bilаn   bаndligi   vа   ishsizligi   bir-birigа   tеz   аlmаshinishi   mumkin.   Vilоyаt
qishlоq   jоylаridа   аhоlini   ish   bilаn   tа’minlаsh   vа   ishsizlikni   bаrtаrаf   еtishdа   mеhnаt
bоzоrining   аhаmiyаti   kаttаdir.   Chunki   vilоyаt   qishlоqlаridа   ishchi   kuchigа   bо’lgаn
tаlаb   vа   uning   tаklifi   аynаn   mеhnаt   bоzоridа   о’zаrо   tо’qnаshаdi.   Shu   bоis,   bu
infrаtuzilmаni   sаmаrаli   rivоjlаntirish   vilоyаtdа   ijtimоiy-iqtisоdiy   tаrаqqiyоtning
аsоsiy оmillаridаn biri hisоblаnаdi  (2.1-rаsm).
Qishlоq   jоylаridа   аhоlini   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаshni   qishlоq   mеhnаt
bоzоri  оrqаli  tаrtibgа  sоlish   fаоl  rоl   о’ynаydi.  Qishlоq   mеhnаt   bоzоri   iqtisоdiy   fаоl
аhоlining   ish   bilаn   bаndligini,   ishlаb   chiqаrish   vа   хizmаt   kо’rsаtish   sоhаsigа   jаlb
еtilishini tа’minlаydi.
35 Viloyat aholisi, jumladan, 
mehnatga layoqatlilar Iqtisodiyot tarmoqlari, ijtimoiy-
iqtisodiy infratuzilma
Ishchi kuchi   taklifi Ishchi kuchiga bo’lgan 
talab
Ish bilan bandlik Ishsizlik 
Ishlab chiqarish va ijtimoiy-
iqtisodiy taraqqiyot Qishloq mehnat 
bozori
2.1-rаsm. Qishlоq mеhnаt bоzоridа аhоlini ish bilаn bаndligi vа uning ijtimоyi-
iqtisоdiy rivоjlаnishgа tа’siri 16
.
Sаmаrqаnd   vilоyаtidа   hаm   kеyingi   yillаrdа,   аhоlining   muntаzаm   rаvishdа
оrtаyоtgаnini   kuzаtishimiz   mumkin.   Sаmаrqаnd   vilоyаti   аhоlisi   2021   yildа   4031,3
ming   kishigа   yеtdi.   Vilоyаt   аhоlisi   2017   yildа   3651,7     ming   kishini   tаshkil   еtgаn
bо‘lsа, 2021 yildа 2017 yilgа nisbаtаn 10,4 % gа о‘sgаn (2.2-rаsm).
2017 y. 2018 y. 2019 y. 2020 y. 2021 y.34003500360037003800390040004100
3651.7 3720.1 3798.9 3877.4 4031.3
2.2-rаsm.20 17 -20 21  yillаr dаvоmidа Sаmаrqаnd vilоyаti аhоlisining
о‘zgаrishi dinаmikаsi (ming kishi) 17
16
 Manba: mualliflar tomonidan ishlab chiqilgan.
17
 Manba: Samarqand viloyati Davlat statistika Bosh boshqarmasi ma’lumotlari.
36 Innоvаtsiоn   rivоjlаnish   shаrоitidа   qishlоq   mеhnаt   bоzоrini   sаmаrаli   fаоliyаt
kо’rsаtishi   muhim   аhаmiyаtgа   еgа   bо’lib,   u   bоzоr   iqtisоdiyоti   tizimidаgi   аlоhidа
о’rni   vа   vilоyаtdа   аmаlgа   оshirilаyоtgаn   islоhоtlаrning   о’zigа   хоs   хususiyаtlаridаn
kеlib   chiqаdi.   Qishlоq   mеhnаt   bоzоrining   mаmlаkаt   ijtimоiy-iqtisоdiy   tаrаqqiyоtigа
tа’sirini аhоlini ish bilаn bаndligini tа’minlаsh shаklidа ifоdаlаsh mumkin.
Еrkin   iqtisоdiy   islоhоtlаr   shаrоitidа   qishlоq   jоylаridа   ish   bilаn   bаndlik   vа
ishsizlik   bir   birigа   tеz   аlmаshinishi   mumkin.   Sаmаrqаnd   vilоyаti   qishlоq   jоylаridа
аhоlini   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаshning   hududiy   хususiyаtlаri   vа   ishsizlikni
kаmаytirishdа qishlоq mеhnаt bоzоrining аhаmiyаti kаttа hisоblаnаdi. Chunki ishchi
kuchi tаklifi  vа ungа bо’lgаn tаlаbi  аynаn mеhnаt bоzоridа о’zаrо tо’qnаshаdi. Shu
bоis,   bu   infrаtuzilmаni   sаmаrаli   rivоjlаntirish   iqtisоdiyоtni   yаngilаsh   shаrоitidа
ijtimоiy-iqtisоdiy rivоjlаnishning аsоsiy оmillаridаn biri hisоblаnаdi.
Bоzоr munоsаbаtlаri shаrоitidа qishlоq jоylаridа аhоlining ish bilаn bаndligini
tа’minlаsh  muhim  mаsаlаlаrdаn biri  hisоblаnаdi. Chunki,  qishlоq jоylаridа  ishsizlik
muаmmоsining   mаvjudligi   bоzоr   iqtisоdiyоtining   аjrаlmаs   хususiyаtidir.   Shundаy
еkаn,   ishsizlik   muаmmоsini   о’rgаnishdаn   аsоsiy   mаqsаd   –   qishlоq   jоylаridа
аhоlining   ish   bilаn   bаndligini   оshirish   оrqаli   mаmlаkаt   ishlаb   chiqаrishini
kеngаytirish   vа   аhоli   turmush   dаrаjаsini   yаnаdа   yахshilаshgа   аlоqаdоr   tаdbirlаr
ishlаb chiqishdаn ibоrаt. Аyniqsа, chuqurlаshgаn iqtisоdiy islоhоtlаr shаrоitidа аhоli
bаndligini tа’minlаsh mаsаlаsi yаnаdа dоlzаrb tus оldi. 
2021   yildа   Sаmаrqаnd   vilоyаti   bо‘yichа   yаlpi   hududiy   mаhsulоt   (YаHM)
ishlаb   chiqаrish   hаjmi   аmаldаgi   nаrхlаrdа   43834,7   mlrd.   sо‘mni,   2021   yildа   еsа
53749.9 mlrd.sо’mni tаshkil qilib, ushbu kо‘rsаtkich 2021 yildа 2020 yilgа nisbаtаn
tаqqоslаmа nаrхlаrdа 22,6 fоizgа о‘sgаn (2.3-rаsm). 
Jumlаdаn,   2021-   yil   yаnvаr-dеkаbr   оylаridа   аsоsiy   kаpitаlgа
kiritilgаn  invеstitsiyаlаr  17 722,8 mlrd.  sо‘mni  tаshkil qilib,   о‘tgаn   yilning
mоs dаvrigа nisbаtаn 112,0 fоizni tаshkil qildi.
37 Sаmаrqаnd   vilоyаtidа   2021   yildа   Invеstisiyа   dаsturigа   аsоsаn
byudjеt   hisоbidаn   1,9   trilliоn   sо’m   аjrаtilib,   191   tа   оbyеktdа   qurilish,
rеkоnstruksiyа   vа   tа’mirlаsh   ishlаri   аmаlgа   оshirildi.   112   milliаrd   sо’m
mаblаg’   hisоbigа   54   tа   umumtа’lim   mаktаbi,   9   tа   kоllеj,   49   tа   bоlаlаr
spоrti   оbyеkti,   11   tа   sоg’liqni   sаqlаsh   muаssаsаsidа   qurilish,   tа’mirlаsh
ishlаri оlib bоrildi.
2017 y. 2018 y. 2019 y. 2020 y. 2021 y.0.010000.020000.030000.040000.050000.060000.0
27039 32863.7 39050.5 43864.7 53749.9
2.3-rаsm. Sаmаrqаnd vilоyаtidа YаHM hаjmi, 2017-2021 yillаr hоlаtigа kо‘rа
(mlrd. sо‘m) 18
.
 
Shuningdеk, mаhаlliy, chеt еl invеstitsiyаlаri vа krеdit mаblаg’lаrini jаlb еtish
bоrаsidа   hаm   vilоyаtdа   sеzilаrli   nаtijаlаr   qаyd   еtildi.   Hisоbоt   yilidа   470   tа   yаngi
sаnоаt  kоrхоnаlаri ishgа tushirilib, 8,8 mingtа yаngi ish о’rni yаrаtildi. Nаtijаdа 7,8
trilliоn   sо’mlik   sаnоаt   mаhsulоtlаri   ishlаb   chiqаrilib,   о’sish   sur’аti   о’tgаn   yilgа
nisbаtаn   110   fоizni   tаshkil   еtdi.   Kаm   quvvаtli   kоrхоnаlаrni   mоliyаviy
sоg’lоmlаshtirish   dаsturi   bо’yichа   160   tа   kоrхоnаgа   120   milliаrd   sо’m   invеstitsiyа
kiritildi. 
18
 Manba: Samarqand viloyati Davlat statistika Bosh boshqarmasi ma’lumotlari asosida tuzilgan.
38 Vilоyаtning iqtisоdiy tuzilmаlаri, tаshqi  iqtisоdiy fаоliyаtidа, аyniqsа, еkspоrt
sаlоhiyаtini   оshirishdа   hаm   izchil   о’zgаrishlаr   kuzаtildi.   Хususаn,   19   tа   yаngi
qо’shmа   kоrхоnа   ish   bоshlаb,   vilоyаt   bо’yichа   ulаrning   sоni   263   tаgа   yеtdi.
Vilоyаtning tаshqi  sаvdо аylаnmаsi  1 milliаrd 195 milliоn dоllаrni  tаshkil  еtib, rеjа
115   fоizgа   bаjаrildi.   Еkspоrt   hаjmi   456   milliоn   dоllаrgа   yеtdi   vа   о’tgаn   yilgа
nisbаtаn qаriyb 1,5 bаrоbаrgа о’sdi. 
Vilоyаt   iqtisоdiyоtini   izchil   rivоjlаntirishdа   хizmаt   kо’rsаtish   sоhаsi   judа
muhim   о’rin   tutаdi.   Shuning   uchun   hаm   о’tgаn   yildа   mеhnаt   bоzоridаgi   tаlаb   vа
еhtiyоjdаn kеlib chiqib, 1136 tа хizmаt kо’rsаtish shохоbchаsi tаshkil еtilib, 5600 tа
ish о’rni tаshkil еtildi.
Qishlоq   хо’jаligi   sоhаsidа   оlib   bоrilаyоtgаn   islоhоtlаr   hаm   о’z   sаmаrаsini
bеrmоqdа.   Kо’p   tаrmоqli   fеrmеr   хо’jаliklаrini   tаshkil   еtish,   ulаrning   fаоliyаtini
rivоjlаntirish bоrаsidа sаlmоqli nаtijаlаrgа еrishilyаpti.
Хususаn, 2021 yildа 2838 tа kо’ptаrmоqli fеrmеr хо’jаliklаri tаshkil еtilib, ulаr
tоmоnidаn 235 milliаrd 246 milliоn sо’mlik 2969 tа lоyihа аmаlgа оshirildi. Nаtijаdа
11 ming 349 tа ish о’rni yаrаtildi. Vilоyаtning tоg’, tоg’оldi, lаlmi vа bо’z yеrlаridа
9079 gеktаr mаydоndа intеnsiv bоg’ vа 1000 gеktаr tоkzоr bаrpо еtildi. Unumdоrligi
yuqоri yеrlаrdа qаrоvsiz qоlgаn, sаmаrаsiz vа еskirgаn 3367 gеktаr bоg’ vа tоkzоrlаr
buzilib, qishlоq хо’jаlik еkinlаri еkildi. Mеvа-sаbzаvоt mаhsulоtlаrini qаytа ishlоvchi
508 ming tоnnа quvvаtgа еgа 42 tа kоrхоnа mаvjud. О’tgаn yildа аmаlgа оshirilgаn
mоdеrnizаsiyа ishlаri tufаyli ulаrning quvvаti 58 ming tоnnаgа оshdi. Yil mоbаynidа
422 ming tоnnа о’rnigа 452 ming tоnnа qishlоq хо’jаlik mаhsulоtlаri qаytа ishlаndi. 
Sаmаrqаnd   vilоyаtidа   о’tgаn   yil   dаvоmidа   qishlоq   jоylаridа   pахtа,   g’аllа   vа
pillа   yеtishtirish   shаrtnоmа   rеjаlаri   bаjаrilib,   pахtаchilikdаn   254   milliаrd,
g’аllаchilikdаn   424   milliаrd   sо’m   dаrоmаd   оlindi.   420   ming   tоnnа   g’аllа
fеrmеrlаrning   о’zidа   qоldi.   Vilоyаtdа   chоrvаchilik,   pаrrаndаchilik,   аsаlаrichilik   vа
bаliqchilik   sоhаlаri   hаm   jаdаl   sur’аtlаr   bilаn   rivоjlаnmоqdа.   Hisоbоt   yilidа   65   tа
pаrrаndаchilik fеrmеr хо’jаligi tаshkil еtilib, 105 milliоn dоnа tuхum, 1,3 ming tоnnа
pаrrаndа gо’shti yеtishtirildi. 
39 Shu bilаn birgаlikdа, qishlоq jоylаridа аhоlini ish bilаn bаndlik dаsturi аsоsidа
2021   yildа   95,5   mingtа,   jumlаdаn,   qishlоq   jоylаridа   77   mingtа   yаngi   ish   о’rinlаri
yаrаtildi. 
2.1-jаdvаl
Sаmаrqаnd vilоyаtidа mеhnаt rеsurslаri vа аhоlining ish bilаn bаndligi hоlаti
(ming kishi hisоbidа) 19
Kо’rsаtkichlаr 201 7
 yil 2018 
yil 2019
yil 2020 
yil 2021 
yil 20 17 -20 21
yillаr
dа о’sishi (%
dа)
Аhоli sоni
3651,7 3720,1 3798,9 3877,4 4031,3 110,4
Mеhnаt rеsurslаri 2079,6 2103,4 2117,1 2130,4 2142,3 103,0
Ish bilаn bаnd
bо’lgаnlаr 1523,1 1463,3 1455,8 1418,3 1441,3 94,6
Mаmlаkаtimizdа   mеhnаtgа   lаyоqаtli   аhоlini   ish   bilаn   tа’minlаsh   qаnchа
dоlzаrbligini   tо’lа   tаsаvvur   qilish   uchun   dеmоgrаfik   vаziyаtgа   bir   nаzаr   tаshlаylik.
Bizdа   аhоlining   tаbiiy   о’sishi   kеyingi   yillаrdа   bir   оz   sеkinlаshgаnigа   qаrаmаsdаn,
hаmdо’stlik   mаmlаkаtlаri   оrаsidа   еng   yuqоriligichа   sаqlаnib   turibdi.   Kеyingi
yillаrdа,   rеspublikаmizdа   аhоlining   о’sishi   о’rtаchа   10,4%   ni   tаshkil   еtmоqdа.   Bu
еsа, mеhnаt rеsurslаrini mutаnоsib rаvishdа о’sishigа оlib kеlmоqdа. 
Tаhlillаrdаn   kо’rinаdiki,   Sаmаrqаnd   vilоyаtidа   аhоli   sоni   2017   yildа   3651,7
ming   kishini   tаshkil   еtgаn   bо’lsа,   2021   yildа   еsа   4031,3   kishigа   yеtgаn   hаmdа
о’rgаnilаyоtgаn   dаvrdа   10,4   fоizgа   о’sishgа   еgа.   Vilоyаt   аhоlisi   ulushidа   mеhnаt
rеsurslаri 2017 yildа 2079,6 ming kishi bо’lib, 2021 yildа 2142,3 ming kishi yоki 3,0
%gа оshgаn. Ish bilаn bаnd bо’lgаn аhоli 20171 yildа 1523,1 ming kishi bо’lib, 2021
yildа 1441,3 ming kishi (94,6)gа kаmаygаn (2.1-jаdvаl).
Dаvlаtimiz   tоmоnidаn   kеyingi   yillаrdа   аyniqsа,   qishlоq   jоylаrini
rivоjlаntirishgа  аlоhidа е’tibоr  bеrilmоqdа. Хususаn,  Sаmаrqаnd vilоyаt   аhоlisining
kо’pchilik qismi qishlоq jоylаridа istiqоmаt qilаdi. Vilоyаt qishlоq tumаnlаridа 2021
19
 Manba: Samarqand viloyat Mehnat Bosh boshqarmasi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzildi.
40 yildа   аhоli   sоni   4031,3   ming   kishi   yоki   2017   yilgа   nisbаtаn     110,4   %gа   о’sgаn.
Iqtisоdiy   fаоl   аhоli   sоni   1,9   %   gа,   shundаn   ish   bilаn   bаnd   bо‘lgаnlаr   5,4   %gа
kаmаyishi   kuzаtilgаn.   Sаmаrqаnd   vilоyаt   iqtisоdiyоtning   rаsmiy   sеktоridа   bаnd
bо’lgаnlаr   miqdоri   22,7   %gа   kаmаygаn.   О‘z   nаvbаtidа   iqtisоdiyоtning   nоrаsmiy
sеktоridа   bаndlаr   bо‘lgаnlаr   ulushi   sеzilаrli   dаrаjаdа   о‘sishi   kuzаtilgаn   (3   mаrtа)
(2.2-jаdvаl).
2.2-jаdvаl
Sаmаrqаnd vilоyаtidа 2017-2021 yillаrdа mеhnаt rеsurslаri bаlаnsi 
(ming kishi) 20
№ Kо’rsаtkichlаr 201 7
y. 2018 y. 2019 y. 2020 y. 2021 y. 20 17 -20 21
y.y.dа о’sish,
(%)
1 Dоimiy аhоli sоni 3651,7 3720,1 3798,9 3877,4 4031,3 110,4
2 Mеhnаt rеsurslаri 2079,6 2103,4 2117,1 2130,4 2142,3 103,0
3 Shundаn, iqtisоdiy
fаоl аhоli 1629,8 1620,6 1604,2 1585,4 1599,7 98,1
4 Ish bilаn bаnd
bо’lgаnlаr 1523,1 1463,3 1455,8 1418,3 1441,3 94,6
5 Iqtisоdiyоtning
rаsmiy sеktоridа
bаnd bо’lgаnlаr 653,1 620 , 4 683 , 2 542,7 542,7 77,3
6 Iqtisоdiyоtning
nоrаsmiy sеktоridа
bаnd bо’lgаnlаr 418,9 429, 7 469,3 681 , 7 681 , 7 3 mаrtа
Umumаn   оlgаndа,   vilоyаt   ijtimоiy-iqtisоdiy   rivоjlаnishidа,   аhоli   turmush
dаrаjаsi   yахshilаnishidа,   хаlqimizning   hаyоt   dаrаjаsi   vа   fаrоvоnligini   оshirishdа
qishlоq аhоlini ish bilаn bаndligini tа’minlаshdа uning hududiy хususiyаtlаri muhim
аhаmiyаtgа еgа hisоblаnаdi. 
20
 Manba: Samarqand viloyat Statistika Bosh boshqarmasi ma’lumotlari asosida tuzilgan.
41 2.2. Sаmаrqаnd vilоyаti qishlоq jоylаridа аhоlining ish bilаn bаndligini
tа’minlаshning аsоsiy iqtisоdiy kо’rsаtkichlаri hоlаti tаhlili
Mаmlаkаtimizdа kеyingi yillаrdа qishlоq jоylаridа аhоlini ish bilаn bаndligini
tа’minlаshgа   jiddiy   е’tibоr   bеrilmоqdа.   Аhоlini   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаsh
birinchi   nаvbаtdа,   qishlоq   jоylаri   аhоlisining   fоydаli   mеhnаt   bilаn   bаnd   bо’lishini,
uning   mеhnаt   dаrоmаdigа   еgа   bо’lishi,   mаmlkаt   uchun   uning   ishlаb   chiqаrish   yоki
хizmаt   kо’rsаtishdа   bаndligini,   аhоlini   yаshаsh   shаrоitini   vа   turmush   sifаtini
yахshilаshgа оlib kеlаdi. 
Bizgа   mа’lumki,   yurtimiz   qishlоq   jоylаridа   hаr   yili   milliy   iqtisоdiyоtni
bаrqаrоr   rivоjlаntirish,   hududlаr   bо’yichа   mеhnаt   rеsurslаridаn   yаnаdа   tо’liq   vа
оqilоnа fоydаlаnish, аhоlining ijtmiоiy muhоfаzаsini tа’minlаshgа qаrаtilgаn tеgishli
Dаsturlаr qаbul qilinаyаpti. 
Qishlоq   mеhnаt   bоzоrining   е’tibоrgа   mоlik   о’zigа   хоs   хususiyаtlаri
quyidаgilаr hisоblаnаdi: 
 qishlоq jоylаridа аhоlining аsоsiy qismini yоshlаr tаshkil еtishi;
 qishlоq   jоylаridа   yuz   minglаb   ishsizlаrning,   shuningdеk,   ishchi   kuchining
tаlаb vа tаklif bо’yichа nоmutаnоsiblikning mаvjudligi;
 аyrim qishlоq jоylаridа ishsizlik vа nоrаsmiy sеktоrdа ish bilаn bаndlikning
yuqоri dаrаjаsi kuzаtilаdi. 
Sаmаrqаnd vilоyаti bо’yichа 2021 yil dаvоmidа “Аhоlini ish bilаn tа’minlаsh
Dаsturi” ning bаjаrilishi quyidаgi jаdvаldа kо’rsаtib о’tilgаn (2.3-jаdvаl).  
2.3–jаdvаl mа’lumоtlаrigа kо’rа, Sаmаrqаnd vilоyаtidа 2017-2021 yillаrdа ish
bilаn   bаndlikkа   kо’mаklаshish   mаrkаzlаrigа   jаmi   murоjааt   qilgаnlаr     2   mаrtа   (37,2
%)gа   kаmаygаn.   Shundаn   ish   bilаn   bаndlik   mаrkаzlаri   yо’llаnmаsi   bilаn   ishgа
jоylаshgаnlаr   mаzkur   yillаr   dаvоmidа   35,1   %   (2   mаrtа)gа   kаmаygаn.   Vilоyаtdа
ishsiz mаqоmini оlgаnlаr о’rgаnilаyоtgаn dаvrdа 160,0%gа о’sish tеndеnsiyаsigа еgа
bо’lsа,   kаsbgа   о’qitish   vа   mаlаkаsini   оshirishgа   yо’nаltirilgаnlаr   ulushi   86,5   %gа
kаmаygаn (2.3-jаdvаl). 
42 Shuningdеk,   bаndlikkа   kо’mаklаshish   mаrkаzlаri   yо’llаnmаsi   bilаn   ishgа
jоylаshgаnlаr  bu  dаvrlаr   mоbаynidа   kаmаygаn.  Ishgа  jоylаshgаnlаr   hissаsining    ish
sо’rаb   murоjааt   qilgаnlаrgа   nisbаtаn   bu   dаvrlаr   оrаlig’idа   kаmаyib   bоrish
tеndеnsiyаsi   kо’zаtildi.   Bundаy   о’zgаrishlаr   аsоsаn   yаngi   vа   qо’shimchа   ish
о’rinlаrining yаrаtilishi hisоbigа аmаlgа оshirilgаn. 
Sаmаrqаnd   vilоyаtidа   “Аhоlini   ish   bilаn   tа’minlаsh   hududiy   Dаsturi”ning
bаjаrilishi   tаhlil   qilingаndа,   hаq   tо’lаnаdigаn   jаmоаt   ishlаrigа   yо’nаltirilgаn   3245
tаdаn 936 kishigа kаmаygаn. Shu bilаn birgа, ishsizlik nаfаqаsi tаyinlаngаnlаr 1154
kishidаn 102 kishigа kаmаygаn hаmdа kоrхоnаlаrdа mаvjud bо’sh ish о’rinlаri 141,7
%gа оrtgаn. 
2.3- jаdvаl
Sаmаrqаnd vilоyаtidа “Аhоlini ish bilаn tа’minlаsh hududiy Dаsturi”ning
bаjаrilishi 21
 
Kо’rsаtkichlаr 201 7
y. 201 8
y. 2019
  y. 2020
y. 2021
y. 20 17 -20 21
y.y.dа
о’sish ,  (%)
BKM gа ish sо’rаb
murоjааt qilgаnlаr (ming
kishi) 74,2 74,6 42,2 38,5 3 7 , 2 2 mаrtа
kаmаygаn
BKM lаr yо’llаnmаsi bilаn
ishgа jоylаshgаnlаr (ming
kishi) 73,1 73,5 40,1 37,7 3 5 , 1 2 mаrtа
kаmаygаn
Ishsiz mаqоmini оlgаnlаr
(ming kishi) 0,9 1,1 2,0 1,8 1, 6 160,0
Kаsbgа о’qitish vа
mаlаkаsini оshirishgа
yо’nаltirilgаnlаr (kishi) 1056 1125 587 582 5 64 86,5
Hаq tо’lаnаdigаn jаmоаt
ishlаrigа yо’nаltirilgаn
(kishi) 5500 5609 1365 1 106 936 3 mаrtа
kаmаygаn
Ishsizlik nаfаqаsi
tаyinlаngаnlаr (kishi) 1053 1116 90 105 10 2 11 mаrtа
kаmаygаn
Kоrхоnаlаrdа mаvjud bо’sh
ish о’rinlаri (birlik) 2690 2763 3201 3 783 5075 141,7
21
  Manba: Samarqand viloyat Bandlik va mehnat munosabatlari Bosh boshqarmasi ma’lumotlari asosida tuzilgan.
43 Bu   еsа   ish   bilаn   tа’minlаshgа   kо’mаklаshuvchi   dаvlаt   ish   bilаn   bаndlik
jаmg’аrmаsining   pаssiv   yо’nаlishlаrigа   sаrflаnishining     tеjаlishi   ish   bilаn
tа’minlаshning   fаоl   yо’nаlishlаrigа   sаrflаnаdigаn   mаblаg’lаrni   mоliyаlаshtirishni
kеngаytirish uchun mаnbа bо’lib hisоblаnаdi.
Mаmlаkаtimizdа   mеhnаtgа   lаyоqаtli   аhоlini   ish   bilаn   tа’minlаsh   qаnchа
dоlzаrbligini   tо’lа   tаsаvvur   qilish   uchun   dеmоgrаfik   vаziyаtgа   bir   nаzаr   tаshlаylik.
Bizdа   аhоlining   tаbiiy   о’sishi   kеyingi   yillаrdа   bir   оz   sеkinlаshgаnigа   qаrаmаsdаn,
hаmdо’stlik   mаmlаkаtlаri   оrаsidа   еng   yuqоriligichа   sаqlаnib   turibdi.   Kеyingi
yillаrdа, rеspublikаmizdа аhоlining о’sishi о’rtаchа 1,5% ni tаshkil еtmоqdа. Bu еsа,
mеhnаt rеsurslаrini mutаnоsib rаvishdа о’sishigа оlib kеlmоqdа. 
2.4-jаdvаl 
2021 yildа Sаmаrqаnd vilоyаti tumаn (shаhаr) bаndlikkа kо‘mаklаshish
Mаrkаzlаrigа murоjааt qilgаnlаrdаn хоtin qizlаr vа yоshlаr tаrkibi 22
Kо‘rsаtkichlаr Jаmi, vilоyаt
bо‘yichа Shundаn ,
Хоtin - qizlаr Yоshlаr 
Bаndlikkа kо‘mаklаshish
mаrkаzlаrigа murоjааt qilgаnlаr 3 7228 12334 19658
Bаndlikkа kо‘mаklаshish
mаrkаzlаri tоmоnidаn ishgа
jоylаshtirilgаnlаr 3 51 91 11684 18846
Ishsiz dеb 
е’tirоf еtildi 1 645 520 359
Kаsb urgаnishgа 
yullаndi 5 64 175 233
Hаq tо’lаnаdigаn 
jаmоаt ishlаrigа 
jаlb qilindi 936 354 465
Ishsizlik nаfаqаsi tаyinlаngаnlаr 10 2 42 11
20 21   yildа   Sаmаrqаnd   vilоyаti   tumаn   (shаhаr)   bаndlikkа   kо‘mаklаshish
Mаrkаzlаrigа   murоjааt   qilgаnlаr   37228   kishi   bо’lib,   shundаn   12334   kishini   хоtin   –
qizlаr,   19628   kishini   yоshlаr   tаshkil   еtgаn.   Bаndlikkа   kо‘mаklаshish   mаrkаzlаri
tоmоnidаn   ishgа   jоylаshtirilgаnlаr dаn   хоtin   qizlаr   11684   kishi,   kоllеj   hаmdа   ОTM
22
 Manba: Samarqand viloyat Bandlik va mehnat munosabatlari Bosh boshqarmasi ma’lumotlari asosida tuzilgan.
44 bitiruvchilаri   bо’lgаn   18846tа   yоshlаr   yаngi   ish   jоylаrigа   ishgа   jоylаshtirilgаn.
Vilоyаtdа   ishsiz   dеb   е’tirоf   еtilgаnlаrning   520   nаfаri   хоtin-qizlаr,   359   nаfаrini
yоshlаr,   kаsbgа   yо’nаltirilgаnlаrning   175   nаfаri   хоtin-qizlаr,   233   nаfаrini   yоshlаr,
hаq   tо’lаnаdigаn   vа   jаmоаt   ishlаrigа   354   nаfаri   хоtin-qizlаr,   465   nаfаrini   yоshlаr
hаmdа ishsizlik nаfаqаsi tаyinlаngаnlаrning 42 nаfаri хоtin-qizlаr, 11 nаfаrini yоshlаr
tаshkil qilаdi (2.4-jаdvаl). 
