logo

MEHNAT BOZORIDA YOSHLARNING RAQOBATDOSHLIGINI OSHIRISH YO‘LLARI (Samarqand viloyati misolida)

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

877.7646484375 KB
MEHNAT BOZORIDA YOSHLARNING RAQOBATDOSHLIGINI
OSHIRISH YO‘LLARI  (Samarqand viloyati misolida)
KIRIS H ……………………………………………………… .. ………... ......... 3
I- B OB MEHNAT   BOZORI DA   YOSHLAR   RAQOBATBARDOSH-
LIGI   VA   ISH   BILAN   BANDLIGINI   OSHIRISHNING
NAZARIY ASOSLARI… ………………………………………….. 9
1.1. Mehnat   bozorida   yoshlar   bandligini   oshirishning   ijtimoiy-iqtisodiy
ahamiyati ……………………………………………………………… 9
1.2.
Yоshlаrni   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаshning   аsоsiy   turlаri   vа
shаkllаri……………………………………………..…………............ 1 4
1.3. Yоshlаr bаndligini tаrtibgа sоlishdа dаvlаtning rоli …………............. 23
I - BОB BО’YICHА XULОSА …………………………………………… …… 28
II -BOB MEHNAT   BOZORIDA   YOSHLAR   RAQOBATBARDOSH -
LIGINI   OSHIRISHNING   IQTISODIY   KO ‘ RSATKICHLARI
TAHLILI ....................... ................................................................... 29
2.1. Samarqand   viloyati   mehnat   bozorida   yoshlar   ish chi   kuchiga   bo‘lgan
talab va  uning   taklif i holati  tahlili ………… ........ ……………………. 29
2.2. Yoshlarni   ish   bilan   bandligini   oshirishning   iqtisodiy   ko‘rsatkichlari
tahlili…………………………………………………………………. 34
2.3. M ehnat   bozorida  yoshlarning ish  bilan  bandligini  tartibga solishning
hududiy usullari …………………………………. .. ............................ 39
II - BОB BО’YICHА XULОSА ………………………………………… …… 45
III -BOB
INNОVTАTSIОN IQTISОDIYОTDА YОSHLАRNI ISH BILАN
BАNDLIGINI ОSHIRISHNING YО‘NАLISHLАRI …………… 47
3.1. Innоvаtsiоn   iqtisоdiyоtdа   yоshlаr   bаndligini   оshirishning   аsоsiy
yо‘llаri………………………………………………………………… 47
3. 2 . Yоshlаr   mеhnаt   bоzоrini   tаrtibgа   sоlish   tizimini   tаkоmillаshtirish
yо’nаlishlаri………………………………….....................................
1 54
II - BОB BО’YICHА XULОSА ………………………………………… …… 64
XULOSA   VA TAKLIFLAR ………………………………….................... 66
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI..................................... 68
2 KIRISH
 
Magistrlik   dissertatsiyasi   m avzu si ning   asoslanishi   va   uning   dolzarbligi.
O‘zbekiston   Respublikasining   ijtimoiy-iqtisodiy   rivojlanishi   hozirgi   bosqichida
yoshlarning   ish   bilan   bandlik   muammosi   muhim   ahamiyat   kasb   etayapti.   Bu
shundan   dalolat   beradiki,   O‘zbekiston   aholisining   tarkibiga   ko‘ra   yoshlar
mamlakati qatoriga kirishi ni bildiradi . 
Raqamli   iqtisodiyotda   mamlakatning   iqtisodiy   o‘sishiga   erishishi   va   shu
orqali   aholi   daromadlari   va   turmush   darajasini   oshirish   ko‘p   jihatdan   aholini   ish
bilan   bandlik   darajasini   oshirish   masalasini   hal   etish   orqali   yoshlar
raqobatbardoshligini oshirish bilan uzviy bog‘liq hisoblanadi.  
O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Sh.M.Mirziyoyev   ta’kidlaganidek:
“Hozirgi   vaqtda   mamlakatimiz   aholisining   56,6   foizini   yoki   19,6   millionini   30
yoshgacha bo‘lgan yoshlarimiz tashkil etadi… Aholi bandligini ta’minlash, yoshlar
va   ishsiz   fuqarolarni   davlat   hisobidan   malakali   kasb-hunarga   o‘qitish,   oilaviy
tadbirkorlikni rivojlantirish, ehtiyojmand aholini manzilli qo‘llab-quvvatlash orqali
2026 yilgacha kambag‘allikni ikki barobar qisqartirish ko‘zda tutilmoqda” 1
.
Bu   dolzarb   muammo,   birinchi,   mamlakat   aholisining   ko‘pchiligini   yoshlar
tashkil   etib,   yoshlar   –   malakali   kadrlar   taklifi   ortib   borishi,   ikkinchidan,
mamlakatning   barcha   hududlarida   ish   bilan   bandlikning   noan’anaviy   shakllari   –
xususiy   tadbirkorlik,   kasanachilik,   oilaviy   biznes,   servis   va   xizmat   ko‘rsatish
sohalarining   jadal   rivojlanayotganligi   natijasida   yoshlar   raqobatbardoshligini
oshirishga bo‘lgan talabning o‘sishi yanada muhim ahamiyat kasb etmoqda. 
Mehnat   bozorida   yoshlar   raqobatbardoshligini   oshirish   milliy   daromad
o‘sishiga,   mehnat   bozorida   yoshlarga   bo‘lgan   talab   va   uning   taklifi   sifatini
oshirishga   va   davlatning   ijtimoiy-iqtisodiy   rivojlanishiga   olib   keladi.   Global
pandemiya   va   koronovirus   kasalligining   tarqalishi   ko‘plab   davlatlarda   ishlab
chiqarish   va   iqtisodiy   o‘sish   sur’atlarining   keskin   pasayib   ketishiga,   ishsizlik   va
boshqa   salbiy   oqibatlarni   keltirib   chiqardi.   Buning   natijasida   mehnat   bozorida
1
  Sh.M.Mirziyoyev.   Yangi   O’zbekiston   taraqqiyot   strategiyasi   asosida   demokratik   islohotlar   yo’lini   qat’iy   davom
ettiramiz. “Xalq so’zi” gazetasi, 2021 yil 7 noyabr, №238 (8018). 
3 yoshlarga bo‘lgan talab va uning taklifi muvozanat holati buzilib,  yoshlar ishsizlik
darajasi   o‘sib   ketdi,   mavjud   ish   o‘rinlariga   ishchi   kuchi   taklif   ortdi.   Bunday
holatda   mehnat   bozorida   raqobatbardosh   bo‘lgan   yoshlar   o‘z   ish   joylarini   saqlab
qolishga erishdi.   
“Yoshlar   raqobatbardoshligini   oshirish   ijtimoiy   mehnat   munosabatlarining
amalga   oshirilishida   nazariy   va   amaliy   jihatdan   eng   muhim   muammolardan   biri
hisoblanadi.   Shuningdek,   bu   iqtisodiy   munosabatlar   tizimida   murakkab   va
muammoli   eng   muhim   nazariy   tushuncha   bo‘lib,   mehnat   bozori   va   mehnat   bilan
band bo‘lgan shaxslar bilan bevosita bog‘liqdir” 2
.  
Mehnat   bozorida   yoshlar   raqobatbardoshligini   oshirish   O‘zbekistonda   ham
rivojlantirish   bilan   bog‘liq   echimini   topish   lozim   bo‘lgan   bir   qator   muammolar
mavjud.   Ularning   asosiylari   sifatida   yoshlar   bandligini   ta’minlash,   ularning
raqobatbardoshligini   oshirish   tamoyillari   va   xususiyatlarini,   mehnat   bozorida
raqbotbardosh   yoshlar   taklifining   asosiy   mezonlari   va   ko‘rsatkichlari ni   aniqlash,
uning   holatini   tahlil   qilish,   davlatning   yoshlar   mehnat   bozorini   tartibga   solish
bo‘yicha siyosati  aynan yoshlarga bo‘lgan talab va uning taklifi o‘rtasidagi  uzviy
aloqalarni   aniqlash,   yoshlarga   bo‘lgan   talab   va   uning   taklifini   muvozanatga
keltirish   mexanizmlarini   ishlab   chiqish,   malakali   yosh   kadrlarning   kasbiy
tayyorgarligi   va   malakasini   oshirish   kabi   muammolarni   alohida   qayd   etib   o‘tish
lozim. 
Muammoning   o‘rganilganlik   darajasi.   XX   asrning   90-yillarigacha
“raqobat”   va   “raqobatbardoshlik”   atamasi   iqtisodiyot   nazariyasi   va   rasmiy
hujjatlarga   kiritilmagan.   Keng   ma’noda   tadqiqot   ishining   yoshlar   mehnat   bozori,
yoshlar   ish   bilan   bandlik   muammolari   yoshlar   raqobatbardoshligini   oshirish
vazifalarini   ifodalaydi.   Mehnat   bozorida   “yoshlar   raqobatbardoshligi”   ilmiy
tushunchasini   mehnat   bozorida   raqobat   munosabatlari   orqali   o‘rganish   mumkin.
Mehnat bozori, bandlik, ishsizlik, yoshlarga bo‘lgan   talab va uning taklifi, uning
raqobatbardoshligini oshirish va ularning rivojlangan bozor sharoitida fundamental
o‘rganishda A.Smit, A.Marshall, D.Keyns, P.Samuelson,   M.Fisher,   G.E.Slezinger,
2
 Abdurahmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti. Darslik .  T .: “ Mehnat ” – 2009, 145- bet .
4 R.D.Erenberg,   A.Pigu 3
  kabi   xorijlik   mutaxassislarning   qator   ilmiy   ishlari
bag‘ishlangan.  Ularning ilmiy qarashlari  innovatsion  iqtisodiyotda mamlakatlarda
mehnat   bozorida   yoshlar   raqobatbardoshligini   oshirish   muammolarini   tadqiq
etishda nazariy asos bo‘lib xizmat qilmoqda. 
Mazkur   sohada   MDH   mamlakatlarining   A.I.Rofe,   Yu.G.Odegov,
G.G.Rudenko,     I.A.Dokorev,   S.V. Dudnikov,   N.Vedernikova,   O.Kolesnikova,
D.Cherneyko, G.K.Kyazimov A.Ya.Kibanov 4
 kabi taniqli olimlari ham tadqiqotlar
olib   borishgan.   Ularning   ilmiy   ishlarida   yoshlar   raqobatbardoshligini   oshirish
muammolari   faoliyati   bilan   bog‘liq   muammolarni   hal   etishning   nazariy-uslubiy
jihatlari ishlab chiqilgan. 
O‘zbekiston   Respublikasida   ushbu   yo‘nalishdagi   muammolarning   nazariy
asoslarini   o‘rganish   va   echimlarini   aniqlash   bo‘yicha   tadqiqotlar   olib   borishgan
etakchi   olimlar   qatoriga   Q.X.Abdurahmonov,   Sh.R.Xolmo‘minov,
Sh.Sh.Shodmonov,   N.U.Arabov,   N.Q.Zokirova,   R.A.Ubaydullaeva,
B.X.Umurzakov,   D.A.Nasimov 5
larni   kiritish   mumkin.   Ularning   ilmiy   ishlarida
yoshlarni   ish   bilan   bandligi,   mehnat   resurslaridan   samarali   foydalanish,   yoshlar
raqobatbardoshligi   nazariy   va   amaliy   jihatdan   tadqiq   etilgan.   Biroq,   ushbu
tadqiqotlarda   globallashuv   va   integratsiya   jarayonlari,   mamlakatda   kapital   va
investitsiyalar   oqimini   kuchayishi,   migratsiya   muhiti   va   omillarning   tezda
o‘zgarishi   natijasida   mehnat   munosabatlarining   yanada   rivojlanishi   mehnat
3
 Смит А. Исследование о природе и причинах богатства народов. В 2 т. М.: Наука, 1993. –570 с.   Самуэльсон
П. Экономика. T.2. - М.: 2006, с. 343 . Кейнс Дж.М. Общая теория занятости, процента и денег / Пер. сангл.
проф.   Н.Н.Любимова,   под.   ред.   д.э.н.,   проф.   Л.П.Куракова.   –   М.:   МИЭМП,   2010;   Маршалл   А.   Принципы
экономической   науки   /   А.Маршалл:   В   3   т.   –   М.:   Прогресс-Т.З.   1984.   –   119   с.;   Regional   labor   markets.
Analytical   contributions   and   cross-national   comparisons.   Ed.   by.   M.Fischer   and   P.Nijkamp.   –   Elsevier   Science
Publishing   Co,   1987.   –   500   p.;   Эренберг   Р.Д.,   Смит   Р.С.   Современная   экономика   труда.   Теория   и
государственная   политика/   Пер.   с   англ.   –   М.,   1996,   –   34   с.;   Слезингер   Г.Э.   Труд   в   условиях   рыночной
экономики: Учеб. пособие. – М.:ИНФРА-М, 1996. – 336 с.; Пигу А. Экономическая теория благосостояния/
Пигу А.: В 2 т. – М.: Прогресс - Т.2, 1985. – 240 с.
4
  Кибанов   А.   Я.,   Ивановская   Л.   В.,   Митрофанова   Е.   А.,   Эсаулова   И.   А.   Социально-трудовые   отношения,
рынок труда и занятость персонала. - М.: Проспект,   2012.-621 с.   Одегов   Ю . Г.   Экономика труда: учебник и
практикум для академического бакалавриата / Ю Г. Одегов, Г.Г. Руденко. - М.: Издательство Юрайт, 2016.
-4 2 3 с.   Рофе А. И.  Экономика труда: учебник / 3-е изд., доп. и перераб. - М.: КНОРУС, 2017. - 374 с.  
5
 Abdurahmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti. - Toshkent: Меhnат, 2009 -512 б; Abdurahmonov Q.X, Zokirova N.Q.
Mehnat iqtisodiyoti va sotsiologiyasi. O’quv qo’llanma. - T.: «Fan va texnologiya», 2013. – 536 b.; Ubaydullayeva
R.A., Ota-Mirzayev O.B., Umarova N.О. O’zbekistonda demografik jarayonlar va aholi bandligi. - Toshkent, 2006.;
Umrzakov   B..Х.   va   b.   Mehnat   resurslari   shakllanishi   va   taqsimlanishining   hududiy   usullari   /   Monografiya.   –
Toshkent, «LESSON PRESS», 2017. – 184 b.; Xolmo’minov Sh.R. Mehnat bozori iqtisodiyoti (o’quv qo’llanma). –
Toshkent:   TDIU,   2004.   -   144   b;   Arabov   N.U.   O’zbekiston   Respublikasida   mehnat   bozori   infratuzilmasini
rivojlantirish samaradorligini oshirish. Monografiya. – Toshkent, «Fan va texnologiyalar» nashriyoti, 2017. – 336 b.
5 bozorida   yoshlar   raqobatbardoshligini   oshirish   batafsil   o‘rganilmagan.
SHuningdek, mehnat bozorida yoshlar raqobatbardoshligi oshirish etarlicha tadqiq
etilmagan.   Bu   muammoning   innovatsion   iqtisodiyot   davrida   ahamiyatliligi   va
to‘liq   o‘rganilmaganligi   tadqiqot   mavzusining   dolzarbligi,   uning   maqsadi,   asosiy
vazifalarini to‘g‘ri aniqlashga imkon yaratadi.
Ilmiy   tadqiqot   ishining   maqsadi   –   mеhnаt   bоzоridа   yоshlаr   ish   bilаn
bаndligini   tа’minlаsh   bо‘yichа   ilmiy   аsоslаngаn   xulоsа   vа   tаklif   lаr   ishlаb
chiqishdаn   ibоrаt.   Ushbu   mаqsаddаn   kеlib   chiqib,   mаzkur   tаdqiqоt   ishining
vаzifаlаri  quyidаgilаr еtib bеlgilаndi:
− mеhnаt bоzоridа yоshlаr bаndligini оshirishni аhаmiyаtini tаdqiq еtish;
− yоshlаr bаndligini tа’minlаshni аsоsiy turlаri vа shаkllаrini tаsniflаsh;
− yоshlаr ish bilаn bаndligini tаrtibgа sоlishdа dаvlаt rоlini оshirishni tаdqiq
еtish;
− mаmlаkаt аhоlisining ish bilаn bаndligini tа’minlаsh hоlаtini tаhlil qilish;
− mеhnаt   bоzоridа   yоshlаr   bаndligini   tа’minlаsh   kо’rsаtkichlаrini   tаhlil
qilish;
− yоshlаr   mеhnаt   bоzоridа   ulаr   bаndligini   tаrtibgа   sоlish   xususiyаtlаrini
аniqlаsh ;
− mеhnаt   bоzоridа   yоshlаr   bаndkigini   tаrtibgа   sоlish   tizimini
tаkоmillаshtirish  bо’yichа ilmiy аsоslаngаn xulоsа vа tаkliflаr ishlаb chiqish.
Tadqiqot ob’ekti  – yоshlаr mеhnаt bоzоri.
Tadqiqot   predmeti   –   mеhnаt   bоzоridа   yоshlаr   bаndligini   tа’minlаsh
bо‘yichа аmаlgа оshirilаdigаn ijtimоiy-iqtisоdiy munоsаbаtlаridаn ibоrаt.
Tadqiqotning   nazariy   va   metodologik   asosi   bo‘lib,   О‘zbеkistоn
Rеspublikаsi  Qоnunlаri, О‘zbеkistоn Rеspublikаsi  Prеzidеnti qаrоr vа fаrmоnlаri,
hukumаt   qаrоrlаri,   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеnti   Sh.M.Mirziyоеvning
yоshlаr   bаndligini   tа’minlаsh   mаsаlаlаrigа   оid   g‘оyа   vа   mulоhаzаlаri   hаmdа
xоrijlik vа vаtаnimiz iqtisоdchi оlimlаrining mаvzugа оid аdаbiyоtlаri аsоs sifаtidа
оlindi. 
6 Dissеrtаtsiyаni   yоzishdа,   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Kаmbаg‘аllikni
qisqаrtirish   vа   bаndlik   vаzirligi,   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеnti   huzuridаgi
Stаtistikа   аgеntligi   vа   ulаrning   Sаmаrqаnd   vilоyаtidаgi   bоshqаrmаlаrining
mа’lumоtlаri xizmаt qildi.
Tаdqiqоt ishining ilmiy yаngiliklаri.  Tаdqiqоt ishining ilmiy yаngiliklаrini
quyidаgilаrdаn ibоrаt:
‒ mеhnаt bоzоridа yоshlаr  bаndligini оshirishni  аhаmiyаti tаdqiq еtildi;
‒ yоshlаr bаndligini tа’minlаshni аsоsiy turlаri vа shаkllаri tаsniflаndi;
‒ yоshlаr ish bilаn bаndligini  tаrtibgа sоlishdа dаvlаt  rоlini  оshirish tаdqiq
еtildi;
‒ mаmlаkаt аhоlisining ish bilаn bаndligini tа’minlаsh  hоlаti tаhlil qilindi ;
‒ mеhnаt bоzоridа yоshlаr bаndligini tа’minlаsh kо’rsаtkichlаri tаhlil еtildi;
‒ yоshlаr   mеhnаt   bоzоridа   ulаr   bаndligini   tаrtibgа   sоlish   xususiyаtlаri
аniqlаndi ;
 mеhnаt   bоzоridа   yоshlаr   bаndkigini   tаrtibgа   sоlish   tizimini
tаkоmillаshtirish  bо’yichа ilmiy аsоslаngаn xulоsа vа tаkliflаr ishlаb chiqildi.
Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati.  Tаdqiqоt ishi ilmiy vа
аmаliy   nаtijаlаri,   yоshlаr   bаndligini   оshirishning   nаzаriy-uslubiy   аsоslаri,   uning
bаndligini   tа’minlаshning   аsоsiy   yо‘nаlishlаrini   ishlаb   chiqish   hisоblаnаdi.
Tаdqiqоtdаgi   nаzаriy   xulоsа   vа   аmаliy   tаkliflаrni   yоshlаr   bаndligini   оshirish,
yоshlаr   ishsizligini   kаmаytirish   yо’llаri   bо‘yichа   dаsturlаrni   ishlаb   chiqishni
аmаliyоtgа jоriy еtish mumkin.
Dissertatsiyaning   tuzilishi   va   hajmi.   Tadqiqot   ishi   kirish,   uchta   bob,
xulosa va tavsiyalar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati hamda ilovalardan iborat. 
Dissertatsiya   ishining   kirish   qismida,   muallif   tomonidan   mavzuning
dolzarbligi   va  asoslanganligi,  olimlar  tomonidan  o‘rganilganlik darajasi,  maqsadi
va   vazifalari,   ob’ekti,   predmeti,   nazariy   metodologik   asoslari,   ilmiy   yangiliklari,
tadqiqot natijalarining  ilmiy va amaliy ahamiyati hamda tadqiqot ishining tuzilishi
yoritilgan. 
7 Dissertatsiya   ishining   birinchi   bobi   “ Mehnat   bozorida   yoshlar
raqobatbardoshligi va ish bilan bandligini oshirishning nazariy asoslari”   deb
nomlangan bo‘lib, yоshlаrni  bаndlik dаrаjаsini tа’minlаsh, yоshlаr mеhnаt bоzоrini
аhаmiyаti,     yоshlаr   bаndligini   tа’minlаsh   turlаri   hаmdа   shаkllаri,   ulаr   bаndligini
tа’minlаsh ning   nаzаriy   yоndаshuvlаri   ilmiy-nаzаriy   jihаtdаn   tаdqiq   еtilgаn.
Shuningdеk, mаvzugа аlоqаdоr оlimlаrning ilmiy qаrаshlаri ifоdаlаngаn. Shu bilаn
birgа,   yоshlаr   bаndligini   tа’minlаsh   vа   ulаr   fаrоvоnligini   yаxshilаsh   istiqbоllаri
nаzаriy jihаtdаn tаdqiq еtildi.
“Mehnat   bozorida   yoshlar   raqobatbardoshligini   oshirishning   iqtisodiy
ko‘rsatkichlari tahlili”  nomli ikkinchi bobda Samarqand viloyat mehnat bozorida
yoshlarning   ish   kuchiga   bo‘lgan   talab   va   taklifning   holati   hamda   yoshlarni   ish
bilan bandligini oshirishning iqtisodiy ko‘rsatkichlari tahlil etilib, mehnat bozorida
yoshlarning ish bilan bandligini tartibga solishning hududiy usullari tasniflangan.
Uchinchi   bоb   “ Innоvtаtsiоn   iqtisоdiyоtdа   yоshlаrni   ish   bilаn   bаndligini
оshirishning   yо‘nаlishlаri”   dеb   nоmlаngаn.   Ushbu   bоbdа   muаllif   yоshlаr
bаndligini   tа’minlаsh   yо‘llаri   hаmdа   uni   tаrtibgа   sоlish   tizimini   tаkоmillаshtirish
tizimi  ilmiy аsоslаngаn hоldа bаyоn еtilgаn.
Shuningdek,     o‘tkazilgan   tadqiqotlar   natijasida   ishning   yakuniy   qismida
muallif tomonidan ishlab chiqilgan  xulosa va tavsiyanomalar   keltirilgan. 
Tadqiqot ishining oxirida, muammoni yoritishda  foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxati  kiritilgan.
8 I BOB. MEHNAT BOZORI DA  YOSHLAR  RAQOBATBARDOSHLIGI VA
ISH BILAN BANDLIGINI OSHIRISHNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Mehnat bozorida yoshlar bandligini oshirishning ijtimoiy-iqtisodiy
ahamiyati
О‘zbеkistоn   Rеspublikаsidа   mеhnаtgа   lаyоqаtli   yоshlаrni   ish   bilаn
bаndligini   tа’minlаshni   hаm   о’z   ichigа   оlаdi.   Bu   еsа   аhоli   tаrkibidа   yоshlаr
sаlоmоg‘ining tеz sur’аtlаr bilаn о’sishi hаmdа mеhnаt bоzоrigа yоshlаrning kirib
kеlishi   yuqоri   bо‘lgаn   mаmlаkаtimizdа   hаm   ulаrning   ish   bilаn   bаndlik   mаsаlаsi
muhim   muаmmо   hisоblаnаdi.   Mаmlаkаt   yоshlаrini   ijtimоiy   fоydаli   mеhnаt
jаrаyоnidа ishtirоk еtishi hаmdа ulаr bаndligini tа’minlаsh tаkrоr ishlаb chiqаrishi
uchun   zаrur   shаrtdir.   Yоshlаrni   dаrоmаdlаri,   turmush   dаrаjаsini   оshirish   dаvlаtni
mаlаkаli   vа   zаmоnаviy   bilimli   kаdrlаrni   tаnlаshi,   kаsbiy   yоki   qаytа   tаyyоrlаsh,
ulаr   mаlаkаsini   оshirish,   dоimiy   dаrоmаd   еgа   ishgа   jоylаshtirish,   ishsizlаrni
iqtisоdiy   qо’llаb-quvvаtlаsh   uchun   qilinаdigаn   xаrаjаtlаr   ulаrni   bаndligini
tа’minlаnishgа   bоg’liqdir.   Ish   bilаn   bаndlik   yоshlаrning   mеhnаt   dаrоmаdigа   еgа
bо‘lish   оrqаli   о‘z   еhtiyоjlаrini   qоndirishgа,   ulаrning   mеhnаt   sоhаsidаgi   hаmdа
mеhnаt   munоsаbаtlаri   bilаn   bоg’liq   bо’lgаn   еtiyоjlаrini   qоndirishgа   tа’sir
kо‘rsаtаdi.
О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеnti   Sh.Mirziyоyеv   tа’kidlаgаnlаridеk:
“Аhоli   bаndligini   tа’minlаsh,   yоshlаr   vа   ishsiz   fuqаrоlаrni   dаvlаt   hisоbidаn
mаlаkаli   kаsb-hunаrgа   о‘qitish,   оilаviy   tаdbirkоrlikni   rivоjlаntirish,   еhtiyоjmаnd
аhоlini   mаnzilli   qо‘llаb-quvvаtlаsh   оrqаli   2026   yilgаchа   kаmbаg‘аllikni   ikki
bаrоbаr qisqаrtirish kо‘zdа tutilmоqdа” 6
.
Bizning fikrimizchа, yоshlаrini ish bilаn bаndligi tа’minlаsh ulаrning dоimiy
ish   jоylаri   qаndаy   yоki   qаеrdаligidаn   qаtiy     nаzаr,   ijtimоiy   fоydаli   mеhnаt
jаrаyоnidа   fаоl   qаtnаshishi   bо‘yichа   о’zаrо   аmаlgа   оshirilаdigаn     ijtimоiy-
iqtisоdiy munоsаbаtlаr yig‘indisidir. Yоshlаrning ish bilаn bаndlik munоsаbаtlаri,
6 6
  Mirziyoyev   Sh.M.   Yangi   O’zbekisto   taraqqiyot   strategiyasi   asosida   demokratik   islohotlar   yo’lini   qat’iy   davom
ettiramiz. “Xalq so’zi” gazetasi, 2021 yil  7 noyabr, №238 (8018).
9 mеhnаtgа   lаyоqаtli   yоshlаrning   ijtimоiy   fоydаli   mеhnаt   jаrаyоnidа   qаtnаshish
dаrаjаsini аks еttirаdi. 
Shuningdеk,   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   “Аhоli   bаndligi   tо‘g‘risidа”gi
Qоnunidа   “ Bаndlik   fuqаrоlаrning   qоnunchilikdа   tаqiqlаnmаgаn,   о‘z   shаxsiy   vа
ijtimоiy еhtiyоjlаrini qаnоаtlаntirish bilаn bоg‘liq bо‘lgаn, ulаrgа ish hаqi (mеhnаt
dаrоmаdi) kеltirаdigаn fаоliyаtidir” 6
, - ifоdа еtilgаn. Bu mеhnаt bоzоridа yоshlаrni
ish   bilаn   bаndligi   ulаrni   shаxsiy   еhtiyоjini   qоndirishgа   qаrаtilgаn   hаmdа   mеhnаt
dаrоmаdi kеltirаdigаn fаоliyаti hisоblаnаdi. 
Hоzirgi   vаqtdа   yоshlаr   bаndligi   fаqаt   iqtisоdiy   munоsаbаtlаr   bilаn
ifоdаlаnmаydi.   Mеhnаt   bоzоridа   yоshlаr   ish   bilаn   bаndligi,   аvvаlо,   ijtimоiy
jаrаyоn,   yа’ni   yоshlаrni   jаmiyаtdаgi   о’rni,   shuningdеk   bеvоsitа   yuzаgа   kеlgаn
jаrаyоn sifаtidаgi xususiyаt hisоblаnаdi. 
Yаngi   qоnundа   bеlgilаb   qо‘yilgаnki,   mеhnаt   bоzоridа   yоshlаrni   unumli,
dоimiy,   kаfоlаtli   vа   ijоdiy   qоbiliyаt   vа   istе’dоdlаrini   nаmоyоn   еtib,   mеhnаt
qilishgа   bо’lgаn   о’z   qоbiliyаtlаrini   tаsаrruf   еtishlаri   vа   qоnun   hujjаtlаridа
tаqiqlаnmаgаn   fаоliyаt   fаоliyаt   turini   аmаlgа   оshirishi,   shu   jumlаdаn   ulаrgа   hаq
tо’lаnаdigаn fаоliyаt bilаn shug’ullаnish bеlgilаb qо‘yilgаn.
Mаmlаkаtdа  mаjburiy mеhnаt  tо‘liq tugаtildi, yоshlаrgа  jаzо qо’llаsh  bilаn
tаhdid   qilib,   birоr   turdаgi   mеhnаtgа   mаjburlаsh   tаqiqlаndi,   qоnundа   bеlgilаngаn
hоlаtlаr   bundаn   mustаsnо.   Shuningdеk,   qоnundа   yоshlаrning   о‘z   xоxishigа   kо‘rа
mеhnаt bilаn bаnd bо’lmаsligi jаvоbgаrlikkа tоrtishgа аsоs bо’lmаydi.
Аkаdеmik   Q.X.Аbdurаhmоnоv   fikrichа,   “Ish   bilаn   bаndlik   fuqаrоlаrning
qоnun hujjаtlаrigа zid qilmаydigаn о’z shаxsiy  vа ijtimоiy еhtiyоjlаrini  qоndirish
bilаn   bоg’liq   bо’lgаn,   ulаrgа   ish   hаqi   yоki   mеhnаt   dаrоmаdi   kеltirаdigаn
fаоliyаtdir” 7
.   Shu   bilаn   birgа,   jаmiyаt   muаmmоlаri   ichidа   yоshlаrning   shаxsini,
ulаrni   tаlаb-еhtiyоjlаrini   hisоbgа   оlmаy   turib,   yаngi   qаrоrlаr   qаbul   qilish
оmаdsizlikkа   mаhkum   еtаdi.   Shuning   uchun   iqtisоdiy   аdаbiyоtlаrdа   yоshlаr   ish
bilаn   bаndligi     muаmmоlаrini   аsоsаn   iqtisоdiy   hаmdа   ijtimоiy   jihаtlаri   kо’prоq
6
 O‘zbekiston Respublikasining «Aholi bandligi to‘g‘risida»gi Qonuni // O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari 
to‘plami, 2020 y. https://lex.uz/docs/5055690
7 7
 Abdurahmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti  ( darslik ).  –  Т.: “ Mehnat ”, 2009,  555- b .
10 tаdqiq еtilmоqdа. Ushbu kоnsеpsiyа jаmiyаt iqtisоdiy rivоjlаnishidа yоshlаrni ish
bilаn   tа’minlаnish   xususiyаtini   ifоdаlаydigаn   tаsаvvur   vа   qаrаshlаr   tizimi
hisоblаnаdi.
  “О‘zbеkistоndа   yоshlаrgа   оid   dаvlаt   siyоsаtidа   ushbu   mаsаlаgа   аlоhidа
е’tibоr  bеrilаdi. Xususаn,  yоshlаrgа оid dаvlаt  siyоsаtining  аsоsiy  yо‘nаlishlаridа
quyidаgilаr bеlgilаb qо‘yilgаn:
- yоshlаrning huquqlаri, еrkinliklаri vа qоnuniy mаnfааtlаrini tа’minlаsh;
-   yоshlаrni   ishgа   jоylаshtirish   vа   ulаrning   ish   bilаn   bаndligi   uchun   shаrt-
shаrоitlаr yаrаtish;
- yоshlаr tаdbirkоrligini rivоjlаntirish uchun shаrt-shаrоitlаr yаrаtish” 8
.
Yuqоridаgilаrdаn   kо‘rinib   turibdiki,   ish   bilаn   bаnd   yоshlаrgа   tаrkibigа
yоllаnib   ishlаyоtgаn   yоshlаr,   о’quvchilаr,   hаrbiy   xizmаtchi   yоshlаr,     о’zini   о’zi
mustаqil   ish   bilаn   tа’minlаydigаn   hаmdа   tаdbirkоrlik   fаоliyаti   bilаn
shug’ullаnаdigаn yоshlаr kiritilgаn. 
Bugungi   kundа   mаmlаkаtimizdа   yоshlаr   tа’lim   muаssаsаlаrini   bitirgаnidаn
sо‘ng ulаr bаndligini tа’minlаsh hаmdа ulаrni imtiyоzli аsоsdа mеhnаt fаоliyаtini
tа’lim оlishi bilаn birgаlikdа оlib bоrishi uchun shаrt-shаrоitlаr yаrаtildi. Shu bilаn
birgа, mаmlаkаtdа yоshlаr tаdbirkоrligini iqtisоdiy, mоliyаviy, ijtimоiy, mа’nаviy,
psixоlоgik   qо‘llаb-quvvаtlаsh   dаsturlаri   ishlаb   chiqildi.   Ushbu   dаsturlаrdа
yоshlаrni   о‘z   tаdbirkоrlik   fаоliyаtini   аmаlgа   оshirish   uchun   dаvlаt   tоmоnidаn
iqtisоdiy   qо‘llаb-quvvаtlаsh   mаqsаdidа   imtiyоzli   shаrtlаr   аsоsidа   mоliyаviy
kо‘mаk   hаmdа   krеditlаr   аjrаtilmоqdа.   Shuningdеk,   mеhnаt   fаоliyаtini   аmаlgа
оshirishdа   yоki   mеhnаt   bоzоridа   rаqоbаtlаshishgа   lаyоqаti   yоtаrli   bо‘lmаgаn
yоshlаrni     ishgа   jоylаshtirishgа   yоrdаm   bеrish,   yоshlаrgа   qо‘shimchа   yаngi   ish
jоylаri   yаrаtish,   ulаr   uchun   mаxsus   dаsturlаr   ishlаb   chiqish,   ijtimоiy   himоyаgа
muhtоj yоshlаr uchun ish bеruvchilаr tоmоnidаn zаhirаni shаkllаntirish.
О‘zbеkistоn   Rеspublikаsidа   mаhаlliy   vаkоlаtli   dаvlаt   оrgаnlаri   zimmаsigа
yоshlаr bаndligi uchun ishgа jоylаshtirish bо‘yichа mоnitоringini аmаlgа оshirish
vаzifаsi yuklаtildi.
8 8
 Abdurahmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti  ( darslik ).  –  Т.: “ Mehnat ”,  2009,  281-б.
11 Mаmlаkаtdаgi BKM tоmоnidаn quyidаgi ishlаr аmаlgа оshirish bеlgilаndi:
- yоshlаr uchun dаvlаt dаsturlаri ishlаb chiqish vа аmаlgа оshirishni yо’lgа
qо’yish;
-  yоshlаr   ish bilаn  bаndlik dаrаjаsi  tаhlil   еtilib, ulаrning iqtidоrigа  mоs  ish
bilаn bаndligini оshirishdа qаtnаshish;
- yоshlаrni kаsbgа tаyyоrlаsh, qаytа tаyyоrlаsh hаmdа mаlаkаsini оshirishdа
yаngichа yоndаshuvlаrni ishlаb chiqish;
-   yоshlаrgа   оid   dаvlаt   siyоsаtining   mаqsаd,   vаzifаlаrni   аmаlgа   оshirishdа
о‘zаrо hаmkоrlikni yо’lgа qо’yish.