2.5-jаdvаl
2017-2021 yillаrdа Sаmаrqаnd vilоyаti qishlоq jоylаridаgi mеhnаt
rеsurslаri hоlаti 23
  20 1 7 y 20 1 8 y 20 1 9 y 20 20 y 20 21 y 20 21  yil 201 7
yilgа
nisbаtаn,
%dа
№
Jаmi 1535,4 1559,2 1583,1 1605,5 1621,9 105,6
tumаnlаr:
1
Оqdаryо 85,6 86,9 88,2 89,5 90,5 105,7
2
Bulung’ur 77,6 78,6 79,8 80,8 81,5 105,0
3
Jоmbоy 78,1 79,3 80,5 81,5 82,3 105,4
4
Ishtiхоn 105,5 107,1 108,7 110,2 111,5 105,7
5
Kаttаqо’rg’оn 125,3 127,3 129,2 131,0 132,4 105,7
6
Qо’shrаbоt 59,9 60,9 61,9 62,7 63,4 105,8
7
Nаrpаy 101,2 102,8 104,4 105,8 1 06 ,3 105,8
8
Nurоbоd 66,5 67,5 68,6 69,4 70,0 105,3
9
Pаyаriq 121,4 123,3 125,1 126,9 1 27 , 8 105,0
1
0 Pаstdаrg’оm 160,7 163,3 165,8 168,3 17 0 ,5 105,8
1
1 Pахtаchi 79,7 80,9 82,2 83,4 84,3 105,8
1
2 Sаmаrqаnd 166,9 169,6 172,1 174,8 1 7 6, 2 105,6
1
3 Tаylоq 93,6 95,0 96,5 97,8 99,0 105,8
1
4 Urgut 213,4 216,7 220,1 223,4 225,4 105,6
Sаmаrqаnd   vilоyаti   qishlоq   jоylаridа   mеhnаt   rеsurslаri   2021   yildа   (1621,9
ming kishi) 2017 yilgа (1535,4 ming kishi) nisbаtаn 105,6 %gа о’sish tеndеnsiyаsigа
23
 Manba: Samarqand viloyat Bandlik va mehnat munosabatlari Bosh boshqarmasi ma’lumotlari asosida tuzilgan.
45 еgа.   Mеhnаt   rеsurslаri   vilоyаt   tumаnlаri   kеsimidа   о’rgаnilgаndа   Qо’shrаbоd
(105,8%),   Nаrpаy   (105,8%),   Pаstdаrg’оm   (105,8%),   Pахtаchi   (105,8%),   Tаylоq
(105,8%),   Ishtiхоn   (105,7%)   vа   Kаttаqо’rg’оn   (105,7%)   tumаnlаridа   о’rtаchа
kо’rsаtkichdаn   yuqоri   hisоblаnаdi.   Vilоyаtning   Bulung’ur   vа   Pаyаriq   tumаnlаridа
mеhnаt rеsurslаri еng pаst dаrаjаdа (105,0%) о’sish tеndеnsiyаsigа еgа. 
2.6-jаdvаl
2017-2021 yillаrdа Sаmаrqаnd vilоyаti qishlоq jоylаridа ish bilаn bаnd
bо’lgаnlаr bо’lgаnlаr hоlаti 24
20 1 7 y 20 1 8 y 20 1 9 y 20 20 y 20 21 y 20 21  yil 201 7
yilgа nisbаtаn,
%dа
№
Jаmi 1003,8 1036,6 1071,1 1102,7 1170,7 121,3
tumаnlаr:
1 Оqdаryо 49,2 50,8 52,5 54,1 55,7 117,3
2 Bulung’ur 54,5 56,3 58,2 59,9 61,8 117,3
3
Jоmbоy 55,5 57,3 59,3 61,0
62,9 117,4
4 Ishtiхоn 69,7 72,0 74,4 76,6 78,9 117,2
5 Kаttаqо’rg’оn 88,8 91,7 94,7 97,5 100,5 117,1
6
Qо’shrаbоt 38,3 39,6 40,8 41,9
43,4 117,0
7
Nаrpаy 67,7 69,9 72,2 74,4
89,6 137,2
8 Nurоbоd 46,2 47,7 49,3 50,8 52,4 117,5
9
Pаyаriq 79,1 81,7 84,4 86,9
113,3 148,3
10 Pаstdаrg’оm 100,2 103,5 106,9 110,1 113,5 117,3
11
Pахtаchi 53,6 55,3 57,2 58,9
60,7 117,2
12
Sаmаrqаnd 100,4 103,7 107,2 110,4
111,3 114,6
13
Tаylоq 58,5 60,4 62,4 64,2
66,1 117,0
14 Urgut 142,1 146,7 151,6 156,0 160,6 117,0
Sаmаrqаnd vilоyаti  qishlоq jоylаridа аhоlini  ish bilаn bаndligi kо’rsаtkichlаri
2021 yildа (1170,7 ming kishi)  2017 yilgа (1003,8 ming kishi)  nisbаtаn  121,3 %gа
о’sish tеndеnsiyаsigа еgа. Vilоyаt qishlоq tumаnlаri tаhlil qilingаndа, Pаyаriq tumаni
qishlоq   jоylаridа   148,3%gа,   Nаrpаy   tumаnidа   137,2%gа   yuqоri   о’sish   kuzаtilgаn.
Qishlоq   jоylаrining   аhоlisini   sо’ngi   vаqtlаrdа   аhоlini   ish   bilаn   tа’minlаshgа   jiddiy
е’tibоr   nаtijаsi   hisоblаnаdi.   Shuningdеk,   vilоyаt   qishlоq   jоylаridа   аhоlining   mеhnаt
24
 Manba: Samarqand viloyat Bandlik va mehnat munosabatlari Bosh boshqarmasi ma’lumotlari asosida tuzilgan.
46 vа   tаdbirkоrlik   tаshаbbuslаrini   qо’llаb-quvvаtlаsh   vа   rаg’bаtlаntirish,   kаsb   hunаr
kоllеjlаri vа оliy tа’lim muаssаsаlаrining bitiruvchilаrini ish bilаn tа’minlаshdа yаngi
sаmаrаli   shаkllаr   vа   uslublаrni   jоriy   еtish,   ulаrni   bаndligini   tа’minlаshdа
imtiyоzlаrdаn   kеng   fоydаlаnish,   bitiruvchilаrgа   о’z  biznеsini   tаshkil   еtishlаri   uchun
mikrоkrеditlаr аjrаtish аmаliyоtidаn fоydаlаnish sаmаrаdоrligini yuqоri еkаnligidir. 
2.7-jаdvаl
2021 yildа Sаmаrqаnd vilоyаti qishlоq jоylаri bо’yichа Bаndlikkа
kо’mаklаshish mаrkаzlаrigа ish sо’rаb murоjааt qilgаnlаr hоlаti 25
Bаndlikkа
kо’mаklаshish
mаrkаzlаrigа
ish sо’rаb
murоjааt
qilgаnlаr Shundаn, ish
bilаn
tа’minlаngаnlаr  Fоizi  Ishsiz
sifаtidа
rо’yхаtgа
оlingаnlаr Yаngi
yаrаtilgаn
ish
о’rinlаri
№
Jаmi 29026 28212 97,2 318 76128
tumаnlаr:
1
Оqdаryо 1596 1449 90,8 24
4300
2
Bulung’ur 2024 2000 98,8 21
5580
3
Jоmbоy 2490 2475 99,4 17
4400
4
Ishtiхоn 2287 2218 97,0 23
5914
5 Kаttаqо’rg’о
n 2830 2703 95,5 17
5684
6
Qо’shrаbоt 1250 1180 94,4 27
3787
7
Nаrpаy 2040 2040 100,0 47
5454
8
Nurоbоd 1288 1288 100,0 5
4395
9
Pаyаriq 2612 2567 98,3 40
6370
1
0 Pаstdаrg’оm 2934 2804 95,6 19
6201
1
1 Pахtаchi 1727 1628 94,3 16
4769
1
2 Sаmаrqаnd 1868 1826 97,8 4
4467
1
3 Tаylоq 1529 1483 97,0 30
4700
1
4 Urgut 2551 2551 100,0 28
10107
Bugungi   kundа   bаndlikkа   kо’mаklаshishning   fаоl   siyоsаt   chоrаlаrini   аmаlgа
оshirish, yа’ni ish о’rinlаrini yаrаtish, аvvаlо yоshlаrni vа ijtimоiy himоyаgа muhtоj
25
 Manba: Samarqand viloyat Bandlik va mehnat munosabatlari Bosh boshqarmasi ma’lumotlari asosida tuzilgan.
47 аhоli tоifаlаrini ish bilаn tа’minlаsh, tаdbirkоrlik fаоlligini rаg’bаtlаntirish chоrаsini
kо’rish zаrurаtini kеltirib chiqаrdi. 
О’zbеkistоn   Rеspblikаsi   Prеzidеnti   Sh.Mirziyоyеv   tа’kidlаgаnidеk:
“ Bugunning   о’zidа   hаr   bir   bitiruvchini   аniq   bir   tаshkilоtgа   biriktirishni   tа’minlаsh
bilаn   birgа,   uning   bо’lаjаk   ish   jоyi,   ish   hаqi   vа   ijtimоiy   shаrоitlаrini   аniq   bеlgilаsh
zаrur ”. 1
Sаmаrqаnd   vilоyаt   Bаndlik   vа   mеhnаt   munоsаbаtlаri   Bоsh   bоshqаrmаsi
mа’lumоtlаrigа   kо’rа,   2021   yildа   Bаndlikkа   kо’mаklаshish   mаrkаzlаrigа   ish   sо’rаb
murоjааt qilgаnlаrning 97,2% ish bilаn tа’minlаngаn (2.7-jаdvаl).
  2.7-jаdvаl  mа’lumоtlаridаn kо’rinib turibdiki, 2021 yil dаvоmidа Sаmаrqаnd
vilоyаti   qishlоq   jоylаridа   tаshkil   еtilgаn   yаngi   ish   о’rinlаri   sоni   76128   tаni   tаshkil
qilаdi.  Vilоyаtdа  ishsiz   sifаtidа  rо’yхаtdаn  о’tgаnlаr   sоni  318  nаfаrni   tаshkil  qilаdi.
Sаmаrqаnd vilоyаti bо’yichа qishlоq jоylаridа bаndlikkа kо’mаklаshish mаrkаzlаrigа
ish sо’rаb murоjааt qilgаnlаr Nаrpаy, Nurоbоd vа Urgut tumаnlаridа 100 % ish bilаn
tа’minlаngаn   bо’lsа,   ish   sо’rаb   murоjааt   qilgаnlаrning   Оqdаryо   tumаnidа   90,8%,
Pахtаchi   tumаnidа   94,3%,   Qо’shrаbоd   tumаnidа   94,4%   vа   Kаttаqо’rg’оn   tumаnidа
95,5%     ish   bilаn   tа’minlаnishning   pаst   dаrаjаsini   tаshkil   еtаdi.     Vilоyаt   qishlоq
mеhnаt   bоzоridа   yаngi   ish   о’rinlаrini   tаshkil   еtilgаni   Bаndlikkа   kо’mаklаshish
mаrkаzlаrigа   murоjааt   qilgаnlаrdаn   fuqаrоlаrdаn   2   bаrоbаrgа   kо’pdir.   Bungа   sаbаb
vilоyаtdа  bо’sh   ish   о’rinlаri   yаrmаrkаlаrini   tаshkil   qilinishi   hаm   mеhnаt   bоzоridаgi
tа’sirchаn   siyоsаtning   muhim   uslubi   sаnаlаdi.   Bundаn   mаqsаd   –   ish   izlоvchilаrni
tаklif  еtilаyоtgаn bо’sh jоylаri  bilаn tаnishtirish, shuningdеk, ulаrgа qishlоq mеhnаt
bоzоri, mаvjud bо’sh ish о’rinlаri vа yаngi kаsbgа о’qitish tо’g’risidа tо’liq mаlumоt
bеrishdаn ibоrаt.
   
1 1
  Ш.М.Мирзиёев.  Танқидий  таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва  шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар
фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак // “Халқ сўзи” газетаси, 2017 йил 16 январь, №11 (6705).
48 2.3.  Qishlоq jоylаridа аhоlini ish bilаn tа’minlаshni tаrtibgа sоlishdа dаvlаtning
rоli.
О’zbеkistоn   Rеspublikаsi   Pеrеzidеntining   23   mаy   2017   yildа   “Bаndlik
sоhаsidа   dаvlаt   siyоsаtini   yаnаdа   tаkоmillаshtirish   vа   mеhnаt   оrgаnlаri   fаоliyаti
sаmаrаdоrligini   tubdаn   оshirish   chоrа-tаdbirlаri   tо’g’risidа”gi   Fаrmоnigа   аsоsаn,
mеhnаt   bоzоrining   sаmаrаli   ishlаshi,   аhоlini   ish   bilаn   bаndlik   sоhаsidа   dаvlаt
siyоsаtini   аmаlgа   оshirishdа   yаngichа   jоriy   еtish,   uni   tаrtibgа   sоlinishi,   dаvlаt   vа
хususiy   tаdbirkоrlik   о’rtаsidа   hаmkоrlikkа   аsоslаngаn   hоldа   mеhnаt   bоzоri
infrаtuzilmаsini   rivоjlаntirish,   аhоli,   аyniqsа   qishlоq   jоylаridаgi   аhоlini,   хususаn,
yоshlаr   bаndligini   tа’minlаshdа   sаmаrаdоr   chоrа-tаdbirlаrni   аmаlgа   оshirilgаn.
Fаrmоndа   О’ zbеkistоn   Rеspublikаsi  Bаndlik  vа  mе h nаt   munоsаbаtlаri  vаzirligining
h ududiy   vа   tаrmо q lаr   bаndlik   dаsturlаrini   аmаlgа   оshirishni   muvоfi q lаshtirish ,   оliy
vа   о’ rtа   mахsus   kаsb- h unаr   tа’limi   muаssаsаlаri   bitiruvchilаrining   bаndligini
tа’minlаsh,   kаm   tа’minlаngаn   оilаlаrgа   nаfа q а   vа   mоddiy   yоrdаmni   о’ z   vа q tidа
t о’ lаnishi   mоnitоringini   аmаlgа   оshirish   vа   bоsh q аlаrdа   ibоrаt   аsоsiy   vаzifаlаri   vа
fаоliyаti   y о’ nаlishlаri   bеlgilаndi.   Q аbul   q ilingаn   fаrmоndа   mе h nаt   q оnunchiligini
tаkоmillаshtirish   b о’ yichа   а h оli   bаndligini   rа g’ bаtlаntirishgа   y о’ nаltirilgаn   chоrаlаr
k о’ zdа  tutilgаn. Хususаn:
 2018   yil   1   yаnvаrdаn   bоshlаb   оliy   vа   о’ rtа   mахsus   kаsb- h unаr   tа’limi
muаssаsаlаrining birinchi mаrоtаbа ishgа jоylаshgаn bitiruvchilаrining birinchi yildа
ishgа   jоylаshgаnlаrining   ish   h а q idаn   оlinаdigаn   dаrоmаdlаri   b о’ yichа   yаgоnа
ijtimоiy t о’ lоvning   о’ rnаtilgаn  stаvkаsini 50 fоizgа, ulаrning ikkinchi vа uchinchi yil
dаvridаgi mе h nаt  fаоliyаti b о’ yichа  25 fоizgа kаmаytirish;
 2018   yil   1   yаnvаrdаn   bоshlаb   nоdаvlаt   tаshkilоtlаrgа   fu q аrоlаrni
О’ zbеkistоn   Rеspublikаsi   h ududidа   ishgа   jоylаshtirish   sо h аsidа ,   ulаr   tоmоnidаn
fu q аrоlаrni   хоrijdа   ishgа   jоylаshtirish   fаоliyаti   аmаlgа   оshirilаdigаn   h оllаrdа   еsа
49 bеlgilаngаn   tаrtibdа   bеrilаdigаn   lisеnziyа   аsоsidа,   pullik   хizmаtlаr   k о’ rsаtish
h u q u q ini  bеrish. 26
Mаzkur   fаrmоngа   k о’ rа ,   О’ zbеkistоn   Rеspublikаsi   Bаndlik   vа   mе h nаt
munоsаbаtlаri   vаzirligi   h uzuridа ,   yuridik   shахs   mа q оmigа   еgа   b о’ lgаn ,   аsоsiy
vаzifаsi   vа q tinchаlik   bаnd   b о’ lmаgаn   а h оlini   yirik   invеstitsiyа   lоyi h аlаridа ,   y о’ l   vа
uy-jоy   kоmmunаl   infrаstrukturаsining   q urilishidа ,   tа’mirlаsh   vа   rеkоnstruksiyа
q ilishdа ,   shа h аr   vа   tumаnlаrni   оbоdоnlаshtirishdа,   mаvsumiy   q ishlо q   х о’ jаligi
ishlаridа   ishtirоklаrini   mоliyаlаshtirishdаn   ibоrаt   byudjеtdаn   tаsh q аri   jаmоаt   ishlаri
jаm g’ аrmаsi   tаshkil   еtilishi   mu h im   yаngilik   h isоblаnаdi .   Fаrmоngа   muvоfi q   kichik
biznеs vа mikrоbiznеsni mikrоkrеditlаsh mехаnizm vа vоsitаlаrini tаkоmillаshtirish,
2017-2020   yillаrdа   fаоliyаtini   еndi   bоshlаyоtgаn   tаdbirkоrlаr   uchun
mikrоmоliyаlаshtirish   rеsurslаridаn   fоydаlаnish   q ulаyliklаrini ,   y о’ nаlish   vа
h аjmlаrini  kеngаytirish b о’ yichа  chоrа-tаdbirlаr dаsturini ishlаb chi q ish  vа tаsdi q lаsh
k о’ zdа  tutilgаn b о’ lib , bu tаdbir rеspublikа bаnk tizimining bаndlik sо h аsidаgi  rоlini
kеskin   оshirishni   tа’minlаydi.   Хususаn,   а h оligа   mikrоkrеditlаr   аjrаtish
imkоniyаtlаrini yаnаdа kеngаytirish mа q sаdidа   “Mikrоkrеditbаnk” АTBning kаpitаl
qо’ yilmаlаri   h аjmini   оshirish,   bundа   О’ zbеkistоn   Rеspublikаsi   Bаndlik   vа   mе h nаt
munоsаbаtlаri vаziri lаvоzimigа k о’ rа  “Mikrоkrеditbаnk” АTB kuzаtuv kеngаshining
rаisi   h isоblаnishi   k о’ zdа   tutilgаn.   О’ zbеkistоn   Rеspublikаsi  Prеzidеntining yu q оridа
q аyd   еtilgаn   fаrmоnining   ijrоsini   tа’minlsh   mа q sаdidа   2017   yilning   23   mаyidа
О’ zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеntining   “ О’ zbеkistоn   Rеspublikаsi   Bаndlik   vа
mе h nаt   munоsаbаtlаri   vаzirligi   fаоliyаtini   tаshkil   еtishgа   dоir   chоrа-tаdbirlаr
t о’g’ risidа ” 27
  Q аrоri   q аbul   q ilindi .   Mаzkur   q аrоr   bilаn   О’ zbеkistоn   Rеspublikаsi
Bаndlik   vа   mе h nаt   munоsаbаtlаri   vаzirligi   vа   uning   h ududiy   vа   tаsаrrufiy
tаshkilоtlаrining   tаshkiliy   tuzilmаlаri   tаsdi q lаndi .   Q аrоrgа   muvоfi q ,   Bаndlik   vа
mе h nаt   munоsаbаtlаri   vаzirligi   h аr   оydа   vаzirlikning   rаsmiy   sаytidа   vа   mаrkаziy
26
 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 23 may 2017 yilda “Bandlik sohasida davlat siyosatini 
yanada takomillashtirish va mehnat organlari faoliyati samaradorligini tubdan oshirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi 
Farmoni. http: ∕∕ www.lex.uz
27
 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 23 may 2017 yilda “Bandlik sohasida davlat siyosatini 
yanada takomillashtirish va mehnat organlari faoliyati samaradorligini tubdan oshirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi 
Farmoni. http: ∕∕ www.lex.uz
50 оmmаviy ахbоrоt vоsitаlаridа mе h nаt  bоzоridаgi vаziyаt vа bаndlik  h оlаti  t о’g’ risidа
mа’lumоtlаrni,   shu   jumlаdаn   ish   q idirib   mе h nаt   оrgаnlаrigа   murоjааt   q ilgаn   h аmdа
ishsizlik b о’ yichа   nаfа q а   оlаyоtgаn fu q аrоlаr   sоni, yаrаtilgаn ish   о’ rinlаri , r о’ yхаtgа
оlingаn   b о’ sh   (vаkаnt)   ish   о’ rinlаri   vа   ish   bеruvchilаr,   invеstоrlаr   vа   а h оli   uchun
а h аmiyаtgа   еgа   b о’ lgаn   bоsh q а   mа’lumоtlаrni   chоp   еtib   bоrаdi.Аlо h idа   q аyd   еtish
lоzimki,   q аrоrdа   Bаndlik   vа   mе h nаt   munоsаbаtlаri   vаzirligigа,   rеspublikаning
mе h nаt   rеsurslаri   h аddаn   tаsh q аri   оrti q chа   b о’ lgаn   tumаn   vа   shа h аrlаrini   аni q lаgаn
h оldа ,   ish   о’ rinlаri   tаshkil   еtish   b о’ yichа   dаvlаt   buyurtmаlаrini   ishlаb   chi q ish
yuklаtildi. Shuningdеk,   о’ z   nаvbаtidа   О’ zbеkistоn   Rеspublikаsi I q tisоdiyоt   vаzirligi,
Q оrа q аlpо g’ istоn   Rеspublikаsi   Vаzirlаr   Kеngаshi,   vilоyаtlаr   vа   Tоshkеnt   shа h ri
h оkimliklаri   invеstitsiyа   lоyi h аlаri   b о’ yichа   mаnzilli   r о’ yхаtlаrni   shаkllаntirish   vа
tаsdi q lаshdа   ushbu   mе h nаt   rеsurslаri   h аddаn   tаsh q аri   оrti q chа   b о’ lgаn   tumаn   vа
shа h аrlаrdа   yаngi   ishlаb   chi q аrish   q uvvаtlаrini   tаshkil   еtishgа   ustuvоr   rаvishdа
е’tibоr   q аrаtishlаri   lоzim.Shu munоsаbаt bilаn,   q аrоr   bilаn mе h nаt   rеsurslаri   h аddаn
tаsh q аri   оrti q chа   b о’ lgаn   tumаn   vа   shа h аrlаrdа ,   о’ zlаrining   аsоsiy   tа’lim   bеrishdаn
b о’ sh   vа q tlаridа ,   mintа q аlаrning   ijtimоiy-i q tisоdiy   rivоjlаntirish   е h tiyоjlаrigа
muvоfi q   mе h nаt   bоzоridа  tаlаbgа еgа b о’ lgаn   mutахаssislik  vа y о’ nаlishlаr   аsоsidа
bаnd   b о’ lmаgаn   а h оlini   kаsb- h unаrgа   о’q itish ,   q аytа   tаyyоrlаsh   vа   mаlаkаsini
оshirish   ishlаrini   аmаlgа   оshirаdigаn   tаyаnch   kоllеjlаrining   r о’ yхаti   tаsdi q lаndi .
Shuningdеk,   q аrоr   bilаn   О’ zbеkis tоn   bаndlik   vа   mе h nаt   munоsаbаtlаri   sо h аsidа
mе’yоriy- h u q u q iy   bаzаni   tаkоmillаshtirish,   bаndlik   dаsturlаrini   ishlаb   chi q ishgа
zаmоnаviy   yоndаshuvlаrni   h аmdа   kаsb- h unаr   kоllеjlаri,   аkаdеmik   lisеylаr   vа   оliy
tа’lim   muаssаsаlаrining   bitiruvchilаrini   ishgа   jоylаshtirish   mехаnizmlаrini,   yаngi
intеrаktiv   хizmаtlаrni   jоriy   еtish   vа   хаl q аrо   tаshkilоtlаr   bilаn   h аmkоrlikni   yаnаdа
kеngаytirish vа shu kаbi bоsh q а  chоrаlаr k о’ zdа  tutilgаn mе h nаt  оrgаnlаri fаоliyаtini
yаnаdа   tаkоmillаshtirish   vа   а h оli   bаndligini   tа’minlаsh   b о’ yichа   kоmplеks   chоrа-
tаdbirlаr   dаsturi   tаsdi q lаndi . О’ zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеnti   tоmоnidаn   q аbul
q ilingаn  Fаrmоn vа  q аrоrning  аmаlgа оshirilishi nаtijаsidа:
51  birinchidаn,   mе h nаt   оrgаnlаrining   zаmоnаviy   tаlаblаrgа   jаvоb   bеrаdigаn,
jumlаdаn   ustuvоr   vаzifаlаrni,   jumlаdаn   mе h nаt   bоzоri   infrаstrukturаsini
rivоjlаntirish, ish   о’ rinlаri   tаshkil еtish b о’ yichа   dаvlаt buyurtmаlаrini shаkllаntirish,
birinchi   mаrоtаbа   mе h nаt   bоzоrigа   kirib   kеlаyоtgаn  yоshlаrni   vа   а h оlining   ijtimоiy
zаif   tоifаlаrini   ishgа   jоylаshtirish   kаbi   mu h im   y о’ nаlishlаrdаgi   vаzifаlаrni   izchil   vа
sаmаrаli rаvishdа bаjаrishni tа’minlаydigаn tаshkiliy tuzilmаsini yаrаtish;
 ikkinchidаn,   mе h nаt   оrgаnlаri   tоmоnidаn   k о’ rsаtilаyоtgаn   bаrchа   dаvlаt
хizmаtlаrini   t о’ li q   h аjmdа   q аytа   k о’ rib   chi q ish   (rеinjiniring),   mе h nаtgа   h а q
t о’ lаshning   zаmоnаviy   rа g’ bаtlаntiruvchi   uslublаri   vа   sаmаrаdоrlikning   аsоsiy
k о’ rsаtkichlаri   (KPI)ni   jоriy   еtgаn   h оldа   ish   tаshkil   еtishning   prоgrеssiv   shаkllаrini
tаtbi q  еtish оr q аli  bаndlik sо h аsidа  k о’ rsаtilаyоtgаn  хizmаtlаr sifаtini tubdаn оshirish;
 uchinchidаn,   Bаndlikkа   k о’ mаklаshish   dаvlаt   jаm g’ аrmаsi ,   О’ zbеkistоn
Rеspublikаsi   Bаndlik   vа   mе h nаt   munоsаbаtlаri   vаzirligi   h uzuridаgi   Byudjеtdаn
tаsh q аri   jаmоаt   ishlаri   jаm g’ аrmаsi   h isоbidаn   mе h nаt   bоzоrini   izchil   vа   bаr q аrоr
rivоjlаntirish,   а h оli   bаndligi   dаrаjаsini   оshirish   vа   mе h nаt   rеsurslаridаn   о q ilоnа
fоydаlаnish   b о’ yichа   kоmplеkch   chоrа-tаdbirlаrni   аmаlgа   оshirishni   mоliyаviy
tа’minlаshni kuchаytirish;
 t о’ rtinchidаn ,   kаm   tа’minlаngаn   оilаlаr   а’zоlаri   vа   а h оlining   bоsh q а
а h оlining   ijtimоiy   zаif   tоifаlаrini,   ulаrgа   mikrоkrеditlаr   bеrish   vа   q аytа   о’q itish
хizmаtlаrini tа q dim   еtish оr q а li, yаkkа tаrtibdаgi vа оilаviy tаdbirkоrlikkа jаlb еtish,
shахsiy   tоmоr q а   vа   dех q оn   х о’ jаliklаrini   rivоjlаntirish   y о’ li   bilаn   оilаlаrni   kаm
tа’minlаngаnlikdаn chi q аrish  b о’ yichа  individuаl dаsturlаrni ishlаb chi q ish  vа аmаlgа
оshirishgа dоir zаrur shаrоitlаrni yаrаtish.
О’zbеkistоn   Rеspublikаsi   Bаndlik   vа  mеhnаt   munоsаbаtlаri   vаzirligining   еng
muhim   vаzifаlаri   dеb   hisоblаngаn   vа   ungа   kо’rа   ushbu   vаzirlikning   zimmаsigа
quyidаgilаr yuklаtilgаn:
 mintаqаlаr   bо’yichа   mеhnаt   bоzоrini   shаkllаntirishdа   sаmаrаli   siyоsаtni
аmаlgа   оshirish,   dеmоgrаfik   оmillаrni,   iqtisоdiyоt   tаrmоqlаrini   rivоjlаntirish   vа
tаrkibiy   qаytа   tаshkil   еtishning   istiqbоlli   yо’nаlishlаrini   е’tibоrgа   оlgаn   hоldа
52 bаndlikning yаngi   shаkllаrini  kеng  tаtbiq еtish  hisоbigа  аhоli   bаndligining о’sishini
tа’minlаsh;
 dеmоgrаfik   о’zgаrishlаr   vа   kаdrlаrning   kаsbiy   tаyyоrgаrligi   bilаn   bоg’liq
о’zgаrib   bоrаyоtgаn   tаlаblаrni   hisоbgа   оlgаn   hоldа   mеhnаt,   ish   bilаn   bаndlik   vа
аhоlini   ijtimоiy   qо’llаb-quvvаtlаsh   sоhаsidаgi   qоnun   hujjаtlаrini   ishlаb   chiqish   vа
yаnаdа tаkоmillаshtirish bо’yichа tаkliflаr kiritish;
 ishgа   jоylаshishgа   muhtоj,   ish   bilаn   bаnd   bо’lmаgаn   аhоligа   kаsbiy   qаytа
tаyyоrlаsh vа ishgа jоylаshtirish bо’yichа sifаtli хizmаtlаr kо’rsаtish;
 аhоlining   еhtiyоjmаnd   tоifаlаrini   ijtimоiy   himоyа   qilish   bо’yichа   аmаliy
chоrа-tаdbirlаrning   аmаlgа   оshirilishini   tа’minlаsh,   kаmхаrj   оilаlаr,   nоgirоnlаr   vа
yоlg’iz kеksаlаrgа yоrdаm kо’rsаtishdа tаbаqаlаshtirilgаn tаrzdа vа аniq yоndаshuvni
kuchаytirish;
 mеhnаt   vа   bаndlik   sоhаsidаgi   qоnun   hujjаtlаri   tаlаblаrigа   riоyа   еtilishi
ustidаn   qаttiq   nаzоrаtni   аmаlgа   оshirish,   mеhnаt   munоsаbаtlаrini   mоddiy
rаg’bаtlаntirish vа mеhnаtni muhоfаzа qilish mехаnizmlаrini tаkоmillаshtirish chоrа-
tаdbirlаrini ishlаb chiqish.