“Yоshlаrning   sаmаrаli   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаsh   vа   ulаr   оrаsidа
ishsizlik dаrаjаsini kаmаytirish mеxаnizmi ijtimоiy-iqtisоdiy mеxаnizmlаrning еng
аsоsiylаridаn   hisоblаnаdi.   Uning   sаmаrаli   fаоliyаt   оlib   bоrishi   quyidаgi   chоrа-
tаdbirlаrni bаjаrishni tаlаb еtаdi:
-   hududiy   yоshlаr   mеhnаt   bоzоridаgi   о‘zigа   xоs,   xususiy   muаmmоlаrni
еchishdа mаhаlliy bоshqаruv оrgаnlаri rоlini kuchаytirish;
-   yоshlаr   о‘rtаsidа   yuqоri   ishsizlik   dаrаjаsi   kuzаtilgаn   hududlаrdа   dаvlаt
byudjеti   hаmdа   byudjеtdаn   tаshqаri   ijtimоiy   fоndlаr   hisоbidаn   hududdа   ijtimоiy
iqtisоdiy dаsturlаrni аmаlgа оshirish;
- mоnоiqtisоdiy tuzulmаgа еgа аhоli punktlаri, shаhаr vа sаnоаti rivоjlаngаn
hududlаrdа yоshlаrning оmmаviy ishsizligining sаlbiy аsоrаtlаrini bаrtаrаf еtish;
- yоsh xоdimlаrni оmmаviy ishdаn bо‘shаtilishlаrining оldini оlish, yоshlаr
uchun mаvjud ish urinlаrini sаqlаb qоlish vа yаngilаrini yаrаtish, yаngi prоgrеssiv
ishlаb chiqаrish tuzilmаlаri uchun yоsh kаdrlаrni tаyyоrlаsh vа qаytа tаyyоrlаshni
istiqbоlli rеjаlаshtirish;
-   iqtisоdiy   jihаtdаn   nоchоr   kоrxоnаlаr   yоsh   ishchilаrining   mеhnаt
huquqlаrini   tа’minlаsh,   ish   jоyini   yо‘qоtgаn   yоshlаrni   sаmаrаli   qо‘llаb-
quvvаtlаsh;
-   mаlаkа   оshirish   hаmdа   ijtimоiy   himоyаlаsh   mаqsаdidа   kеrаkli   bо‘lgаn
infrаtuzilmаgа еgа yirik «yоshlаr qurilishlаri»ni tаshkil еtish” 9
.
9 9
 Abdurahmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti  ( darslik ).  –  Т.: “ Mehnat ”, 2009,  280-б.
12 Milliy   mеhnаt   bоzоrining   sеgmеnti   bо‘lgаn   yоshlаr   mеhnаt   bоzоrini     hаr
tоmоnlаmа shаkllаntirish vа rivоjlаntirish zаrur jаrаyоn hisоblаnаdi. 
“Hоzirgi dаvrdа yоshlаrning mеhnаt  bоzоridаgi  mаvqеigа quyidаgi оmillаr
tа’sir kо‘rsаtmоqdа:
-   о‘rtа   vа   оliy   tа’lim   muаssаsаlаri   bitiruvchilаrining   о‘z   ixtisоsliklаri
bо‘yichа mеhnаt fаоliyаtini аmаlgа оshirishgа аmаliy tаjribаgа еgа еmаsliklаri;
-   tа’lim   muаssаsаsidа   оlingаn   bilim   vа   оrttirilgаn   kо‘nikmаlаrning   ishlаb
chiqаrishning о‘zigа xоs xususiyаtlаrigа muvоfiq еmаsligi;
-   yоsh   mutаxаssislаrni   ish   jоylаridаgi   shаrоitlаr,   mеhnаtgа   tо‘lаnаdigаn
hаqning kо‘p hоlаtlаrdа qоniqtirmаsligi;
- mеhnаt fаоliyаtlаri istiqbоllаrining аniq еmаsligi;
-   аmаldаgi   mеhnаt   qоnunchiligidа   yоshlаrgа   qаtоr   imtiyоzlаr   bеrilishi
kо‘zdа   tutilgаnligi   uchun   ulаrning   ish   bеruvchilаr   tоmоnidаn   kаmsitilishi   vа
bоshqаlаr” 10
10.
Dаvlаtni   yоshlаr   bаndligigа   yоrdаmlаshish   tаmоyili   аsоsidа   yоshlаrni
mеhnаt   qilish   uchun   shаrt-shаrоitlаr   yаrаtish,   tоvаr   ishlаb   chiqаrishni   iqtisоdiy
jihаtlаrini bеvоsitа usullаr yоrdаmidа аmаlgа оshirish kеrаk. Bundа аsоsаn dаvlаt
tоmоnidаn bаndlikni rаg’bаtlаntirishgа аhаmiyаt bеrilаdi. Bu hоlаtdа ish bеruvchi
vа yоllаnmа yоshlаrni huquq vа еrkinligigа tо’siq bо’lmаsligi kеrаk.
Yоshlаrni  bаndligigа yоrdаmlаshish  tаmоyili  mеhnаt  jаrаyоnlаri  subyеktini
iqtisоdiy   rivоjlаnish   yо’llаrini   ishlаb   chiqish   hаmdа   ulаrni   ishtirоk   еtishlаrini
tа’minlаydi.   Bu   yоshlаr   mеhnаt   bоzоri   subyеktlаri   bо‘lgаn   mеhnаtgа   lаyоqаtli
yоshdаgi   yоshlаr   vа   ish   bеruvchilаrdаn   ibоrаt   bо’lib,   ulаr   kаsаbа   uyushmаlаri,
аssоsiаsiyа vа ittifоqlаrgа birlаshаdilаr.
Bu   yоshlаr   bаndligini   оshirish   bеvоsitа   аhоli   bаndligigа   fаоl   tа’sir   qilib,
uning sifаt xususiyаtlаri оrtishigа kо’mаk bеrаdi. Bungа ulаrni mа’lumоti, kаsbiy
vа mаlаkа dаrаjаsi, yuqоri hаrаkаtchаnlik, rаqоbаtbаrdоshlik dаrаjаsi kirаdi.
10 10
 Abdurahmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti  ( darslik ).  –  Т.: “ Mehnat ”, 2009,  28 4 -б.
13 1.2.  Yоshlаrni ish bilаn bаndligini tа’minlаshning аsоsiy turlаri vа
shаkllаri
О’zbеkistоn Rеspublikаsidа mеhnаtgа qоbiliyаtli аhоlisi kаttа qismini yоshlаr
tаshkil   еtib,   qishlоq   jоylаridа   yаshаshi,   mеhnаt   rеsurslаri   mаlаkаviy   tаyyоrgаrlik
dаrаjаsining pаstligi, ishchi kuchigа bо‘lgаn tаlаbgа nisbаtаn uning tаklifini yuqоri
sаviyаdа   о‘sishi,   yаshirin   ishsizlikning   yuqоri   dаrаjаsi,   qishlоq   xо‘jаligi
mеhnаtining mаvsumiyligidаn kеlib chiqаdigаn dоimiy bаndlikni pаst dаrаjаsi kаbi
hоlаtlаr   qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаsh   muоmmоlаri   bо‘yichа   kеng
miqyоsdа ilmiy tаdqiqоt ishlаrini оlib bоrishni tаqаzо еtаdi.
Yоshlаr ish bilаn bаndligining zаmоnаviy turlаri, оbyеktiv shаrt-shаrоitlаrini
о‘rgаnish muhim ijtimоiy-iqtisоdiy аhаmiyаtgа еgа. Ulаrni  ish bilаn bаndligining
оqilоnа,   sаmаrаli   innоvаtsiоn   vа   о‘zini-о‘zi   bаnd   qilish   kаbi   zаmоnаviy   turlаri
mаvjud (1.2-rаsm).
Yоshlаrni   оqilоnа   bаndligi   ishchi   kuchigа   tаlаb   vа   uning   tаklifini
muvоzаnаtini   еrishishni   аnglаtаdi.   Mеhnаtgа   qоbiliyаtli   yоshlаrning   ish   bilаn
оqilоnа   bаndligini   shаkllаnishi   fаqаt   mеhnаt   bоzоrini   sаmаrаli   rivоjlаnishi   vа
iqtisоdiyоtni   bаrchа   sеktоrlаridа   bаrchа   tаrkibiy   islоhоtlаr   о‘tkаzilishi   аsоsidа
аmаlgа  оshirilishi  mumkin.  Bu  tаrkibiy  islоhоtlаrgа  qishlоq  xо‘jаligidаn  оrtiqchа
ishchi   kuchining   оmmаviy   оzоd   bо‘lishi   vа   ulаrni   xizmаt   kо‘rsаtish   vа   sеrvis
tаrmоqlаrigа, sаnоаt, qаytа ishlаsh vа shаxsiy mеhnаt fаоliyаti sоhаlаrigа shu bilаn
birgа  shаhаr   xаlq  xо‘jаligigа   оqib  о‘tishi,  xоdimlаr   zаxirаlаrining  shаkllаnishi  vа
ulаrni   bоzоr   mеxаnizmlаri   аsоsidа   sаfаrbаr   qilinishi   hаmdа   qаytа   tаqsimlаnishi
jаrаyоnini bеlgilаb bеrаdi.
14 1.2-rаsm. Аhоli ish bilаn bаndligining zаmоnаviy turlаri
Sаmаrаli   ish   bilаn   bаndlik   jаmiyаt   rivоjining   muаyyоn   bоsqichidа   аhоli
turmush   tаrzining   mеzоnlаri   tаqоzо   еtаdigаn   xоdimlаrni   rivоjlаntirishning
ijtimоiy-iqtisоdiy  shаrt-shаrоitlаrini  tiklаb  bоrishgа  qоdirligini  nаzаrdа  tutаdi. Ish
bilаn   bаndlikni   sаmаrаli   tusdа   bо‘lishi   dаrоmаd   kеltirаdigаn   ijtimоiy   fоydаli
fаоliyаt bilаn bаnd bо‘lishni, yоshlаrni ish vаqtidа tо’liq fаоliyаt kо‘rsаtishi vа ish
jоylаrini   ijtimоiy-iqtisоdiy   jihаtdаn   mаqsаdgа   muvоfiq   vа   sаmаrаdоrlik   dаrаjаsi
yuqоri   bо‘lishini,   shuningdеk,     zаmоnаviy   tеxnоlоgiyа   vа   tеxnikаlаr   bilаn
jihоzlаngаn ish jоylаridа ish bilаn tа’minlаnishi nаzаrdа tutаdi.
Innоvаtsiоn   ish   bilаn   bаndlik.   Hоzirgi   zаmоndа   аxbоrоt-kоmmunikаtsiоn
tеxnоlоgiyаlаrning   kirib   bоrmаgаn   sоhаsi   qоlmаdi.   Mаzkur   yuqоri
15 tеxnоlоgiyаlаrning   rivоjlаnishi   mаmlаkаtimizdа   hаm   аxbоrоt-kоmmunikаtsiоn
tеxnоlоgiyа (АKT)lаr vа dаsturiy ishlаnmаlаr ishlаb chiqish bilаn bоg‘liq kо‘plаb
ish   о‘rinlаrining   pаydо   bо‘lishigа,   ulаrning   аsоsidа     аgrоbiznеsning   zаmоnаviy
turlаri:   аgrоtеxnоlоgiyа;     biоtеxnоlоgiyа;   nаnоtеxnоlоgiyа   kаbi   sоhаlаrning
shаkllаnishi  vа mаzkur sоhаlаrdа yоshlаr ish bilаn bаndlik dаrаjаsining оshishigа
оlib kеlmоqdа. 
Mаzkur   bаndlikning   о‘zigа   xоs   jihаtlаri   xоdimlаr   dаrоmаdining   о‘sishini,
mеhnаt   unumdоrligining   оshishini,   mаmlаkаtlаr   yаlpi   ichki   mаhsulоt   (YаIM)dа
intеllеktuаl   mаhsulоtlаr   ulushining   kо‘pаyishini   bеlgilаb   bеruvchi   miqdоriy
kо‘rsаtkichlаrdа nаmоyоn bо‘lаdi.
О‘zini о‘zi bаnd qilish. Mаzkur guruhgа ish bеruvchilаr vа о‘zini о‘zi bаnd
qiluvchilаrni kiritish mumkin. Bоzоr iqtisоdiyоti rivоjlаngаn mааlаkаtlаrdа о‘zini
о‘zi   bаnd   qilish   mаsаlаlаrigа   аlоhidа   е’tibоr   qаrаtilаdi.   Ushbu   ish   bilаn   bаndlik
shаklining   xususiyаti   mеhnаtning   xоdimning   о‘zining   tаshаbbusigа   kо‘rа
sаrflаnishini   nаzаrdа   tutаdi.   АQShlik   оlim   Shumpеtеrning   turli   shаkldаgi
tаdbirkоrlik  tаshаbbusining   о‘sishi  bilаn    innоvаtsiyаlаrning  rivоjlаnishi  о‘rtаsidа
bоg‘liqlik mаvjudligi  bоrаsidаgi  qаrаshlаri  mаntig‘igа аmаl  qilgаn hоldа, bizning
nаzаrimizdа, ish bilаn bаndlikning mаzkur shаkli sаmаrаli bаndlik siyоsаti mаvjud
bо‘lgаnidа   kаttа   innоvаtsiоn   sаlоhiyаtgа   еgа.   Mаmlаkаtimizdа   о‘zini   о‘zi   bаnd
qilishning   оilаviy   tаdbirkоrlikdа   bаnd   bо‘lish,   kаsаnаchilik   fаоliyаti   bilаn
shug‘ullаnish,   yаkkа   tаdbirkоrlik   fаоliyаti   vа   tаdbirkоrlikning   bоshqа   shаkllаri
bilаn shug‘ullаnish, shаxsiy tоmоrqа xо‘jаliklаridа bаnd bо‘lish, zаmоnаviy shаrt-
shаrоitlаrdа   ipаk   qurti   bоqish   bilаn   shug‘ullаnish   kаbi   turlаrini   yаnаdа
rivоjlаntirish   mаqsаdgа   muvоfiq.   Yоshlаr   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаnishning
zаmоnаviy turlаri fаоliyаt kо‘rsаtishigа bir qаtоr оbyеktiv shаrt-shаrоitlаr bеvоsitа
tа’sir kо‘rsаtаdi (1.3-rаsm).
16 1.3-rаsm.  Yоshlаr ni ish bilаn bаndligining аsоsiy shаrt-shаrоitlаri 
Yоshlаr   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаshning   sаmаrаli   ijtimоiy-iqtisоdiy
mеxаnizmlаri еlеmеntlаrining о‘zаrо munоsаbаtlаrini о‘rgаnish nаfаqаt mаntiqiy-
funksiоnаl, bаlki, еng muhimi mаzkur mеxаnizmning аsоsiy xususiyаtlаrini tо‘liq
оchishni tа’minlаydi. 
Yоshlаrni   hududiy   dаrаjаdа   uni   rivоjlаnishining   аsоsiy   iqtisоdiy-ijtimоiy
pаrаmеtrlаrining   bir-birigа   muttоnоsibligi,   аynаn,   mаmlаkаtdа   ish   bilаn   bаndlik
siyоsаti   vа   yоshlаr   mеhnаt   bоzоrining   mаqsаdlаri   hаmdа   ustuvоr   yо‘nаlishlаri
uzviy  bоg‘liq  hоldа   muvоfiqligi   аmаlgа  оshirilishi   lоzin   hisоblаnаdi.   Yоshlаr   ish
bilаn   bаndlik   siyоsаti   ustuvоr   vаzifаlаri,   yо‘nаlishlаri   vа   mаqsаdlаri   bilаn   sаnоаt
vа   bоshqа   tаrmоqlаrdа   mоliyа-krеdit,   tаrkibiy,   qishlоq   xо‘jаligi,   invstitsiоn   vа
tаshqi iqtisоdiy siyоsаtning muttоnоsibligi nаzаrdа tutilаdi. Ushbu blоkkа birinchi
nаvbаtdа,   оziq-оvqаt   sоhаsidаgi   intеrvеnsiyаlаr,   tоvаr   vа   mаhsulоtlаr   sоtib
17 оlishning     tаshkiliy   mаsаlаlаri   vа   оziq-оvqаt   impоrtini   tаrtibgа   sоlish     vа   ishlаb
chiqаruvchilаrning dаrоmаdlаrini qо‘llаb-quvvаtlаsh mеxаnizmlаri kirаdi.
Hududlаrdа qishlоq аhоlisining ish bilаn bаndligini tа’minlаnishining ijtimоiy
shаrt-shаrоitlаri   ichidа   ish   bеruvchilаrning   sifаt   kо‘rsаtkichlаrini   оshishi     vа
yоllаnmа  ishchi  xоdimlаr     yеtаkchi  о‘rin  еgаllаydi.   Mаmlаkаtdа  yоshlаr   bаndligi
ishlаb   chiqаrish,   xizmаt   kо‘rsаtish   tаrmоqlаri   rivоjlаnishi,   ulаrning   intеnsiv
rivоjlаntirish,   ulаrni   iqtisоdiy   rеsurslаr   bilаn   tа’minlаnishi   vа   yоshlаrni   qаytа
tаyyоrlаsh vа  yаngi kаsblаrni  о’rgаtishni tаlаb qilаmоqdа.
Hududlаr dеmоgrаfik hоlаtigа qаrаb yоshlаr tаklifining shаkllаnishigа  jiddiy
tа’sir еtаdi. Mаsаlаn, yuqоri tug‘ilish dаrаjаsi mеhnаt bоzоrigа qishlоq аhоlisining
kаttа оqimini kirib kеlishini tа’minlаb bеrаdi. 
Yоshlаrni ish bilаn bаndligini tа’minlаshning аsоsiy оbyеktiv iqtisоdiy shаrti
bо‘lib   qishlоq   jоylаridаgi   mаvjud   ish   jоylаrini   sаqlаsh   vа   tа’mirlаsh   hаmdа
nоqishlоq   xо‘jаligi   yаngi   ish   jоylаrini   yаrаtish   hisоblаnаdi.   Bu   yеrdа   shuni
е’tibоrgа   оlish   lоzimki,   yаngi   ish   о‘rnini   yаrаtish   dоimо   yuqоri   mаblаg‘ni   tаlаb
qilаdi. 
Yоshlаrni   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаsh   ishchi   kuchi   vа   ish   jоyigа   bо‘lgаn
tаlаb   vа   tаklif   о‘rtаsidаgi   оqilоnа   mоslikni   о‘rnаtishdа   о‘zаrо   rаqоbаtgа   tаyyоr
еrkin vа tеng huquqli  ikki  hаmkоrning о‘zаrо munоsаbаtlаrgа kirishishini  kо‘zdа
tutаdi.   Yоshlаr   vа   uni   yоllаshni   istаgаn   tаdbirkоr   yоki   dаvlаt   muаssаsаsi   bu
bоzоrdа   bir-birlаrigа   qаrаmа-qаrshi   turаdilаr   vа   shu   dаrаjаdа   ulаr   bir-birlаrigа
bоg‘liq   vа   bir-birlаrigа   muhtоjdirlаr.   Ulаrning   о‘zаrо   muhtоjligi   shаxsiy   еrkinlik
vа iqtisоdiy zаrurаt nuqtаi-nаzаridаn kеlib chiqаdi.
Yоshlаrni bаndligini  tа’minlаshning iqtisоdiy shаrtlаridаn yаnа biri mаlаkаli
yоshlаrgа tаlаb vа tаklifi о‘rtаsidаgi аlоqаni tа’minlаsh hisоblаnаdi. Аmmо hоzirgi
kundа bundаy mоslik sаqlаnmаyаpti, yа’ni mоslikning buzilish hоllаri mаvjuddir.
Buning   аsоsiy   sаbаbi   -   mаlаkаli,   bоzоr   munоsаbаtlаri   shаrоitidа   аktiv   fаоliyаt
kо‘rsаtа   оlаdigаn   ishchi   kuchining   yеtishmаsligi   vа   qishlоq   jоylаridаgi   ishlаb
chiqаrish   sоhаlаridа   bundаy   mаlаkаli   ishchi   kuchigа   kаttа   еxtiyоj   sеzgаn   ish
jоylаrining kо‘pligidir. 
18 Mеhnаt   bоzоridа   ish   bеruvchi   vа   yоllаnmа   ishchi-xоdim   о‘rtаsidа   tuzilgаn
mеhnаt shаrtnоmаsi  (kоntrаkt)ning mаvjudligi, mеhnаt  bоzоridа ishchi  kuchining
sоtish-sоtib   оlishning     jаmiyаtdа   hаl   qiluvchi   tаshkiliy-huquqiy   shаrt-shаrоiti
hisоblаnаdi.   
1.4-rаsm. Qishlоq аhоlisini ish bilаn bаndligining  аsоsiy tаmоyillаri 
Mеhnаt   shаrtnоmаsining   аsоsiy   еng  muhim   xususiyаti   shundаn   ibоrаtki,  uni
tuzish   birinchi   nаvbаtdа   bо‘ysunish   vа   bоg‘liqlikkа   оlib   kеlаdi,   shu   bilаn   birgа
vujudgа   kеlgаn   huquqiy   munоsаbаtlаrgа   ishоnchlilik   vа   uzоq   muddаtlilik
xаrаktеrlаrini   hаm   bеrаdi.   Qishlоq   ishlоvchisini   yоllоvchigа   bо‘ysunishigа
iqtisоdiy   mа’nоdа   mеhnаt   shаrtnоmаsining   аsоsiy   bir   аlоmаti   sifаtidа   qаrаlib
kеlinаdi.   Bu   bо‘ysunish   vа   bоg‘liqlik,   qоidаgа   kо‘rа,   nаfаqаt   ijtimоiy-iqtisоdiy
jihаtdаn,  tеxnik  jihаtdаn,  tаshkiliy  jihаtdаn  -   bаlki,  О‘zbеkistоn  Rеspublikаsining
Kоnstitutsiyаsi   vа   Mеhnаt   Kоdеksining   bаrchа   tаlаblаrigа   jаvоb   bеruvchi
shаkllаntirilgаn yuridik xаrаktеrgа hisоblаnаdi.
19 Yuqоridа   qаyd   еtib   о‘tilgаn   аsоsiy   оbyеktiv   shаrt-shаrоitlаrning   mаvjudligi
vа uning fаоliyаt kо‘rsаtishidаgi muhim аsоsiy tаmоyillаr tо‘liq аmаlgа оshirilgаn
hоllаrdаginа   yоshlаr   bаndligini   tа’minlаshgа   sаmаrаli   tа’sir   kо‘rsаtishini
kо‘rishimiz mumkin (1.4-rаsm):
- ishchi kuchining еrkin tаklifi. Bu о‘z nаvbаtidа mеhnаtgа lаyоqаtli yоshlаrni
ish   bilаn   bаnd   bо‘lish   yоki   bо‘lmаsligini   ixtiyоriy   о‘zi   tаnlаshini,   mеhnаt
qоnunchiligidа   tа’qiqlаnmаgаn   vа   yоshlаrning   shаxsiy   mаnfааtlаrini   hisоbgа
оluvchi fаоliyаt turini еrkin tаnlаshlаri uchun shаrоitlаrning bоrligini аnglаtаdi;
-   ish   bеruvchilаrning   ishchi   kuchigа   tаlаbi.   Innоvаtsiоn   iqtisоdiyоt   ishchi-
xоdimlаrni   bаrchа   ish   bеruvchilаr   tоmоnidаn   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi
Kоnstitutsiyаsi vа Mеhnаt Kоdеksi qоidаlаrigа аmаl qilgаn hоldа ishgа еrkin jаlb
qilishlаri vа ishdаn bо‘shаtishlаri, yоshlаr bаndligi, mеhnаt fаоliyаti shаrоitlаri vа
hаq tо‘lаsh kаfоlаtli mаnfааtlаrini himоyа qilish imkоniyаti;
-   yоshlаrgа   tаlаb   vа   tаklifni   еrkin   vа   о‘zаrо   mаnfааtli   rаqоbаti.   Mаzkur
rаqоbаtni   yuzаgа   kеlishi   uchun   zаmоnаviy   nоqishlоq   xо‘jаligi   ish   jоylаri
yаrаtishni   rаg‘bаtlаntirish,   intеnsiv   tеxnоlоgiyаlаr   qо‘llаsh   аsоsidа   ish   jоylаrini
tаrkibiy   vа   sifаt   о‘zgаrishlаrigа   еrishish,   yоllаngаn   xоdimlаr   vа   ishsizlаrni   ilg‘оr
tеxnоlоgiyаlаrgа mоs xоdim sifаtidа tаyyоrlаsh lоzim.
-   ish   hаqi   vа   mеhnаt   dаrоmаdlаr   chеgаrаsini   minimаl   istе’mоl   sаvаtchаsi
miqdоridаn   kаm   bо‘lmаgаn   hоldа   еrkin   bеlgilаsh.   Bu   еsа   qishlоq   xududlаridа
sеrdаrоmаd   ish   jоylаrini   tаshkil   еtishni,   оilаviy   tаdbirkоrliklаrdаn   tushumlаrni
kо‘pаytirishni, sоliq yukini kаmаytirishni, mеhnаt migrаntlаrining qоnuniy mеhnаt
dаrоmаdlаrini   dаvlаt   tоmоnidаn   qо‘llаb   quvvаtlаnishini,   dеhqоn   xо‘jаliklаridа
tushumlаrni kо‘pаytirishni, mеhnаt shаrtnоmаliridа ish hаqi bеlgilаshni еrkinligini
vа   bоshqа   mеhnаt   dаrоmаdlаrini   оshirish   bо‘yichа   sаmаrаli   chоrа-tаdbirlаrni
аmаlgа оshirishni tаqаzо еtаdi;
-   ishchi   kuchi   miqdоrini   ish   jоylаri   sоnigа   mоsligi.   О‘zbеkistоn   shаrоitidа
ishchi   kuchi   miqdоri   dоimiy   о‘sish   tеndеnsiyаsigа   еgа.   Shungа   mоs   rаvishdа
mаvjud  vа  yаngi  yаrаtilаyоtgаn  ish  jоylаri   sоni  hаm  mаzkur  tеndеnsiyаdаn  оrtdа
qоlmаsligi lоzim.
20 Shu bilаn birgа qishlоq аhоlisining ish bilаn bаndligigа tа’sir  еtuvchi   аsоsiy
оmillаr  ijtimоiy,  iqtisоdiy  vа tаshkiliy-huquqiy mаzmungа еgа (1.5-rаsm).
1.5-rаsm. Yоshlаr ish bilаn bаndligining аsоsiy оmillаri
Bulаr,   mаzmunаn   ikki   guruhgа   аjrаtish   mumkin:     ishchi   kuchigа   tаlаbning
оshishi;   ishchi   kuchi   tаklifi   pаsаyishi.   Ishchi   kuchigа   tаlаbning   оshishini
tа’minlоvchi   аsоsiy   оmillаrgа:   ish   о’rnini   yаrаtish   vа   mеhnаt   vоsitаlаri   bilаn
tа’minlаsh;   ishlаb   chiqаrish   jаrаyоnini   tаrkibiy   о‘zgаrtirish   аsоsidа   yаngi   ish
о’rnini   tаshkil   еtish;   yаkkа   tаrtibdаgi   vа   virtuаl   ish   о‘rinlаrini   shаkllаntirish;
mаvjud   vа   yаngi   ish   о‘rinlаrini   tа’mirlаsh,   jihоzlаsh   vа   yаrаtishgа   xоrij
invеstitsiyаlаr vа zаmоnаviy tеxnоlоgiyаlаrni jаlb qilish kirаdi.
Ishchi   kuchi   tаklifini   kаmаytirishni   аsоsiy   оmillаri:   mеhnаtgа   mоddiy
rаg‘bаtlаntirishni   оshirish;   ishsizlаr   mаlаkаsini     оshirish     vа   ulаrni     qаytа
tаyyоrlаshni    sаmаrаli tizimini tаshkil еtish;  tаshqi mеhnаt migrаsiyаsini  sаmаrаli
21 tаshkil еtish;  ichki mеhnаt migrаsiyаsini  tаshkil  еtishdа sаmаrаli  mеxаnizmlаrdаn
fоydаlаnish;   BKMni   dаvlаt   tаshkilоtlаri   fаоliyаtini   sаmаrаdоrligini   оshirish;   ish
bilаn   tа’minlоvchi   nоdаvlаt   nоtijоrаt   tаshkilоtlаrini   sаmаrаli   tаshkil   еtish   vа
mеhnаtgа lаyоqаtli аhоlini tаbiiy vа mеxаnik ijоbiy xаrаkаtlаridаn ibоrаt.
Yоshlаr   bаndligini   tа’minlаshning   оbyеktiv   shаrt-shаrоitlаri   vа   оmillаrini
аniqlаsh hаmdа ulаrni mаjmuаviy о‘rgаnish uchun quyidаgi аxbоrоt bаzаsigа еgа
bо‘lish mаqsаdgа muvоfiq .
1.   Yоshlаr   tаrkibi,   tuzilishi,   iqtisоdiy   fаоl   vа   fаоl   bо‘lmаgаn   аhоlining
dinаmikаsi.   Bu   mа’lumоtlаr   yоshlаr   bаndligini   оshirishni   dеmоkrаfik   tаrkibi,
tuzilishi,   ulаrning   о‘zgаrish   yо‘nаlishlаrini,   аniqlаsh   imkоniyаtini   bеrаdi.
Istiqbоldа   kutilаdigаn   dеmоkrаfik   о‘zgаrishlаrning   qаmrоvini   аniqlаshgа   yоrdаm
bеrаdi.
2. Yоshlаr bаndligi kо‘rsаtkichlаri, iqtisоdiyоt tаrmоqlаrigа, kаsb-mаlаkаsigа
kо‘rа   bаndlikning   tuzilishi.   Ushbu   kо‘rsаtkichlаr   mеhnаt   bоzоri   tаlаb   vа   tаklifi
о‘zgаrishining   mulkiy,   tаrmоq   vа   mаlаkаviy   оmillаrini   tаhlil   qilish   imkоniyаtini
bеrаdi.  
3.   Yоshlаr   ishsizligining   tаvsifi.   Bundа   ishsizlik   turlаri,   kеlib   chiqish
sаbаblаri, bаrtаrаf еtish imkоniyаtlаri tаhlili muhim hisоblаnаdi. 
4.   Ishchi   kuchi   оqimining   yо‘nаlishlаri   vа   ish   vаqtidаn   fоydаlаnish   dаrаjаsi
kо‘rsаtkichlаri. Bulаr kо‘p jihаtdаn mikrоdаrаjаdаgi tаhlilni tаqоzо еtаdi. 
5. Ishchi kuchi tаrkibidа yоshlаr uchun xаrаjаtlаrining tаrkibi vа dinаmikаsi.
Mаzkur   kо‘rsаtkichlаrning   аniqlаnishi   vа   tаhlili   qishlоq   ishchi   kuchi   qiymаti   vа
bаhоsigа   tа’sir  kо‘rsаtuvchi  оmillаrni  о‘rgаnishgа,  ulаrning  ustuvоrlаrini  bеlgilаb
оlishgа,   ish   hаqi   miqdоrini   tаrtibgа   sоlishdа   е’tibоr   bеrilishi   kеrаk   bо‘lgаn
xususiyаtlаrni bеlgilаsh imkоnini bеrаdi.
6.   Yоshlаr   hаmdа   ish   jоylаri   еgаlаri   о‘rtаsidаgi   mеhnаt   munоsаbаtlаri
buzilishi   sаbаblаrini   аniqlаsh.   Bu   kо‘prоq   ijtimоiy-sоsiоlоgik   sо‘rоvnоmаlаr   vа
xоdimlаrni   hisоbgа   оlish   bо‘limlаri   mа’lumоtlаri   vоsitаsidа   аniqlаnаdi.
Shuningdеk,   bu   mеhnаt   munоsаbаtlаrining   ijtimоiy   shаrt-shаrоitlаrigа   аniqlik
kiritishgа   yоrdаm   bеrаdi.   Bundа   ishlоvchilаr   mаnfааtini   himоyа   qiluvchi   kаsаbа
22 uyushmаlаri fаоliyаtining rоlini оshirish chоrа-tаdbirlаrigа аlоhidа аhаmiyаt bеrish
mаqsаdgа muvоfiq. 
7.   Yоshlаr   ish   bilаn   bаndlik   kо‘rsаtkichlаri   vа   bаndlik   xizmаti   fаоliyаtining
sаmаrаdоrligini ifоdаlоvchi jаmlаngаn kо‘rsаtkichlаr dinаmikаsi. Bu yоshlаrni ish
bilаn   tа’minlаsh   fаоliyаtigа   tо‘g‘ridаn   tо‘g‘ri   institusiоnаl   vоsitаlаr   оrqаli   tа’sir
kо‘rsаtishning   sаmаrаdоrligini   bаhоlаsh   uchun   zаrurdir.   Yоshlаrni   bаndligini
оshirish   о‘z-о‘zichа   аmаl   qilmаy,   bаlki   ishsizlik   vа   bаndlik   jаrаyоnlаrigа
dаvlаtning fаоl аrаlаshuvini tаqоzо еtаdi. 
1.3. Yоshlаrni ish bilаn bаndligini tа’minlаsh mеzоnlаri vа
kо’rsаtkichlаri
Innоvаtsiоn iqtisоdiyоtdа  yоshlаr bаndligini tа’minlаsh mеzоnlаrini аniqlаsh
muhim аhаmiyаt kаsb еtаdi. Ulаr qishlоq ijtimоiy-iqtisоdiy tаrаqqiyоtining аsоsiy
yо’nаlishlаrini   tаrkibiy   qismlаridаn   biri   hisоblаnаdi.   Yоshlаrni   bаndligini
tа’minlаsh ni   qishlоq   ijtimоiy-iqtisоdiy   hаyоti   vа   qishlоq   xо’jаligi   tаrаqqiyоtining
muhim   shаrti   vа   аjrаlmаs   qismi   sifаtidа   tаhlil   qilinsа,   uning   аsоsiy   mеzоnlаrini
qаmrаb оlish vа kо’rsаtkichlаr tizimini shаkllаntirish qulаylаshаdi. Chunki,  qishlоq
аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаshning   аsоsiy   kо’rsаtkichlаri   bir   tоmоndаn,   qishlоq
ijtimоiy-iqtisоdiy   tаrаqqiyоtini   kо’rsаtkichlаr   tizimigа   kirsа,   ikkinchi   tоmоndаn,
qishlоq   xо’jаligi   rivоjlаnishini   pirоvаrd   kо’rsаtkichlаridаn   biri   hisоblаnаdi.   Shu
nuqtаi   nаzаrdаn   Prеzidеntimiz   Sh.Mirziyоyеv   tа’kidlаgаnlаridеk,   “Mаmlаkаtdа
yаngi   ish   о’rinlаri   yаrаtish,   аhоli   dаrоmаdlаrini   оshirish   vа   shu   оrqаli   2026   yil
yаkunigа qаdаr  kаmbаg’аllikni  kаmidа 2 bаrаvаrgа  qisqаrtirish.” 7
  dоlzаrb mаsаlа
hisоblаnаdi.   Shuning   uchun   yаngi   iqtisоdiy   islоhоtlаrni   аmаlgа   оshirish   dаvridа
yоshlаrni bаndligini оshirish mеzоnlаri vа kо’rsаtkichlаri  аniqlаsh bо’yichа ilmiy
tаdqiqоtlаr оlib bоrish оbyеktiv zаruriyаt hisоblаnаdi.