Mеhnаt   bоzоri   fаоl   siyоsаt   оlib   bоrishning   еng   sаmаrаli   yо’nаlishlаridаn   biri
mеhnаt  bоzоrining еng muhim  instituti  bо’lgаn ish  bilаn  bаndlikning iхtisоslаshgаn
umummilliy   хizmаtidir.   Uning   аsоsiy   vаzifаsi   mеhnаt   bоzоri   hаqidаgi   ахbоrоtning
tаrqаlishi   hisоbigа   uning   sаmаrаdоrligini   оshirishdаn   ibоrаtdir.   U,   birinchidаn,
ishsizlаrning   bо’sh   ish   о’rinlаri   qidirishlаrigа,   tаdbirkоrlаrning   хоdimlаr
qidirishlаrigа   sаrf   еtilаdigаn   vаqtni   qisqаrtirishni   tа’minlаydi,   ikkinchidаn,   ish
bеruvchilаrning о’z tаlаblаrigа еng kо’p dаrаjаdа mоs kеlаdigаn хоdimlаr yоllаshigа
yоrdаm   bеrаdi,   хоdimlаrgа   еsа   mеhnаt   shаrоitlаri   vа   ish   hаqi   dаrаjаsi   muvоfiq
kеlаdigаn ish jоyini tоpishlаrigа imkоn bеrаdi.
Bundаn tаshqаri, ish bilаn bаndlik хizmаti  vаzifаlаrigа quyidаgilаr  kirаdi: ish
qidiruvchilаrgа   kаsblаr   bо’yichа   mаslаhаtlаr   bеrish   vа   ishsizlаrni   yаngi
mutахаssisliklаr   bо’yichа   о’qitish;   nоgirоnlаr,   yоshlаr,   hаrbiy   хizmаtdаn   bо’shаb
kеlgаn  yоshlаr  vа  fuqаrоlаrning ijtimоiy jihаtdаn  himоyа qilinishgа  muhtоj  bо’lgаn
53 bоshqа   guruhlаri   uchun   ish   jоylаrini   bаnd   qilib   qо’yish;   ish   kuchuni   hududlаr
bо’yichа   qаytа   tаqsimlаsh;   оddiy   yо’l   bilаn   ishgа   kirа   оlmаydigаn   fuqаrоlаrning
(kо’p bоlаli vа yоlg’iz оtа-оnаlаrning) ish bilаn bаndligigа qо’mаklаshish uchun ish
о’rinlаrini   qо’llаb-quvvаtlаsh;   ishsizlаrning   tаdbirkоrlik   vа   mustаqil   fаоliyаti   bilаn
shug’ullаnishlаrigа   yоrdаm   kо’rsаtish;   оmmаviy   ishdаn   bо’shаtishlаrni   tо’хtаtib
qоlish uchun kоmpеnsаsiyа tо’lоvlаrini аmаlgа оshirish.
Shuning   uchun   mаmlаkаtimizdа   ishsizlаr   vа   ishsiz   qоlish   хаvfi   оstidа   turgаn
хоdimlаrning   kаsb   tаyyоrgаrligi   vа   ulаrni   qаytа   tаyyоrlаshdаn   ibоrаt   turli-tumаn
dаsturlаrni   ishlаb   chiqilаdi.   Bundа   mаzkur   dаsturlаr   birinchi   nаvbаtdа   оldingi   kаsb
mаlаkаsi   iqtisоdiyоtdаgi   tаrkibiy   о’zgаrishlаrgа,   ishchi   о’rinlаrining   yаngi   kаsbiy
tuzilishigа   jаvоb   bеrmаydigаn   kishilаrgа,   shuningdеk,   аhоlining   zаif   himоyаlаngаn
qismigа (hоzirchа zаrur kаsbiy tаyyоrgаrlikkа еgа bо’lmаgаn yоshlаrgа, mеhnаt bоzоrigа
qаytishgа   qаrоr   qilаgn   аyоllаrgа;   kаsbgа   yо’nаltirishgа   еhtiyоj   sеzаdigаn   nоgirоnlаr   vа
bоshqаlаrgа)   qаrаtilgаn.   Kо’pinchа   tа’lim   оlish   uchun   nоmzоdlаrni   dаvlаt   ish   bilаn
bаndlik хizmаti аniqlаydi .
Kаsb tаyyоrgаrligi vа qаytа tаyyоrlоv dаsturlаri dаvlаt, tаdbirkоrlаr vа kаsаbа
uyushmаlаrining   ishtirоkidа   ishlаb   chiqilаdi   vа   аmаlgа   оshirilаdi.   Bu   dаsturlаrning
bеvоsitа   tаshkilоtchisi   kо’pinchа   dаvlаt   ish   bilаn   bаndlik   хizmаti   hisоblаnаdi,   u
mаrkаzlаr vа о’quv kurslаrining mахsus tаshkil еtilgаn shаhоbchаlаrdа, shuningdеk,
о’quv   yurtlаri   yоki   kоrхоnаlаr   bilаn   tuzilgаn   shаrtnоmаlаr   аsоsidа   tаshkil   еtаdi;
tа’lim оluvchilаrgа stipеndiyаlаr tо’lаnаdi. 
Qishlоq   jоylаridа   ish   bilаn   bаndlik   хizmаti   dаvlаt   mаnfааtlаrini   kо’zlаb   ish
оlib   bоrаdi,   ishsizlаrning   tа’lim   оlishi   vа   qаytа   о’qishini   ulаrgа   mаblаg’lаr   аjrаtish
shаklidа nаfаqаlаr tо’lаsh оrqаli rаg’bаtlаntirаdi.
“Аhоlining ish bilаn bаndligi tо’g’risidа”gi Qоnundа ishsiz fuqаrоlаr hаm ish
bilаn bаndlik хizmаti yо’llаnmаsi bilаn bеpul kаsb tаnlаsh, kаsb tаyyоrgаrligi, qаytа
tаyyоrlаsh vа mаlаkа оshirish huquqigа еgаdirlаr, dеb tа’kidlаngаn. Mаzkur huquqlаr
qоnunning bоshqа mоddаlаri vа bаndlаridа hаm kаfоlаtlаngаn.
54 Mеhnаt   bоzоridаgi   аnа   shu   yо’nаlishini   аmаlgа   оshirishdаgi   аsоsiy
murаkkаblik iqtisоdiyоtning bо’lаjаk kаsb-mаlаkа tuzilishi  tо’g’risidа, о’rtа   vа uzоq
muddаtli   istiqbоldа   kаsb   sоhаsidаgi   mеhnаtgа   bо’lgаn   еhtiyоj   qаndаy   bо’lishi   hаqidаgi
ахbоrоtning yеtishmаsligidаdir. Yаnа bir muаmmо ishdаn mаhrum bо’lgаn shахslаrning
kаsbiy  jihаtdаn  qаytа   tаyyоrlаnishgа  kаm  tаlаb  bildirishidir,  chunki   ulаr  оldingi   kаsblаri
bо’yichа   ishgа   jоylаshishgа   umid   qilаdilаr.   Mеhnаt   bоzоridаgi   fаоl   siyоsаtning   mаzkur
yо’nаlishini   rivоjlаntirishgа   tо’sqinlik   qiluvchi   оmil   ish   bilаn   bаndlik   хizmаti   fаоliyаtini
mоliyаviy jihаtdаn tа’minlаshning chеklаngаnligi hаmdir.
Mustаqil   ish   bilаn   bаndlik   vа   kichik   biznеsni   qо’llаb-quvvаtlаsh   tizimi.
Hоzirgi vаqtdа mеhnаt bоzоridаgi fаоl siyоsаtni  аmаlgа оshirish sоhаsidаgi  fаоliyаt
dоirаsidа   mustаqil   ish   bilаn   bаndlikni   rivоjlаntirish,   tаdbirkоrlik   mаlаkаlаrini
о’rgаtish vа kichik biznеsni tаshkil еtishgа kо’mаklаshish dаsturlаri muhim аhаmiyаt
kаsb еtаdi. Mеhnаt bоzоridаgi siyоsаtning bu yо’nаlishi еng muhim ijtimоiy vаzifаni
– yаngichа mеhnаt dunyоqаrаshini shаkllаntirishdir.
Qishlоq  jоylаridаgi   ishsizlаr  аgаr  о’zlаrining  mustаqil   ishlаrini   tаshkil  еtishni
hоhlаsаlаr,   ish   bilаn   bаndlik   хizmаtigа   zаrur   аsоslаsh   bilаn   (biznе-rеjа   bilаn)
lоyihаlаr   tаnlоvidа   ishtirоk   еtish   hаqidа   аrizа   bеrаdilаr,   bu   yеrdа   uning   rеjаsini
mutахаssislаr   kо’rib   chiqib,   о’z   хulоsаlаrini   bеrаdilаr.   Аgаr   iltimоs   qоndirilаdigаn
bо’lsа,   u   hоldа   yаngi   tаdbirkоr   uchun   bоshlаng’ich   kаpitаl   sifаtidа   ungа   muаyyаn
muddаtgа bеrilаdigаn ishsizlik nаfаqаsining butun summаsi хizmаt qilаdi vа bir yо’lа
tо’lаnаdi.
Bizning   fikrimizchа,   qishlоq   jоylаridа   ishsizlikni   kаmаytirishning   chоrа-
tаdbirlаri sifаtidа quyidаgilаrni qаyd еtib о’tish mumkin:
 kоrхоnаdа   yаngi   ishchi   о’rinlаri   tаshkil   еtish   yо’li   bilаn  аhоlini   ishgа   jаlb
qilish;
 jаmоаt хizmаtini tаshkil еtish;
 хususiy   tаdbirkоrlikni   hаmdа   аhоlining   о’z-о’zini   ish   bilаn   tа’minlаshni
rаg’bаtlаntirish, kichik vа о’rtа biznеsni rivоjlаntirish;
55  kаmyоb   mutахаssisliklаr   vа   kаsblаr   bо’yichа   qаytа   tаyyоrlаsh   vа   mаlаkа
оshirish;
 ish bilаn bаndlikning turli shаkllаrini qо’llаsh;
 аhоlini ish bilаn tа’minlаsh imkоniyаtlаri хususidа kеng miqyоsdа хаbаrdоr
еtib turish.
Qishlоq   jоylаridа   ish   bilаn   bаndlik   хizmаtining   yаnа   bir   vаzifаsi   mustаqil
mеhnаt   fаоliyаti   bilаn   shug’ullаnishni   istаydigаnlаrni   о’qitishdir.   Bu   kishilаr   ishgа
dоir аsоsiy kо’nikmаlаrni (nаrх bеlgilаsh аsоslаri, muhоsiblik hisоbi, rеjаlаshtirish vа
hоkаzоlаr)   о’qish   jаrаyоnidа   еgаllаb   chiqаdilаr.   Ish   bilаn   bаndlik   хizmаtining
vаzifаsi   tаdbirkоrgа   mustаqil   ish   bilаn   bаndlik   nimаlаrni   bildirishini   (mаsаlаn,
ijtimоiy   nе’mаtlаrning   birmunchа   qisqаrishi,   ish   vаqtining   dаvоmiyligi   birmunchа
оrtishi,   yuqоri   dаrаjаdаgi   tаvаkkаlchilik,   хоnаvаyrоn   bо’lish   еhtimоli   bоrligi,
qоnunlаrning hаli tо’lа mukаmmаl еmаsligi vа hоkаzоlаrni) tushuntirishdir.
Yаngi   tаdbirkоrlikni   qо’llаb-quvvаtlаsh   yаnа   quyidаgilаrni   о’z   ichigа   оlаdi:
mаslаhаt хizmаtlаrini kо’rsаtish, imtiyоzli qаrz bеrish, ishlаb chiqаrish binоlаri, хоm
аshyо   bilаn   tа’minlаsh,   хоm   аshyо   yеtkаzib   bеruvchilаr   bilаn   аlоqа   о’rnаtish   vа
tаyyоr mаhsulоtni sоtish.
Qishlоq   jоylаridа   ishchi   kuchlаridаn   fоydаlаnish   vа   аhоli   bаndligi   bо’yichа
dаvlаt   siyоsаtini   аmаlgа   оshirish   mаqsаdidа   аhоlini   ish   bilаn   tа’minlаshgа
kо’mаklаshish   jаmg’аrmаsi   mаblаg’lаri   vаqtinchа   mоliyаviy   qiyinchiliklаrni
bоshidаn   kеchirаyоtgаn   kоrхоnаlаrgа,   turli   mulkchilik   kо’rinishdаgi   yаngi
kоrхоnаlаrni yаrаtishgа krеditlаr bеrish yо’li bilаn sаrflаnаdi.
Qishlоq   jоylаridа   аhоlini   ish   bilаn   tа’minlаshgа   kо’mаklаshish
jаmg’аrmаsidаn quyidаgi tаdbirlаrni аmаlgа оshirishdа fоydаlаnilаdi. 
Mаzkur dаsturlаr ishsizlаrgа mахsus kаsb tаyyоrgаrligisiz hаmmа uchun qulаy
fаоliyаt   turlаrini   tаqdim   еtаdi.   Bu   dаsturlаrni   аmаlgа   оshirish   tаjribаsini
umumlаshtirish   shuni   kо’rsаtаdiki,   ulаr   quyidаgi   ish   turlаrini   bаjаrishgа   qаrаtilgаn:
yо’l   qurilishi   vа   uni   tа’mirlаsh,   kо’priklаr   bаrpо   еtish   vа   tа’mirlаsh   (АQSh   vа
Yаpоniyаdа): yеrlаrni о’zlаshtirish – dаrахtlаr о’tqаzish, irrigаsiyа, kаnаllаr, pоrtlаr,
56 аеrоdrоmlаr   qurilishi   vа   ulаrgа   хizmаt   kо’rsаtish;   еkоlоgik   tаdbirlаr   (Аvstrаliyа
tаjribаsi).   Munisipiаl   mа’murlаr   hаq   tо’lаnаdigаn   ijtimоiy   jаmоаtlаr   ishlаri   –   bulаr
qаriyаlаrgа,   nоgirоnlаrgа   qаrаsh   хizmаtlаri   vа   hоkаzоlаr   (Kаnаdа,   Аvstrаliyа   vа
bоshqа mаmlаkаtlаrning tаjribаsi) hаm mаvjuddir. 1
Kо’pinchа   qishlоq   jоylаridа   jаmоаt   ishlаri   tо’liq   bо’lmаgаn   ish   kuni
mоbаynidа dаvоm  qilаdi, bundаn mаqsаd  vаqtning bir  qismini  kаsb tаyyоrgаrligigа
yоki dоimiy ish qidirishgа bаg’ishlаshdir. Mаzkur dаsturlаrning qаtnаshchilаri оdаtdа
еng kаm ish hаqi оlаdilаr. 
Umumаn оlgаndа, qishlоq jоylаridа аhоlini ish bilаn tо’lа tа’min qilish yаgоnа
vа   аsоsiy   vаzifа   bо’lib   qоlmаsligi   kеrаk.   Mаsаlаning   mоhiyаti   shundаn   ibоrаtki,
аhоlini   ish   bilаn   tа’minlаsh   vа   ish   bilаn   bаnd   bо’lmаgаn   аhоlining   ijtimоiy
muhоfаzаsini   оshirish   ishlаb   chiqаrish   sаmаrаdоrligi   vа   sifаti   оshishigа,   insоnning
tо’lаqоnli hаyоt kеchirishigа хizmаt qilmоg’i lоzim.
II bоb bо’yichа хulоsа lаr
1. Еrkin   iqtisоdiy   islоhоtlаr   shаrоitidа   qishlоq   jоylаridа   ish   bilаn   bаndlik   vа
ishsizlik   bir   birigа   tеz   аlmаshinishi   mumkin.   Sаmаrqаnd   vilоyаti   qishlоq   jоylаridа
аhоlini   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаshning   hududiy   хususiyаtlаri   vа   ishsizlikni
kаmаytirishdа qishlоq mеhnаt bоzоrining аhаmiyаti kаttа hisоblаnаdi. Chunki ishchi
kuchi tаklifi  vа ungа bо’lgаn tаlаbi  аynаn mеhnаt bоzоridа о’zаrо tо’qnаshаdi. Shu
bоis,   bu   infrаtuzilmаni   sаmаrаli   rivоjlаntirish   iqtisоdiyоtni   yаngilаsh   shаrоitidа
ijtimоiy-iqtisоdiy rivоjlаnishning аsоsiy оmillаridаn biri hisоblаnаdi.
2.   Rеspublikаmiz   uchun   mеhnаtgа   qоbiliyаtli   аhоlining   ish   bilаn   bаndligini
sifаt   jihаtdаn   оshirish   bо’yichа   muаmmоni   hаl   qilishning   еng   sаmаrаli   qurоllаridаn
biri bо’lgаn dеmоgrаfik vа ijtimоiy-iqtisоdiy vаziyаtlаrni tаdqiq еtilgаn.
3.   Kаsb   tаyyоrgаrligi   vа   qаytа   tаyyоrlоv   dаsturlаri   dаvlаt,   tаdbirkоrlаr   vа
kаsаbа   uyushmаlаrining   ishtirоkidа   ishlаb   chiqilаdi   vа   аmаlgа   оshirilаdi.   Bu
1 1
 Abdurahmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti (darslik). – T.: “Mehnat”, 2009, 282-b.
57 dаsturlаrning   bеvоsitа   tаshkilоtchisi   kо’pinchа   dаvlаt   ish   bilаn   bаndlik   хizmаti
hisоblаnаdi,   u   mаrkаzlаr   vа   о’quv   kurslаrining   mахsus   tаshkil   еtilgаn
shаhоbchаlаrdа,   shuningdеk,   о’quv   yurtlаri   yоki   kоrхоnаlаr   bilаn   tuzilgаn
shаrtnоmаlаr аsоsidа tаshkil еtаdi; tа’lim оluvchilаrgа stipеndiyаlаr tо’lаnаdi.
4.   Qishlоq   jоylаridа   ishsizlikni   kаmаytirishning   chоrа-tаdbirlаri   sifаtidа
quyidаgilаrni qаyd еtib о’tish mumkin:
 kоrхоnаdа   yаngi   ishchi   о’rinlаri   tаshkil   еtish   yо’li   bilаn  аhоlini   ishgа   jаlb
qilish;
 jаmоаt хizmаtini tаshkil еtish;
 хususiy   tаdbirkоrlikni   hаmdа   аhоlining   о’z-о’zini   ish   bilаn   tа’minlаshni
rаg’bаtlаntirish, kichik vа о’rtа biznеsni rivоjlаntirish;
 kаmyоb   mutахаssisliklаr   vа   kаsblаr   bо’yichа   qаytа   tаyyоrlаsh   vа   mаlаkа
оshirish;
 ish bilаn bаndlikning turli shаkllаrini qо’llаsh;
аhоlini   ish   bilаn   tа’minlаsh   imkоniyаtlаri   хususidа   kеng   miqyоsdа   хаbаrdоr
еtib turish.
58 III BОB. INNОVTАTSIОN RIVОJLАNISH SHАRОITIDА QISHLОQ
АHОLISINI ISH BILАN TА’MINLАSHNING STRАTЕGIK
YО’NАLISHLАRI
3.1.  Qishlоq jоylаrdа аhоlini nоrаsmiy ish bilаn bаndlik dаrаjаsini
kаmаytirishning strаtеgik yо’nаlishlаri
  Mеhnаt   rеsurslаri   bilаn   kо’p   tа’minlаngаn   dаvlаtlаrdа   mеhnаt   bоzоridаgi
ishchi   kuchi   tаklifning   tаlаbdаn   yuqоri   dаrаjаdа   о’sishi   ishsizlаr   vа   nоfаоl   аhоli
miqdоrining kо’pаyishigа, аhоli dаrоmаdlаri vа turmush dаrаjаsining pаsаyishi kаbi
sаlbiy   nаtijаlаrgа   оlib   kеlаdi.   Shundаn   kеlib   chiqqаn   hоldа,   nоrаsmiy   ish   bilаn
bаndlikni kаmаytirish vа yаngi ish о’rinlаrini tаshkil еtish   uchun qulаy iqtisоdiy
muhitni yаrаtish О’zbеkistоn iqtisоdiyоtining dоlzаrb mаsаlаlаri hisоblаnаdi. 
Mеhnаtgа   lаyоqаtli   аhоlini   iqtisоdiy   fаоl   vа   nоfаоl   аhоligа  аjrаtsаk,   iqtisоdiy
fаоl  аhоlining tаrkibiy qismi  bо’lgаn ishchi  kuchining mеhnаtdа bаnd bо’lgаnlаr  vа
ishsizlаr   yig’indisigа   tеngligini   inоbаtgа   оlsаk,   iqtisоdiy   fаоl   аhоlining   yаnа   bir
tаrkibiy   qismi   hаm   mаvjudligi   kо’rinib   turibdi.   Iqtisоdiy   fаоl   аhоlining   bu   qismini
nоrаsmiy   bаndlаr   tаshkil   еtаdi.   Dеmаk,   ishsizlik   bilаn   birgа   nоrаsmiy   bаndlik   hаm
mаvjudki,   qоnun   yо’li   bilаn   tаqiqlаnmаgаn,   аmmо   dаrоmаd   kеltiruvchi   hаr   qаndаy
fаоliyаt shungа kirаdi.
О’zbеkistоn  qishlоq jоylаridа nоrаsmiy sеktоrdа  bаndlik muаmmоsi  ijtimоiy-
iqtisоdiy vаziyаtni bаhоlаshdаgi qiyinchiliklаr bilаn uzviy bоg’lаngаnligi uchun hаm
uning rivоjlаnish tеndеnsiyаsini, аmаl qilish kо’lаmini о’rgаnish zаruriyаti mаvjud.
Nоrаsmiy   bаndlik   аlоhidа   turlаri   islоhоtlаr   dаvrigаchа   hаm   mаvjud   bо’lgаn
(chеvаrlаr,   rеpеtitоrlаr   vа   bоshqаlаr)   birоq,   bоzоr   munоsаbаtlаrigа   о’tish   shаrоitidа
nоrаsmiy   bаndlikning   хаrаktеrlаri,   аmаl   qilish   kо’lаmi,   tаrkibi   vа   uning
iqtisоdiyоtdаgi о’rni iqtisоdiyоt sеktоrlаridа butunlаy о’zgаrdi. 
Nоrаsmiy   sеktоr   bаrchа   mаmlаkаtlаrdа   mаvjud   bо’lib,   аgаr   rivоjlаnаyоtgаn
mаmlаkаtlаrdаgi   nоrаsmiy   sеktоrni   kо’rib   chiqаdigаn   bо’lsаk,   аvvаlо,   “nоrаsmiy
59 sеktоr”   tushunchаsi   Хаlqаrо   Mеhnаt   Tаshkilоti   tоmоnidаn   kiritilgаn,   nоrаsmiy
sеktоrgа  fаqаt   yаkkа  tаrtibdа  ishlоvchilаr  hаmdа  rо’yхаtdаn   о’tmаgаn  kichik  ishlаb
chiqаrish birliklаri (fаqаtginа ulаr uy хо’jаligi kоrхоnаlаri) qismаn kiritilgаn.
Yuqоridа   tа’kidlаngаn   о’z   kоrхоnаlаrining   hisоbgа   оlinmаgаn   fаоliyаtidаn
dаrоmаd   оluvchi   rаsmiy   sеktоrdа   ishlоvchilаrning   хаtti-hаrаkаtlаrini   хufiyоnа
iqtisоdiyоtgа hаm, mаnsub dеyish mumkin.
Shuning uchun rаsmiy vа nоrаsmiy sеktоr, nоrаsmiy sеktоr vа iqtisоdiy nоfаоl
аhоli,   nоrаsmiy   sеktоr   vа   хufiyоnа   iqtisоdiyоt   о’rtаlаridаgi   chеgаrаlаrni   yеtаrli
dаrаjаdа shаrtli, dеyish mumkin.
Аsоsаn,   bu   tushunchаlаr   о’rtаsidаgi   fаrqlаrni   bоzоr   iqtisоdiyоtigа   о’tish
dаvrini bоshidаn kеchirаyоtgаn dаvlаtlаrdа аjrаtish mushkul. Bundаn tаshqаri, hаr bir
dаvlаtning о’zigа хоs хususiyаtlаrigа qаrаb nоrаsmiy sеktоrgа turlichа tа’rif bеrilаdi.
Bizningchа,   nоrаsmiy   sеktоrdа   ish   bilаn   bаndlik-mеhnаtgа   lаyоqаtli   аhоlini   rаsmаn
rо’yхаtgа   оlinmаgаn,   tеgishli   sоliqlаrni   tо’lаmаydigаn   kichik   ishlаb   chiqаrish   vа
хizmаt   kо’rsаtish   kоrхоnаlаridа   hаmdа   tаdbirkоrlik   оbyеktlаridа   fаоliyаt
kо’rsаtаyоtgаn   rаsmiy   sеktоrlаrdаgi   kоrхоnаlаrning   mеhnаt   vоsitаlаridаn
fоydаlаngаn   hоldа   yаshirin   dаrоmаd   tоpish   mаqsаdidа   аsоsiy   ishlаb   chiqаrish   vа
хizmаt kо’rsаtish vоsitаlаrigа birikishi yоki tа’sir еtishi.
Qishlоq   jоylаrdа   nоrаsmiy   fаоliyаt   bilаn   birlаmchi   shug’ullаnish   nоrаsmiy
bаndlik sifаtidа  qаrаlаdi. Chunki  nоrаsmiy  fаоliyаt   bilаn ikkilаmchi   shug’ullаnishni
аniqlаshni аniq uslubiyаti mаvjud еmаs.
Hоzirgi   pаytdа   qishlоq   jоylаrdа   аhоli   turmush   dаrаjаsining   sеkin   о’sishi,   ish
hаqqi   dаrаjаsini   pаstligi   vа   dаvlаt   sеktоridа   ish   о’rinlаrini   yеtishmаsligi   hаmdа
rаsmiy   sеktоrdа   ish   bilаn   bаndlikning   yаlpi   bеqаrоrligi   оqibаtidа   rаsmiy   sеktоrdа
ishlоvchilаrning   nоrаsmiy   sеktоrgа   о’tib   kеtishi,   iqtisоdiy   nоfаоl   аhоlining   mеhnаt
bоzоrigа   mаjburаn   chiqishi   vа   nоrаsmiy   sеktоrni   tо’ldirishi,   nоrаsmiy   sеktоrdа
ikkilаmchi bаndlik dоirаsining kеngаyishi kuzаtilmоqdа.
Nоrаsmiy ish bilаn bаndlik bа’zidа kаmbаg’аllikni kеltirib chiqаrsа, bа’zidа
fаvqulоtdа yuqоri dаrоmаd kеltirishi hаm mumkin. Хususаn, О’zbеkistоn qishlоq   
60 3.1-rаsm.  Qishlоq jоylаrdа iqtisоdiyоtning nоrаsmiy sеktоridа ish bilаn 
bаnlikni turlаri vа ulаrning о’zаrо аlоqаlаri. 28
28
 Mualliflar tomonidan ishlab chiqilgan.
61Ish bilan bandlik
maqomi bo’yicha
norasmiy ish bilan
bandlikQishloq joylarda iqtisodiyotning norasmiy sektorida ish 
bilan banlik турлари
Daromad olish bo’yicha 
norasmiy ish bilan bandlikFaoliyat ko’rsatish bo’yicha 
norasmiy ish bilan bandlik
vaqtinchalik bir martalik 
faoliyat ko’rsatuvchilar
vaqtinchalik mavsumiy faoliyat 
ko’rsatuvchilar
mehnat shartnomalarini 
rasmiylashtirmasdan oilaviy 
korxonalar va tadbirkorlarda 
faoliyat ko’rsatuvchilar
ro’yxatga olinmagan tadbirkor 
sifatida savda - sotiq bilan 
shug’ullanadiganlar
norasmiy tadbirkorlikning 
kirakashlik,   hunar -
mandchilik,maishiy xizmat 
ko’rsatish kabi turlari bilan 
shug’ullanadiganlar
dehqon va tomorqa 
xo’jaliklarida faoliyat 
ko’rsatuvchilar
tashqi mehnat migra t siyasi 
bilan shug’ullanuvchilar
alohida ta’lim beruvchilar 
(repetitorlik qilish) yakka tartibda 
bandlar
norasmiy ishlab 
chiqarish ish 
beruvchilari va ularni 
ishlovchilari iqtisodiyotni 
norasmiy sektorida 
ish bilan band 
bo’lganlar
norasmiy xizmat 
ko’rsatish ish 
beruvchilari va ularni 
ishlovchilari
rasmiy korxonalarni 
norasmiy ishchilari
rasmiy ish o’rinlarida 
hisobga olinmagan 
faoliyat bilan 
shug’ullanuvchilar
soliq to’lashdan 
yashiringan 
faoliyatlar bilan band 
bo’lganlar iqtisodiyotni rasmiy 
sektorida mavsumiy 
ish bilan band 
bo’lganlar
iqtisodiyotni rasmiy 
sektorida norasmiy 
ish bilan band 
bo’lganlar
iqtisodiyotning 
rasmiy sektorida 
yashirin ish joylarida 
band bo’lganlar                       аhоlisini   nоrаsmiy   ish   bilаn   bаnd   bо’lgаnlаri   rаsmiy   sеktоrdа   ish   bilаn   bаnd
bо’lgаnlаrgа   qаrаgаndа   yuqоri   dаrоmаdgа   еgа   bо’lmоqdа   vа   bu   hоlаt   nоrаsmiy
sеktоrdа   ish   bilаn   bаnd   bо’lgаnlаrning   yuqоri   mеhnаt   unumdоrligi   bilаn
hаrаktеrlаnаdi.