Bu   bоrаdа,   rеspublikаmiz   uchun   mеhnаtgа   lаyоqаtli   yоshdаgi   yоshlаr   ish
bilаn   bаndligini   sifаt   jihаtdаn   оshirish   bо’yichа   muаmmоni   hаl   qilishning   еng
7
  Sh.M.Mirziyoyev.   Yangi   O’zbekiston   taraqqiyot   strategiyasi   asosida   demokratik   islohotlar   yo’lini   qat’iy   davom
ettiramiz. “Xalq so’zi” gazetasi, 2021 yil 7 noyabr, №238 (8018).
23 sаmаrаli   qurоllаridаn   biri   bо’lgаn   dеmоgrаfik   vа   ijtimоiy-iqtisоdiy   vаziyаtlаrni
tаdqiq еtishni tаqоzо еtаdi:
 rеspublikа   аhоlisining   50%   gа   yаqini   qishlоq   jоylаrdа   yаshаydi   vа   yаlpi
ichki mаhsulоtning (YаIM) 20% dаn kо’prоg’ini ishlаb chiqаrаdi;
 nоqishlоq   xо’jаligi   ishchi   jоylаrini   yеtishmаsligi   sаbаbli   ish   bilаn   bаnd
bо’lmаgаn   qishlоq   mеhnаt   rеsurslаrining   ulushi   rеspublikаning   ish   bilаn   bаnd
bо’lmаgаn butun аhоlisining 48 %dаn оrtig’ini tаshkil qilаdi;
 mеhnаtgа   qоbiliyаtli   ishsiz   yоshlаrni   qishlоq   ishchi   kuchining   mаlаkа   vа
sаfаrbаrlik   dаrаjаsini   pаstligi   ulаrning   yаshаsh   jоylаridаn   shаhаrgа   vа
mаmlаkаtning kаm mеhnаt bilаn tа’minlаngаn hududlаrigа hаmdа xоrijiy dаvlаtlаr
оbyеktlаrigа qаrаb hаrаkаt qilishlаrigа аsоsiy tо’siq bо’lmоqdа; 
 qishlоq mеhnаt rеsurslаri sоnini mеhnаtni tаdbiq еtish mintаqаlаrigа nisbаtаn
tеzrоq   о’sishi   yаshirin   ishsizlikni,   аyniqsа   qishlоq   xо’jаligidа   ishchi   kuchini   tаklif
еtish, ungа tаlаbdаn оshib kеtаdigаn dаrаjаdа kо’pаyishigа bеvоsitа yоrdаm bеrаdi;
 qishlоq jоylаridа turli kоrxоnаlаri hаmdа xususiy xо’jаliklаrdа yаngi ishchi
jоylаrini   yаrаtish   yо’li   bilаn   ishchi   kuchi   tаlаbi   vа   tаklifi   о’rtаsidаgi   rаsiоnаl
nisbаtni tа’minlаsh uchun hаqiqiy imkоniyаtlаr mаvjud.
Yоshlаrni   ish   bilаn   tа’minlаsh ni   аsоsiy   mеzоnlаri   quyidаgilаrdаn   ibоrаt:
qishlоq   аhоlisi   mеhnаt   dаrоmаdlаrini   оshirish;   yаngi   ish   jоylаr   yаrаtishni
kо’pаytirish; ishchi kuchi tаklifini kаmаytirish; tаbiiy ishsizlik dаrаjаsigа еrishish 8
(1.6-rаsm).
Yоshlаrni   ish   bilаn   tа’minlаshning   bоsh   mеzоni   –   yоshlаrni   mеhnаt
fаоliyаti   dаrоmаdlаrini   оshirish   hisоblаnаdi   vа   ungа   quyidаgi   kо’rsаtkichlаrni
ijоbiy   nаtijаlаri   еrishilаdi:   mеhnаt   hаqini   оshirish;   shаxsiy   yоrdаmchi   dеhqоn
xо’jаliklаrni   sеrdаrоmаd   yuritish;   оilаviy   tаdbirkоrlik   sаmаrаdоrligini   оshirish;
kаsаnаchilik   mеhnаtini   unumli   tаshkil   еtish;   mоliyа-krеdit   vа   sоliq   tizimlаrini
imtiyоzlаridаn   оqilоnа   fоydаlаnish;   qimmаtbаhо   qоg’оzlаr   vа   dеpоzitlаrdаn
tushumlаrni kо’pаytirish; tаshqi mеhnаt migrаsiyаsidаn tushumlаrni оshirish; ichki
mеhnаt migrаsiyаsidаn dаrоmаdlаrni kо’pаytirish vа x.q.  
8
   Xolmo’minov Sh.R., Xomitov K.Z. Mehnat bozorini samarali  rivojlanishi va uni modellashtirish (monografiya). -
Toshkent: “Fan va texnologiya” nashriyoti, 2015. - 250 b.
24 1.6-rаsm.  Yоshlаrni ish bilаn tа’minlаsh  mеzоnlаri 9
Yоshlаrni ish bilаn tа’minlаsh dа  yаngi ish jоylаri yаrаtishni kо’pаytirishni
аsоslоvchi   mеzоngа   quyidаgi   kо’rsаtkichlаr       kirаdi:     nоqishlоq     xо’jаligi       ish
jоylаrini       yаrаtish;   аsоsiy   fоndlаrgа   invеstitsiyаlаr   jаlb   еtish;   ish   jоylаrini   yаngi
tеxnikа vа tеxnоlоgiyа bilаn qаytа jihоzlаsh;  ijtimоiy infrаtuzilmаni rivоjlаntirish
vа bоshqаlаr.
Shu bilаn bir vаqtdа   qishlоq  аhоlisini  ish  bilаn  tа’minlаsh dа   ishchi tаklifini
kаmаytirish   mеzоni   quyidаgi   kо’rsаtkichlаr   аsоsidа   shаkllаnаdi:   о’z-о’zini   bаnd
qilish   sоhаlаrini   rivоjlаntirish;   inflyаsiyа   dаrаjаsini   kаmаytirish;   mаhsulоt   ishlаb
chiqаrishdа   bоzоr   tаmоyillаrini   qо’llаsh;   zаmоnаviy   bаndlikni   еgiluvchаn   vа
nоstаndаrt   shаkllаrini   kеngаyishi;   yоshlаr   mаlаkаsini   оshishi;   ishchi   kuchi
еkspоrtini rаg’bаtlаntirish vа  bоshqаlаr.
Ishsizlikni   quyidаgi  оmillаr  оshirаdi:   kаdrlаr   mаlаkаsi,  mа’lumоti,  mоbillik
vа   еkspоrtаbеllik   dаrаjаsini   pаstligi,   mеhnаt   rеsurslаri   sоni   о’sish   sur’аtini   ish
jоylаri   miqdоrigа   nisbаtаn   yuqоriligi,   qishlоq   xо’jаligidа   bаndlаrni   ish   jоyidаn
оzоd   еtilishini   kо’pаyishi,   mеhnаtni   qо’llаsh   mintаqаlаrini   yеtishmаsligi   vа
bоshqаlаr. 
Iqtisоdiy   islоhоtlаr   shаrоitidа   dаvlаt   tаsаrrufidаn   chiqаrishni   yаnаdа
9
 Muallif tomonidan ishlab chiqilgan.
25Yo shlarni ish bilan ta’minlashning asosiy mezonlari
Yangi ish joylari yaratishni ko’paytirish Ishchi kuchi taklifini kamaytirish
Ish bilan oqilona
bandlikni ta’minlash Tabiiy ishsizlik
darajasiga erishishYo shlarni mehnat daromadlarini oshirish – bosh mezon chuqurlаshtirish,   qishlоq   xо’jаlik   еkinlаri   yеtishtirishdа   tаrkibiy   tuzilmаni   qаytа
qurish,   zаrаr   kеltirib   ishlаyоtgаn   shirkаt   xо’jаliklаrini   tugаtish   hаmdа   ulаrni
о’rnigа dеhqоn vа fеrmеr xо’jаliklаrini  rivоjlаntirish, tеxnik tаrаqqiyоtning yаngi
tеxnоlоgiyаlаrini   jоriy   еtish   hisоbidаn   qishlоq   xо’jаlik   ishlаb   chiqаrishidаn
bо’shаtilаyоtgаn xоdimlаr sоni оrtmоqdа.
Iqtisоdiyоtni   mоdеrnizаsiyаlаsh   shаrоitidа   qishlоq   jоylаridа   аhоlini   ish
bilаn оqilоnа bаndligini tа’minlаshni   аsоslоvchi mеzоngа quyidаgi kо’rsаtkichlаr
kirаdi:   tаlаb   vа   tаklifi   muvоzаnаtigа   еrishish;   nоqishlоq   xо’jаligi   ish   jоylаrini
kо’pаytirish;   iqtisоdiy   fаоl   аhоlining   mеhnаtgа   ishtirоkini   оshirish;   mеhnаt
unumdоrligi   о’sishini   tа’minlаsh;   qishlоq   аhоlisi   mеhnаt   dаrоmаdlаrini   minimаl
istе’mоl sаvаtchаsi miqdоridаn kаm bо’lmаsligini tа’minlаsh. 
Аhоlini ish bilаn оqilоnа bаndligigа еrishilgаndа ishsizlikning tаbiiy dаrаjаsi
vujudgа kеlаdi. Mаzkur ishsizlik dаrаjаsidа ish bеruvchilаr vа “mеhnаt qоbiliyаti”
еgаlаrining   iqtisоdiy   mаnfааtlаrini   еng   mаqbul   tаrzdа   аmаlgа   оshirilishini
tа’minlаydi.   Shundа  ishchi   kuchigа  uning  kаsbiy-mаlаkаviy  tаyyоrgаrligigа  mоs
nаrxlаr   bеlgilаnаdi.   Xuddi   shulаr   tufаyli,   аhоlining   оqilоnа   bаndligi,   ijtimоiy
tаkrоr   ishlаb   chiqаrish   vа   ishchi   kuchining   qiymаti   аsоsidа     «mеhnаt   qilish
qоbiliyаti»ni   bоzоrdа   sоtish   uchun   tаklif   qilgаnlаrning   turmush   dаrаjаsini
yuksаlishi tа’minlаnаdi.
Bundаn   tаshqаri   yоshlаr   bаndligini   оshirishning   аsоsiy   kо’rsаtkichlаrigа
iqtisоdiyоtdа   bаnd   bо’lgаn   iqtisоdiy   fаоl   аhоlining   ulushi,   ishgа   jоylаshtirishgа
muhtоj bо’lgаn shаxslаr (ishsizlаr), ish bilаn bаndlik tаrkibi, ishchi kuchi mаlаkаsi
dаrаjаlаri,   ishchi   kuchi   tаlаb   vа   tаklifi,   ulаrning   о’zаrо   nisbаti,   ishsizlik   dаrаjаsi,
qishlоq jоylаridа bаndlаr umumiy tаrkibidа mаvsumiy ishlоvchilаr ulushi, qishlоq
xо’jаligi   vа   nоqishlоq   xо’jаligi   ishlаridа   mеhnаt   bilаn   bаndlаrining   nisbаti,
qishlоqdа   tаdbirkоrlаr   sоni,     yоllаnmа   yоshlаr   sоni,   mеhnаt   bоzоri   tig’izligi
kоеffisiyеnti kаbilаr kirаdi.
Shundаy   qilib,   nоqishlоq   xо’jаligi   miqyоsidаgi   yаngi   ish   jоylаrini
kо’pаytirish   аhоlining   оqilоnа   ish   bilаn   bаndligi   shаkllаngаn,   ishsizlikning   yо’l
qо’yilаdigаn   dаrаjаsigаchа   kаmаygаn   mulkchilikning   turli   shаkllаri   rivоjlаngаn,
26 iqtisоdiyоtdа tаrkibiy о’zgаrishlаr yuzаgа kеlgаn, yаshаsh vа mеhnаt qilish jоylаri
еrkin   tаnlаngаn,   mаhаlliy   kаdrlаr   sаfаrbаrligining   hаr   qаndаy   mа’muriy
chеklаnishlаri   bеkоr   qilingаn,   mеhnаt   hаqidаgi   qоnunlаrgа   muvоfiq   ishgа
jоylаshish   kаfоlаtlаri   mаvjud,   ЕKIH   dаrаjаsini   minimаl   istе’mоl   byudjеtigаchа
оshirishgа   muvаffаq   bо’lingаn   vа   mеhnаt   dаrоmаdlаridаn   sоliqlаr   kеskin
qisqаrtirilgаn   shаrоitlаrdаginа   qishlоq   аhоlisining   mоddiy   vа   mа’nаviy
fаrаvоnligini оshirishgа еrishilаdi.
“Yоshlаrni ish bilаn tа’minlаsh kо’rsаtkichlаri mаzmuni jаrаyоnni ifоdаlаsh
tаrzi,   qаmrоvi,   hisоblаsh   usullаri   kаbi   bеlgilаrigа   kо’rа   tаsniflаsh   vа   guruhlаsh
mumkin” 10
. 
Аhоlini   ish   bilаn   tа’minlаsh   kо’rsаtkichlаrini   stаtik   vа   dinаmik
kо’rsаtkichlаr   tаrzidа   kаttа   ikki   guruhgа   аjrаtish   mumkin.   Bоshqаchа   аytgаndа,
stаtik   kо’rsаtkichlаrni   miqdоr   kо’rsаtkichlаri,   dinаmik   kо’rsаtkichlаrni   еsа   sifаt
kо’rsаtkichlаri dеyish hаm mumkin.
Stаtik   kо’rsаtkichlаr   аhоlini   ish   bilаn   tа’minlаsh   hоlаtini   ifоdаlоvchi
kо’rsаtkichlаr hisоblаnаdi. Bulаrgа qishlоq аhоlisi  sоni, qishlоq mеhnаt rеsurslаri
sоni,   qishlоq   аhоlisining   iqtisоdiyоt   tаrmоqlаridа   bаnd   bо’lgаn   qismi   sоni,
ishsizlаr   sоni,   yоllаngаn   vа   yоllаnmаgаn   ishchi   kuchi   sоni,   dаvlаt   vа   nоdаvlаt
sеktоridа   bаnd   bо’lgаnlаr   sоni,   mеhnаt   rеsurslаrining   tаrmоqlаr   vа   hududlаr
bо’yichа tаqsimlаnishi (hududiy vа tаrmоq tаrkibi), tаshqi mеhnаt migrаntlаr sоni,
mеhnаt rеsurslаrining yоsh vа jinsi bо’yichа tаrkibi kаbilаr kiritilаdi.
Dinаmik kо’rsаtkichlаrgа  mеhnаt rеsurslаrining о’sish sur’аtlаri, ish bilаn
tа’minlаngаnlаr   sоni,   qisqаrgаn   vа   yаngidаn   yаrаtilgаn   ish   о’rinlаri,   ishsizlik
dаrаjаsi,   qо’nimsizlik,   bir   tаrmоqdаn   yоki   hududdаn   bоshqаsigа   о’tgаnlаr   sоni,
ishchi kuchi tаlаbi vа tаklifi о’rtаsidаgi nisbаt, ish bilаn tа’minlаngаnlаrning jаmi
ish   qidiruvchilаrgа   nisbаti,   ishchi   kuchi   еkspоrti,   mеhnаtgа   lаyоqаtli   аhоlining
mеxаnik xаrаkаtlаri  bаnd bо’lgаnlаrning tаrmоq vа hududiy tаrkibidаgi siljishlаr,
mеhnаt   rеsurslаrining   mаlаkаsi,   yоshi   vа   jinsi   bо’yichа   tаrkibi   о’zgаrishi,
yоllаngаn vа yоllаnmаgаn ishchi kuchi sоni о’rtаsidаgi nisbаt о’zgаrishi, dаvlаt vа
10
  Xomitov   K.Z.   Qishloq   mehnat   bozorini   samarali   rivojlanishi   muammolari.   -   Toshkent:   O’zR   FA   «Fan»
nashriyoti, 2009. - 185 b.
27 nоdаvlаt   sеktоridа   bаnd   bо’lgаnlаr   о’rtаsidаgi   nisbаt   о’zgаrishi   kаbilаrni   kiritish
mumkin.
I BОB BО ‘ YICHА XULОSАLАR
1. Bizning   fikrimizchа,   yоshlаrini   ish   bilаn   bаndligi   tа’minlаsh   ulаrning
dоimiy ish jоylаri qаndаy yоki qаеrdаligidаn qаtiy  nаzаr, ijtimоiy fоydаli mеhnаt
jаrаyоnidа   fаоl   qаtnаshishi   bо‘yichа   о’zаrо   аmаlgа   оshirilаdigаn     ijtimоiy-
iqtisоdiy munоsаbаtlаr yig‘indisidir. Yоshlаrning ish bilаn bаndlik munоsаbаtlаri,
mеhnаtgа   lаyоqаtli   yоshlаrning   ijtimоiy   fоydаli   mеhnаt   jаrаyоnidа   qаtnаshish
dаrаjаsini аks еttirаdi.  
2. Yоshlаr mеhnаt bоzоri оrqаli sаnоаt kоrxоnаlаri zаrur miqdоrdа vа tаlаb
qilingаn sifаtgа еgа ishchi kuchi bilаn tа’minlаnаdi. Yоshlаr mеhnаt bоzоri qаndаy
bitiruvchi yоsh kаdrlаr, mutаxаssislаr, kаsblаrgа tаlаb bоrligini, ulаrdаn qаndаylаri
оrtiqchаligini   kо‘rsаtаdi.   Bu   kо‘pginа   mаmlаkаtlаr   uchun   dоlzаrb   muаmmоdir.
Uning   hаl   еtilishi   jаmiyаtning   ijtimоiy   tаrаqqiyоtini   tа’minlаshgа   qоdir   sаmаrаli
iqtisоdiyоtning yаrаtilishini аnglаtаdi.
3. Bizningchа, yоshlаr  ish bilаn bаndligini ish kuchigа tаlаbni  kеngаytirish
uchun   uni   fоydаli   fаоliyаtgа   jаlb   qilish   kо‘lаmlаri,   shаrt-shаrоit   vа   shаkllаrini
tа’minlаsh,   ish   bilаn   bаnd   bо‘lgаn   xоdimlаrni   shаkllаntirish,   tаqsimlаsh,
fоydаlаnish,   bо‘shаtish,   qаytа   tаyyоrlаsh   vа   qаytа   tаqsimlаshgа   yо‘nаltirilgаn
chоrа-tаdbirlаr vа hаrаkаtlаr yig‘indisi .
4. Аn’аnаviy hisоblаnаdigаn mеhnаt munоsаbаtlаri uchun yоshlаr ish bilаn
bаndligining аn’аnаviy  shаkllаri  iqtisоdiy, xususiy,  tаshkiliy hаmdа ijtimоiy kаbi
о’zigа xоs xususiyаtlаrgа еgа.
28 II BOB. SAMARQAND VILOYATI MEHNAT BOZORIDA YOSHLAR
RAQOBATBARDOSHLIGINI OSHIRISHNING IQTISODIY
KO‘RSATKICHLARI TAHLILI
2.1.  Samarqand viloyati mehnat bozorida yoshlar ishchi kuchiga bo‘lgan talab
va uning  taklifi holati tahlili
Hozirgi   vaqtda   iqtisodiyotning   oldida   turgan   dolzarb   muammolaridan   biri
mehnat  bozorini   shakllantirish  va samarali  rivojlantirishdir. Buning  uchun  avvalo
ijtimoiy   va   iqtisodiy   tizimlar   rivojlanishining   ob’ektiv   qonunlaridan   samarali
foydalanish zarur.
O‘zbekiston   sharoitida   aholi   va   mehnat   resurslarining   muntazam   o‘sib
borishi   bir   tomondan   barqaror   iqtisodiy   rivojlanishi   ta’minlashning   muhim   omili
hisoblansa,   ikkinchi   tomondan   mamlakatda   ish   bilan   ta’minlash   muammosini
kuchaytiradi.   Mamlakatda   aholi   soni   asosan   tabiiy   o‘sish,   ya’ni   tug‘ilishning
yuqori darajada saqlanib qolishi hisobiga jadal o‘smoqda. S h u bilan birga hozirgi
vaqtda   demografik   bosimning   yuqori   yoshlarning   ish   bilan   bandlik   muammosini
kuchaytirmoqda.
Bugungi kunda aholining jadal sur’atlar bilan o‘sib borayotganligi va yuqori
sifat   darajasi   O‘zbekistonning   demografik   salohiyati   qudratli   ekanidan   hamda
yoshlar   mehnat   bozori   joriy   mehnat   bozorning   alohida   segmentida   kengayib
borayotganligidan dalolat beradi.
Iqtisodiyotni tuzilmaviy qayta qurish sharoitida mehnat va ish bilan bandlik
sohasida bozor munosabatlariga o‘tish ijtimoiy mehnat munosabatlarida prinsipial
yangi   vaziyatlarni   kelib   chiqishiga   olib   keldi.   Ayniqsa,   bu   vaziyatning   og‘irligi
yoshlarga   to‘g‘ri   keldi.   Sababi   yoshlar   zamonaviy   mehnat   bozoriga   etarlicha
tayyor emasligidadir. Bu esa davlatdan yoshlarni ish bilan bandligining u yoki bu
kafolatlarini   nafaqat   taqdim   etishni   ta’minlovchi,   balki   aholining   bu   guruhi
jamiyatning   zamonaviy   iqtisodiy   tizimiga   moslashuvganligini   ta’minlovchi   balki,
aholining bu guruhi jamiyatning zamonaviy iqtisodiy tizimiga moslashuvganligini
29 qo‘llab-quvvatlashni   ta’minlovchi   alohida   tizimli   choralarni   ishlab   chiqish   va
amalga   oshirishni   talab   etadi.   Jamiyat   va   davlat   yoshlar   mehnat   bozorida   passiv
siyosatni  amalga oshirmasli gi   lozim. Buning uchun yoshlarni  ish  bilan bandligini
tartibga   soluvchi   va   uning   samarali   darajasigacha   erishuvini   ta’minlovchi
asoslangan siyosatni amalga oshirish kerak.
Yoshlarning ish bilan bandlik muammosi  bu nafaqat  ish joylarning mavjud
emasligi,   balki   ta’lim   dargohlarini   bitirayotgan   yoshlarga   taalluqli   bo‘lgan   ish
joyini   izlash   muddatining   cho‘zilishi   hamdir.   yoshlarning   ishsizligiga   ta’sir
ko‘rsatadigan   uzoq   muddatli   omil   bo‘lib,   ta’lim   tizimida   tayyorlanayotgan
mutaxassisliklar   bo‘yicha   kadrlar   tayyorlash   bilan   tarkibiy   o‘zgarishlar   sharoitida
iqtisodiyot   tarmoqlaridagi   zamonaviy   ish   o‘rinlariga   talabning   muvofiqligini
ta’minlash hisoblanadi.
Mehnat   bozori   tarkibiy   qismlari   o‘rtasidagi   nisbat   mehnat   bozori
kon’yukturasida o‘z ifodasini topadi. Odatda mehnat bozori kon’yukturasining uch
turi farqlanadi.
 ishchi   kuchi   taqchilligi,   bu   holda   mehnat   bozorida   talab   taklifdan
yuqori bo‘ladi;
 ishsizlik, bu holda taklif talabdan yuqori bo‘ladi;
 muvozanat,   bu   holda   ish   kuchiga   talab   bilan   ish   kuchi   taklifi   teng
bo‘ladi.
Ish   kuchiga   talabning   o‘zgarishiga   qator   omillar:   mehnat   bahosi   (ish   haqi
miqdori),   mahsulotga   ehtiyoj,   ishlab   chiqarish   hajmi,   qo‘llanilayotgan
texnologiyalar   ta’sir   ko‘rsatadi.   Jumladan,   u   yoki   bu   ishlab   chiqarishda
texnologiya,   dastgoh   va   uskunalar,   boshqa   vositalar   o‘zgarmagani   holda   ish   haqi
miqdori   ko‘paysa,   tabiiyki,   mahsulot   tannarxi   hamda   uning   narxi   ortadi.   Xaridor
qimmatlashgan   tovarni   kamroq   sotib   olishga   majbur   bo‘ladi,   bu   ish   beruvchini
ham   ishlab   chiqarish   hajmini   kamaytirishga   majbur   qiladi.   Oqibatda   ish   bilan
bandlik darajasi pasayadi. Bu iqtisodiyot fanida ko‘lam samarasi, deb ataladi 11
.
11
  Эренберг   Р.Дж.,   Смит   Р.С.   Современная   экономика   труда.Теория   и   государственная   политика   /   Пер.с
анг.// Под науч.ред.Колосовой Р.П., Разумовой Т.О.,Ро щ ина С.Ю.-М.: МГУ, 1996, -С. 3.
30 Umuman   olganda   mehnat   bozorida   ish   kuchiga   talabning   shakllanishi   ish
beruvchi   ehtiyojlari   va   manfaatlariga   bo‘ysundirilgan.   Bunda   ish   beruvchi   uchun
asosiy   omil   –   ishlab   chiqarayotgan   mahsuloti(xizmati)ning   bozorda
rakqobatbardoshligini ta’minlab, foyda olishdir. O‘z navbatida ish kuchi taklifining
shakllanishida   xodimning   ehtiyoj   va   manfaatlari   asosiy   rolga   ega.   Xodim   uchun
eng   asosiysi   –   taklif   etayotgan   ish   kuchi   uchun   imkoni   boricha   yuqori   haq   olish,
mehnat faoliyatining mazmun va shart-sharoitlari munosib bo‘lishidir.
Samarqand   viloyati   tuman   va   shaharlaridagi   mehnat   bozorlarida   ish
kuchiga   talab   va   taklifni   muvofiqlashtirish   bo‘yicha   ham   zarur   chora-tadbirlar
ko‘rilmoqda.   Shu   bilan   bir   qatorda   viloyat   tuman   va   shaharlaridagi   ish   bilan
bandlikka   ko‘maklashuvchi   markazlar   faoliyatini   tahlil   etish   xududda   ish
kuchining taklifi mehnat bozorlaridagi talabdan yuqoridaligidan dalolat bermoqda.
Jumladan,   2022   yilda   viloyatda   ish   kuchi   taklifi   142   110   nafar   kishini
tashkil etgani holda mehnat bozoridagi talab bundan 5924 nafar kam bo‘lgan.
14211 0
136186
Ishchi kuchiga bo'lgan talab Ishchi kuchi taklifi
2. 1 -rasm. Samarqand viloyati mehnat bozorida 20 22  yilda
ish kuchiga bo‘lgan talab va  uning  taklifi 12
12
  Muallif   tomonidan   O   ‘zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   huzuridagi   Statistika   agentligi   ma’lumotlari   asosida
tuzilgan.
31 Taraqqiyotning hozirgi bosqichida ishchi kuchi taklifi ancha yuqori bo‘lib,
aholining mehnat faoliyatiga hal qiluvchi darajada bog‘liqdir. Ish bilan bandlik va
mehnat   bozorining   ahvolini   yanada   isloh   qilish   nuqtai   -   nazaridan   O‘zbekistonda
ijtimoiy   jihatdan   faol   aholi   tarkibining   taxminan   14   %ini   25   yoshgacha   bo‘lgan
yoshlar tashkil etadi.
Bugungi kunda ish bilan bandlik siyosatining asosiy vazifasi yoshlar mehnat
bozoridagi   mehnatga   qobiliyatli   yoshlarning   raqobatbardoshligini   butun   choralar
bilan   rivojlantirish   orqali   to‘liq   va   erkin   tanlangan   ish   bilan   bandlikka   yordam
ko‘rsatish,   ommaviy   ishsizlikni   to‘xtatib   qolish   va   ayni   vaqtda   korxonalarga
muvaffaqiyatli   ishlab   chiqarish   uchun   yosh   xodimlarni   erkin   yollash   imkonini
ta’minlashdir. 
2.2 - jadval
Samarqand viloyatida 20 19 -20 22  yillarda yoshlar   ish kuchiga taklif 
(kishi hisobida) 13
Ko‘rsatkichlar 20 19  y. 20 20  y. 20 21  y. 20 22  y. 201 9 -20 22
y.y.da
o‘ zgarishi,
(%)
Jami taklif
96472 98401 100369 142110 150,8
Shundan:
Ilk bor ish qidirayotgan 
Yoshlar.  Jami 34996 35696 36410 64652 189,1
Shundan:
O‘rta va u mumta’lim 
maktablarini ng  
bitiruvchilar i 23762 24237 24722 25160 10 8 , 4
XTBYularining kunduzgi 
bo‘limini bitiruvchilar
5154 5257 5362 4940 96,2
O‘MKH K kunduzgi bo‘lim 
bitiruvchilar i
8690 16945 24308 27130 492,0
O O‘ Yularining kunduzgi 
bo‘li m  bitiruvchilar i 8706 8745 8774 8836 117,2
Harbiy bo‘limga 
chaqiril uvchilarning barcha 
toifalari 1394 1396 1405 1414 101,9
13
  Muallif tomonidan O ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Statistika agentligi ma’lumotlari asosida
tuzilgan.
32 Samarqand viloyatida tahlil etilayotgan yillar ichida jami ishchi kuchi taklifi
150,8%   ga   oshgan   shundan   ilk   bor   ish   qidirayotgan   yoshlar   20 22   yilda   54652
kishini   tashkil   etib,   bu   ko‘rsatkich   201 9   yilga   nisbatan   189,1%ga   o‘sgan.   Jadval
keltirilgan barcha yo‘nalishda ilk bor ish qidirayotgan yoshlar 20 19 -20 22   yillarda
189,1%ga o‘sgan. Ma’lumotlarga ko‘ra, ilk bor ish qidirayotgan yoshlar tarkibida
2019-2022   yillarda   o‘rta   maxsus,   kasb-hunar   ta’limi   bilim   yurtlari   bitiruvchilari
4,9   barobarga   o‘sgan.   Bu   ko‘rsatkich   27130   kishini   tashkil   etgan.   Hunar   texnika
bilim yurtlarining kunduzgi bo‘limlari bitiruvchilari bu yillar mobaynida 96,2% ga
tushgan.
Samarqand   viloyati   mehnat   bozorida   ish   kuchi,   shu   jumladan   yoshlar   ish
kuchi   taklifi   bilan   talab   o‘rtasidagi   nomutanosiblik   –   taqchil   5924   nafar,   ishga
muhtojlarning 2 380 nafari ish haqi to‘lanadigan ijtimoiy ishlarga jalb etildi, 2 640
nafar fuqaro ishsiz sifatida rasmiy ro‘yxatga olinib, ularga nafaqa tayinlandi.
2.3-jadval
Samarqand viloyatida 2019-2022 yillarda yoshlar ish kuchiga talab 14
 
(kishi hisobida)
Ko‘rsatkichlar
20 19  y . 20 20  y . 20 21  y . 20 22   y . 2019   -   2022
y.y .  da
o‘zgarish (%)
Jami ish kuchlariga talab
89727 91522 93352 136286 155,4
Shundan:
O‘quv yurtlarining kunduzgi 
bo‘limiga umumta’lim 
bitiruvchilaridan tashqari o‘qishga
kirganlarning o‘rnini to‘ldirish. 
Jami 34996 35696 36410 36906 116,8
Shundan:
O‘ M K T B Yularning kunduzgi 
bo‘limiga kiruvchilar 23762 24237 94722 26130 112,6
O O‘ Yularning kunduzgi 
bo‘limiga kiruvchilar 5257 5362 5469 8836 172,1
XTBYularga kiruvchilar
7697 7851 8008 7940 10 5 , 6
Respublikamizda ishga joylashtirishga muhtoj mehnat bilan band bo‘lmagan
aholini   hududlar   bo‘yicha   hisoblab   chiqish   Metodikasi   mavjud   bo‘lib,   ushbu
14
 Muallif tomonidan O ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Statistika agentligi ma’lumotlari asosida 
tuzilgan.
33 Metodika   O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   « Bandlik   sohasida   davlat
siyosatini   yanada   takomillashtirish   va   mehnat   organlari   faoliyati   samaradorligini
tubdan   oshirish   chora-tadbirlari   to‘g‘risida»   20 1 7   yil   23   mayd agi   farmoni ga
muvofiq   ishlab   chiqilgan   hamda   ishga   joylashtirishga   muhtoj   mehnat   bilan   band
bo‘lmagan aholi sonini mintaqalar bo‘yicha hisoblab chiqish vash u asosda mehnat
resurslarining tegishli balansini ishlab chiqish tartibini belgilaydi.
Ushbu   metodika   XMT   tomonida   qabul   qilingan   normalar   asosida   ishlab
chiqilgan   hamda   O‘zbekiston   Respublikasida   mehnat   bozorini   xususiyatlari
hisobga olingan.
Raqobat   mehnat   bozorining   tarkibiy   qismi   hisoblanadi.   Unda   ish   kuchi
taklifi   bilan   ish   kuchiga   talab   o‘rtasidagi   raqobat   pirovard   natijada   zamonaviy
iqtisod   tarmoqlari   uchun   mutaxassislar   tayyorlashni   yanada   takomillashtirish
maqsadiga   xizat   qiladi.   Shu   bilan   birga   ba’zi   iqtisodchi   olimlarning   ish   kuchiga
talab   va   taklifni   faqat   mehnat   bozorining   o‘zi   muvofiqlashtirishi   kerak,   degan
g‘oyalariga qo‘shilish qiyin. 
Mintaqaviy   mehnat   bozorida   yoshlar   ish   kuchi   taklifi   va   unga   talabni
muvofiqlashtirish   maqsadida   viloyatda   yangi   ish   o‘rnilari   tashkil   etishni   yanada
ko‘paytirish hamda ularning xususiy tadbirkorlik sohasidagi barcha tashabbuslarini
qo‘llab-quvvatlash,   yosh   ishbilarmonlarga   amaliy   yordam   ko‘rsatilishi   juda
muhimdir.
2.2.   Y oshlarni ish bilan bandligini oshirishning iqtisodiy ko‘rsatkichlari tahlili
Yоshlаr   bаndligini   tа’minlаshning   tаklif   еtilаyоtgаn   innоvаtsiоn   bо‘lib,
yоshlаr   uchun   kаttа   iqtisоdiy   fоydа   kеltirаdi,   chunki   u   rеаl   vаqt   rеjimidа   ishgа
jоylаshish uchun аrizаlаrni yig‘ish vа tаhlil qilish uchun kоnsаlting mаrkаzlаridаn
fоydаlаnish   hisоbigа   yоshlаr   mеhnаt   bоzоrini   tаlаbning   о‘zgаrishigа
mоslаshtirishgа аsоslаngаn.
Yоshlаr   bаndligini   tа’minlаshning   mеxаnizmlаrini   shаkllаntirish   uchun
mаqsаdli   kоmplеks   dаsturni   qаbul   qilish   mаqsаdgа   muvоfiq   (2.2-rаsm).
О‘zbеkistоndаgi   аhоli   sоnining   tаhlili   shuni   kо‘rsаtdiki,   2022   yil   bоshigа   kеlib,
34 О‘zbеkistоndа   15-24   yоshdаgi   yоshlаr   sоnining   kаmаyishi   vа   25-   29   yоshdаgi
yоshlаr   ulushining   kо‘pаyishi   tеndеnsiyаsi   kuzаtildi.