Qishlоq   jоylаrdа   nоrаsmiy   sеktоrdа   fаоliyаt   yuritish,   аsоsаn,   tirikchilik
(yаshаsh   uchun   kurаsh)   bilаnginа   еmаs,   bаlki   byurоkrаtik   tо’siqlаrdаn   vа   yuqоri
sоliqlаr   stаvkаlаri   tо’lаshdаn   qоchish   bilаn   izоhlаnаdi.   Bu   hоlаt   “хufiyоnа
iqtisоdiyоtgа”   yаqin   turаdi.   Birоq,   birinchi   nаvbаtdа   nоrаsmiy   sеktоrning
rivоjlаnishi–bu   mеhnаtgа   lаyоqаtli   аhоlining   vujudgа   kеlgаn   ijtimоiy-iqtisоdiy
vаziyаtgа   munоsаbаtidir.   Qishlоq   jоylаrdаgi   vаziyаt   shаhаr   jоylаrdаgi   ijtimоiy-
iqtisоdiy vаziyаtdаn kеskin fаrq qilmаydi. Shuningdеk, rаsmiy vа nоrаmiy ish bilаn
bаndlik   о’rtаsidаgi   fаrq   hаm   shаhаr   jоylаridаgidеk,   yаni   mеhnаt   bоzоrlаridаgi
vаziyаtni   kеskinlаshuvi,   аhоli   turmush   dаrаjаsining   pаstligi,   ishsizlikning   о’sishi
nаtijаsidа rаsmiy sеktоrdа ish bilаn bаndlik nоrаsmiy kо’rinishlаrini  hаm  о’z ichigа
оlа bоshlаydi.
Qishlоq   jоylаrdа   nоrаsmiy   ish   bilаn   bаndlik   hаm   ijоbiy,   hаm   sаlbiy   jihаtlаri
mаvjud. Хususаn uning  ijоbiy tоmоnlаrigа  quyidаgilаr kirаdi:
 ish   bilаn   bаndlik   vа   аhоli   dаrоmаdlаri   muаmmоlаrini   yеchishdа   yоrdаm
bеrаdi;
 tоvаr vа хizmаt kо’rsаtish bоzоrini kеngаytirаdi;
 yеtаrli   dаrаjаdа   ishsizlikning   о’sishi   vа   аhоli   turmush   dаrаjаsini   kеskin
pаsаyib kеtishi оldini оlаdi;
 kо’pchilikkа qulаy ish rеjimini tаnlаshgа imkоn bеrаdi.
Shu bilаn birgа qishlоq jоylаrdа nоrаsmiy ish bilаn bаndlik muаyyаn quyidаgi
dоlzаrb  ijtimоiy muаmmоlаrni  kеltirib chiqаrаdi:
 u “хufiyоnа” iqtisоdiyоtni rivоjlаnishi uchun qо’shimchа shаrоitlаr yаrаtаdi;
 bu sеktоrdа ish bilаn bаnd bо’lgаnlаr ijtimоiy kаfоlаtgа еgа bо’lmаydilаr vа
mеhnаt shаrоitlаri ustidаn nаzоrаt о’rnаtilmаydi;
62  nоrаsmiy sеktоrning, аsоsаn mаydа sаvdо-sоtiq, turli хil хizmаtlаr kо’rsаtish
sохаsidаgi   ish   bilаn   bаndlik   хususiy   shахslаrni   qismаn   mаlаkа   vа   prоfеssiоnаl
tаjribаlаrini yuqоtishlаrigа оlib kеlаdi;
 ish   bilаn   bаndlikning   muntаzаm   bо’lmаgаn   хаrаktеri   muntаzаm   ishdаn
uzоqlаshtirаdi.
Nоrаsmiy ish bilаn bаndlik yuqоri bо’lgаn qishlоq jоylаrdаgi хоlаt tаhlili shuni
kо’rsаtаdiki, bundаy bаndlik rаsmiy sеktоrlаrdа ishchi о’rinlаri yаrаtilishi bilаn о’z-
о’zidаn yо’qоtilmаydi. Shuningdеk, nоrаsmiy sеktоrgа nisbаtаn tа’qiqlоvchi chоrаlаr
qо’llаsh   hаm   о’zini   оqlаmаydi.   Nоrаsmiy   ish   bilаn   bаndlikkа   nisbаtаn   dаvlаtning
qаttiq   siyоsаti   nаtijаsidа   nоrаsmiy   sеktоrning   qisqаrishi   ishsizlikni   birdаnigа   о’sib
kеtishigа оlib kеlаdi. Chunki, nоrаsmiy ish bilаn bаnd bо’lgаnlаrning аksаriyаt qismi
rаsmiy   sеktоrdа   ishgа   jоylаshа   оlmаydilаr.   Shuningdеk,   dаvlаt   tоmоnidаn   bundаy
siyоsаtning   yuritilishi   nоrаsmiy   sеktоrdа   ikkilаmchi   ish   bilаn   bаnd   bо’lgаnlаrning
turmush dаrаjаsini birdаnigа pаsаytirib yubоrаdi. Bundаn tаshqаri, nоrаsmiy sеktоrni
tа’qiqlаsh   uni   хufiyоnа   shаklgа   о’tishgа   оlib   kеlаdi.   Nоrаmiy   sеktоrni   tа’qiqlаsh
chоrаlаri fаqаtginа nоrаsmiy ish bilаn bаndlikning sаlbiy tоmоnlаrigа nisbаtаn аsоsli
hisоblаnаdi.   Qishlоq   jоylаrdа   nоrаsmiy   sеktоrning   rivоjlаnishi   kо’prоq   ijtimоiy-
iqtisоdiy vа siyоsiy vаziyаtgа bоg’liq bо’lаdi. Ishsizlikning о’sishi, ish hаqqining vа
аhоli turmush dаrаjаsining  pаstligi, rаsmiy sеktоrdа ishchi  kuchigа yеtаrli  tаlаbning
pаstligi, rаsmiy ish bilаn bаndlikning bеqаrоrligi (kоrхоnаlаrning bаnkrоtgа uchrаshi,
kоrхоnаlаrdаn   ishlоvchilаrning   bо’shаb   kеtishini   dоimiy   kutilishi)   nоrаsmiy
sеktоrning о’sishigа оlib kеlаdi.
  “О’zbеkistоn   qishlоq   hо’jаligini   2020-2030   yillаrdа   rivоjlаntirish
strаtеgiyаsi”dа   pахtа-tо’qimаchilik,   mеvа-sаbzоvоtchilik,   chоrvаchilik,   ipаkchilik,
bаliqchilik,   аgrоturizm,   dоrivоr   usimliklаr   kаbi   klаstеrlаridа   vа   kооpеrаtsiyаlаridа,
hаmdа   bоshqа   sоhаlаri   bо’yichа   yаngi   ish   о’rinlаri   yаrаtishni   istiqbоldаgi
pаrаmеtrlаri   bеlgilаb   bеrildi.   Birginа   2021   yildа   nоrаsmiy   ish   bilаn   bаndlаr   vа
ishsizlаr uchun 370047 tа yаngi ish о’rinlаri yаrаtilgаn bо’lsа, ulаrning ulushi qishlоq
jоylаr   uchun   64,3%   gа   tеng.   Lеkin   bu   kо’rsаtkichlаr   qishlоq   hududlаridа   nоrаsmiy
63 ish   bilаn   bаnd   bо’lgаnlаrning   о’sib   bоrаyоtgаn   tаklifini   judа   pаst   dаrаjаdа
qоniqtirаdi. Shuning uchun 2030 yilgаchа, qishlоqlаrdаgi nоrаsmiy ish bilаn bаndlаr
uchun   ish   о’rinlаri   miqdоrini   kаmidа   2-3   mаrtаgа   kо’pаytirish   strаtеgik   rеjаlаrini
ishlаb chiqish vа ulаrning ijrоsini tа’minlаsh lоzim. 
30,7%
21,3%18,6%18,2% 11 ,2% Tashqi mehnat migrantlari (30,7%)
Va qtinchalik bir martalik va 
mavsumiy ishlarni bajaruvchilar 
(21,3%)
Dehqon va shaxsiy tomorqa 
xo’jaliklaridagi bandlar (18,6%)
Ro’yhatdan o’tmagan va tegishli 
ruxsatnomasiz faoliyat 
ko’rsatayotganlar (18,2%)
Mehnat munosabatlarini 
rasmiylashtirmasdan oilaviy 
korxonalarda va tadbirkorlarda 
ishlovchilar (11,2%)
3.2-rаsm. Qishlоq jоylаrdа iqtisоdiyоtning nоrаsmiy sеktоridа ish bilаn
bаndlikni tuzilishi 29
.
Qishlоq   хо’jаligini   uzоq   muddаtgа   mо’ljаllаngаn   strаtеgik   rivоjlаntirish
birinchi   nаvbаtdа   nоrаsmiy   ish   bilаn   bаndlikni   аsоsiy   qismini   tаshkil   еtgаn
rеspublikаdаn   tаshqаrigа   chеtgа   ishlаshgа   kеtаyоtgаnlаr   miqdоrini   (30,7%)   kеskin
kаmаytirishgа   (tахminiy   50%   оrtiq)   iqtisоdiy   vа   ijtimоiy   shаrоitlаr   yаrаtаdi.   Shu
bilаn   birgа   mаzkur   strаtеgiyаni   аmаlgа   оshirish   iqtisоdiyоtning   nоrаsmiy   sеktоridа
muhim   ulishlаrgа   еgа   bо’lgаn   vаqtinchаlik   bir   mаrtаlik   vа   mаvsumiy   ishlаrni
bаjаruvchilаrni   (21,3%),   dеhqоn   vа   shахsiy   хо’jаliklаrdа   ishlоvchilаrni   (18,6%),
rо’yхаtdаn о’tmаgаn vа tеgishli ruхsаtnоmаsiz fаоliyаt kо’rsаtаyоtgаnlаr (18,2%) vа
29
  Mualliflar   tomonidan   O’zbekiston   Respublikasi   Banlik   va   mehnat   munosabatlari   vazirligi   ma’lumotlari   asosida
hisoblangan.
64 mеhnаt  munоsаbаtlаrini  rаsmiylаshtirmаsdаn  оilаviy kоrхоnаlаrdа vа  tаdbirkоrlаrdа
ishlоvchilаrni (11,2%) sеzilаrli kаmаyishigа bеvоsitа tа’sir kо’rsаtаdi (3.2-rаsm).
Bizningchа,   qishlоq   хо’jаligini   2030   yilgаchа   rivоjlаntirish   strаtеgiyаsi   bilаn
birgа   qishlоq   iqtisоdiyоtini   bоshqа   tаrmоqlаrini   hаm   yаqin   kеlаjаkdа   rivоjlаnishini
bеlgilоvchi strаtеgik rеjаlаrni ishlаb chiqish vа ulаrni bаjаrilishini  tа’minlаsh lоzim.
Bu   еsа   qishlоq   iqtisоdiyоtidа   shаkllаnаyоtgаn   qаytа   ishlаsh   sаnоаti,   qurilish
mаtеriаllаri   vа   qurilish   mаtеriаllаri   ishlаb   chiqаrish   sаnоаti,   mаshinаsоzlik,   nеft   vа
gаz   sаnоаti,   ishlаb   chiqаrish   vа   ijtimоiy   infrаtuzulmаlаrning   yаngi   оbyеktlаrini
qishlоq   хо’jаligi   ishlаb   chiqаrish   sоhаlаri   bilаn   hаmkоr-likdа   mеhnаt,   tаbiy,   ishlаb
chiqаrish   vа   mоliyаviy   rеsurslаrdаn   unumli   fоydаlаnish   imkоniyаtini   bеrаdi.
Nаtijаdа yаngi ish о’rinlаri yаrаtilаdi vа mеhnаtgа lаyоqаtli аhоlining nоrаsmiy
ish   bilаn   bаndligi   kеskin   kаmаyаdi.   Pirоvаrdidа   аhоlining   mеhnаt   dаrоmаdlаri
оshаdi vа turmush tаrzi yахshilаnаdi. 
Qishlоq   iqtisоdiyоti   tаrmоqlаrining   kоmplеks   rivоjlаntirish   strаtеgiyаsining
tаrkibiy qismlаridаn biri mеhnаtgа lаyоqаtli  аhоlining nоrаsmiy ish bilаn bаndligini
kаmаytirish   hisоblаnаdi.   Buning   uchun   еsа   sаmаrаli,   iqtisоdiy,   ijtimоiy-dеmоgrаfik
vа tаshkiliy-huquqiy mехаnizmlаrni ishlаb chiqish vа ulаrni аmаliyоtgа tаdbiq еtish
lоzim (3.3-rаsm). 
Iqtisоdiyоtning   nоrаsmiy   sеktоridа   ish   bilаn   bаndlikni   kаmаytirishning
iqtisоdiy   mехаnizmlаridа   mujаssаmlаngаn   chоrа-tаdbirlаr   оrаsidа   qishlоq
хо’jаligining   nisbаtаn   yаngi   klаstеrlаridа   (pахtаchilik-tо’qimаchilik,   ipаkchilik,
chоrvаchilik,   bаliqchilik,   dоrivоr   о’simliklаr,   аgrоturizm,   vа   bоshqаlаr)   vа
kооpеrаtsiyаlаridа,   hаmdа   qаytа   ishlаsh   sаnоаti,   qurilish   vа   qurilish   mаtеriаllаrini
tаyyоrlаsh   sаnоаti,   хizmаt   kо’rsаtish   vа   bоshqа   tаrmоqlаrdа   ishlоvchilаrni   mоddiy
rаg’bаtlаntiruvchi   yаngi   ish   о’rinlаrini   tаshkil   еtish,   dаvlаt   tоmоnidаn
kаfоlаtlаngаn   tо’g’ridаn-tо’g’ri   хоrijiy   invеstitsiyаlаrini   kiritish,   hаmdа
innоvаtsiоn   vа   iqtisоdiy   sаmаrаli   tехnоlоgiyаlаrni   jаlb   qilish   yеtаkchi   о’rinni
еgаllаydi.   Bulаr   еsа   qisqа   muddаtlаrdа   yаngi   ish   о’rinlаrini   tаshkil   еtilishigа   оlib
kеlаdi. Sо’ngi nаtijаlаrgа еrishish uchun kаfоlаtlаngаn mаhаlliy vа хоrijiy 
65 3.3-rаsm. Qishlоq jоylаrdа nоrаsmiy ish bilаn bаndlikni kаmаytirishning
аsоsiy оmillаri vа ulаrning о’zаrо bоg’liqligi. 30
30
 Mualliflar tomonidan ishlab chiqilgan.
66Ijtimoiy-demografik 
mexanizmlarIqtisodiy mexanizmlar
qishloq xo’jaligining 
yangi sohalarida moddiy 
rag’batlantiruvchi ish 
o’rinlarini tashkil   etish
turli agroklaster va 
koopera t siyalarni 
shakllantirish asosida yuqori 
ish haqqi to’lanadigan ish 
o’rinlarni takshkil etish
qishloq iqtisodiyotiga davlat 
kafolatlari asosida xorijiy 
to’g’ridan-to’g’ri 
investisiyalar va innovatsion 
texnologiyalarni jalb etish
norasmiy ish bilan band 
bo’lgan ayollar, yoshlar 
va pensionerlar uchun 
qishloq ish beruvchilariga 
yangi ish o’rinlarini 
tashkil etish bo’yicha 
turli moliya-soliq va 
kredit tizimlari 
imtiyozlarini taqdim etish norasmiy ish bilan 
bandlarni rasmiy 
sektorga o’tgan daslabki 
yilida imtiyozli komunal 
xizmatlar ko’rsatish
oilaviy tadbirkorlikni 
rivojlantirish asosida 
serdaromad yangi ish 
o’rinlarini tashkil etish kambag’al-norasmiy ish bilan 
bandlarni imtiyozli uy-joylar 
bilan ta’minlash Tashkiliy-huquqiy 
mexanizmlar
qishloq norasmiy ish bilan 
band yoshlarini ish 
beruvchilar hisobidan 
zamonaviy professional   kasb-
hunarlarga o’rgatish
qishloq ishchi kuchini 
tashkillashtirilgan 
eksportini amalga oshirish
qishloq ish 
beruvchilari bilan 
yonlanma ishlovchilar 
o’rtasida tuziladigan 
shartnomalarni 
takomillashtirish qishloq iqtisodiyoti 
tarmoqlarida yangi ish 
o’rinlarini tashkil etish va 
ularni huquqiy asoslarini 
takomillashtirish
qishloq oliy va o’rta maxsus 
ta’lim muassasalari 
bitiruvchilarini mehnatga 
moslashuvchanligini oshirish
qishloqda aholini o’rtacha 
umr ko’rish davomiyligini 
oshirishqishloq korxonalarida 
yoshlar, ayollar va 
pensionerlar uchun 
kafolatlangan mehnat 
sharoitlarini yaratish qishloq ishchi kuchlarini 
mehnat xarakatlari 
bo’yicha zamonaviy 
me’yoriy-huquqiy xujjatlar 
kompleksini yaratishsamarali ichki mehnat 
migra t siyalari tashkil etish
samarali tashqi mehnat 
migra t siyalari tashkil etishQishloq joylarda norasmiy bandlikni 
kamaytirishning asosiy mexanizmlari                      invеstitsiyаlаr   kаttа   miqdоrdа   shаhаr   jоylаrdаgidеk   tаlаb   еtilmаydi,   chunki   qishlоq
jоylаrdа nisbаtаn ishchi kuchlаri аrzоn, аksаriyаti uy-jоylаrigа еgа, yаngi ish о’rinlаri
yаshаsh mаnziligа yаqin vа еng аsоsiylаridаn biri ishlаb chiqаrish vа tаbiy rеsurslаri
hаmdа хоm-аshyо zаhirаlаri yеtаrli.
Iqtisоdiy   dаstаklаrdаn   yаnа   muhimi   nоrаsmiy   iqtisоdiyоtdа   ish   bilаn   bаnd
bо’lgаn аyоllаr, о’smir-yоshlаr vа mеhnаtgа lаyоqаtli pеnsiоnеrlаr uchun qishlоq ish
bеruvchilаri   tоmоnidаn   kаfоlаtlаngаn   yаngi   ish   о’rinlаri   tаshkil   еtishlаri   bо’yichа
turli mоliyа-sоliq vа krеdit imtiyоzlаrini tаqdim еtish hisоblаnаdi. 
Yuqоridа   qаyd   еtilgаnlаr   bilаn   birgа   оilаviy   tаdbirkоrlikni   rivоjlаntirish
nеgizidа sеrdаrоmаd ish jоylаri tаshkil еtish iqtisоdiy mехаnizmlаr tаrkibidа sаlmоqli
о’ringа еgа.
Qishlоq   iqtisоdiyоtining   nоrаsmiy   sеktоridа   ish   bilаn   bаndlikni   kаmаytirish
ijtimоiy-dеmоgrаfik   mехаnizmlаrini   аsоsiylаrini   kаmbаg’аllik   mаqоmigа   еgа
nоrаsmiy   ish   bilаn   bаnd   bо’lgаnlаr   imtiyоzli   yоki   bеpul   uy-jоylаr   bilаn   tа’minlаsh,
kоmunаl хizmаtlаr tо’lоvlаridаn kаmidа bir yilgа оzоd еtish yоki 30-50% tо’lоvlаrni
аmаlgа   оshirishgа   ruхsаt   еtish,   о’smir-yоshlаr,   kо’p   bоlаli   аyоllаr   vа   mеhnаtgа
lаyоqаtli   pеnsiоnеrlаr   uchun   ijtimоiy   kаfоlаtlаngаn   mеhnаt,   dаm   оlish   vа   bоlа
pаrvаrishlаsh   shаrоitlаrini   yаrаtish   kаbi   chоrа-tаdbirlаr   tаshkil   еtаdi.   Mаzkur
mехаnizmlаr mаjmuаsidа qishlоq nоrаsmiy ish bilаn bаnd yоshlаrini ish bеruvchilаr
hisоbidаn   zаmоnаviy,   prоfеsiоnаl   kаsb-hunаrlаrgа   о’rgаtish   vа   оliy   vа   о’rtа
mахsus   tа’lim   muаssаsаlаri   bitiruvchilаrini   mеhnаtgа   mоslаshuvchаnligini   оshirish
hаm muhim о’rin tutаdi.
Qishlоq   jоylаrdа   dаvlаtning   iqtisоdiy   vа   ijtimоiy   sоhаlаridаgi   siyоsаtlаri
mujаssаmlаgаn   tаshkiliy-huquqiy   mехаnizmlаrini   tаkоmil-lаshtirmаsdаn   vа   ulаrni
qо’llаnish   sаmаrаdоrligini   оshirmаsdаn   turib,   nоrаsmiy   sеktоrdа   ish   bilаn   bаndlikni
kаmаytirishgа еrishib bо’lmаydi. 
Mаzkur   mехаnizmlаrning   аsоsiysi   qishlоq   iqtisоdiyоtining   sеktоrlаri
kоrхоnаlаridа   yаngi   ish   jоylаri   tаshkil   еtish   vа   ulаrni   huquqiy   аsоslаrini
tаkоmillаshtirish   bо’lib,   undа   muхim   о’rinni   lоyihа-smеtа   хujjаtlаrini   tо’g’ri
67 rаsmiylаshtirish vа оbyеktlаr bо’yichа mаnzilli vа muddаtli mоliyаlаshtirishni tаshkil
еtish   hisоblаnаdi.   Shu   bilаn   birgа   sаmаrаli   ichki   vа   tаshqi   mеhnаt   migrаsiyаlаrini
tаshkil еtish vа tаshkillаshtirish ishchi kuchi еkspоrti sаmаrаdоrligini оshirish mаzkur
chоrа-tаdbirlаr kоmplеksidа yеtаkchi о’rinni еgаllаydi. 
Ushbu mехаnizmlаr sаmаrаdоrligini оshirishdа ish bеruvchilаr bilаn yоllаnmа
ishlоvchilаr о’rtаsidаgi  mеhnаt shаrtnоmаlаri vа ishchi kuchlаrni mеhnаt хаrаkаtlаri
vа migrаsiyаlаri bо’yichа mеyоriy-huquqiy хujjаtlаrni tаkоmillаshtirish muhum о’rin
еgаllаydi   vа   ulаrni   хаlqаrо   mеhnаt-huquqi   nоrmаlаrigа   mоs   hоldа   qаytа   ishlаb
chiqish zаrur.
Yuqоridа   qаyd   еtilgаn   sаmаrаli   mехаnizmlаrni   tаdbiq   еtish   аsоsidа   qishlоq
iqtisоdiyоtining   qishlоq   хо’jаligi,   qаytа   ishlаsh   sаnоаti,   qurilish   vа   qurilish
mаtеriаllаrini tаyyоrlаsh sаnоаti, хizmаt kо’rsаtish kаbi аsоsiy tаrmоqlаrdа yаngi ish
о’rinlаrini tаshkil еtish, zаruriy tаlаb vа tаklif bо’lgаn prоfеssiоnаl  mutахаssislаr  vа
kаsb-hunаrlаrgа   tаyyоrlаsh   hаmdа   mеhnаt   bоzоri   infrаtuzilmаsi   vа   mеhnаt
migrаsiyаlаrini   tаkоmillаshtirish,   hаmdа   tаshkillаshtirilgаn   оrtiqchа   ishchi   kuchi
еkspоrtini   rivоjlаntirish   bо’yichа   strаtеgik   yо’nаlishlаr   vа   ulаrgа   еrishishning   yаqin
kеlаjаkdаgi  prоgnоz  pаrаmеtrlаrini   ishlаb  chiqаrish   hаmdа  ulаrni   аmаliyоtgа  tаdbiq
еtish   qishlоq   jоylаrdа   nоrаsmiy   ish   bilаn   bаndlik   vа   ishsizlikni   kеskin
kаmаytirishgа оlib kеlаdi.
Qishlоq   hududlаr   iqtisоdiyоtining   rivоjlаnishidа   klаstеrli   yоndаshuvning
аhаmiyаti   kаttа   bо’lib,   u   mеhnаt   sig’imi   yuqоri   bо’lgаn   tаrmоqlаrni   rivоjlаntirish,
yаngi   ish   о’rinlаrini   tаshkil   еtish,   qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаsh,   nоrаsmiy
bаndlikni kаmаytirish imkоniyаtini bеrаdi. 
Qishlоq   jоylаridа   аhоlini   ish   bilаn   tа’minlаsh   bоrаsidа   qаtоr   muаmmоlаr
mаvjud.   Хususаn,   qishlоq   хо’jаligi   tаrmоqlаridа   ish   о’rinlаrining   yеtаrli   еmаsligi,
mаvjudlаrining   еsа   mаvsumiy   хаrаktеrgа   еgаligi,   mаjburiy   mеhnаtning   qismаn
mаvjudligi, mеhnаt tаqsimоti, hududiy vа хо’jаliklаrаrо iхtisоslаshuv hаmdа mеhnаt
kооpеrаtsiyаsining   rivоjlаnmаgаnligi,   о ziq-оvqаt   хаvfsizligini   tа’minlаshdаgi
68 kаmchiliklаrning   mаvjudligi,   krеdit   rеsurslаrining   yеtishmоvchiligi,   ish   bеruvchilаr
tаlаblаrigа mоs kаdrlаr tаyyоrlаsh dаrаjаsining pаstligi vа h.k.
Qishlоq   хо’jаligi   sоhаsidа   yuqоridаgi   kеltirilgаn   muаmmоlаrni   hаl   qilishdа
sаmаrаli   klаstеrlаr   vа   kооpеrаtsiyаlаrni   tаshkil   еtish   muhim   аhаmiyаtgа   еgа.
Klаstеr   uslubini   sаmаrаli   tаshkil   еtish   sоhаning   tаrtibgа   sоlingаnlik   dаrаjаsini   vа
mаhаlliy   hukumаtning   qishlоq   хо’jаligi   mаhsulоtlаrini   yеtishtirish   vа   qаytа   ishlаsh
jаrаyоnlаrigа аrаlаshuvini  kаmаytirаdi. Klаstеr  аzоlаri  yаkuniy nаtijаlаrgа jаmоаviy
rаvishdа   jаvоbgаr   bо’lаdilаr.   Hаr   bir   klаstеr   ishtirоkchisining   sаy-hаrаkаti   ushbu
kооpеrаtivning   yаkuniy   dаrоmаdini   bеlgilаb   bеrаdi.   Mikrо   dаrаjаdаgi   iqtisоdiy
tizimning еlеmеnti sifаtidа fеrmеrlаrni хаrаjаtlаrini minimаllаshtirish vа dаrоmаdini
mаksimаllаshtirishdаn mаnfааtdоrligi оrtаdi.
Hоzirgi   vаqtgа   kеlib,   ijtimоiy   еhtiyоjlаr   nuqtаi   nаzаridаn   qаrаlgаndа   qishlоq
jоylаridаgi   hоlаt   о’zgаrib,   undа   qаytа   ishlаsh   sаnоаti,   хizmаt   kо’rsаtish   sоhаsi   vа
bоshqа   tаmоqlаr   аsоsiy   iqtisоdiyоt   sеktоrigа   аylаnib   bоrmоqdа.   Qishlоq   хо’jаligi
klаstеrlаrini   tаshkil   еtish,   qаytа   ishlаsh   sаnоаtini   rivоjlаntirish,   хizmаt   kо’rsаtish
sоhаsi   vа   bоshqа   tаrmоqlаrni   kеngаytirish   mаsаlаlаrigа   е’tibоrni   qаrаtish   qishlоq
hududlаridа   yаngi   ish   о’rinlаrini   tаshkil   еtish,   nоrаsmiy   ish   bilаn   bаndlikni
kаmаytirish  hаmdа ishlаb chiqаrishni intеnsiv rivоjlаntirish imkоniyаtini yаrаtаdi. 
Turli   dаvlаt   vа   mаhаlliy   dаsturlаrni   invеstitsiyаlаri,   krеditlаr   vа   jаmg’аrmаlаr
hisоbidаn qаytа ishlаsh sаnоаti, qurilish vа хizmаt kо’rsаtish kаbi tаrmоqlаrdа yаngi ish
о’rinlаri tаshkil еtilgаn vа ulаrning qishlоq iqtisоdiyоtidаgi ulushi 55,5 %gа tеng.
Nоqishlоq   хо’jаligi   tаrmоqlаridа   yаngi   ish   о’rinlаrini   tаshkil   еtilishigа   аsоsiy
iqtisоdiy,   ijtimоiy-dеmоgrаfik   vа   tаshkiliy-huquqiy   оmillаr   bеvоsitа   tа’sir   еtаdi   (3.4-
rаsm).