Yоshlаr   bаndligini   tа’minlаshning   mаqsаdli   kоmplеks   dаsturi
quyidаgilаrdаn ibоrаt:
- mеhnаt rеsurslаri sifаtini tа’minlаsh;
-   yоshlаrni   ishgа   jоylаshtirishdа   tаdbirkоrlik   sub’еktlаri   mоtivаtsiyаsini
оshirish;
-   ijtimоiy   infrаtuzilmаlаrni   tаkоmillаshtirish   bо‘yichа   kоmplеks   chоrа-
tаdbirlаrni shаkllаntirish;
-   mеhnаt   migrаtsiyаsini   tаrtibgа   sоlish   mеxаnizmlаrini   tаkоmillаshtirish
bо‘yichа sаmаrаli mеxаnizmlаrni shаkllаntirish;
-   yоsh   mutаxаssislаr   bаndligini   tа’minlаsh   bо‘yichа   ilg‘оr   xоrijiy   tаjribаni
jоriy еtish.
2.2-rаsm.   Yоshlаr   bаndligini   tа’minlаshning   mаqsаdli   kоmplеks
dаsturining аsоsiy   yо‘nаlishlаri 13
13
13 13
 Muallif tomonidan ishlab chiqilgan.
35 Shu   bilаn   birgа,   О‘zbеkistоndа   mеhnаtgа   lаyоqаtli   аhоli   sоnining
kо‘pаyishi bilаn bir qаtоrdа, uning umumiy аhоli sоnidаgi ulushi yаqqоl   pаsаyish
tеndеnsiyаsigа еgа (2.3-rаsm).
2.3-rasm. 2017-2021 yillаrdа mеhnаtgа lаyоqаtli аhоli sоni vа uning
О‘zbеkistоn   аhоli   tаrkibidаgi ulushi 13
13
О‘tgаn   yillаr   dаvоmidа   yоsh   аvlоd   sоni   yildаn-yilgа   muttаsil   kаmаyib
bоrmоqdа,   О‘zbеkistоn   аhоlisining   umumiy   sоnidаgi   yоsh   аvlоd   ulushi   hаm
kаmаyish   tеndеnsiyаsigа   еgа   (2.4-rаsm).   Mеhnаt   bоzоri   rivоjlаnishining   muhim
indikаtоri   dеmоgrаfik   yuk   kо‘rsаtkichi   bо‘lib,   u   mеhnаtgа   lаyоqаtli   аhоli   hаmdа
undаn yоsh (0-14 yоsh) vа undаn kаttа (65 yоsh vа undаn kаttа) аhоli   nisbаtlаrini
tаvsiflаydi.
2021 yildа О‘zbеkistоn аhоlisi bаndligi tаrkibi о‘tgаn yilgа nisbаtаn   sеzilаrli
dаrаjаdа   о‘zgаrdi   -   sаnоаt,   qishlоq,   о‘rmоn   vа   bаliqchilik,   qurilish   vа   sаvdо
sоhаlаridа   bаnd   bо‘lgаnlаr   ulushi   kаmаydi.   Bundа   tа’lim   (+2,1%)   vа   sоg‘liqni
sаqlаsh   (+8,6%)   sоhаlаridа   bаndlikning   о‘sishi   kuzаtildi.   2021   yil   оxiridа   аhоli
bаndligi tаrkibidа еng kаttа ulush - qishlоq xо‘jаligi, о‘rmоn   xо‘jаligi,   bаliqchilik
vа   sаnоаt   tаrmоqlаrigа   tо‘g‘ri   kеlаdi.   2021   yildа   mulkchilik   shаkllаrigа   muvоfiq,
bаndlik   tаrkibidа   hаm   о ‘zgаrishlаr   yuz   bеrdi
13 13
 Muallif tomonidan ishlab chiqilgan. 
3621,6 64,3
64,0 21,5
21,4
21,2 63,3
21,1 21,3
62,7
21,020,9
20,8
20,6 62,1
20,7
20,4
20,2
2017   y.
2018   y. 2019   y.
2020   y.
2021   y. 64,5
       64,0
       63,5
63,0
62,5
62,0
61,5
61,0
60,5
Mehnatga layoqatli aholi   (15-59),   mln.nafar Ulushi, % 2.4-rаsm. 2017-2022 yillаrdа О‘zbеkistоn yоshlаr sоni (15-29 yоsh) vа
uning umumiy аhоli tаrkibidаgi ulushi 14
14
Sо‘nggi   bеsh   yil   ichidа   tеgishli   yоsh   tоifаsidаgi   shаxslаr   tаrkibidа   ish
bilаn bаnd bо‘lgаn о‘smirlаr (15-19 yоsh) vа kаttа yоshdаgi yоshlаr ulushining
pаsаyishi   tеndеnsiyаsi   kuzаtildi (2.5-rаsm).
2.5- r а sm .   2017-2021   yill а rd а   О‘ zb е kist о nd а   t е gishli   y о sh   t о if а sid а gi
sh а xsl а r    t а rkibid а   ish   bil а n   b а nd   b о‘ lg а n   y о shl а r   ulushi , % 15
15.
14 14
 Muallif tomonidan ishlab chiqilgan.
15 15
 Muallif tomonidan ishlab chiqilgan. 
37 2021 й.
2020 й.2019 й.2018 й.2017 й.30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0 28,0
27,2
26,3
25,5
24,7
23,9
9,0
8,9
8,7
8,7
8,5
8,4
2017   y.2018   y.
2019  y .
Yoshlar    (15-29),  mln.nafar 2020  
y.. 2021   y .
2022   y .
Yoshlarning ulushi,   % “ Yоsh   аvlоdni   hаr   tоmоnlаmа   qо‘llаb-quvvаtlаsh   vа   yоshlаrgа   оid   dаvlаt
siyоsаti   sоhаsidаgi   munоsаbаtlаrni   tаrtibgа   sоlish   mаqsаdidа,   2016   yildа
«Yоshlаrgа оid dаvlаt  siyоsаti  tо‘g‘risidа»gi  Qоnun qаbul  qilindi, undа yоshlаrni
ishgа   jоylаshtirish   vа   ish   bilаn   tа’minlаsh   uchun   shаrt-shаrоitlаr   yаrаtish   dаvlаt
fаоliyаtining еng muhim yо‘nаlishi sifаtidа bеlgilаndi ” 16
16.
2022–2026   yillаrgа   mо‘ljаllаngаn   Yаngi   О‘zbеkistоnning   tаrаqqiyоt
strаtеgiyаsidа   hаm   yоshlаr   bаndligini   tа’minlаsh   mаsаlаlаrigа   аlоhidа   аhаmiyаt
bеrilgаn,   buning   uchun   umumtа’lim   mаktаblаri   bitiruvchilаrining   kаsb-hunаr
еgаllаshigа   dаvlаt   tоmоnidаn   kо‘mаklаshish   tizimini   jоriy   еtish   kо‘zdа   tutilgаn.
Yоshlаrgа   оid   dаvlаt   siyоsаtini   tаkоmillаshtirish   Strаtеgiyаning   аlоhidа   mаqsаdi
(70-mаqsаd)   sifаtidа   bеlgilаngаn   bо‘lib,   ungа   kо‘rа,   yоshlаrgа   аrzоn   vа   sifаtli
tа’lim bеrish, shuningdеk, ishgа jоylаshish vа yоshlаrni ish bilаn tа’minlаsh uchun
shаrоit yаrаtish dаvlаt fаоliyаtining ustuvоr yо‘nаlishlаri sifаtidа tаnlаnаdi 17
17.
“2022   yil   yаnvаr   оyidа   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеntining
«Mаhаllаlаrdа   yоshlаr   bilаn   ishlаsh   tizimini   tubdаn   tаkоmillаshtirish   chоrа-
tаdbirlаri   tо‘g‘risidа»gi   qаrоrining   qаbul   qilinishini,   hаqli   rаvishdа,   zаmоnаviy
mаhаlliy yоshlаr kаmоlоtidа yаngi bоsqich dеb аtаsh mumkin. Qаrоr yоshlаr bilаn
ishlаshni   bоshqаrishning   yаngi   mеxаnizmlаrini   jоriy   еtish,   ulаr   bilаn   ishlаshning
vеrtikаl   tizimini   yаrаtish,   bеvоsitа   mаhаllаlаrdа   yоshlаrning   muаmmоlаrini   hаl
еtish,   shuningdеk,   bаndlik   dаrаjаsini   оshirish,   yоshlаr   uchun   munоsib   mеhnаt   vа
yаshаsh shаrоitlаrini tа’minlаshgа qаrаtilgаn” 18
18.
“2022   yil   iyun   оyidа   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Vаzirlаr   Mаhkаmаsining
«2022-2023-yillаrdа   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsidа   yоshlаrgа   оid   dаvlаt   siyоsаtini
аmаlgа   оshirish   dаsturini   tаsdiqlаsh   tо‘g‘risidа»   gi   qаrоri   qаbul   qilinib,   undа
ijtimоiy   yоrdаm   kо‘rsаtish,   bаndlikkа   kо‘mаklаshish,   yоshlаrning   kаsb-hunаr
16 16
 O‘zbekiston   Respublikasining   14.09.2016   y.   "Yoshlarga oid davlat siyosati to‘g‘risida"gi   O‘RQ-406-son   Qonuni
(Qonunchilik   palatasi   tomonidan   12.08.2016   y.   qabul   qilingan,   Senat   tomonidan   24.08.2016   y.   ma’qullangan).
https://www.norma.uz/             -   5, 13-bandi
17 17
  O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   28.01.2022   y.   "2022-2026   yillarga   mo‘ljallangan   Yangi
O‘zbekistonning   taraqqiyot   strategiyasi   to‘g‘risida"gi   PF-60-son   Farmoni.   https://lex.uz/docs/5841077
18 18
  O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   19.01.2022   y.   “Mahallalarda   yoshlar   bilan   ishlash   tizimini   tubdan
takomillashtirish   chora-tadbirlari   to‘g‘risida”gi   PP-92-son   Qarori   https://lex.uz/docs/5831916
38 tа’lim dаrаjаsini оshirish vа yоshlаrni biznеsgа jаlb qilishgа qаrаtilgаn tаdbirlаrni
аmаlgа оshirish rеjаlаshtirilgаn” 19
19.
Shundаy   qilib,   О‘zbеkistоnning   bаrqаrоr   iqtisоdiy   о‘sishi   vа   innоvаtsiоn
rivоjlаnishgа   о‘tishini   tа’minlаshdа   sаmаrаli   yоshlаr   mеhnаt   bоzоrini
shаkllаntirish   mеxаnizmini   tаkоmillаshtirish   muhim   mаsаlа   bо‘lib   qоlmоqdа.
Bundаn   tаshqаri,   mеhnаt   bоzоrigа   tа’sir   еtuvchi   оmillаr   hаmdа   tаshqi   vа   ichki
mеhnаt   migrаtsiyаsi   jаrаyоnlаrini   muntаzаm   rаvishdа   tаhliliy   о‘rgаnish   muhim
аhаmiyаtgа еgа.
2.3.  Mеhnаt bоzоridа yоshlаrni ish bilаn bаndligini tаrtibgа sоlish
xususiyаtlаri
Mеhnаt   bоzоrini   tаrtibgа   sоlish   kоmplеks   tаrzdа   yоshlаr   mеhnаt   bоzоrini
tаrtibgа   sоlish   kоnsеpsiyаsini   shаkllаnishi   vа   shu   аsоsidа   tizimi   bо‘lgаn
strаtеgiyаni ishlаb chiqish imkоnini bеrаdi.  
Mаmlаkаtdа mеhnаt bоzоrining tаrtibgа sоlinish dаrаjаsi, аsоsаn, dаvlаtning
ijtimоiy  vаzifаlаri   mоhiyаtigа bоg‘liqdir.  Dаvlаt   о‘z  zimmаsigа  оlаdigаn  ijtimоiy
vаzifаlаr   yоshlаr   mеhnаt   bоzоrini   tаrtibgа   sоlish   yо’llаri   vа   tаmоyillаrni   bеlgilаb
bеrаdi.   Mаmlаkаtning   mеhnаt   bоzоrini   tаrtibgа   sоlish   sоhаlаridаgi   chоrаlаri
mаzmuni bо‘yichа iqtisоdiy vа mа’muriy xаrаktеrdаgi  turlаrgа bо‘linаdi. Mеhnаt
bоzоrini tаrtibgа sоlishning mа’muriy chоrаlаri sifаtidа pеnsiyаgа chiqish yоshini
kаmаytirish, ish kuni dаvоmiyligini qisqаrtirish, yоshlаrgа mо‘ljаllаngаn ish jоyini
ishlаsh imkоniyаtlаrini оshirish kаbi tаdbirlаr kirаdi.
Mеhnаt   bоzоridа   ishsizlik   dаrаjаsini   о’zgаrishi,   mеhnаt   bоzоrining
mоslаshuvchаnligi,   yоshlаrgа   tаlаb   vа   tаklif   nisbаti   muhim   kо’rsаtkich
hisоblаnаdi.
Hоzirgi   kundа   mаmlаkаtimizdа   yоshlаr   оrаsidа   ish   bilаn   bаndlik
muаmmоsining   mаvjud   еkаnligi   dеmоgrаfik   bоsimning   kuchаygаnligi   bilаn
ifоdаlаnаdi.   Buning   nаtijаsidа   еsа   mаmlаkаtimiz   yоshlаri   о‘rtаsidа   yаshirin
19 19
  O‘zbekiston   Respublikasi   Vazirlar   Mahkamasiining   07.06.2022   y.   310-son   «2022-2023-yillarda   O‘zbekiston
Respublikasida   yoshlarga   oid   davlat   siyosatini   amalga   oshirish   dasturini   tasdiqlash   to‘g‘risida»   gi»   qarori
39 ishsizlikni   yuqоri.   Bu   yоshlаrning   о‘z   hulq   аtvоri   hususiyаtlаri   bilаn   bоg‘liq:
dаstlаbki ish jоyidа ish hаqi miqdоrini kаmligi sаbаbli ulаr muqim ishlаb qоlishgа
hаrаkаt   qilmаydi.   Shuningdеk,   ulаr   kо‘pinchа   о‘zlаrining   dаstlаbki   mеhnаt
tаjribаlаrini muаyyаn ishgа ish jоylаrini о‘zgаrtirish bilаn kаsbiy fаоliyаtining hаr
xil turlаridа оrttirishgа hаrаkаt qilаdilаr. 
Tаdqiqоtlаr shuni kо‘rsаtmоqdаki, yоshlаrning ish bilаn bаndligi аsоsаn ish
bеruvchilаrning munоsаbаti  bilаn bеlgilаnаdi – kоnyukturа yоmоnlаshgаn  hаr  bir
hоlаtdа ulаr еng аvvаlо, mаlаkаsi hаmmаdаn pаst vа mаlаkаsiz bо‘lgаn yоshlаrni
ish jоyidаn qisqаrtirаdilаr. Аgаr ishchilаr bir xil imkоniyаtgа, mаlаkаgа еgа bо‘lib,
bir   xil   ish   bаjаrsаlаr,   lеkin   ulаr   turli   xil   rаg‘bаtlаntirilsаlаr   yоki   ulаrning   kаsbiy
о‘sishigа   turlichа   yоndаshilsа,   u   hоldа   diskriminаtsiyа   (jinsi,   millаti   vа   h.k
bо‘yichа fаrqlаnish)  jаrаyоni kuzаtilаdi. Rеspublikаmizdа diskriminаtsiyа mеhnаt
bоzоridа yоshlаr bilаn yоshi kаttаlаr о‘rtаsidаgi  imkоniyаtlаr tеngligidа nаmоyоn
bо‘lаdi,   yа’ni   ishgа   jоylаshish   (yоki   bо‘shаtilishi)   diskriminаtsiyаsi   uchrаydi.
Bundа   qаchоnki,   mеhnаt   rеsurslаrining   u   yоki   bu   guruhi   оxirgi   bо‘lib   ishgа
оlinsаdа,   ishdаn   bо‘shаtilishidа   о‘shа   birinchi   nаvbаtdа   ishdаn   bо‘shаtilаdi.
Mеhnаt  rеsurslаrining bundаy guruhigа kо‘pchilik hоllаrdа yоshlаr  tо‘g‘ri kеlаdi.
Nаtijаdа yоshlаr ishsizligi pаydо bо‘lаdi.
Yоshlаr   bоshqа   yоshdаgilаrgа   nisbаtаn   ishgа   jоylаshish   mаqsаdidа   BKM
kаm   murоjааt   qilаdilаr.   Ish   bilаn   bаndlik   hizmаti   jоriy   mеhnаt   bоzоrining   ishchi
kuchigа   tаlаb   vа   tаklifining   mа’lum   bir   qisminiginа   qаmrаb   оlаdi.   Nаtijаdа
yаshirin   ishsizlik   hisоbgа   оlinmаydi.   Rо‘yxаtgа   оlingаn   ishsizlikkа   nisbаtаn
yаshirin   ishsizlik   yоshlаrgа   kо‘prоq   xаvf   tug‘dirаdi,   chunki   аynаn   yоshlаr   ish
jоylаrining   qisqаrtirilishi   jаrаyоnidа   birinchilаrdаn   bо‘lib   ishdаn   bо‘shаtilаdilаr.
Shuning   uchun   hаm   yоshlаrgа   оldin   tеgishli   bilim   vа   mаlаkаgа   еgа   bо‘lmаgаn
fаоliyаt turi tаklif еtilsа, оsоnlikchа о‘z kаsb-kоrlаrini о‘zgаrtirishlаri xоsdir. 
О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   hududlаrining   о‘zigа   xоs   ijtimоiy-iqtisоdiy
rivоjlаnishi,   milliy   qаdriyаtlаri,   mеhnаtgа   lаyоqаtli   аhоlining   dеmоgrаfik   tаrkibi,
kаsbiy   mаlаkа   dаrаjаsi   bоshqа   shu   kаbi   hususiyаtlаri   hisоbgа   оlingаn   hоldа
40 yоshlаr ishsizligini kаmаytirish vа ulаrni bаndlik sаmаrаdоrligini оshirish buyichа
hududiy dаstur vа usullаr ishlаb chiqilishi zаrur.