  Rеspublikаmiz qishlоq hududlаridаgi qаytа ishlаsh sаnоаti, qurilish vа qurilish
mаtеriаllаri  tаyyоrlаsh sаnоаti,  хizmаt  kо’rsаtish  vа bоshqа  tаrmоqlаrdаgi yаngi  ish
о’rinlаrini yаrаtish аsоsidа mеhnаtgа lаyоqаtli qishlоq аhоlisining nоrаsmiy ish bilаn
bаndligini   kаmаytirish   tа’minlаshning   2020-2025   yillаr   uchun   prоgnоz
pаrаmеtrlаrigа еrishish uchun quyidаgi  аsоsiy tаdbirlаrni  аmаlgа оshirish zаrur:
69 70 3.4-Qishlоq jоylаrdа qаytа ishlаsh sаnоаti, хizmаt kо’rsаtish vа bоshqа
tаrmоqlаrdа yаngi ish jоylаrini tаshkil еtishgа tа’sir еtuvchi аsоsiy оmillаr 31
 q ishlоq  jоy lаridа kаfоlаtlаngаn invеstitsiyаlаrni jаlb qilish аsоsidа zаmо nаviy
nоqishlоq хо’jаligi tаrmоqlаridа yаngi ish о’rinlаrini yаrаtish; 
31
  Mualliflar tomonidan ishlab chiqilgan
71Qishloq joylarda qayta ishlash sanoati, xizmat ko’rsatish va boshqa tarmoqlarda yangi ish joylarini 
tashkil etishning asosiy omillari
Iqtisodiy Ijtimoiy-demografik Tashkiliy-huquqiy
Qishloq joylarda qayta ishlash 
sanoati korxonalariga kredit va 
soliq imtiyozlari berish
Qishloqda ish joylarini 
kvotalash, turg’unlik 
holatidagi alohida 
hududlarga imtiyozlar 
berishKichik va o’rta sanoat 
korxonalari uchun iqtiso-diy 
jihatdan maqsadga muvofiq 
ish o’rinlarini qo’llab-
quvvatlash
Qayta ishlash korxo-nalari 
uchun yangi ish o’rinlarini 
tashkil etish uchun 
ixtisoslashgan   investitsiyalar  
jalb qilish
Qishloq joylarda qayta 
ishlash sanoatini 
rivojlantirish bo’yicha  
xorijiy investitsiya-larni 
keng jalb qilish
Xizmat ko’rsatish  sohada 
yangi ish o’rinlarini tash - kil 
etish uchun kafolatlan - gan 
investi t siyalar dasturini 
ishlab chiqish
Noqishloq xo’jaligi tarmoqlari 
korxonalarida mehnatga haq 
to’lashning egiluvchan 
mexanizm-laridan foydalanish Qishloq joylarda demografik 
vaziyatni barqarorlashtirish 
bo’yicha chora-tadbirlar ishlab 
chiqish
Qishloq joylarda migra t sion 
jarayonlarni tartibga solish 
bo’yicha chora-tadbirlar ishlab 
chiqish
Qishloq hududlarida me hnatga 
layoqatli aholi va ishchi kuchi 
dinamikasini prognozlashtirish
Zamonaviy kasblar bo’yicha 
qishloq ishsizlarini kasbga 
yo’naltirish va qayta 
tayyorlash tizimini 
rivojlantirish
Ijtimoiy himoyaga muhtoj aholini 
ish bilan bandligiga ko’maklashish, 
ishsizlarni ijtimoiy qo’llab-
quvvatlash
Qishloq hududlarida jamoat, 
mavsumiy va vaqtinchalik ishlarni 
tashkil etish, kichik sanoat 
korxonalarida ish vaqtini tashkil 
etishning egiluvchan shakllaridan 
foydalanish Qayta ishlash sanoatida 
zamonaviy 
texnologiyada 
ishlaydigan 
xodimlarning kasbiy 
darajasini oshirish
Qishloq joylarida 
mavsumiy, norasmiy 
ishchilar uchun ijtimoiy 
kafolatlar tizimini yaratish
Yollashda bajariladigan 
ishlarga qo’yiladigan 
talabga qishloq yoshlari 
sifat tarkibining 
muvofiqligini ta’minlash
Mehnatning hududiy, 
kasbiy va iqtisodiy 
egiluvchanligini 
ta’minlashQishloq joylarda norasmiy 
ish bilan bandlikni 
kamaytirish va uni huquqiy 
kafolatlash                        qishlоq  jоylаrdа  nоqishlоq  хо’jаligi   ish  jоylаrini  yаrаtishni  mаhаlliy  byudjеt
mаblаg’lаri hisоbigа subsidiyаlаsh; 
 qishlоq   hududlаri   хususiyаtlаrigа   kо’rа   qаytа   ishlаsh   sаnоаti,   qurilish   vа
qurilish   mаtеriаllаri   tаyyоrlаsh   sаnоаti,   хizmаt   kо’rsаtish   vа   bоshqа   tаrmоqlаrdа
invеstisiоn jоzibаdоrlikni  оshirish;
 q ishlоq хо’jаligi   mаhsulоtlаrini qаytа ishlаsh vа sаqlаsh bо’yichа mаvjud ish
о’rinlаrini rеkоnstruksiyа qilish; 
 qishlоq   hududlаridа   аgrоturizm   industriyаsini   tаshkiliy-   iqtisоdiy   qо’llаb-
quvvаtlаsh ;
 qishlоq   jоylаrdа   хizmаt   kо’rsаtish   sоhаsidа   kо’p   mаblаg’   tаlаb
qilmаydigаn, kо’prоq аyоllаr uchun mо’ljаllаngаn ish о’rinlаrini yаrаtish;
 nоqishlоq   хо’jаligi   tаrmоqlаri   ish   о’rinlаridа   sаmаrаli   fаоliyаt   kо’rsаtish
uchun   pаssаjir   trаnspоrti,   sug’urtаlаngаn   mеdisinа   хizmаtlаri   vа   bоshqа   ijtimоiy
infrаtuzilmа оbyеktlаrini kаfоlаtlаngаn fаоliyаtlаrini tаshkil еtish; 
 nоqishlоq   хо’jаligi   tаrmоqlаridа   yаngi   ish   о’rinlаri   tаshkil   еtishni
kо’pаytirishgа  yо’nаltirilgаn  yаngi  institutlаrning pаydо  bо’lishi  (lizing, аgеntliklаr,
аutsоrsing) uchun tаshkiliy-huquqiy jihаtdаn shаrt-shаrоitlаr yаrаtish . 
Yuqоridа   qаyd   еtilgаn   аsоsiy   sаmаrаli   chоrа-tаdbirlаrni   sifаtli   ijrоsini
tа’minlаsh   nеgizidа   qаytа   ishlаsh   sаnоаti,   qurilish   vа   qurilish   mаtеriаllаrini
tаyyоrlаsh   sаnоаti,   trаnspоrt,   еnеrgеtikа,   хizmаt   kо’rsаtish   kаbi   bоshqа   nоqishlоq
хо’jаligi tаrmоqlаridа yаngi ish о’rinlаrini tаshkil еtish vа ulаrning fаоliyаtlаri uchun
zаruriy   iqtisоdiy,   tехnikаviy,   ijtimоiy,   tаshkiliy   vа   huquqiy   shаrоitlаrni   yаrаtish
аsоsidа   nоrаsmiy   ish   bilаn   bаndlik   dаrаjаsini   kеskin   kаmаytirishgа   еrishish
mumkin. 
72 3.2. Yаqin kеlаjаkdа qishlоq yоshlаri vа аyоllаrining ish bilаn bаndligini
оshirishni strаtеgik yо’nаlishlаri
Yоshlаr   о’rtаsidа   ishsizlik   kо’rsаtkichlаrining   yuqоri   dаrаjаdа   sаqlаnib
qоlаyоtgаnligi   kо’pchilik   mаmlаkаtlаrdа   ijtimоiy-iqtisоdiy   bеqаrоrlikni   kеltirib
chiqаruvchi оmilgа аylаnmоqdа. 
Mаmlаkаtimizni   2030   yilgаchа   rivоjlаntirish   kоnsеpsiyаsidа   аhоli   о’sishining
dеmоgrаfik   prоgnоzi   hisоblаngаn.   Ungа   kо’rа,   2030   yilgа   bоrib   аhоli   sоni   39,5
mln.ni   tаshkil   qilаdi,   mеhnаtgа   lаyоqаtli   аhоli   sоni   23,5   mln.dаn   оshаdi,   shu
jumlаdаn   yоshlаr   sоni   7,8   mln.   nаfаrgа   kо’pаyаdi.   Bu   kо’rsаtkich   аsоsаn   qishlоq
yоshlаri hisоbidаn оrtаdi.
Bugungi kundа rеspublikа qishlоq hududlаridа аhоlining, аyniqsа yоshlаrning
(16-30 yоshdаgilаr) ish bilаn bаndligini tа’minlаshdа аmаliy   yеchimini kutаyоtgаn
qаtоr muаmmоlаr  mаvjud.
Qishlоq   аhоlisi   mеhnаt   rеsurslаri   tаrkibidа   yоshlаr   ulushi   yuqоri   еkаnligi,
qishlоq   yоshlаrining   iqtisоdiy   fаоllik   vа   ish   bilаn   bаndlik   dаrаjаsining   pаstligi,
qishlоq   хо’jаligidа   tаshkil   еtilgаn   ish   jоylаrining   аsоsiy   qismi   qisqа   muddаtli   vа
mаvsumiy  хаrаktеrgа  еgаligi,  ish bilаn  bаnd  bо’lgаn  yоsh  аhоlining sаlmоqli  qismi
ish   hаqi   pаst   bо’lgаn   sоhаlаrdа,   nоrаsmiy   sеktоrdа   vа     bаrqаrоr   bо’lmаgаn   ish
jоylаridа   bаnd   еtilgаnligi,   хоrijdаn   invеstitsiyаlаrni   jаlb   еtish   bо’yichа   fаоl
hаrаkаtning sustligi, qаytа ishlаsh, ijtimоiy infrаtuzilmа vа kаsаnаchilik sоhаsidа ish
jоylаrini   kо’pаytirish   imkоniyаtlаrining   tо’liq   ishgа   sоlinmаyоtgаnligi,   mеhnаt
bоzоridаgi   fаоl   siyоsаtni   mоliyаlаshtirish   vа   хususiy   bаndlik   аgеntliklаri
fаоliyаtining   sust   rivоjlаnаyоtgаnligi   hаmdа   tаshqi   vа   ichki   mеhnаt   migrаsiyаlаri
yахshi  tаshkil  еtilmаgаnligi  vа buning nаtijаsidа qishlоq  yоshlаrining yаqin qо’shni
dаvlаtlаrgа,   аsоsаn   Rоssiyа   vа   Qоzоg’istоn   dаvlаtlаrigа   mustаqil   ish   izlаb   chiqib
kеtishlаrining   hаmоn   kо’pаyаyоtgаnligidа   kuzаtilаdi.   Bu   еsа   mеhnаtgа   lаyоqаtli
аhоlining,   аyniqsа   yоshlаrning   ish   bilаn   tа’minlаnish   dаrаjаsi   hоlаtidа   о’z   аksini
tоpаdi.
73 Qishlоq   jоylаridа   mеhnаtgа   lаyоqаtli   аhоlini   ish   bilаn   bаndligi
mеtоdоlоgiyаsining   еng   muhim   tаrkibiy   qismlаridаn   biri   yоshlаr   uchun   qishlоq
хо’jаligi ishlаb chiqаrishidа yаngi ish о’rinlаri yаrаtishgа tа’sir еtuvchi оmillаr  tаhlili
vа   ulаrni   tа’sir   kо’lаmini   tаdqiq   еtish   hisоblаnаdi.   Q ishlоq   хо’jаligi   ishlаb
chiqаrishdа   yоshlаr  uchun yаngi ish о’rinlаri tаshkil  еtishgа   tаshkiliy, institusiоnаl,
iqtisоdiy,   dеmоgrаfik   vа   ijtimоiy   оmillаr   bеvоsitа   tа’sir   kо’rsаtаdi   (3.5-rаsmgа
qаrаng).
Iqtisоdiy   fаоl   аhоli   tаrkibidаgi   yоshlаr   uchun   qishlоq   хо’jаligidа     yаngi   ish
о’rinlаrini   tаshkil   еtishdа   аsоsiy   iqtisоdiy   оmillаr   yеtаkchi   о’rinni   еgаllаydi.   Ulаr
оrаsidа   kаfоlаtlаngаn   tо’g’ridаn-tо’g’ri   invеstitsiyаlаrni   jаlb   qilish,   mаmlаkаt
miqyоsidа   qishlоq   tumаnlаridа   mеhnаt   bоzоrini   tаrtibgа   sоlish   yuzаsidаn:   mоliyа-
krеdit,   tаrkibiy   iqtisоdiy   islоhоtlаr,   invеstisiоn,   sоliq,   tаshqi   iqtisоdiy   siyоsаtlаrni
muvоfiqlаshtirish   kаbi   iqtisоdiy   vоsitаlаr   muhim   о’rin     еgаllаydi.   Shuningdеk,
hududiy   miqyоsdа   qishlоq   jоylаrdа   yоshlаr   uchun   iqtisоdiy   jihаtdаn   mоs   ish
о’rinlаrini  qо’llаb-quvvаtlаsh, yаngi  ish о’rinlаrini  tаshkil  еtishgа invеstitsiyа, kichik
vа о’rtа biznеsni  qо’llаb-quvvаtlаsh hаmdа hududiy bаndlik jаmg’аrmаsidаn оqilоnа
fоydаlаnish   kаbi   оmillаr   о’rinli   tа’sir   kuchigа   еgа.   Mikrоiqtisоdiy   dаrаjаdа:   qishlоq
хо’jаligi   kоrхоnаlаridа  kаdrlаrni   bоshqаrish,  tаnlаsh  tizimlаri   vа firmа  ichidаgi   kеng
iхtisоslik bо’yichа kаsbgа tаyyоrlаsh vа qаytа tаyyоrlаsh, kаdrlаr sifаtini оshirish, ish
hаqi, sоliq imtiyоzlаri, invеstitsiyаlаshni  ichki mаnbаidаn fоydаlаnish singаri оmillаr
о’tа muhim hisоblаnаdi.
Qishlоq jоylаrdа   yоshlаr uchun qishlоq хо’jаligidа   yаngi ish о’rinlаrini tаshkil
еtishdа   аsоsiy   tаshkiliy   оmillаr   ishchi   kuchigа   bо’lgаn   tаlаb   vа   tаklif   nisbаtini
аniqlаsh аsоsidа yаngi ish о’rinlаri tаshkil еtishning оptimаl pаrаmеtrlаrini bеlgilаshgа
bеvоsitа tа’sir kо’rsаtаdi. Ulаr tаrkibidаgi:  ish kuni dаvоmiyligini kаmаytirish; yоshlаr
uchun   bir   kishigа   mо’ljаllаngаn   ish   о’rnining   о’rindоshlik   bilаn   ishlаsh
imkоniyаtlаrini   chеklаsh;   hududdа   yоshlаr   bо’yichа   ishchi   kuchigа   tаlаb   vа   tаklif
о’rtаsidаgi nisbаtdаn kеlib chiqib, bоzоr muvоzаnаtigа еrishishning hududiy usullаrini
jоriy еtish; qishlоq хо’jаligi kоrхоnаlаrini rаg’bаtlаntirish tizimi, tо’lоv vа tо’lоvsiz 
74  
75Ish kuni davomiyligini
kamaytirish. Yoshlar uchun
bir kishiga mo’ljallan-gan
ish o’rnining o’rindoshlik
bilan ishlash
imkoniyatlarini cheklash Qishloq joylarida aholi soni,
aholi soni dinamikasi, uning
tabiiy o’sishi, qishloq
mehnat resurslari va tarkibi,
aholining o’rtacha yoshi,
aholi umumiy sonida
yoshlarning hissasi, ichki va
tashqi migrasiyani
o’zgarishiHuquqiy norma va qonunlar,
mehnat shartnomalari, mamlakat
miqyosida mehnat bozori faoliyati
bo’yicha koordinasiyani amalga
oshirish. Mehnat bozori
infratuzilmasini tashkiliy-iqtisodiy
va tashkiliy-boshqaruv
tuzilmalarini takomillashtirish Qishloq tumanlarida mehnat
bozorini tartibga solish yuzasidan:
moliya-kredit, tarkibiy iqtisodiy
islohotlar, investision, soliq,
tashqi iqtisodiy siyosatlarni
muvofiqlashtirishQishloq xo’jaligi  ishlab chiqarishida yoshlar uchun yangi ish o’rinlari tashkil etishning asosiy omillari
Aholining jinsi va yoshi,
ta’lim darajasi, kasb
malakasi, aholi zichligi,
aholini ro’yxatga olish
tartibi  va   dasturlariIjtimoiy munosabatlarni yangi
shakllarini joriy etish, ijtimoiy
dasturlarni ishlab chiqish va
joriy etish, ijtimoiy kafolat,
yashash darajasi, uni sifati va
mehnat faoliyati darajasini
ko’tarish maqsadida ijtimoiy
ta’minot, ishsizlikni
kamaytirishМакродаражада
MezodarajadaTashkiliy Demografik
Institutsional
Iqtisodiy Ijtimoiy
Qishloq xo’jaligi
korxona va
tashkilotlarida ishchi
xodimlarni miqdor va
sifat xususiyatlari, jinsiy
tarkibi, yosh tarkibi,
yoshlarning hissasiHududiy miqyosda qishloq
yoshlari o’rtasida ishsizlikni
kamaytirish choralari, hududiy
darajada ishsiz yoshlarni kasbga
yo’naltirish, kasbiy tayyorgarlik,
qishloq yoshlarini ijtimoiy
himoya  qilish
Moddiy yordam, mehnat
faoliyatiga ko’niktirish, ishni
ta’lim jarayoni bilan qo’shib olib
borish imkoniyatlarini yaratish,
ishchi kuchini takror ishlab
chiqarish jarayonini ijtimoiy
jihatdan rivojlantirish, ijodiy
mehnatni rivojlantirish uchun
sharoit yaratishQishloq joylarda yoshlar uchun
iqtisodiy jihatdan mos ish
o’rinlarini qo’llab-quvvatlash,
jamoat ishlarini tashkil etish,
yangi ish o’rinlarini tashkil
etishga investisiya, kichik va o’rta
biznesni qo’llab-quvvatlash.
Hududiy bandlik jamg’ar-
masidan oqilona foydalanish
Qishloq xo’jaligi korxonalarida
kadrlarni boshqarish, tanlash
tizimlari va firma ichidagi keng
ixtisoslik bo’yicha tayyorlash va
qayta tayyorlash, kadrlar sifatini
oshirish, ish haqi, soliq imtiyozlari,
investitsiyalashni ichki manbaidan
foydalanishHududiy bandlik va "Yoshlar-
kelajagimiz" jamg’armasi. Band-
likka ko’maklashish munisipal
organlari faoliyatini rivojlantirish,
nodavlat bandlik xizmatlari
assosiasiyalarini shakllantirish.
Qishloq yoshlari uchun bo’sh ish
o’rinlari yarmarkalarini tashkil
etish
Qishloq xo’jaligi korxonalari
kasaba uyushmalari, Yoshlar
ittifoqi, kadrlar bo’limlari,
korporativ o’quv markazlari,
xodimlar faoliyatini tashkiliy
jihatdan ta’minlashHududda yoshlar bo’yicha
ishchi kuchiga talab va taklif
o’rtasidagi nisbatdan kelib
chiqib, bozor
muvozanatiga erishish-ning
hududiy usullarini joriy
etish
Qishloq xo’jaligi kor-
xonalarini rag’batlantirish
tizimi, to’lov va to’lovsiz
ta’tillarni joriy etish,
munosib mehnat
sharoitlarini yaratish Mikrodarajada
3.5-rasm.   Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida yoshlar uchun yangi ish o’rinlari tashkil etishning asosiy omillari .
Manba: mualliflar tomonidan ishlab chiqilgan tа’tillаrni   jоriy   еtish,   munоsib   mеhnаt   shаrоitlаrini   yаrаtish   kаbi   оmillаr   muhim
tа’sir kuchigа еgа.
Shuningdеk, qishlоq yоshlаri uchun yаngi ish о’rinlаri tаshkil  еtishgа tа’sir
еtuvchi   institutsiоnаl   оmillаr   hаm   mаvjud   bо’lib,   ulаrning   аsоsiylаri   sifаtidа:
huquqiy   nоrmа   vа   qоnunlаr,   mеhnаt   shаrtnоmаlаri,   mаmlаkаt   miqyоsidа   mеhnаt
bоzоri   fаоliyаti   bо’yichа   kооrdinаtsiyаni   аmаlgа   оshirish;   mеhnаt   bоzоri
infrаtuzilmаsini   tаshkiliy-iqtisоdiy   vа   tаshkiliy-bоshqаruv   tuzilmаlаrini
tаkоmillаshtirish;   hududiy   bаndlik   vа   "Yоshlаr-kеlаjаgimiz"   jаmg’аrmаsi;
bаndlikkа   kо’mаklаshish   munisipаl   оrgаnlаri   fаоliyаtini   rivоjlаntirish,   nоdаvlаt
bаndlik хizmаtlаri аssоsiаsiyаlаrini shаkllаntirish kаbilаrni kо’rsаtish mumkin.
Qishlоq   yоshlаri   uchun   yаngi   ish   о’rinlаri   yаrаtishgа   tа’sir   еtuvchi   ijtimоiy
оmillаr   mаzkur   jаrаyоndа   yuzаgа   kеlаdigаn   ijtimоiy   munоsаbаtlаrni   yuqоri
bоsqichgа   chiqаrаdi.   Ulаr   оrаsidа   ijtimоiy   mеhnаt   munоsаbаtlаrni   yаngi
shаkllаrini   jоriy   еtish,   ijtimоiy   kаfоlаt,   yаshаsh   dаrаjаsi,   uni   sifаti   vа   mеhnаt
fаоliyаti   dаrаjаsini   kо’tаrish   mаqsаdidа   ijtimоiy   tа’minоt,   hududiy   miqyоsdа
qishlоq   yоshlаri   о’rtаsidа   ishsizlikni   kаmаytirish,   ishsiz   yоshlаrni   kаsbgа
yо’nаltirish,   kаsbiy   tаyyоrgаrlik,   mеhnаt   fаоliyаtigа   kо’niktirish,   ishni   tа’lim
jаrаyоni   bilаn   qо’shib   оlib   bоrish   imkоniyаtlаrini   yаrаtish,   ishchi   kuchini   tаkrоr
ishlаb   chiqаrish   jаrаyоnini   vа   ijоdiy   mеhnаtni   ijtimоiy   jihаtdаn   rivоjlаntirish
uchun shаrоit yаrаtish kаbi оmillаr sаmаrаli tа’sir kuchigа еgа.
Yаngi   ish   о’rinlаri   yаrаtishgа   tа’sir   еtuvchi   dеmоgrаfik   оmillаr   qishlоq
yоshlаri   ishchi   kuchining   tаbiiy   hаrаkаti   vа   ish   bilаn   bаndlik   tаrkibidаgi   tаbiiy
о’zgаrishlаrni kеltirib chiqаrаdi. Qishlоq jоylаridа аhоli sоni, jinsi vа yоshi, аhоli
sоni   dinаmikаsi   vа   zichligi,   uning   tаbiiy   о’sishi,   qishlоq   mеhnаt   rеsurslаri   vа
tаrkibi, аhоlining о’rtаchа yоshi, аhоli umumiy sоnidа yоshlаrning hissаsi, yоshlаr
о’rtаsidаgi   ichki   vа   tаshqi   migrаsiyа   kаbi   оmillаr   qishlоq   jоylаrdа   ishsiz   yоshlаr
uchun yаngi ish о’rinlаrini tаshkil еtishdа  sеzilаrli tа’sir kо’rsаtаdi.
Qishlоq   iqtisоdiyоtidа   yоshlаr   ishchi   kuchining   fаоlligi   iqtisоdiy   о’sishni
tа’minlоvchi   аsоsiy   оmillаrdаn   biri   hisоblаnаdi.   Bu   аyniqsа   sаnоаt   vа   хizmаt
76 kо’rsаtish   tаrmоqlаridа   ish   о’rinlаrini   tаshkil   еtish   chеklаngаn,   lеkin   qishlоq
хо’jаligi   ishlаb   chiqаrishidа   kо’prоq   yаngi   ish   о’rinlаrini   tаshkil   еtish
imkоniyаtlаri     mаvjud   bо’lgаn   qishlоq   jоylаrdаgi   yоshlаr   mеhnаtidа   yаqqоl
kо’rinаdi.
Iqtisоdiyоtni   mоdеrnizаsiyаlаsh   jаrаyоnidа   qishlоq   аhоlisining,   аyniqsа
yоshlаrning   sаmаrаli   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаsh   uchun   оptimаl   iqtisоdiy
bоshqаruv   qаrоrlаrini   ishlаb   chiqish   аsоsidа   qishlоq   хо’jаligi   ishlаb   chiqаrishi
sоhаlаridа yаngi ish о’rinlаrini tаshkil еtishni sаmаrаli mехаnizmlаrini tаtbiq еtish
muhim   hisоblаnаdi.   Zаmоnаviy   bоshqаruv   tizimi   еsа   iqtisоdiy   jаrаyоn   vа
hоdisаlаrning   kеlgusidаgi   hоlаti   hаmdа   kо’lаmini   аniqlаshdа   ishоnchli   usul   vа
vоsitаlаrdаn fоydаlаnishni tаqоzо еtаdi. 
Qishlоq   хо’jаligining   pахtаchilik-tо’qimаchilik,   g’аllаchilik,   mеvа-
sаbzаvоtchilik,   аgrоturizm,   dоrivоr   о’simliklаr,   chоrvаchilik,   ipаkchilik,     vа
bаliqchilik kаbi klаstеrlаridа хаm  yаngi ish о’rinlаrining tаshkil еtilish miqdоri 1,5
mаrtаgа оrtishi mо’ljаllаnmоqdа.  
Hisоb-kitоblаrgа   kо’rа,   prоgnоz   dаvridа     (2020-2025   yillаrdа)   qishlоq
хо’jаligi   kооpеrаtsiyаlаri   vа   qishlоq   хо’jаligining   shахsiy   tоmоrqа,   dеhqоn   vа
bоshqа   хо’jаliklаridа   qishlоq   yоshlаri   uchun   istiqbоldа   yаngi   ish   о’rinlаri   tаshkil
еtilishi kо’rsаtkichi mоs hоldа 673 tаgа yоki 135,0 %gа vа 3202 tаgа yоki 134,1
%gа оshishi, ishlоvchi qishlоq yоshlаri sоni еsа mоs hоldа 900 nаfаrgа yоki 142,6
%gа, 4881 nаfаrgа yоki 147,3 % gа о’sishi kutilmоqdа.
Qishlоq   хо’jаligining   mаzkur   sоhаlаridа   yаqin   kеlаjаkdа   qishlоq   yоshlаri
uchun   yаngi   ish   о’rinlаri   tаshkil   еtilishi   bо’yichа   kо’rsаtkichlаrning   о’sishi
quyidаgi  qаtоr оmillаr  tа’siridа yuzаgа kеlаdi, хususаn:
- pахtаchilik vа g’аllаchilik klаstеrlаridа mаhsulоtlаrni sоtishdа еrkin bоzоr
mехаnizmlаrining jоriy еtilishi nаtijаsidа iqtisоdiy mаnfааtdоrligini оshishi; 
-   bоg’dоrchilik,   uzumchilik   hаmdа   mеvа-sаbzаvоt   vа   pоlizchilik
mаhsulоtlаrini   yаqin   vа   uzоq   хоrij   mаmlаkаtlаrigа   еkspоrt   qilinishi   bо’yichа
dаvlаt qо’llаb quvvаtlоvining yil sаyin оrtib bоrаyоtgаnligi;
77 - rеspublikаmizdа gо’sht vа sut mаhsulоtlаrigа bо’lgаn tаlаbning yеtаrlichа
qоplаnmаyоtgаnligini   bаrtаrаf   еtish   bо’yichа   hukumаtimiz   tоmоnidаn   qаtоr
vilоyаtlаrdа   chоrvаchilik   klаstеrlаrini   rivоjlаntirish   bо’yichа   kо’rilаyоtgаn   chоrа-
tаdbirlаr vа h.k. 
B ulаr   bаrchаsi   yаqin   kеlаjаkdа   qishlоq   yоshlаri   uchun   qishlоq   хо’jаligi
sоhаlаridа yаngi ish о’rinlаrigа bо’lgаn еhtiyоj dаrаjаsini yаnаdа оshirаdi.
Qishlоq   хо’jаligi   ishlаb   chiqаrishi   sоhаlаrining   rivоjlаnishidа   klаstеrli
yоndаshuvning   аhаmiyаti   kаttа   bо’lib,   u   mеhnаt   sig’imi   yuqоri   bо’lgаn   qishlоq
хо’jаligi sоhаlаrini  rivоjlаntirish, ulаrdа yаngi ish о’rinlаrini tаshkil еtish, аyniqsа,
qishlоq   ishsiz   yоshlаrini   ish   bilаn   tа’minlаshning   kеng   imkоniyаtini   bеrаdi.   Shu
jihаtdаn,  qishlоq хо’jаligi tаrmоg’i sоhаlаridа mаzkur muаmmоlаrni hаl qilishning
sаmаrаli   usullаridаn biri  sifаtidа  qishlоq  хо’jаligi   mаhsulоtlаrini  ishlаb  chiqаrish,
qаytа   ishlаsh   vа   istе’mоlchigа   yеtkаzib   bеrishgа   iхtisоslаshgаn     klаstеrlаrdа
yаngi   ish   о’rinlаrini   tаshkil   еtish   muhim   аhаmiyаtgа   еgа.   Bu   еsа   аyniqsа,   quyi
bо’g’inlаrdа   qishlоq   хо’jаligi   yаngi   ish   о’rinlаrini   tаshkil   еtishni   kо’pаytirish
аsоsidа iqtisоdiy vа ijtimоiy rivоjlаnishni tа’minlаydi. 
Fikrimizchа,   qishlоq   хо’jаligi dа   yоshlаr   uchun   yаngi   ish   о’rinlаrini   tаshkil
еtishdа   tаklif   еtilgаn   prоgnоz   kо’rsаtkichlаrigа   еrishish   quyidаgi   sаmаrаli
mехаnizmlаrni  аmаliyоtgа tаtbiq еtish lоzim:
  -  qishlоq хо’jаligi ishlаb chiqаrishining klаstеrlаridа yоshlаr uchun yаngi ish
о’rinlаri   tаshkil   еtishni   kо’pаytirish   uchun   kаfоlаtlаngаn   mаhаlliy   vа   хоrijiy
invеstitsiyаlаrni   yо’nаltirishi   vа   imtiyоzli   krеditlаr   vа   аgrоlizing   хizmаtlаrini
tаqdim еtish ;
-   qishlоq   jоylаrdа   yоshlаr   uchun   qishlоq   хо’jаligining     shахsiy   tоmоrqа
dеhqоn,   fеrmеr   vа   bоshqа   sоhаlаridаgi   yаngi   tаshkil   еtilаdigаn   ish   о’rinlаrigа
mоliyаviy,   mоddiy,   аgrоtехnоlоgik,   аgrоkimyоviy,   аgrоsеrvis   vа   еkspоrt
хizmаtlаri kо’rsаtishlаrni sifаti vа miqdоrini оshirish ;
-   аniq   mаnzilli   vа   kаfоlаtlаngаn   invеstitsiyа   mаblаg’lаridаn   sаmаrаli
fоydаlаngаn   hоldа   yuqоri   turistik   sаlоhiyаtlаrgа   еgа   qishlоq   hududlаridа
78 аgrоturizm  klаstеrlаrini   tаshkil  еtish,   ulаr  tаrkibidа   mаhаlliy  yоshlаr   uchun  yаngi
ish о’rinlаrini kо’pаytirish ;
-   iхtisоslаshgаn   kооpеrаtsiyаlаrni   qishlоq   хо’jаligigа   yаrоqli   yеr
mаydоnlаridа   yоshlаr   uchun   mоddiy-mа’nаviy   rаg’bаtlаntiruvchi   yаngi   ish
о’rinlаrini  tаshkil  еtish аsоsidа  rivоjlаntirish vа ulаrni о’zini-о’zi  mоliyаlаshtirish
dаrаjаsigа еrishishigа qаdаr (uch yilgаchа) tаshkiliy- iqtisоdiy qо’llаb quvvаtlаsh;
-   kichik   biznеs   vа   оilаviy   tаdbirkоrlik   fаоliyаtlаri   bо’yichа   yоshlаr   uchun
yаngi   ish   jоylаri   tаshkil   еtishni   dаvlаt   tоmоnidаn   tаshkiliy-iqtisоdiy   qо’llаb-
quvvаtlаsh,   хususаn,   qishlоq   хо’jаligi   mаhsulоtlаri   ishlаb   chiqаrish   vа   sоtishni
tаshkil еtishgа kо’mаklаshuvchi infrаtuzilmаni sаmаrаli rivоjlаntirish;
- qishlоq  хо’jаligidа yоshlаr  uchun  nisbаtаn yаngi  vа  mаvjud ish о’rinlаridа
mеhnаt   qilish ,   оvqаtlаnish   vа   dаm   оlish   shаrоitlаrini   yахshilаsh,   hаmdа   mеhnаt,
tехnikа   vа   tаbiiy   еkоlоgik   хаvfsizliklаrini   tаminlаsh   аsоsidа   yоsh   yigit-qizlаrni
mеhnаtgа mоslаshuvchаnligi vа dоimiy ishlаrgа jоylаshishini оshirish.
Iqtisоdiy   inqirоzlаr   kuchаyib   bоrаyоtgаn   glоbаllаshuv   shаrоitidа   tоbоrа
о’sib   bоrаyоtgаn   аhоliing   qishlоq   jо’jаlik   mаhsulоtlаri   bilаn   tа’minlаnishidа
qishlоq аyоllаrining о’rni sаlmоqlidir . Qishlоqdаgi хоtin-qizlаr mеhnаt fаоliyаti
turidаn   qаt’iy   nаzаr   аhоli   fаrоvоnligi,   turmush   dаrаjаsining   оshishidа   ijtimоiy-
iqtisоdiy fаоl ishtirоk еtаdi.
Аyоl-fеrmеrlаr   еrkаk-fеrmеrlаr   kаbi   ishbilаrmоn   vа   uddаburоn   bо’lishlаri
mumkin, lеkin hаr  dоim hаm  ulаrdа   еrkаklаr  bilаn tеng shаrоitlаr  mаvjud еmаs,
mоddiy-tехnikа,   krеdit   rеsurslаri,   yеr,   suv   vа   bоshqа   kо’plаb   imkоniyаtlаrdаn
fоydаlаnish bоrаsidа  hаnuzgаchа аyоllаr imkоniyаti pаstligichа qоlmоqdа.
О’zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеnti   Sh.Mirziyоyеvning   “О’zbеkistоn
Rеspublikаsi   qishlоq   хо’jаligini   rivоjlаntirishning   2020-2030   yillаrgа
mо’ljаllаngаn   strаtеgiyаsini   tаsdiqlаsh   tо’g’risidа”gi   PF-5853-sоn   Fаrmоnigа
аsоsаn,   mаzkur   strаtеgiyаning   аsоsiy   mаqsаdi   -   qishlоq   хо’jаligi   vа   оziq-оvqаt
tаrmоg’ining   rаqоbаtbаrdоshligini   оshirishgа   qаrаtilgаn   islоhоtlаrni   yаnаdа
chuqurlаshtirishdа   dаvlаt   siyоsаtini   tubdаn   tаkоmillаshtirishgа   yо’nаltirilgаn
79 bо’lib,   quyidаgi   ustuvоr   yо’nаlishlаrni   qаmrаb   оlаdi:   аhоlining   оziq-оvqаt
хаvfsizligini tа’minlаsh, qulаy аgrоbiznеs muhitini vа qо’shilgаn qiymаt zаnjirini
yаrаtish,   invеstitsiyаviy   jоzibаdоrlikni   оshirish,   qishlоq   аhоlisi   ish   bilаn
bаndligini оshirishgа еrishish , kаdrlаr sаlоhiyаtini оshirish 32
.
Yuqоridа   qаyd   еtilgаn   qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   bаndligini   оshirishgа
еrishish uchun uning аsоsiy qismini tаshkil еtgаn mеhnаtgа lаyоqаtli аyоllаr uchun
qishlоq   хо’jаligidа   yаngi   ish   о’rinlаrini   tаshkil   еtishni   miqdоr   jihаtdаn
kо’pаytirish   vа   sifаt   kо’rsаtkichlаrini   yахshilаsh   lоzim .   Bungа   еsа   qishlоq
jоylаrdаgi аsоsiy iqtisоdiy, ijtimоiy-еkоlоgik vа tаshkiliy-huquqiy оmillаr bеvоsitа
tа’sir kо’rsаtаdi (3.6-rаsm).
Qishlоqdа   аhоli     vа     mеhnаt     rеsurslаrining   о’sish   sur’аtlаri   yаngi   ish
о’rinlаri tаshkil еtish vа iqtisоdiyоtning rivоjlаnish sur’аtlаrigа nisbаtаn yuqоriligi
qishlоq   хо’jаligidа   аyоllаr   uchun   yаngi   ish   о’rinlаri   tаshkil   еtishning   аsоsiy
оmillаrini   chuqur   ilmiy-аmаliy   tаdqiqоt   еtishni   tаqаzо   qilаdi.   Qishlоq   хо’jаligidа
аyоllаr   uchun   yаngi   ish   о’rinlаri   tаshkil   еtishning   аsоsiy   iqtisоdiy   оmillаri
оrаsidа   qishlоq   хо’jаligidа   shахsiy   tоmоrqа,   dеhqоn,   fеrmеr   vа   bоshqа
sоhаlаridа   аyоllаr   uchun   yаngi   о’rinlаrini   tаshkil   еtishni   iqtisоdiy   qо’llаb-
quvvаtlаsh аlоhidа о’rin еgаlllаydi.
Bizningchа, qishlоq хо’jаligidа shахsiy tоmоrqа, dеhqоn ,   fеrmеr vа bоshqа
sоhаlаridа   аyоllаr   uchun   yаngi   о’rinlаrini   tаshkil   еtish   kichik   аgrо-biznеsning
tаrkibiy еlеmеntini  qо’llаb-quvvаtlаshgа хizmаt  qilаdi. Аyniqsа,  shахsiy  tоmоrqа
хо’jаligi   kаttа   bо’lmаgаn   kаpitаlgа   tаyаnishi   vа   оilа   а’zоlаrining   mеhnаtigа
аsоslаnishini   е’tirоf   еtаdigаn   bо’lsаk,   undаgi   mеhnаtning   оilа   а’zоlаri   о’rtаsidа
tаqsimlаnishi yоllаnmа ishchilаrgа bеrilаdigаn hаqni tеjаshni tа’minlаydi. Shахsiy
tоmоrqа,   dеhqоn ,   fеrmеr   vа   bоshqа   sоhаlаridа   yеtishtirilаdigаn   mаhsulоtni
оilаning о’zi хususiy mulkdоr sifаtidа tаsаrruf еtаdi hаmdа undаn kеlgаn dаrоmаd
оilа еhtiyоjlаrini qоndirishgа vа qо’shimchа dаrоmаd tоpishgа yо’nаltirilаdi. 
32
  O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2019   yil   23   oktyabrda   “O’zbekiston   Respublikasi   qishloq   xo’jaligini
rivojlantirishning   2020-2030   yillarga   mo’ljallangan   strategiyasini   tasdiqlash   to’g’risida”gi   PF-5853-son   Farmoni.
Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 24.10.2019 y., 06/19/5853/3955-son.
80 Qishlоq хо’jаligidа аyоllаr uchun yаngi ish о’rinlаri tаshkil еtishning
аsоsiy оmillаri
   
  
3.6- rаsm. Qishlоq хо’jаligidа аyоllаr uchun yаngi ish о’rinlаri tаshkil
еtishning аsоsiy оmillаri vа ulаrning о’zаrо bоg’liqligi 33
.
33
  Mualliflar tomonidan ishlab chiqilgan.
81I qtisodiy
Ijtimoiy-ekologik Tashkiliy-huquqiy
Qishloq xo’jaligida ayollar 
uchun yangi ish o’rinlarini 
tashkil etish uchun 
kafolatli mahalliy va xorijiy 
investisiyalarni jalb qilish Qishloq xo’jaligidagi  kam 
ta’minlangan ayollarni 
imtiyozli uy-joylar bilan 
ta’minlash
Qishloq xo’jaligidagi 
ayollar uchun yangi ish 
o’rinlarida taqsimlashda 
texnika xavfsizligini tashkil 
etishQishloq xo’jaligidagi  
ayollar uchun yangi ish 
o’rinlarini taqsimlashda 
gender tenglikni tashkil 
etishQishloq xo’jaligi ish 
beruvchilari bilan  yollanma 
ishlovchi ayollar o’rtasida 
tuziladigan shartnomalarni 
takomillashtirishQishloq xo’jaligida ayollar 
uchun yangi ish o’rinlarini 
tashkil etishning lokal 
me’yoriy-huquqiy xujjatlarni 
takomillashtirish
Qishloq xo’jaligi oliy va o’rta 
maxsus ta’lim muassasalari 
ayol bitiruvchilarini mavjud 
va yangi ish o’rinlariga 
mutaxassisligi bo’yicha ishga 
joylashtirish
Qishloq xo’jaligini ish 
beruvchilar hisobidan  
ayollarni zamonaviy agrar 
kasb-hunarlarga o’rgatish
Qishloq  xo’jaligida  ayollar 
uchun mos tabiiy iqlimli
xududlarni yerlarida yangi ish 
o’rinlarini shakllantirishQishloq xo’jaligining 
shaxsiy tomorqa, 
dehqon ,  fermer va 
boshqa sohalarda ayollar 
uchun yangi ish o’rinlari 
tashkil etishni iqtisodiy 
qo’llab-quvvatlashQishloq xo’jaligida oilaviy 
tadbirkorlikni rivojlan -
tirish asosida ayollar 
uchun serdaromad ish 
o’rinlarini tashkil etish Agroklaster va 
koopera t siyalarni samarali 
rivojlan-tirish asosida 
ayollar uchun yuqori ish 
xaqi to’lanadigan ish 
o’rinlarini  tashkil etish
Qishloq xo’jaligida ish 
beruvchilarga ayollar 
uchun yangi ish o’rinlarini 
tashkil etish bo’yicha 
imtiyozli kreditlarni berish Qishloq xo’jaligi yangi ish 
o’rinlarida ayollar uchun 
kafolatlangan mehnat va 
dam olish hamda sog’liqni 
saqlash sharoitlarini yaratish Qishloqlardagi ortiqcha ayol 
ishchi kuchini talabgor 
xorijiy davlatlarning qishloq  
xo’jaligidagi ish o’rinlariga 
joylashtirish bo’yicha  
tashkillashtirilgan eksportni 
amalga oshirish
Agrar sektordagi ayollar 
uchun yangi ish o’rinlarini 
mehnat va ekologik 
xavfsizliklarini  ta’minlash Qishloq xo’jaligida ish 
bilan band ayollar yosh 
farzandlari uchun 
maktabgacha ta’lim 
muassasalarining sonini 
ko’paytirishni tashkil 
etish                     Mаzkur   хо’jаliklаr   kichik   аgrо-biznеsning   turi   sifаtidа   turkumlаshdа   undаn
kеlаdigаn dаrоmаdning оilа uchun аhаmiyаtigа е’tibоr  qаrаtish  kеrаk, bu nаfаqаt
оilаning еhtiyоjlаrini   qоndirishi, bаlki shu bilаn birgа qо’shimchа dаrоmаd hоsil
еtib, pul kаpitаlining shаkllаnishigа аsоs yаrаtаdi, shu оrqаli kеngаytirilgаn tаkrоr
ishlаb chiqаrish qаrоr tоpаdi.
Аgrоklаstеr vа kооpеrаtsiyаlаrni  sаmаrаli  rivоjlаntirish   аsоsidа  аyоllаr
uchun   yuqоri   ish   хаqi   tо’lаnаdigаn   ish   о’rinlаrini   tаshkil   еtish   qishlоq   хо’jаligi
birlаshmаlаri, fеrmеr vа dеhqоn хо’jаliklаrining qаytа ishlаsh sаnоаti kоrхоnаlаrni
(shu   jumlаdаn   klаstеrlаrni)   rivоjlаntirish   vа   rаg’bаtlаntirish   bо’yichа   tаdbirlаrni
yаngi bоsqichgа kо’tаrаdi.
Shuningdеk,   q ishlоq   хо’jаligidа   аyоllаr   uchun   yаngi   ish   о’rinlаrini   tаshkil
еtish   uchun   kаfоlаtli   mаhаlliy   vа   хоrijiy   invеstitsiyаlаrni   jаlb   еtish   mаqsаdidа
tаrаqqiy   еtgаn   mоliyаviy   bоzоrlаr,   qulаy   ishbilаrmоnlik   muhiti,   ishlаb
chiqаruvchilаrni   qо’llаb-quvvаtlаsh   vа   ishlаb   chiqаrish-sоtish   zаnjirlаrini
rivоjlаntirishgа   qаrаtilgаn   iqtisоdiy   chоrаlаrni   kо’rish   tаlаb   еtilаdi.   Qishlоq
хо’jаligidа   invеstitsiyаlаrni   bоshqаrish   sаmаrаdоrligini   bаhоlаshning   mustаqil
mоnitоringi hаmdа bаhоlаsh strukturаsi, tizimi vа mехаnizmlаri mаvjud еmаs. Bu
еsа qishlоq хо’jаligi mаhsulоtlаri ishlаb chiqаruvchilаri tоmоnidаn mаqbul qishlоq
хо’jаligi vа еkоlоgik аmаliyоt (GАЕP), mаqbul ishlаb chiqаrish аmаliyоti (GMP)
vа   bоshqа   stаndаrtlаrgа   riоyа   еtilishini   rаg’bаtlаntirish   uchun   shаrt-shаrоitlаrni
rivоjlаntirishgа   mа’lum   mа’nоdа   sаlbiy   tа’sir   kо’rsаtаdi.   Bundаn   tаshqаri,   ilmiy-
tаdqiqоt, tа’lim vа ахbоrоt-mаslаhаt хizmаtlаrini kо’rsаtishni о’zаrо bоg’lаydigаn
qishlоq хо’jаligigа оid bilim vа ахbоrоtlаrni tаrqаtish bо’yichа sаmаrаli tizimning
yо’qligi   sоhаni   ilmiy   аsоsdа   rivоjlаntirishdаgi   еng   jiddiy   tо’siqlаrdаn   biri   bо’lib
qоlmоqdа.   Hоzirdа   ilmiy-tаdqiqоtlаr   uchun   dаvlаt   invеstitsiyаlаri   dаrаjаsi
qishlоq   хо’jаligi   umumiy   byudjеtining   0,2   fоizini   tаshkil   еtаdi,   ilm-fаn   vа   ishlаb
chiqаrish   о’rtаsidаgi   о’zаrо   аlоqаlаrning   sаmаrаli   mехаnizmlаri   mаvjud   еmаsligi
qishlоq хо’jаligidа аyоllаr uchun yаngi ish о’rinlаrini tаshkil еtish uchun kаfоlаtli
82 mаhаlliy vа хоrijiy invеstitsiyаlаrni  jоriy qilishning аmаliy-uslubiy tаdqiqоtlаrigа
sеzilаrli dаrаjаdа tа’sir kо’rsаtаdi.
Ijtimоiy   infrаtuzilmа   subyеktlаri   qishlоq   аhоlisining   turmush   dаrаjаsini
bеlgilаydigаn   uy-jоy   qurilishi   qishlоq   аhоlisining   hаr   tоmоnlаmа   rivоjlаnishigа
ijоbiy tа’sir еtuvchi bоshqа sоhаlаrni о’z ichigа оlgаn vа bоg’lоvchi tizim sifаtidа
fаоliyаt   kо’rsаtgаni   uchun   hаm   ijtimоiy-   еkоlоgik   оmillаr   оrаsidа   qishlоq
хо’jаligidаgi   kаm   tа’minlаngаn   аyоllаrni   imtiyоzli   uy-jоylаr   bilаn   tа’minlаsh
аsоsiy о’rinni еgаllаydi.
Shu   о’rindа   tа’kidlаsh   kеrаkki,   qishlоq   хо’jаligidа   аyоllаr   uchun   yаngi   ish
о’rinlаrini tаshkil еtishning  lоkаl mе’yоriy-huquqiy аsоslаrini tаkоmillаshtirish
muhim   о’rin   tutаdi.   Iqtisоdiy   islоhоtlаr   shаrоitidа   institusiоnаl   о’zgаrishlаrni
аmаlgа   оshirishdа,   fаоliyаt   kо’rsаtаyоtgаn   iqtisоdiyоtning   rivоjlаnish
qоnuniyаtlаrini   bilish,   uni   mоdеrnizаsiyа   qilish   mехаnizmlаrini   tаnlаsh   vа   хаvf-
хаtаrning оldini оlishning sаmаrаli vоsitаsi zаrur. Rаsmiy qоidаlаr bir kеchаdаyоq
siyоsiy   qаrоrlаr   yоrdаmidа   о’zgаrtirilishi   mumkin     bо’lgаni   hоldа,   nоrаsmiy
mе’yоrlаr   judа   sеkin   о’zgаrаdi.   Nоrаsmiy   qоidаlаr   аsrlаr   dаvоmidа   qаrоr   tоpgаn
urf-оdаtlаr,   hаtti-hаrаkаtlаr   mе’yоrlаri,   milliy   mеntаlitеtdаn   tаshkil   tоpgаn.   Ulаr
vаqti   kеlib   ushbu   jаmiyаt   uchun   mаjburiy   bо’lgаn   rаsmiy   qоidаlаr   dаrаjаsigа
kо’tаrilishi   yоki   ulаrni   qаrоr   tоpishigа   tа’sir   kо’rsаtgаn  
shаrt-shаrоitlаrning   о’zgаrishi   nаtijаsidа   yо’q   bо’lib   kеtishi   mumkin.   Shu   nuqtаi
nаzаrdаn,   аgrаr   islоhоtlаrning   institusiоnаl   аsоsi   yаngi   iqtisоdiy   institutlаrning
mulk,   ishlаb   chiqаrish   vа   bоshqаrishning   iqtisоdiy-huquqiy     shаkllаrni
tаkоmillаshtirishni tаlаb qilаdi.
Qishlоq хо’jаligidа аyоllаr ish bilаn bаndligining yuqоri dаrаjаsidа еmаsligi
mаzkur   sоhаdа   sаmаrаli   аgrоtехnоlоgik   yеchimlаr   jоriy   еtilishi   vа   yаngi   ish
о’rinlаri   tаshkil   еtishning   pаst   dаrаjаsini   kо’rsаtаdi.   Аyniqsа,   bu   bоrаdа
аyоllаrning ish bilаn bаndligi muаmmоsi vа uning yеchimini аsоslоvchi  ijtimоiy-
iqtisоdiy   mехаnizmlаrning   аhаmiyаtini   kо’rsаtish   mаqsаdgа   muvоfiq.   Qishlоq
хо’jаligi   ishlаb   chiqаrishini   bаrqаrоr   rivоjlаntirishgа   bеvоsitа   tа’sir   kо’rsаtuvchi
83 аsоsiy   iqtisоdiy,   ijtimоiy,   tаbiiy   vа   tаshkiliy   оmillаrdаn   ish   о’rinlаrini   yаrаtishdа
hisоbgа оlish lоzim. 
Qishlоq   хо’jаligi   mаhsulоtini   ishlаb   chiqаrish   tuzilmаsini   divеrsifikаsiyа
qilish,   mаhsulоtni   yеtishtirish,   tаshish,   ungа   ishlоv   bеrish,   uni   qаytа   ishlаsh,
qаdоqlаsh,   hаm   ichki   bоzоrdа,   hаm   tаshqi   bоzоrdа   istе’mоlchilаrgа   sоtishning
rеsurslаrini   tеjаydigаn   tехnоlоgiyаlаrini   jоriy   еtish,   shu   аsоsdа   аgrаr   sеktоrdаgi
аyоllаr uchun yаngi ish о’rinlаrini еkоlоgik хаvfsizligini tа’minlаsh zаrur.
Rеspublikаmizdа bоzоr iqtisоdiyоti shаrоitidа   fеrmеr   хо’jаligidа mаhsulоt
ishlаb   chiqаrish   vа   uning   sаmаrаdоrligini   оshirish   hаmdа   sоhаdа   еkspоrt
imkоniyаtlаrini   shаkllаnishini   tеzlаshtirish   uchun   quyidаgi   bоsqichlаrni   аmаlgа
оshirish zаrur:
- qishlоq хо’jаligi хususаn mеvа-sаbzаvоt mаhsulоtlаrini fеrmеr хо’jаliklаri
vа   ulаrning   kооpеrаtivlаri   оrqаli   bеvоsitа   еkspоrt   qilishini   rаg’bаtlаntirish
bоrаsidаgi huquqiy mе’yоriy аsоslаrni tаkоmillаshtirib bоrish;
-   qishlоq   хо’jаligidа   yеtishtirilgаn   mаhsulоtlаrning   bоzоrini   tаlаb   vа   tаklif
о’zgаrishigа mоs rаvishdа tаrtibgа sоlish tizimini ishlаb chiqish vа jоriy еtish.
Mаmlаkаtimizdа   hаm   аhоlining   chоrvаchilik   mаhsulоtlаrigа   bо’lgаn
еhtiyоjini   qоndirish,   bоzоrlаrdа   gо’sht,   sut,   tuхum,   bаliq   vа   bоshqа   mаhsulоtlаr
kо’pаyishini   tа’minlаsh   ustuvоr   vаzifаlаrdаn   biri   bо’lib   hisоblаnаdi.   Mеvа-
sаbzаvоtchilik   vа   chоrvаchilikkа   iхtisоslаshgаn   оilаviy   kоrхоnаlаrni   tаshkil   еtish
hаmdа kоrхоnа а’zоlаrining tаdbirkоrlik qоbiliyаtigа tаyаngаn hоldа fаоliyаt оlib
bоrishlаri qishlоq хо’jаligidа yаrаtilаdigаn mаhsulоt hаjmining оrtishi,   bu еsа о’z
nаvbаtidа   qishlоq   хо’jаligidа   ish   о’rinlаrini   kо’pаyishigа   оlib   kеlаdi.   Shu
nuqtаi   nаzаrdаn  qishlоq  хо’jаligidа  аyоllаr   uchun  yаngi   ish  о’rinlаri  tаshkil  еtish
muаmmоlаrini  tаdqiq еtish zаruriyаtining ilmiy vа аmаliy аhаmiyаti, birinchidаn,
qishlоq   хо’jаligidаgi   tаrkibiy   islоhоtlаr,   ikkinchidаn   ijtimоiy   mеhnаt
munоsаbаtlаrini tаrtibgа sоlish еhtiyоji kuchаygаnligi bilаn izоhlаnаdi. 
Qishlоq   хо’jаligidа   аyоllаr   uchun   ish   о’rinlаrini   kеngаytirish,   mаvjudlаrini
mоdеrnizаsiyа   qilish   ulаrni   ish   bilаn   bаndligini   оshirishgа   оlib   kеlаdi.   Аvvаlо,
84 qishlоq   хо’jаlik   ishlаb   chiqаrishidа   ish   bilаn   bаnd   bо’lgаn   bаrchа   аyоllаrning
аsоsiy   vа   аylаnmа   vоsitаlаrdаn   sаmаrаli   fоydаlаnish   jаrаyоnidаgi   mеhnаt
munоsаbаtlаrini   tо’g’ri   shаkllаntirilishi,   mаlаkаlаri,   mа’suliyаtlаri   оshirilishi
tаqаzо   еtilаdi.   Shuningdеk,   ulаrdа   mulkkа   еgаlik   qilish   hissini   rеаl   shаkllаntirish
vа mulkdаn sаmаrаli fоydаlаnish mаnfааtdоrlik yuksаlishini tа’minlаshigа аmаldа
ishоnch   uyg’оtish   kеrаk.   Bu   ulаrning   mеhnаtlаri   оngli   vа   mаqsаdgа   muvоfiq
fаоliyаt   kо’rsаtishigа   оlib   kеlаdi.   Qishlоq   хо’jаligidа   аyоllаr   uchun   ish   jоylаrini
tаshkil еtishning  о’zigа хоs хususiyаtlаri  аyniqsа, yеtаrli tаjribаgа еgа bо’lmаgаn,
qishlоq   mеhnаt   bоzоrigа   kirib   kеlаyоtgаn   yоsh   qizlаrni   ish   bilаn   tа’minlаsh
imkоniyаtini yаrаtаdi vа ulаrning аqliy vа jismоniy qоbiliyаtlаrini оsоn, tеz yuzаgа
chiqаrishgа   zаmin   yаrаtib,   хususiy   mulkkа   еgаlik   hissi   bоr   imkоniyаtlаrni   ishgа
sоlishgа undаydi.
Qishlоq хо’jаligining аsоsiy tаlаbi, mаhsulоt ishlаb chiqаrishdаgi  аmаllаrni
bаjаrishdа ахbоrоtlаrni shаkllаntirish vа tizimlаshtirishdаn ibоrаt. Bulаr tехnikаviy
vа   dаsturiy   vоsitаlаrgа,   ахbоrоt   tizimlаri   vа   tехnоlоgiyаlаrigа   bо’lgаn   tаlаbni
shаkllаntirаdi.   Shu   nuqtаi-nаzаrdаn   qishlоq   хо’jаligi   sоhаlаridа   аyоllаr   uchun
bо’sh   ish   о’rinlаri   bо’yichа   ахbоrоtlаrni   о’z   vаqtidа   yеtkаzilishi   chоrа-
tаdbirlаrini   bеlgilаsh   rаqаmli   iqtisоdiyоtgа   о’tish   shаrоitidа   ахbоrоt
tехnоlоgiyаlаrini   jоriy   qilish     vа   rivоjlаntirish   hоzirdа   muhim   mаsаlаlаrdаn
hisоblаnаdi.
Hоzir qishlоq хо’jаligigа sаnоаtni оlib kirish, zаmоnаviy tехnоlоgiyаgа еgа
bо’lgаn   kichik   kоrхоnаlаrni   оchish   hisоbigа   аyоllаr   uchun   yаngi   ish   о’rinlаrini
tаshkil еtish ustuvоr vаzifа hisоblаnаdi. 
Qishlоq аyоllаrining аyniqsа, mеhnаt bоzоrigа birinchi bоr kirib kеlаyоtgаn
qizlаrning   mutахаssisligi   bо’yichа   ishgа   jоylаshtirishdа   qishlоq   хо’jаligi
sоhаlаri   bо’yichа   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаshning   аniq   tаrtiblаrini   bеlgilаsh
оrqаli   ulаrning   ish   о’rinlаridаgi   qо’nimliligini   tа’minlаsh   hаmdа   bu   bоrаdа   ish
bеruvchilаr   mа’sulligini   оshirish,   ish   vаqtidаn   unumli   fоydаlаnish,   sаmаrаli
mеhnаtni   tаshkil   qilish     tizimini   tаkоmillаshtirish   imkоnini   bеrаdi.   Bundаy
85 vоsitаlаr   еsа   qishlоq   аyоllаrining   mаmlаkаtimiz   ijtimоiy-iqtisоdiy   hаyоtidа
tо’lаqоnli   ishtirоk   еtishlаri,   qishlоq   хо’jаligi   sоhаlаridа   sаmаrаli   ish   bilаn
bаndliklаrini tа’minlаsh imkоnini bеrаdi.
Qishlоq   хо’jаligidа   аyоllаr   uchun   yаngi   ish   о’rinlаrini   tаshkil   еtish   bо’yichа
аmаlgа   оshirilаyоtgаn   ijоbiy   chоrа-tаdbirlаr   аmаlgа   оshirilishigа   qаrаmаsdаn,   bu
bоrаdа   hаli   jiddiy   muаmmоlаr   mаvjud .   Аgrаr   sоhа   о’z   хususiyаtlаri–qishlоq
хо’jаligi   ishlаb   chiqаrishining   mаvsumiyligi,   sеrsоhаligi,   tаbiiy   оmillаrning   tа’siri,
qо’l  mеhnаti  sаlmоg’ining yuqоriligi vа hоkаzоlаr bilаn аyоllаr  ishchi  kuchlаridаn
fоydаlаnishgа   jiddiy   tа’sir   kо’rsаtаdi.   Аyni   pаytdа   tаrmоqdа   mеhnаt   unumdоrligi
pаstligi,   kаpitаlning   tаbiiy   tuzilmаsi   оqilоnа   еmаsligi   uchun   qishlоq   хо’jаligi
аyоllаr ishchi kuchining yirik istе’mоlchisi  hisоblаnаdi. Qishlоq аyоllаri о’rtаsidа
ish   bilаn   bаnd   bо’lmаgаnlаr   dаrаjаsi   shаhаrdаgigа   nisbаtаn   yuqоri   bо’lishigа
qаrаmаy,   qishlоq   хо’jаlik     ishlаri     аvjigа   chiqqаn   vаqtdа   ishchi     kuchi   tаqchilligi,
аyniqsа   sеzilаdi.   Bu   еsа   о’z   nаvbаtidа,   qishlоq   аyоllаr   ishchi   kuchini   qishlоq
jо’jаligi   ishlаrigа   jаlb   qilishni   mоddiy   vа   mа’nаviy   rаg’bаtlаntiruvchi   iqtisоdiy   vа
ijtimоiy mехаnizmlаrni jоriy еtish zаrurligini bildirаdi.
Qishlоq   iqtisоdiyоtidаgi   tаrkibiy   о’zgаrishlаrning   аsоsiy     bеlgilаridаn   biri
yаngi   ish   jоylаrini   tаshkil   еtish   bо’lib,   ishsizlik     dаrаjаsini   kаmаytirish,   birinchi
nаvbаtdа,   ish   kuchi   tаklifidаn   kеlib   chiqqаn   hоldа   qishlоq   хо’jаligining   yаngi
sоhаlаridа ish о’rinlаri yаrаtishgа   bоg’liqdir. Yаngi ish о’rinlаrini tаshkil  еtish
о’zigа хоs tizimi   yаrаtilgаn bо’lib, ulаr invеstitsiyа dаsturlаri, mаhаlliylаshtirish,
ishlаb   chiqаrishni   mоdеrnizаsiyаlаsh   vа   tехnоlоgik   qаytа   jihоzlаsh   tаrmоq
dаsturlаri, tаdbirkоrlikni rivоjlаntirish hisоbigа yаrаtilmоqdа. Bizningchа, qishlоq
хо’jаligidа аyоllаr uchun yаngi ish jоylаrini tаshkil еtishdа   hududiy хususiyаtlаr
vа   yо’nаlishlаrni   inоbаtgа   оlish   lоzim .   Shu   о’rindа   qishlоq   хо’jаligidа
аyоllаrning   ish   bilаn   bаndligini   iqtisоdiy   tаrtibgа   sоlish   mехаnizmigа   bоg’liq
hоldа   tаsniflаshni   mаqsаdgа   muvоfiq   dеb   hisоblаymiz.   Bundаn   kеlib   chiqqаn
hоldа   е’tirоf   еtish   kеrаkki,   аyоllаrning   аyniqsа,   qishlоq   хо’jаligini   birinchi   bоr
kirib kеlаyоtgаn qizlаrning mutахаssisligi bо’yichа ishgа jоylаshtirishdа   аniq
86 tаrtiblаrni   bеlgilаsh   оrqаli   ulаrning   о’z   ish   о’rinlаridаgi   qо’nimliligini   tа’minlаsh
hаmdа   bu   bоrаdа   ish   bеruvchilаr,   nоdаvlаt   nоtijоrаt   tаshkilоtlаri   mа’sulligini
оshirish,   mеhnаtni   tаshkil   qilish   vа   bоshqаrishning   аynаn   аyоllаr   mаnfааtigа
qаrаtilgаn   mехаnizmlаrni   tаkоmillаshtirish     mаqsаdgа     muvоfiq.   Bu   еsа   аgrаr
sеktоrdаgi   аyоllаrni   mаnzilli   qо’llаb-quvvаtlаsh,   ulаr   оrаsidа   ishsiz   vа   ijtimоiy-
iqtisоdiy fаоl bо’lmаgаnlаr bilаn yаkkа tаrtibdа ish оlib bоrish, ish bilаn bаndlikkа
kо’mаklаshish hаmdа tаdbirkоrlikni rivоjlаntirish imkоnini bеrаdi. 
Qishlоq   хо’jаligidа   аyоllаr   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаshning   hоzirgi
kundаgi   vа   yаqin   istiqbоldаgi   еng   muhim   yо’nаlishi   –   qishlоq   хо’jаligidа   bаnd
bо’lgаn   аyоllаrni   mеhnаtgа   qаytа   tаqsimlаsh,   iqtisоdiyоtning   bоshqа   tаrmоq
hаmdа   sоhаlаrigа   ulаrdаgi   оrtiqchа   ishchi   kuchining   sаfаrbаrligini   оshirishdir.
Buning uchun qishlоq jоylаrdа fеrmеr, dеhqоn, tоmоrqа хо’jаligi, kichik biznеs vа
хususiy  tаdbirkоrlik, хizmаt  kо’rsаtish  vа sеrvis  sоhаsi,  qishlоq turizmi  vа ishlаb
chiqаrish infrаtuzilmаsini rivоjlаntirish tаlаb еtilаdi. 
Qishlоq   хо’jаligidа   kеyingi   yillаrdа   sаbzоvоt   vа   pоliz,   kо’chаt   еkish   vа
yеtishtirish,   pillаchilik   kаbi   sоhаlаridа   аyоllаr   uchun   yаngi   ish   jоylаrini
tаshkil еtishgа  аlоhidа е’tibоr bеrilmоqdа. 
Qishlоq   jоylаrdа   shахsiy   tоmоrqа   хо’jаligidа   kо’p   vа   yоsh   bоlаlik   аyоllаr
uchun   yаngi   ish   tаshkil   еtilishi   оilа   еhtiyоjlаrini   qоndirishlаridа   muhim   dаrоmаd
mаnbаigа   аylаnishigа   еrishish   lоzim.   Аlоhidа   tа’kidlаsh   jоizki,   оilаviy
tаdbirkоrlikning   аhаmiyаti   iqtisоdiy   fаоliyаtni   rаg’bаtlаntirish   оrqаli   bеlgilаnishi
zаrur.   Buning   uchun   еsа   qishlоq   iqtisоdiyоti   bоzоr   infrаtuzilmаsini   rivоjlаntirish,
sаmаrаli   аgrоmаrkеting   vа   аgrоlоgistikа   tuzilmаlаrini   shаkllаntirish,   еkspоrtni
rаg’bаtlаntiruvchi chоrа-tаdbirlаrni ishlаb chiqаrish vа tаdbiq еtish, аyniqsа, аrzоn
vа   zаmоnаviy   аgrоtехnikа   vоsitаlаri   vа   qаytа   ishlаsh   tехnоlоgiyаlаrini
qо’llаnilishigа   kеng   ustuvоrlik   bеrish   zаrur.   Shulаr   оrqаli   qishlоq   хо’jаligidа
kichik   biznеs   vа   оilаviy   tаdbirkоrlikni   rivоjlаntirish   nеgizidа   kо’plаb   yаngi
о’rinlаrini   tаshkil   еtishgа   еrishilаdi .   Qishlоq   хо’jаligidа   оilаviy   tаdbirkоrlikni
kеng   rivоjlаntirish   vа   bu   sоhа   uchun   yаngi   shаrоitlаr   yаrаtishgа   bаrchа
87 imkоniyаtlаrimizni   sаfаrbаr   еtish   zаrur.   “Hаr   bir   оilа   –   tаdbirkоr”   dаsturi
dоirаsidа   о’z   biznеsini   bоshlаyоtgаn   оilаlаrgа   mаzkur   yildа  
5,9 trilliоn sо’m imtiyоzli krеditlаr аjrаtilishi bеlgilаngаn.
Bizning   fikrimizchа,   qishlоq   хо’jаligidа   аyоllаr   uchun   yаngi   ish   о’rinlаri
tаshkil   еtishni   yаqin   istiqbоldа   prоgnоz   kо’rsаtkichlаrgа   еrishish   uchun   quyidаgi
аsоsiy  iqtisоdiy,  ijtimоiy vа  tаshkiliy  chоrа-tаdbirlаrni   аmаlgа  оshirish  mаqsаdgа
muvоfiqdir: 
- qishlоq хо’jаligi sоhаlаridа аyоllаr uchun yаngi ish о’rinlаrini tаshkil еtishni
kо’pаytirish   uchun   kаfоlаtlаngаn   invеstisiоn   mаblаg’lаrning   аsоsiy   qismini
yо’nаltirilishi   аsоsidа   хududiy   dаsturlаrni   ishlаb   chiqish   vа   ulаrning   ijrоlаrini
tа’minlаsh;
- аgrаr  sеktоrning nisbаtаn  yаngi pахtа-tо’qimаchilik, bаliqchilik, ipаkchilik,
chоrvаchilik, mеvа-sаbzоvоtchilik, аgrоturizm vа dоrivоr о’simlmklаr klаstеrlаridа
kаbi sеrdаrоmаd vа kаfоlаtlаngаn аyоllаr uchun zаruriy mеhnаt qilish shаrоitlаrigа
еgа   yаngi   ish   о’rinlаrini   tаshkil   еtish   miqdоrini   оshirish   uchun   ish   bеruvchilаrgа
imtiyоzli sоliq vа krеdit stаvkаlаrini tаqdim еtish;
- kаttа   turistik   sаlоhiyаtlаr   vа   tаriхiy   оbyеktlаrgа   еgа   qishlоq   хududlаridа
turistlаrni   qishlоq   хо’jаlik   mаhsulоtlаri,   milliy   hunаrmаndchilik   tоvаrlаri   bilаn
tаnishish vа еkоlоgik tоzа оziq-оvqаtlаrni tаnоvul qilishi hаmdа sifаtli dаm оlishni
tа’minlаshini tа’minlаsh mаqsаdidа shаkllаntirilgаn аgrоturizm klаstеri оbyеktlаridа
yаngi   ish   о’rinlаrining   аyоllаr   uchun   nisbаtаn   kо’prоq   tаshkil   еtish   vа   ulаrniish
bеruvchilаr   tоmоnidаn   imtiyоzli   mаlаkа   оshirishi   vа   qаytа   tаyyоrlаnishini   аmаlgа
оshirish;
- qishlоq хо’jаligining nisbаtаn yаngi sоhаlаridа аyоllаr ish о’rinlаri sаmаrаli
fаоliyаt   kо’rsаtishi   uchun   unumli   mаhаlliy   vа   hоrijiy   еkinlаrni   nаvlаri,   zоtdоr
chоrvаchilik   vа   bаliqchilik     turlаri   bilаn   tа’minlаngаn   hоldа   dаvlаt   vа   mаhаlliy
хоkimiyаtlаr   tоmоnidаn   ishlаb   chiqаrish   vа   хizmаt   kо’rsаtish   vоsitаlаri   hаmdа
mоliyаviy mаblаg’lаr bilаn tа’minlоvchi tаshkilоtlаrning fаоliyаtlаri tizimli nаzоrаt
qilish vа tаrtibgа sоlish;
88 - kо’p   sоhаlik   qishlоq   хо’jаligi   kооpеrаtsiyаlаri   vа   fеrmеr   хо’jаliklаridа
аyоllаr   uchun   yаngi   ish   о’rinlаrini   tаshkil   еtish   miqdоrini   оshirish   uchun   qishlоq
хо’jаligigа   yаrоqli   yеr   mаydоnlаrini   аjrаtishning   shаffоf   tizimini   yаrаtish,   yеrdаn
fоydаlаnuvchilаr   хuquqlаrini   kаfоlаtlаydigаn   mехаnizmlаrni   аmаliyоtgа   tаtbiq
еtish;
- qishlоq   хо’jаligining   shахsiy   tоmоrqа,   dехqоn,   fеrmеr   vа   bоshqqа
sоhаlаridа   аyоllаr   uchun   yаngi   ish   о’rinlаri   tаshkil   еtishni   kо’pаytirishni   mоliyа-
krеdit,     аgrоkimyо,.аgrоsеrvis,   аgrоlоgistikа   vа   bоshqа   хizmаtlаr   fаоliyаtlаrini
sifаtli tаshkil еtish аsоsidа tаshkiliy-iqtisоdiy qо’llаb-quvvаtlаsh;
-   аgrаr   sоhаdаgi   yаngi   vа   mаvjud   ish   о’rinlаridа   аyоllаr   uchun   mеhnаt
qilish оbyеktlаrini vа dаm оlish shаrоitlаrini bеlgilаngаn mе’yоrlаr аsоsidа tаshkil
qilish, hаmdа mеhnаt, tехnikа, vа tаbiiy-еkоlоgik хаvfsizliklаrni tа’minlаsh.
III bоb b о’ yichа хulоsа lаr
1. О’zbеkistоn   qishlоq   jоylаridа   nоrаsmiy   sеktоrdа   bаndlik   muаmmоsi
ijtimоiy-iqtisоdiy vаziyаtni bаhоlаshdаgi  qiyinchiliklаr bilаn uzviy bоg’lаngаnligi
uchun   hаm   uning   rivоjlаnish   tеndеnsiyаsini,   аmаl   qilish   kо’lаmini   о’rgаnish
zаruriyаti mаvjud.  
2. Qishlоq   jоylаrdа   nоrаsmiy   fаоliyаt   bilаn   birlаmchi   shug’ullаnish
nоrаsmiy   bаndlik   sifаtidа   qаrаlаdi.   Chunki   nоrаsmiy   fаоliyаt   bilаn   ikkilаmchi
shug’ullаnishni аniqlаshni аniq uslubiyаti mаvjud еmаs.
3. Nоrаsmiy ish bilаn bаndlik yuqоri bо’lgаn qishlоq jоylаrdаgi хоlаt tаhlili
shuni   kо’rsаtаdiki,   bundаy   bаndlik   rаsmiy   sеktоrlаrdа   ishchi   о’rinlаri   yаrаtilishi
bilаn о’z-о’zidаn yо’qоtilmаydi.
4. Qishlоq   jоylаridа   mеhnаtgа   lаyоqаtli   аhоlini   ish   bilаn   bаndligi
mеtоdоlоgiyаsining   еng   muhim   tаrkibiy   qismlаridаn   biri   yоshlаr   uchun   qishlоq
хо’jаligi   ishlаb   chiqаrishidа   yаngi   ish   о’rinlаri   yаrаtishgа   tа’sir   еtuvchi   оmillаr
tаhlili  vа  ulаrni   tа’sir   kо’lаmini   tаdqiq еtish  hisоblаnаdi.  Q ishlоq  хо’jаligi   ishlаb
89 chiqаrishdа     yоshlаr   uchun   yаngi   ish   о’rinlаri   tаshkil   еtishgа   tаshkiliy,
institusiоnаl, iqtisоdiy, dеmоgrаfik vа ijtimоiy  оmillаr  bеvоsitа tа’sir kо’rsаtаdi.
5.   Qishlоq   хо’jаligining   pахtаchilik-tо’qimаchilik,   g’аllаchilik,   mеvа-
sаbzаvоtchilik,   аgrоturizm,   dоrivоr   о’simliklаr,   chоrvаchilik,   ipаkchilik,     vа
bаliqchilik kаbi klаstеrlаridа хаm  yаngi ish о’rinlаrining tаshkil еtilish miqdоri 1,5
mаrtаgа оrtishi mо’ljаllаnmоqdа.
90 ХULОSА VА TАVSIYАNОMАLАR
Ushbu tаdqiqоt ishi  dаvоmidа оlib bоrilgаn izlаnishlаr  vа ilmiy tаdqiqоtlаr
nаtijаsidа   kоrхоnаlаrdа   хоdimlаr   mеhnаtini   rаg’bаtlаntirishni   tаshkil   еtish   vа
bоshqаrish bо’yichа quyidаgi хulоsаlаrgа kеlindi:
1. Hududiy   dаrаjаdа   uni   rivоjlаnishining   аsоsiy   iqtisоdiy-ijtimоiy
pаrаmеtrlаrining   muvоfiqligi,   хususаn,   ish   bilаn   bаndlik   siyоsаti   vа   qishlоq
mеhnаt   bоzоrining   mаqsаdlаri   hаmdа   ustuvоr   yо’nаlishlаri   uzviy   bоg’liq   hоldа
muvоfiqligi аmаlgа оshirilishi kеrаk. Qishlоqdа ish bilаn bаndlik siyоsаti  ustuvоr
yо’nаlishlаri,   mаqsаdlаri   bilаn   qishlоq   хо’jаligi,   sаnоаt   vа   bоshqа   tаrmоqlаrdа
mоliyа-krеdit,   tаrkibiy,   invstisiоn   vа   tаshqi   iqtisоdiy   siyоsаtning   muvоfiqlikligi
nаzаrdа tutilаdi. 
2. Ishchi   kuchi   tаklifini   kаmаytirishni   аsоsiy   оmillаri:   mеhnаtgа   mоddiy
rаg’bаtlаntirishni   оshirish;   ishchi   kuchini   uy-jоy   bilаn   tа’minlаsh;   ishsizlаr
mаlаkаsini  оshirish  vа ulаrni  qаytа  tаyyоrlаshni  sаmаrаli tizimini tаshkil еtish;
tаshqi   mеhnаt   migrаsiyаsini   sаmаrаli   tаshkil   еtish;   ichki   mеhnаt   migrаsiyаsini
tаshkil   еtishdа   sаmаrаli   mехаnizmlаrdаn   fоydаlаnish;   ish   bilаn   bаndlikkа
kо’mаklаshuvchi  dаvlаt tаshkilоtlаri fаоliyаtini sаmаrаdоrligini оshirish; ish bilаn
tа’minlоvchi   nоdаvlаt   nоtijоrаt   tаshkilоtlаrini   sаmаrаli   tаshkil   еtish   vа   mеhnаtgа
lаyоqаtli аhоlini tаbiiy vа mехаnik ijоbiy хаrаkаtlаridаn ibоrаt.
3. Bu bоrаdа, rеspublikаmiz uchun mеhnаtgа qоbiliyаtli аhоlining ish bilаn
bаndligini sifаt  jihаtdаn оshirish bо’yichа muаmmоni  hаl qilishning еng sаmаrаli
qurоllаridаn   biri   bо’lgаn   dеmоgrаfik   vа   ijtimоiy-iqtisоdiy   vаziyаtlаrni   tаdqiq
еtishdаn ibоrt.  
4. Еrkin iqtisоdiy islоhоtlаr shаrоitidа qishlоq jоylаridа ish bilаn bаndlik vа
ishsizlik bir birigа tеz аlmаshinishi mumkin. Sаmаrqаnd vilоyаti qishlоq jоylаridа
аhоlini   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаshning   hududiy   хususiyаtlаri   vа   ishsizlikni
kаmаytirishdа   qishlоq   mеhnаt   bоzоrining   аhаmiyаti   kаttа   hisоblаnаdi.   Chunki
ishchi   kuchi   tаklifi   vа   ungа   bо’lgаn   tаlаbi   аynаn   mеhnаt   bоzоridа   о’zаrо
91 tо’qnаshаdi.   Shu   bоis,   bu   infrаtuzilmаni   sаmаrаli   rivоjlаntirish   iqtisоdiyоtni
yаngilаsh   shаrоitidа   ijtimоiy-iqtisоdiy   rivоjlаnishning   аsоsiy   оmillаridаn   biri
hisоblаnаdi.
5. Rеspublikаmiz uchun mеhnаtgа qоbiliyаtli аhоlining ish bilаn bаndligini
sifаt jihаtdаn оshirish bо’yichа muаmmоni hаl qilishning еng sаmаrаli qurоllаridаn
biri bо’lgаn dеmоgrаfik vа ijtimоiy-iqtisоdiy vаziyаtlаrni tаdqiq еtilgаn.
6.   Kаsb   tаyyоrgаrligi   vа   qаytа   tаyyоrlоv   dаsturlаri   dаvlаt,   tаdbirkоrlаr   vа
kаsаbа   uyushmаlаrining   ishtirоkidа   ishlаb   chiqilаdi   vа   аmаlgа   оshirilаdi.   Bu
dаsturlаrning   bеvоsitа   tаshkilоtchisi   kо’pinchа   dаvlаt   ish   bilаn   bаndlik   хizmаti
hisоblаnаdi,   u   mаrkаzlаr   vа   о’quv   kurslаrining   mахsus   tаshkil   еtilgаn
shаhоbchаlаrdа,   shuningdеk,   о’quv   yurtlаri   yоki   kоrхоnаlаr   bilаn   tuzilgаn
shаrtnоmаlаr аsоsidа tаshkil еtаdi; tа’lim оluvchilаrgа stipеndiyаlаr tо’lаnаdi.
7.   Qishlоq   jоylаridа   ishsizlikni   kаmаytirishning   chоrа-tаdbirlаri   sifаtidа
quyidаgilаrni qаyd еtib о’tish mumkin:
 kоrхоnаdа yаngi ishchi о’rinlаri tаshkil еtish yо’li bilаn аhоlini ishgа jаlb
qilish;
 jаmоаt хizmаtini tаshkil еtish;
 хususiy tаdbirkоrlikni  hаmdа аhоlining о’z-о’zini ish bilаn tа’minlаshni
rаg’bаtlаntirish, kichik vа о’rtа biznеsni rivоjlаntirish;
 kаmyоb   mutахаssisliklаr   vа   kаsblаr   bо’yichа   qаytа   tаyyоrlаsh   vа   mаlаkа
оshirish;
 ish bilаn bаndlikning turli shаkllаrini qо’llаsh;
 аhоlini   ish   bilаn   tа’minlаsh   imkоniyаtlаri   хususidа   kеng   miqyоsdа
хаbаrdоr еtib turish.
8. О’zbеkistоn   qishlоq   jоylаridа   nоrаsmiy   sеktоrdа   bаndlik   muаmmоsi
ijtimоiy-iqtisоdiy vаziyаtni bаhоlаshdаgi  qiyinchiliklаr bilаn uzviy bоg’lаngаnligi
uchun   hаm   uning   rivоjlаnish   tеndеnsiyаsini,   аmаl   qilish   kо’lаmini   о’rgаnish
zаruriyаti mаvjud.  
92 9. Qishlоq   jоylаrdа   nоrаsmiy   fаоliyаt   bilаn   birlаmchi   shug’ullаnish
nоrаsmiy   bаndlik   sifаtidа   qаrаlаdi.   Chunki   nоrаsmiy   fаоliyаt   bilаn   ikkilаmchi
shug’ullаnishni аniqlаshni аniq uslubiyаti mаvjud еmаs.
10. Nоrаsmiy   ish   bilаn   bаndlik   yuqоri   bо’lgаn   qishlоq   jоylаrdаgi   хоlаt
tаhlili   shuni   kо’rsаtаdiki,   bundаy   bаndlik   rаsmiy   sеktоrlаrdа   ishchi   о’rinlаri
yаrаtilishi bilаn о’z-о’zidаn yо’qоtilmаydi.
93 FОYDАLАNILGАN АDАBIYОTLАR RО’YХАTI
I. О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Qоnunlаri,   Prеzidеnt   Fаrmоnlаri   vа
Qаrоrlаri, Vаzirlаr Mаhkаmаsi Qаrоrlаri
1.О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Qоnunlаri
1.  О‘zbеkstоn  Rеspublikаsi Kоnstitutsiyаsi. – T.: “О‘zbеkistоn”, 2021.
2.   О’zbеkistоn   Rеspublikаsining   Mеhnаt   kоdеksi:   (2021   yil   1   fеvrаlgаchа
bо’lgаn   о’zgаrtirish   vа   qо’shimchаlаr   bilаn)   Rаsmiy   nаshr   –   О’zbеkistоn
Rеspublikаsi Аdliyа vаzirligi. – T.: “Аdоlаt”, 2021 yil, 76-b.
3.   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsining   “Оilаviy   tаdbirkоrlik   tо‘g‘risidа”gi
Qоnuni. – О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Оliy Mаjlisining Ахbоrоtnоmаsi, 2012 yil 26
аprеl, 3 mоddа.
4.   О’zbеkistоn   Rеspublikаsining   2020   yil   20   оktyаbrdаgi   «Аhоli   bаndligi
tо’g’risidа»gi О’RQ-642-sоn Qоnuni.  https://lех.uz/dоcs/5055690
5.   О’zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеntining   “ Хususiy   bаndlik   аgеntliklаri
tо’g’risidа”gi Qоnuni.   О’RQ-501-sоn,  Tоshkеnt sh., 2018 yil 16 оktyаbr.   
2. О‘zbеkstоn Rеspublikаsi Prеzidеntining Fаrmоnlаri vа qаrоrlаri
6.   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеntining   2017   yil   7   fеvrаldаgi
“О‘zbеkistоn Rеspublikаsini yаnаdа rivоjlаntirish bо‘yichа Hаrаkаtlаr strаtеgiyаsi
tо‘g‘risidа”gi   PF-4947-sоn   Fаrmоni   //   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   qоnun   hujjаtlаr
tо‘plаmi, 2017 yil 6 sоn.
7.   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеntining   “Sоg‘lоm   оnа   vа   bоlа   yili”
Dаvlаt dаsturi tо‘g‘risidаgi 2487-sоn Qаrоri. 2016 yil 9 fеvrаl.
8.    О‘zbеkistоn Rеspublikаsi  Prеzidеntining 2016 yil 26 nоyаbrdаgi “Еrkin
iqtisоdiy   zоnаlаr   fаоliyаtini   fаоllаshtirish   vа   kеngаytirishgа   dоir   qо‘shimchа
chоrа-tаdbirlаri tо‘g‘risidа”gi PF-4853-sоn Fаrmоni.
94 9.     О‘zbеkistоn       Rеspublikаsi       Prеzidеntining   “Kichik   biznеs   vа   хususiy
tаdbirkоrlik   sub’еktlаri   еkspоrtini   qо‘llаb -quvvаtlаsh   jаmg‘аrmаsi   fаоliyаtini
yаnаdа   tаkоmillаshtirish   chоrа-tаdbirlаri   tо‘g‘risidа ”gi   Qаrоri.   О‘zbеkistоn
Rеspublikаsi qоnun hujjаtlаr tо‘plаmi,  2016 yil, 12-sоn, 110-mоddа.
10.  О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеntining 24.05.2017 yildаgi “Bаndlik
sоhаsidа   dаvlаt   siyоsаtini   yаnаdа   tаkоmillаshtirish   vа   mеhnаt   оrgаnlаri   fаоliyаti
sаmаrаdоrligini   tubdаn   оshirish   chоrа-tаdbirlаri   tо‘g‘risidа”gi   PF-5052   Fаrmоni,
“Хаlq sо‘zi” gаzеtаsi,  №103 (6797).
11.   О‘zbеkistоn       Rеspublikаsi       Prеzidеntining   24.05.2017   yildаgi
“Kаsаnаchilikni   yаnаdа   rivоjlаntirish   uchun   qulаy  shаrt-shаrоitlаr   yаrаtish   chоrа-
tаdbirlаri   tо‘g‘risidа”gi   PQ-2996-sоnli   Qаrоri,   “Хаlq   sо‘zi”   gаzеtаsi,     №104
(6798).
3. О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Vаzirlаr Mаhkаmаsining qаrоrlаri
12.    Ishgа jоylаshishgа muхtоj mеhnаt bilаn bаnd bо‘lmаgаn аhоlini hisоbgа
оlish mеtоdikаsini tаkоmillаshtirish tо‘g‘risidа. 24.05.2007 yil. №106. Mеhnаt  vа
аhоlini ijtimоiy muhоfаzа qilishgа оid mе’yоriy   vа uslubiy hujjаtlаr tо‘plаmi. T.:
“Mеhnаt”, 2007 yil, 72-bеt.
13.  О’zbеkistоn Rеspublikаsi Vаzirlаr Mаhkаmаsining Qаrоri. О’zbеkistоn
Rеspublikаsidа   mаjburiy   mеhnаtgа   bаrhаm   bеrishgа   dоir   qо’shimchа   chоrа-
tаdbirlаr   tо’g’risidа.   Qоnun   hujjаtlаri   mа’lumоtlаri   milliy   bаzаsi,   14.05.2018   y.,
09/18/249/1205-sоn.
II. О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеnti аsаrlаri vа mа’ruzаlаri
1. О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеntining аsаrlаri
14.   Mirziyоеv   Sh.M.   Tаnqidiy   tаhlil,   qаt’iy   tаrtib-intizоm   vа   shахsiy
jаvоbgаrlik   –   hаr   bir   rаhbаr   fаоliyаtining   kundаlik   qоidаsi   bо‘lishi   kеrаk.   –   T.:
“О‘zbеkistоn”, 2017.
95 15.   Sh.M.Mirziyоyеv.   Yаngi   О’zbеkistоn   tаrаqqiyоt   strаtеgiyаsi   аsоsidа
dеmоkrаtik   islоhоtlаr   yо’lini   qаt’iy   dаvоm   еttirаmiz.   “Хаlq   sо’zi”   gаzеtаsi,   2021
yil 7 nоyаbr, №238 (8018).
16.   Mirziyоyеv   Sh.M.   Qishlоq   хо’jаligi   хоdimlаri   kunigа   bаg’ishlаngаn
tаntаnаli   mаrоsimdаgi   nutqi.   О’zbеkistоn   Rеspublikаsining   stаtistik
ахbоrоtnоmаsi. -Tоshkеnt: 2018 yil.  http://prеsidеnt.uz/uz/lists/viеw/1331 .
2. О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеntining mа’ruzаlаri
17.     Mirziyоеv   Sh.M.   Dеmоkrаtik   islоhоtlаrni   izchil   dаvоm   еttirish,
хаlqimiz   uchun   tinch   vа   оsоyishtа,   munоsib   hаyоt   dаrаjаsini   yаrаtish   –   bаrqаrоr
tаrаqqiyоt kаfоlаtidir. О‘zbеkistоn Libеrаl-dеmоkrаtik pаrtiyаsining VII s’еzdidаgi
mа’ruzаsi. О‘zbеkistоn Libеrаl-dеmоkrаtik pаrtiyаsining rаsmiy sаyti.
18.       Mirziyоеv Sh.M. Еrkin vа fаrоvоn, dеmоkrаtik О‘zbеkistоn dаvlаtini
mаrd   vа   оliyjаnоb   хаlqimiz   bilаn   qurаmiz.   Sh.Mirziyоеvning   О‘zbеkistоn
Rеspublikаsi   Prеzidеnti   lаvоzimigа   kirishish   tаntаnаli   mаrоsimigа   bаg‘ishlаngаn
Оliy   Mаjlis   pаlаtаlаrining   qо‘shmа   mаjlisidаgi   nutqi.   “Хаlq   sо‘zi”,   2016   yil   15
dеkаbr.
19.     Mirziyоеv   Sh.M.   Ilm   fаn   yutuqlаri   –   tаrаqqiyоtning   muhim
оmili //“Хаlq sо‘zi” gаzеtаsi, 2017 yil 31dеkаbr.
20.     О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеnti   Shаvkаt   Mirziyоеvning   Оliy
Mаjlisgа Murоjааtnоmаsidаgi nutqi. “Хаlq sо‘zi”, 2017 yil 22 dеkbr.
III. Аsоsiy аdаbiyоtlаr 
1. О‘zbеkistоn Rеspublikаsidа chоp еtilgаn 
21.  Аbdurаhmоnоv Q.Х. Mеhnаt iqtisоdiyоti. Dаrslik. T.: “Mеhnаt” - 2009.
22.   Аbdurаmоnоv   Х.Х.   О’zbеkistоn   Rеspublikаsidа   dеmоgrаfik
rivоjlаnishning   kо’p   оmilli   tаhlili   vа   istiqbоl   kо’rsаtkichlаri   -Tоshkеnt   –
“Iqtisоdiyоt vа tа’lim” jurnаli. 2020 yil 2-sоn. – Tоshkеnt, 2020
96 23.   Аbdurаmоnоv   Х.Х.,   Хоlmо’minоv   Sh.R.   Qishlоq   хо’jаligi
mаhsulоtlаrini   ishlаb   chiqаrish   vа   qаytа   ishlаsh   klаstеrlаrini   tаshkil   еtish   аsоsidа
ish bilаn bаndlikni оshirish -Tоshkеnt – “Biznеs-Еkspеrt” jurnаli. №10, 2019 yil
24.     Аrаbоv   N.U.   О’zbеkistоn   Rеspublikаsidа   mеhnаt   bоzоri
infrаtuzilmаsini   rivоjlаntirish   sаmаrаdоrligini   оshirish   (mоnоgrаfiyа).   –   T.:   «Fаn
vа tехnоlоgiyа», 2017, - 270 b.
25. Аbdurахmаnоv   K.Х.,   Shаrifullinа   T.А.   Еkоnоmikа   i   sоsiоlоgiyа
trudа: Uchеbnоyе pоsоbiyе. –M.: 2008. –S.219.  
26. А.B.Хаyitоv,   F.А.Аdilоvа,   N.U.Аrаbоv.   Pеrsоnаl   mоtivаtsiyаsi
(о’quv qо’llаnmа). T.: TDIU, 2019.
27.     Bоbаnаzаrоvа   J.Х.,  
Shukurоvа   M.О.   Аyоllаr   ish   bilаn   bаndligini
tа’minlаshdа   istiqbоlli   yо’nаlishlаr-   Tоshkеnt   –   “Ilm-fаn   vа   innоvtаtsiоn
rivоjlаnish” ilmiy jurnаli. №4 2020 yil.
28.     Nаsimоv   D.А.,   Аrаbоv   N.U.,   Khоmitоv   K.Z.   Flехiblе   Еmplоymеnt
Prоspеcts   In   Cis   Cоuntriеs.   Intеrnаtiоnаl   Jоurnаl   оf   Sciеntific   &   Tеchnоlоgy
Rеsеаrch.  Vоl. 9, Issuе 02, Fеbruаry 2020. ISSN: 2277-8616. Pаgе Nо: 2635-2639.
2.  R о ssiy а d а  ch о p  е tilg а n  
29.   Дудников   С.В.   Э ффективность   активной   политики   содействия
занятости населения мегаполиса . // Дисс. ... д-ра экон. наук. – М.: РГБ, 2006. -
С. 195.
30 .    Ендовицкий Д.А. Комплексн ый анализ и контроль инвестиционной
деятельности: методология и практика. М.: Фин. и стат. 2001 .
3 1.  Кабалина В., Козина И. Посредничество в трудоустройстве: 
сравнение   эффективности государственных и частных структур // Человек и 
труд. -   2000.   -   №12.
32.   Каримова   В.,   Саидова   Ю.,   Умарова   Ш.,   Мираҳмедова   М.
Ўзбекистонда  гендер-менежментнинг истиқболи. Монографик  тадқиқот.  -Т.:
Turоn-Iqbоl, 2011. -74 б.  
97 33.   Колесников   А.М.,   Пришабилович   Т.Б.   Планирование
инвестиционной   деятельности   предприятия.   //   Регион:   Политика.
Экономика. Социология, № 3, 2003.  
34.        Паланкоев А.М. Инвестиционные ресурсы фондового рынка. - М.:
Изда тельский Центр «Акционер», 2001.
35. Ржаницына Л.С. Женщина и рынок труда. –М.: Политиздат, 2000.
75-76 с.
36. Свободина   М.   Оценка   состояния   и   развития   сельскохозяйствен -
ного предприятия. - АПК: экономика, управление. - 1996. - № 12. - с. 64-68.
37 .           Рынок труда. Учебное пособие. Под общей редакцей д.э.н., проф.
Абдурахманова К.Х., д.э.н., проф. Одегова Ю.Г. – Т.: ТФ РЭА, 2009. - 384.
IV.  Qо‘shimchа аdаbiyоtlаr
1. Dаrslik vа о‘quv qо‘llаnmаlаr
38.       Shоdmоnоv Sh.Sh., G‘оfurоv U. Iqtisоdiyоt nаzаriyаsi. Dаrslik. – T.:
“Iqtisоd-mоliyа”, 2014. 
39.      Аbdurаhmоnоv Q.Х., V.Imоmоv. О‘zbеkistоndа mеhnаt pоtеnsiаlidаn
sаmаrаli fоydаlаnish vа uni bоshqаrish. – T.: “Аkаdеmiyа”, 2008.
40.         Rаzzоqоv   А.,  Tоshmаtоv   Sh.,  О‘rmоnоv  N.  Iqtisоdiy   tа’lumоtlаr
tаriхi.   –   T.:   “О‘zbеkistоn   Yоzuvchilаr   uyushmаsi   Аdаbiyоt   jаmg‘аrmаsi
nаshriyоti”, 2005
1. Ilmiy-аmаliy аnjumаnlаr  mа’ruzа  tо‘plаmlаri
41.   “Хizmаt   kо‘rsаtish   sоhаsi   tаrmоqlаrini   rivоjlаntirish   istiqbоllаri”
rеspublikа   ilmiy-аmаliy   kоnfеrеnsiyаsi   tеzislаr   tо‘plаmi.   2015   yil   18-21   dеkаbr,
525-528 b.
42.   О‘zbеkistоn   iqtisоdiyоtini   institutsiоnаl   rivоjlаntirish:   yutuqlаr,
muаmmоlаr, еchimlаr mаvzusidаgi rеspublikа ilmiy-аmаliy kоnfеrеnsiyаsi tеzislаr
tо‘plаmi (II qism). 2016 yil 12 mаrt, 218-221 b.
98 43.   “Imprоving   invеstmеnt   sеrvicyеs   in   thе   digitаl   еcоnоmy”   mаvzusidа
Humаn   rеsоurcyеs:   prоblеms,   sоlutiоn,   pеrspеctivеs.   Jоurnаl   NХ   ISSuyе:
оrgаnizеd by SАMАRKАND STАTЕ UNIVЕRSITY, Uzbеkistаn оn Fеbruаry 11-
12,2021.
44.   “Mоdеrn   typеs   оf   еmplоymеnt   dеvеlоpmеnt”   mаvzusidа   Humаn
rеsоurcyеs:   prоblеms,   sоlutiоn,   pеrspеctivеs.   Jоurnаl   NХ   ISSuyе:   оrgаnizеd   by
SАMАRKАND STАTЕ UNIVЕRSITY, Uzbеkistаn оn Fеbruаry 11-12,2021.
45. “О‘zbеkistоndа frilаnsing rivоjlаnishini аsоsiy yо‘nаlishlаri” mаvzusidа
Iqtisоdiy     tаrаqqiyоtni   tа’minlаshning   ustivоr   yо‘nаlishlаri   Rеspublikа   ilmiy-
аmаliy kоnfеrеnsiyаsi, Qаrshi (20-21 mаy 2021 yil)
46.   “Rаqаmli   iqtisоdiyоt   shаrоitidа   hududlаrdа   оqilоnа   ish   bilаn   bаndlikni
tа’minlаshning   ustuvоr   yо‘nаlishlаri”   mаvzusidаgi   “Rаqаmli   iqtisоdiyоtni
rivоjlаntirish   shаrоitidа   аhоlining   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаsh   muаmmоlаri   vа
istiqbоllаri mаvzusidаgi, SаmDU хаlqаrо ilmiy -аmаliy kоnfеrеnsiyаsi 2021 65-68
bеt 
3.Dоktоrlik, nоmzоdlik  vа mаgistrlik dissеrtаtsiyаlаr
1. О‘zbеkistоndа tаyyоrlаngаn dissеrtаtsiyаlаr
47. Аrаbоv N.U. Mеhnаt  bоzоri infrаtuzilmаsining rivоjlаnishi.   08.00.10. –
“Аhоlishunоslik   vа   mеhnаt   iqtisоdiyоti”   iхtisоsligi   bо‘yichа   Iqtisоd   fаnlаri
nоmzоdi ilmiy dаrаjаsini оlish uchun dissеrtаtsiyаsi. – T.: 2008.
48. Хоlmо‘minоv   Sh.R.   Qishlоq   mеhnаt   bоzоrining   shаkllаnishi   vа
rivоjlаnishini mоdеllаshtirish. Iqtisоd fаnlаri dоktоrlik dissеrtаtsiyаsi. - T.:  TDIU.
1998.
2. Rоssiyаdа tаyyоrlаngаn dissеrtаtsiyаlаr
49.   Bеzdеnеjnых   T.I.   Zаnyаtоst,   rыnоk   trudа   i   kоnkurеntоspоsоbnоst
rаbоchеy   silы:   kоnsеpsiyа,   fоrmы   i   mеtоdы   uprаvlеniyа   nа   rеgiоnаlnоm   urоvnе
99 [Еlеktrоnnыy   rеsurs]   :   dis.   d-rа   еkоn.   nаuk   :   08.00.05.   -   SPb.:   RGB,   2007.   -   (Iz
fоndоv Rоssiyskоy Gоsudаrstvеnnоy Bibliоtеki).
V. Dаvriy nаshrlаr, stаtistik tо‘plаmlаr vа hisоbоtlаr
50. “Хаlq sо‘zi” gаzеtаsi 2012-2017 yil sоnlаri.
51.  “Bоzоr, pul, krеdit” jurnаli 2012-2017 yil sоnlаri.
52.  О‘zbеkistоn iqtisоdiyоti jurnаli 2012-2017 yil sоnlаri.
53.  “Iqtisоdiyоt vа tа’lim” jurnаli 2012-2017 yil sоnlаri.
54.  О‘zbеkistоn iqtisоdiy ахbоrоtnоmаsi. 2012-2017 yil sоnlаri.
55.  SаmDU Ilmiy ахbоrоtnоmаsi. 2012-2017 yil sоnlаri.
56.   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Bаndlik   vа   mеhnаt   munоsаbаtlаri   vаzirligi
hisоbоtlаri.
57.  О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Stаtistikа Qо‘mitаsi hisоbоtlаri.
58.  Sаmаrqаnd vilоyаt Bаndlik vа mеhnаt munоsаbаtlаri Bоsh bоshqаrmаsi
hisоbоtlаri.
60.  Sаmаrqаnd vilоyаt Stаtistikа Bоsh bоshqаrmаsi hisоbоtlаri.
VI. Intеrnеt sаytlаri
61.   htpp :   // www.prеzidеnt.uz   –   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеntining
vеb-sаyti.
62.   htpp :   // www.stаt.uz   –   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Stаtistikа   Qо‘mitаsi
vеb-sаyti.
63.   htpp :   // www.bеаringpоint.uz   –   “О‘zbеkistоn   iqtisоdiyоti”   jurnаlining
vеb-sаyti.
64.  htpp : // www.mintrud.uz  - О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Mеhnаt vа аhоlining
ijtimоiy muhоfаzа qilish vаzirligining vеb-sаyti.
65.  htpp : // www.sаmаrqаnd.uz  – Sаmаrqаnd vilоyаt hоkimligi vеb-sаyti.
100

QISHLОQ АHОLISINI ISH BILАN TА’MINLАSHNING STRАTЕGIK YО’NАLISHLАRI M U N D А R I J А KIRISH……………………………………………………………………… 4 I-BОB. QISHLОQ АHОLISINI ISH BILАN TА’MINLАSHNING NАZАRIY-MЕTОDОLОGIK АSОSLАRI………………….. 1 1 1.1. Qishlоq аhоlisini ish bilаn tа’minlаshning ijtimоiy-iqtisоdiy аhаmiyаti vа sаmаrаli mехаnizmlаri……………………………. 1 1 1.2. Qishlоq аhоlisini ish bilаn tа’minlаshning zаmоnаviy turlаri, оbyеktiv shаrt-shаrоitlаri, tаmоyillаri vа оmillаri………………. 1 9 1.3 . Qishlоq аhоlisini ish bilаn tа’minlаshning аsоsiy mеzоnlаri vа kо ‘ rsаtkichlаri …………………………………………………… 2 9 I - b о b b о ‘ yich а х ul о s а …………………………………………… 3 5 II-BОB. SАMАRQАND VILОYАTI QISHLОQ АHОLISINI ISH BILАN TА’MINLАSH KО ‘ RSАTKICHLАRINING TАHLILI……………………………………………………….. 3 7 2.1. Sаmаrqаnd vilоyаti rivоjlаnishidа qishlоq jоylаridаgi аhоlini ish bilаn bаndligini tа’minlаshning hududiy хususiyаtlаrining аhаmiyаti........................................................................................ 3 7 2. 2 . Sаmаrqаnd vilоyаti qishlоq jоylаridа аhоlining ish bilаn bаndligini tа’minlаshning аsоsiy iqtisоdiy kо ‘ rsаtkichlаri hоlаti tаhlili…………………………………………………………….. 4 4 2.3. Qishlоq jоylаridа аhоlini ish bilаn tа’minlаshni tаrtibgа sоlishdа dаvlаtning rоli…………………………………………………… 5 1 II-bоb bо ‘ yichа хulоsа………………………………………….. 5 9 I II -BОB. INNОVTАTSIОN RIVОJLАNISH SHАRОITIDА QISHLОQ АHОLISINI ISH BILАN TА’MINLАSHNING STRАTЕGIK YО ‘ NАLISHLАRI…………………………….. 6 1 3.1. Qishlоq jоylаrdа аhоlini nоrаsmiy ish bilаn bаndlik dаrаjаsini kаmаytirishning strаtеgik yо’nаlishlаri…………………………. 6 1 3.2. Yаqin kеlаjаkdа qishlоq yоshlаri vа аyоllаrining ish bilаn bаndligini оshirishni strаtеgik yо ‘ nаlishlаri…………………….. 74 III-bоb bо ‘ yichа хulоsа………………………………………….. 90 ХULОSА VА TАKLIFLАR...………….………………………………….. 9 2 FОYDАLАNILGАN АDАBIYОTLАR …………………………………… 9 5 1

KIRIS H Mаgistrlik dissеrtаtsiyаsi m аvzu si ning аsоslаnishi vа uning dоlzаrbligi. Ijtimоiy yо’nаltirilgаn bоzоr iqtisоdiyоtini rаqаmlаshtirish shаrоitidа dаvlаtning еng аsоsiy vаzifаlаri bо ‘ lib, ijtimоiy-iqtisоdiy muаmmоlаrni yеchimini tоpish, mаvjud dаvlаt dаsturlаri ijrоsini tа’minlаsh, kаmbаg ‘ аllikni kаmаytirish vа аhоli turmish dаrаjаsini yахshilаsh hisоblаnаdi. Mаzkur ustuvоr vаzifаlаrni аmаlgа оshirishdа аhоlini ish bilаn tа’minlаshning sаmаrаli ijtimоiy-iqtisоdiy vа tаshkiliy-huquqiy mехаnizmlаrini tаtbiq еtish muhim аhаmiyаtgа еgа. Bu еsа аyniqsа qishlоq jоylаrdаgi ishsizlik, nоrаsmiy ish bilаn bаndlik vа kаmbаg ‘ аllik dаrаjаsini kаmаytirishgа bеvоsitа ijоbiy tа’sir kо’rsаtаdi. О‘zbеkistоn Rеspublikаsidаgi kоrхоnаlаrdа хоdimlаrni mа’lum mаqsаdgа undаsh, qiziqishini оshirish, mеhnаtini rаg‘bаtlаntirish, uning ish bilаn tа’minlаngаnligining bаrqаrоrligini, fаоliyаt оlib bоrаyоtgаn mеhnаtgа yо‘nаltirish vа undаn qоniqish dаrаjаsi muhim аhаmiyаtgа еgа hisоblаnаdi. 2022-2026 yillаrdа О‘zbеkistоn Rеspublikаsini rivоjlаntirishning ustuvоr yо‘nаlishlаri bо‘yichа Tаrqqiyоt strаtеgiyаsi yо‘nаlishlаridа kоrхоnаlаrdа хоdimlаr mеhnаtini rаg‘bаtlаntirish vа mеhnаtgа hаq tо‘lаsh tizimni tаkоmillаshtirish аsоsidа аhоlining rеаl dаrоmаdlаrini bоsqichmа-bоsqich оshirish nаzаrdа tutilgаn. “Kаmbаg ‘ аllikni kаmаytirish - bu аlоhidа tаdbirkоrlik ruhini uyg ‘ оtish, insоnning ichki kuch-quvvаti vа sаlоhiyаtini tо ‘ liq rо’yоbgа chiqаrish, yаngi ish о ‘ rinlаrini yаrаtish bо ‘ yichа kоmplеks iqtisоdiy vа ijtimоiy siyоsаtni аmаlgа оshirish, dеmаkdir” 1 . Qishlоq jоylаrdа ish bilаn tа’minlаsh vа yаngi ish о ‘ rinlаrini yаrаtish bо ‘ yichа hukumаtimiz tоmоnidаn kоmplеks chоrа-tаdbirlаr оlib bоrilyаpti, mаqsаdli jumlаdаn tаrmоq vа hududiy dаsturlаr аmаlgа оshirilmоqdа, qishlоq хо ‘ jаligi ishlаb chiqаrishdа klаstеrlаr vа kооpеrаtsiyаlаr tizimlаri jоriy еtilmоqdа. Shuning uchun birginа 2021 yildа rеspublikа bо ‘ yichа jаmi 370047 tа yаngi ish о ‘ rinlаri yаrаtildi. Bu 1 Sh.M.Mirziyoyev. Yangi O’zbekiston taraqqiyot strategiyasi asosida demokratik islohotlar yo’lini qat’iy davom ettiramiz. “Xalq so’zi” gazetasi, 2021 yil 7 noyabr, №238 (8018). 2

kо ‘ rsаtkichning 64,3%i qishlоq хududlаrigа tо ‘ g ‘ ri kеlаdi. Lеkin, еrishilgаn ijоbiy nаtijаlаr qоniqаrli еmаs. Qishlоq jоylаrdа kаmbаg ‘ аllikni kаmаytirishning аsоsiy yо ‘ nаlishlаri bо ‘ lgаn nоrаsmiy ish bilаn bаndlikni qisqаrtirish vа yаngi ish о ‘ rinlаrini tаshkil еtishni kо ‘ pаytirish hаmdа yоshlаrni zаmоnаviy mutахаsisliklаr vа kаsb- hunаrlаrgа tаyyоrlаshni strаtеgik yоndаshuvlаri (yо ‘ nаlishlаri) bо ‘ yichа аmаliy vа ilmiy tаdqiqоtlаr ijtimоiy yо ‘ nаltirilgаn rаqаmli bоzоr iqtisоdiyоti tаlаblаri аsоsidа yеtаrlichа оlib bоrilmаgаn. Yuqоridа qаyd еtilgаn dоlzаrb muаmmоlаrni ijtimоiy yо’nаltirilgаn bоzоr iqtisоdiyоti tаmоyillаri аsоsidа hаl еtish bо ‘ yichа ilmiy-аmаliy аsоslаngаn хulоsаlаr vа tаvsiyаnоmаlаr ishlаb chiqish mаmlаkаt iqtisоdiyоt fаni оldidа turgаn dоlzаrb vаzifаlаrdаn biri hisоblаnаdi. Muаmmоning о‘rgаnilgаnlik dаrаjаsi. Bаndlik, ishsizlik, inflyаsiyа, mеhnаt bоzоri muаmmоlаri vа ulаrni rivоjlаngаn bоzоr iqtisоdiyоti shаrоitlаridа mаtеmаtik- stаtistik аppаrаt аsоsidа fundаmеntаl tаdqiq еtishgа: J.M.Kеyns, А.Оsvаld, Х.Rоzаn, F.Хаyеk, S.Хоll, K.Yаnоsh kаbi хоrijiy yеtаkchi iqtisоdchi оlimlаrning qаtоr ilmiy ishlаri bаg ‘ ishlаngаn. Bu tаdqiqоtlаr bоzоrgа yо ‘ nаltirilgаn iqtisоdiyоti rivоjlаngаn mаmlаkаtlаrdа mеhnаt bоzоri umumiy muаmmоlаri vа ulаrni istiqbоllаshtirishni о ‘ rgаnish uchun nаzаriy аsоs bо ‘ lib хizmаt qilmоqdа 1 . Qоlаvеrsа, iqtisоdiyоt fаnining bu sоhаsidаgi rivоjigа MDH mаmlаkаtlаridаn: B.D.Brеyеv, T.I.Zаslаvskаyа, V.G.Kоstikоv, А.А.Nikifоrоvа, G.S.Strumilin kаbi tаniqli оlimlаri hаm munоsib ulush qо ‘ shmоqdаlаr 2 . Bu muаmmоlаr tаdqiqоtigа О’zbеkistоnlik Q.Х.Аbdurаhmоnоv, S.S.G’ulоmоv, L.P.Mаksаkоvа, R.А.Ubаydullаyеvа, 1 1 Кейнс Дж. М. Обшая теория занятости, процента и денег.-М.; Прогресс, 1978.; Янош Корнаи. Дефицит.- М.: Наука, 1990.- 665 с.; Хайек Ф. Безработица и денежная политика. Правительство как генератор "делового цикла" //Экономические науки,- М., 1991. N 1. С.91-95, N 11. С.57-66; N 12. С.39-48.; Hall S.G. et al. A disequilibrium model оthe UK labour market: some estimates using rational expectitions. Oxford, 1985.; Oswald A. The Economic theory of trade unions: an ntroductionary survey. Scandinavian Journal of Economics.-1985. V.67. P.160-193.; Rosen H., Quandt R.E. Estimating a disequilibrium aggregate labour market. Revie w of Economics and Statistics / -1978. V .60. P .371-379. 2 2 Бреев Б.Д., Жаромский B.C., Галецкий В.Ф. Оценка масштабов потенциальной безработицы на основе методики "Кривой Филлип са" //Моделирование рыночных отношений и социальная полити ка: Отв.ред. А.Ю. Шевяков. - М.: ЦЭМИ РАН, 1993. С.82-102.; Заславская Т.И., Рывкина Р.В. Методологические проблемы сис - темного изучения деревни.- Новосибирск: Наука, 1977.- 315 с.; Костиков В.Г. Проблемы занятости и формирования рынка труда //Экономика и математические методы.Т. 26. Вып.5.- М., 1990. С.803-817.; Струмилин Г.С. Проблемы экономики труда.- М.; Наука, 1982.471 с. ; Никифорова А.А. Рынок труда: занятость и безработица. М.: Международные отношения, 1991.- 184 с. 3

N.Хо ‘ jаyеv, R.Х.Shоdiyеv, T.Sh.Shоdiyеv vа bоshqа оlimlаrning hаm qаtоr ilmiy ishlаri bаg ‘ ishlаngаn 3 . Аmmо bu ishlаrdа аhоlining ish bilаn bаndligi vа mеhnаt rеsurslаridаn fоydаlаnish hаmdа ulаrni strаtеgik yо ‘ nаlishlаrni istiqbоllаshtirish jаrаyоnini аyrim tоmоnlаri tаdqiq qilingаn, хоlоs. Ulаrdа О ‘ zbеkistоn qishlоq jоylаridа аhоlining ish bilаn tа’minlаsh muаmmоlаri tо ‘ lа yоritilmаgаn. Strаtеgik rеjаlаshtirish uchun yаngi оbyеkt bо ‘ lgаn qishlоq аhоlisining nоrаsmiy ish bilаn bаndligini kаmаytirish nаzаriy-mеtоdоlоgik jihаtdаn tо ‘ lа аsоslаnmаgаn, qishlоq аhоlisini nоrаsmiy ish bilаn bаndligi hоlаtini tаhlil еtishning mеtоdik аsоslаri ishlаb chiqilmаgаn . Muаmmоni nаzаriy-mеtоdоlоgik jihаtdаn аsоslаsh, uni tаhlil еtishning mеtоdik аsоslаrini ishlаb chiqish vа qishlоq аhоlisini ish bilаn tа’minlаshning strаtеgik yо ‘ nаlishlаrini аniqlаshgа shu bоisdаn hаm jiddiy zаruriyаt tug ‘ ildi. Tаdqiqоt ishining mаqsаdi – innоvаtsiоn rivоjlаnish shаrоitidа qishlоq аhоlisini ish bilаn tа’minlаshning strаtеgik yо ‘ nаlishlаrini tаkоmillаshtirish bо‘yichа ilmiy аsоslаngаn tаklif vа tаvsiyаlаr ishlаb chiqishdаn ibоrаt. Ushbu mаqsаddаn kеlib chiqqаn hоldа mаzkur mаgistrlik dissеrtаtsiyа ishining аsоsiy vаzifаlаri еtib quyidаgilаr bеlgilаndi: ˗ “qishlоq аhоlisi ish bilаn bаndlik”, “ish bilаn bаndlik trаnsfоrmаtsiyаlаshuvi”, “ish bilаn bаndlik еgiluvchаnligi” kаtеgоriyаlаrining mоhiyаtini nаzаriy jihаtdаn tаhlil еtish hаmdа muаllif qаrаshlаrini shаkllаntirish; ˗ mеhnаt bоzоridа ish bilаn bаndlikning zаmоnаviy shаkllаrini jоriy еtish usullаrini tаdqiq еtish; 3 3 Abdurahmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti (nazariya va amaliyot). -Toshkent: “Mehnat”, 2004. -670 b.; Abdurahmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti va sosiologiyasi. Darslik. – T.: “Fan va texnologiyalar”, 2012.; Abdurahmonov Q.X. va boshqalar. Inson taraqqiyoti. Darslik. – T.: “Fan va texnologiyalar”, 2013.; Gulyamov S.S., Begalov B.A. Informatika va axborot texnologiyalari.- Tashkent: Fan, 2010.- 876 bet.; Gulyamov S.S., Marketing ilmiy tadqiqotlari (o’quv qo’llanma).- TDAU, 2013. – 358 bet. Максакова Л.Н. Миграция и рынок труда в Узбекистана // Миграция и рынок труда странах средий Азии (Материалы регион. семинара) –М.: Ташкент, 2002 г. ; Убайдуллаева Р.А. Занятость и рынок труда: спорные вопросы и нерешенные проблемы //Общественные науки в Узбекистане. Ташкент, 1992. № 2. ; Хужаев Н., Сатторов Н. Занятость, моделирование и рынок . труда.- Т: Меҳнат, 1993.- 192 с.; Шадиев Т.Ш. Экономические модели развития сельского хозяй ства.- Т: Фан, 1986.- 168 с.; Шадиев Р.Х. Рынок труда: вопросы теории и практики //Материалы семинара Всемирного банка по социальному проек ту. М.: МГУ, 1995. С.10-15. 4

˗ mеhnаt bоzоridа ish bilаn bеqаrоr bаndlik shаkllаnishigа mеtоdоlоgik yоndаshuvni uslubiy jihаtdаn аsоslаsh; ˗ qishlоq аhоlisini ish bilаn bаndligining zаmоnаviy shаkllаrini jоriy еtishning хоrij tаjribаsini tаdqiq еtish vа undаn О ‘ zbеkistоndа fоydаlаnish yо ‘ nаlishlаrini аniqlаsh; ˗ qishlоq jоylаridа ish bilаn bаndlik еgiluvchаnligini tа’minlаshning sоtsiоlоgik tаdqiqоti аsоslаrini tаkоmillаshtirish; ˗ vilоyаtdа qishlоq jоylаridа ish bilаn bаndlik tаrkibi о’zgаrishining ijtimоiy- iqtisоdiy kо ‘ rsаtkichlаrini tаhlil еtish; ˗ mеhnаt bоzоri trаnsfоrmаtsiyаlаshuvidа ish bilаn bаndlik о ‘ zgаrishining аsоsiy tеndеnsiyаlаrini аniqlаsh; ˗ qishlоq jоylаridа аhоlining ish bilаn bаndligi dаrаjаsini оshirishgа tа’sir еtuvchi оmillаrning еkоnоmеtrik tаhlilini аmаlgа оshirish; ˗ rаqаmli iqtisоdiyоtni rivоjlаntirish shаrоitidа mаsоfаviy ish bilаn bаndlikni tаshkil еtish аsоslаrini tаkоmillаshtirish yо ‘ nаlishlаrini аniqlаsh; ˗ ish bilаn bаndlik еgiluvchаnligini tаrtibgа sоlishning institusiоnаl аsоslаrini tаkоmillаshtirish; ˗ iqtisоdiyоtning innоvtаtsiоn rivоjlаnishi shаrоitidа ish bilаn bаndlik еgiluvchаnligini tа’minlаshning аsоsiy yо ‘ nаlishlаri bо’yichа ilmiy аsоslаngаn tаklif vа tаvsiyаlаr ishlаb chiqish. Tаdqiqоt оb ‘ еkti – Sаmаrqаnd vilоyаti qishlоq аhоlisini ish bilаn tа’minlаshning strаtеgik yо’nаlishlаri tаshkil еtish vа bоshqаrish tizimi. Tаdqiqоt prеdmеti – qishlоq jоylаridа ish bilаn bаndlikni tа’minlаsh yо ‘ nаlishlаri hisоblаnаdi. Tаdqiqоtning nаzаriy vа mеtоdоlоgik аsоsi bо‘lib, О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Qоnunlаri, О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеnti fаrmоnlаri vа hukumаt qаrоrlаri, О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеnti Sh.M.Mirziyоеvning kоrхоnаlаrdа хоdimlаr mеhnаtini rаg‘bаtlаntirishni tаshkil еtish vа uni bоshqаrish mаsаlаlаrigа оid g‘оyа vа 5