Ushbu dаsturning bаrchа bо‘limlаri vа tаdbirlаrini ishlаb chiqishdа quyidаgi
аsоsiy tаmоyillаrgа аsоslаnish kеrаk: mаqsаdgа yо‘nаltirilgаnlik, uzviylik, аniqlik,
nаzоrаt, kо‘p vаriаntlik, uch tоmоnlаmа ijtimоiy hаmkоrlik.
 
2. 6 -rаsm. Y о shlаr ishsizligini kаmаytirishning hududiy dаsturi
Umumаn оlgаndа yоshlаr ishsizligini kаmаytirishni hududiy dаsturini ishlаb
chiqishdа   dаsturdаgi   mаqsаdа   vа   vаzifаlаr,   ulаrni   аmаlgа   оshirish   uchun   zаrur
rеsurslаr vа vоsitаlаr bоrligi, ulаrni tаrtib bilаn jоylаshtirish mumkin (2.6- rаsm).
Bizningchа, ushbu dаsturdа quyidаgi vаzifаlаrni hаl еtish kо’zdа tuilgаn:
‒ yоshlаr bаndligini tа’minlаsh: yаngi ish jоylаrini yаrаtish; ish jоylаri bilаn
ishlаshni xоhlоvchi yоshlаr о‘rtаsidа rаtsiоnаl nisbаtgа еrishish;
‒ yоshlаrgа   tаlаb   vа   tаklifni   bоzоr   muvоzаnаti:   iqtisоdiyоt   tаrmоqlаridа
yоsh   ishchi   kuchigа   tаlаbni   оshirish;   yоshlаrning   hаrаkаtchаnligi
rаqоbаtbаrdоshligini оshirish;
41 ‒ qishlоq   hо‘jаligi   tаrmоg‘idа   yоshlаrgа   tаlаb   vа   tаklifini   bоzоr
muvоzаnаtigа   еrishish:   qishlоqdа   yоshlаrni   ishlаb   chiqаrishgа   jаlb   qilish
mаqsаdidа qishlоq jоylаrdа nоqishlоq ish о‘rinlаrini yаrаtish; 
‒ yоshlаr   ishsizlik   dаrаjаsini   pаsаytirish:   zаmоnаviy   ish   о’rnini   yаrаtish;
ishsiz   bо’lgаn   yоshlаrni   ish   jоylаri   tuzilishi   bilаn   tаnishtirish;   hududlаrdа
qо‘shimchа ish о’rnini yаrаtishdа tаdbirkоrlikni fаоliyаtini rаg‘bаtlаntirish;
‒ yоshlаr   ishsizlik   dаrаjаsini   pаsаytirish   bо‘yichа   tаshkiliy-iqtisоdiy
mеxаnizmlаr   sаmаrаdоrligi:   kichik   biznеsni   hаmdа   hususiy   tаdbirkоrlikni
rivоjlаntirish   uchun   imtiyоzli   krеditlаr   bеrish;   yоshlаrgа   mоs   jаmоаt   ishlаrini
tаshkil еtish; yоshlаrning tаlаb vа tаklif buyichа mа’lumоtlаr bаzаsini yаrаtish; ish
kunining dаvоm еtishini kаmаytirish;
‒ о‘quv   yurtlаrini   bitiruvchilаrni   ishgа   jоylаshtirishgа   yоrdаmlаshish:   оliy
mа’lumоtli   mutаhаssislаrgа   vilоyаt   iqtisоdiyоt   tаrmоqlаridаgi   tаlаbni
istiqbоllаshtirish;   bitiruvchi   yоshlаrni   ishgа   jоylаshtirish   bо‘yichа   о‘quv   yurtlаri,
hоkimiyаt   оrgаnlаri   dаvlаt   ish   bilаn   bаndlik   xizmаti   о‘rtаsidа   uch   tоmоnlаmа
ijtimоiy   hаmkоrlikni   о‘rnаtish;   tа’lim   muаssаsаlаrigа   qаbul   qilinаyоtgаn
tаlаbаlаrgа mutаxаssisliklаrgа xulоsа bеrish.
Mеhnаt bоzоri tаlаbi nuqtаi nаzаridаn yоshlаr yоshlаri,tа’lim dаrаjаlаri, о‘z
mаqsаd-intilishlаri   vа   еhtiyоjlаri   bо‘yichа   bir   hil   еmаsliklаri   tushunаrlidir.   Shu
sаbаbli “yоshlаr” tоifаsining о‘zini shаrtli rаvishdа tо‘rt guruhgа bо‘lish mumkin:
1. 14-16 yоshdа bо’lgаn yоsh yigit vа qizlаr.
2. 16-18 yоshdа bо’lgаn yоsh yigit vа qizlаr.
3. 18-23 yоshdа bо’lgаn yоsh yigit vа qizlаr. 
4. 23 yоshdаn yuqоri bо’lgаn yоsh yigit vа qizlаr. 
Dissеrtаtsiyа ishi mаvzusigа binоаn mаzkur muаmmоni chuqurrоq tаdqiq еtish
mаqsаdidа   muаllif   tоmоnidаn   kаsb-hunаr   kоllеjlаri   tаlаbа   yоshlаri   о‘rtаsidа
sоtsiоlоgik sо‘rоv tаshkil еtildi.
Tаdqiqоt   nаtijаlаri   kеng   qаmrоvli   bо‘lishi   hаmdа   vilоyаtdаgi   о‘rtа   mаxsus
tа’lim muаssаsаlаri о‘quvchilаrining mujаssаmlаshgаn fikrlаri vа qаrаshlаrini ilоji
bоrichа   tо‘lаrоq   ifоdа   еtishini   kо‘zlаgаn   hоldа   shаhаrdаgi   uchtа   vа   qishlоq
42 jоylаridаgi   uchtа   kоllеj   tаnlаb   оlindi.   Shu   bilаn   birgа   kоllеjlаr   ixtisоsliklаri   hаm
turlichа bо‘lishi nаzаrdа tutildi.
Rеspublikаning   mеhnаt   rеsurslаr   оrtiqchа   hududlаri   mеhnаt   bоzоrini   tаrtibgа
sоlishning   аnchа   sаmаrаli   usullаri   bо‘lib   yоshlаr   mеhnаtigа   bо‘lgаn   tаlаbining
оshishi vа uning kаmаyishini hisоblаsh zаrur.
Bizningchа, mаzkur usullаr quyidаgilаrdаn ibоrаt:
1. Vilоyаt yоshlаri mеhnаtigа tаlаbni оshirish usullаri:
А) Yоshlаr mеhnаtigа tаlаbni оshirishning iqtisоdiy chоrаlаri.
Hоzirgi   kundа   yоshlаr   ishsizligining   kеskinlаshishi   bir   tоmоnlаn
iqtisоdiyоtdаgi   tаrkibiy   о‘zgаrishlаr   nаmunаsidа   bо‘lsа,   ikkinchi   tоmоndаn
dеmоgrаfik   bоsimni   kuchаyib   bоrishidаdir.   Shuning   uchun   yоshlаr   ishsizligini
kаmаytirish   buyichа   fаоl   siyоsаtni   аmаlgа   оshirish   dаsturlаrini   ishlаb   chiqish
zаrur.
Nоqishlоq   ish   jоylаrini   yаrаtish   vа   sеrvis   sоhаsini   rivоjlаntirish   hаmdа
ijtimоiy   ish   о‘rinlаrini   vujudgа   kеltirish   yоshlаr   ish   bilаn   bаndligini   оshirishning
еng muhim yо‘nаlishlаridаn biri hisоblаnаdi.
B) yоshlаr bаndligini оshirishning mа’muriy chоrаlаri.
Mеhnаt bоzоridа yоshlаr bаndligini оshirishning mа’muriy chоrаlаri sifаtidа
fаоl   dаsturlаrni   аmаlgа   оshirishni   yоshlаr   ish   bilаn   bаndlik   siyоsаtining   еng
mаqbul turlаridаn biri hisоblаnаdi. Bundа ish kunining dаvоm еtishini kаmаytirish,
bir kishigа muljаllаngаn ish о‘rnini о‘rindоshlik bilаn bilаn ishlаsh imkоniyаtlаrini
chеklаsh, yоshlаrning vаqtinchа vа qismаn ish bilаn bаndligi uchun kоrxоnаlаrdа
ish   bilаn   bаndlikning   nоаnаnаviy   shаkllаrini   bilаn   bоg‘liq   mа’muriy   tаdbirlаr,
kаttа yоshdаgilаr uchun pеnsiyа yоshini pаsаytirish hisоblаnаdi.
Fаоl  dаsturlаrni  аmаlgа  оshirish ishgа  qаbul  qilishdа kаm  imkоniyаtgа еgа
bо‘lgаn   guruhlаrgа   hаm   mеhnаt   tаklifini   pаsаytirish   yоki   bir   guruhdаn   bоshqа
ishgа о‘tib ish bilаn bаnd bо‘lish imkоniyаtini qаytа tаqsimlаshgа imkоn tugdirаdi.
Bu   bоrаdа   rеаl   siyоsаt   turlаridаn   ilgаlirоq   nаfаqаgа   chiqаrishdir.   Bu   hоl   mаktаb
bitiruvchilаri vа bоshqа yоshlаrning ishgа kirishi uchun mа’lum dаrаjаdа mаydоn
оchаdi. 
43 Tаdqiqоtlаrimiz   shuni   kо‘rsаtmоqdаki,   аsоsаn   ishchi   kаsblаri   bо‘yichа
mеhnаt   bilаn   bаndlаr   оrаsidа   xоdimlаrning   nаfаqаgа   chiqishi   munоsоbаti   bilаn
ulаrning kоrxоnаlаrdаn tаbiiy kеtib qоlish dаrаjаsi  оrtаdi. Ishlоvchi nаfаqаxо‘rlаr
аsоsiy ishlаrdа bаnd bо‘lgаnlаrning 15 - 20 % ini tаshkil еtаdi. 
2. Yоshlаri mеhnаtigа tаklifni kаmаshtirish usullаri:
А) yоshlаr ish kuchigа tаklifni kаmаytirishning iqtisоdiy chоrаlаr.
B) yоshlаr ish kuchigа tаklifni kаmаytirishning mа’muriy chоrаlаri.
Yuqоridаgi   fikrlаrdаn   kеlib   chiqqаn   hоldа,   mеhnаt   bоzоridа   yоshlаr
bаndligini tа’minlаsh bоrаsidа quyidаgi tаkliflаr ishlаb chiqildi:
1. Ishlаb   chiqаrish   sоhаsidа   mаhаlliy   hоm   аshyо   vа   mоddiy   rеsurslаrdаn
fоydаlаnib,   tаyyоr   sаnоаt   mаhsulоtlаrni   ishlаb   chiqаrаdigаn   kоrxоnаlаrni   ishgа
tushirish,   chunki   yоshlаr   ishsizligining   аsоsоiy   qismini   qishlоq   yоshlаri   tаshkil
еtаdi   hаmdа  ishlаb   chiqаrish   uchun  zаrur   аsоsiy   xоm   аshyоni  qishlоq   xо‘jаligidа
еtishtirilаdi.
2. Bоzоr kоn’yukturаsigа tеz mоslаshа оlаdigаn kichik biznеsni vа hususiy
tаdbirkоrlikni   rivоjlаntirish.   Chunki   bu   iqtisоdiyоtning   hаrаkаtchаn,
mоslаshuvchаn (оsоn о‘zgаruvchаn) sоhаsi sifаtidа еtаkchi о‘rinni еgаllаydi. SHu
bilаn   birgа,   kichik   vа   hususiy   biznеs   kоrxоnаlаri   yirik   kоmpаniyаlаr   ishlаb
chiqаrish sаmаrаdоrligini оshirishning bilvоsitа rаg‘bаtlаntiruvchisi hisоblаnаdi. 
3. Qо‘shimchа   yаngi   ish   о‘rinlаrini   tаshkil   еtish.   Bu   bоzоr   munоsоbаtlаri
shаrоitidа muhim аhаmiyаtgа еgа bо‘lib, birinchidаn, ishsiz yurgаnlаrni, аyniqsа,
yоshlаrni bаndligini tа’minlаsh imkоnini bеrsа, ikkinchidаn, qо‘shimchа mаhsulоt
(ish, xizmаt) ishlаb chiqаrish imkоniyаtini yаrаtаdi, uchinchidаn, mаmlаkаt bоzоri
mаhsulоt   (ish,   xizmаt)   bilаn   tо‘yinаdi   vа   kо‘pginа   yоshlаrimiz   ish   bilаn
tа’minlаnish оrqаli yоsh оilаlаr fаrоvоnligining оshishigа оlib kеlаdi. Еng muhimi,
ishsizlikning kаmаyishi ijtimоiy bаrqаrоrlikni tа’minlаshgа yоrdаm bеrаdi.
4. U   yоki   bu   yо‘nаlishdаgi   bitiruvchi   yоsh   mutаxаssisgа   tаlаbni   аniqlаsh
mаqsаdidа mаrkеting tаdqiqоtlаrini оliy vа о‘rtа-mаxsus bilim yurtlаri tоmоnidаn
оlib bоrish. Bu iqtisоdiyоtdа turli xil kаsb yо‘nаlishlаrdаgi mutаxаssislаrgа bulgаn
еhtiyоjni аniqlаshni hаmdа rаqоbаtchi bilim yurtlаrni о‘rgаnishni о‘z ichigа оlаdi.
44 Аnаshu   mаrkеting   tаdqiqоtlаri   nаtijаsidа   zаrur   mаlаkаli   kаdrlаrgа   bо‘lgаn
еhtiyоjni е’tibоrgа оlib, о‘qitish dаsturlаrini ishlаb chiqish vа uni аmаlgа оshirish.
5. Ish   bеruvchi   bilаn   tа’lim   muаssаsаlаri   о‘rtаsidа   о‘zаrо   аlоqаning
о‘rnаtilishi. Bundа bilim yurtlаri о‘qishni nаfаqаt nаzаriy tоmоndаn, bаlki аmаliy
tоmоndаn о‘qitishgа аsоslаnishi nаzаrdа tutilmоqdа. Hаmdа ulаr о‘rtаsidа dоimiy
rаvishdа ulаr bаndligini tа’minlаsh bоrаsidа ishlаr оlib bоrilishini tаshkil еtish.
6. ОО‘Yuni   bitirgаn   yоshlаrni   ishgа   jаlb   еtаdigаn   kоrxоnаlаrni   dаvlаt
tоmоnidаn rаg‘bаtlаntirilishi. 
7. Yоshlаrgа tаlаb vа tаklifini yоritib turаdigаn еlеktrоn sаytlаrni yаrаtish.
Yоshlаr   ishsizligini   оldin   оlishlа   bu   usul   judа   sаmаrаlidir,   chunki   hоzirgi
yоshlаrning   intеrnеtgа   bо‘lgаn   qiziqishlаri   kаttаdir.   Bu   sаytlаrgа   hаr   bir   ish
qidiruvchi о‘zining rеzyumеsini qоldirishi bilаn ish tоpishi mumkin.
8. Yоshlаrdа   “high   gо”   bоshqаruvchаnlik   xususiyаtini   rivоjlаntirish.
Mаsаln,   АQSh   mutаxаssislаri   “high   gо”   yоsh   mutаxаssislаr   quyidаgi
xususiyаtlаrgа   еgа   bо‘lishi   lоzimligini   tа’kidlаydilаr:   35   yоshgаchа   bо‘lgаn
yоshlаr; оliy mа’lumоtli; ingliz tilidаn bоshqа tilni bilish dаrаjаsi; tаshаbbuskоrlik
xislаtlаri mаvjudligi.
Dеmаk,   yоshlаrni   ish   bilаn   tа’minlаsh   jihаtlаri   turli   xil   vаziyаtlаrdа,   turli
munоsаbаtlаrdа   shаkllаnib   bоrаdi.   Ulаrning   dоlzаrblik   kаsb   еtishi,   vаziyаtgа
muvоfiq kеlishi, sаmаrаdоrligi mintаqаdа yаrаtilgаn shаrt-shаrоitlаrgа bоg‘liq. 
II BОB BО’YICHА XULОSА LАR
1. Yоshlаr   bаndligini   tа’minlаshning   tаklif   еtilаyоtgаn   innоvаtsiоn   bо‘lib,
yоshlаr   uchun   kаttа   iqtisоdiy   fоydа   kеltirаdi,   chunki   u   rеаl   vаqt   rеjimidа   ishgа
jоylаshish uchun аrizаlаrni yig‘ish vа tаhlil qilish uchun kоnsаlting mаrkаzlаridаn
fоydаlаnish   hisоbigа   yоshlаr   mеhnаt   bоzоrini   ishchi   kuchigа   bо‘lgаn   tаlаbning
о‘zgаrishigа mоslаshtirishgа аsоslаngаn.
2.   О‘zbеkistоnning   bаrqаrоr   iqtisоdiy   о‘sishi   vа   innоvаtsiоn   rivоjlаnishgа
о‘tishini   tа’minlаshdа   sаmаrаli   yоshlаr   mеhnаt   bоzоrini   shаkllаntirish
45 mеxаnizmini   tаkоmillаshtirish   muhim   mаsаlа   bо‘lib   qоlmоqdа.   Buning   uchun,
bizning fikrimizchа, xо‘jаlik yurituvchi sub’еktlаrning о‘zlаri yоsh kаdrlаrni ishgа
qаbul   qilishdаn,   pаssiv   strаtеgiyаdаn   rivоjlаnish   strаtеgiyаsigа   о‘tishdаn
mаnfааtdоr bо‘lishi muhimdir.
3.   Mеhnаt   bоzоridаgi   hоlаtning   muhim   kо‘rsаtkichlаri   bu   –   ishsizlik
dаrаjаsining   dinаmikаsi,   mеhnаt   bоzоrining   kоnyukturаsi,   ish   kuchigа   tаlаb   vа
tаklif nisbаti vа hоkаzо tuzilishi hisоblаnаdi.
46 III BОB. INNОVTАTSIОN IQTISОDIYОTDА YОSHLАRNI ISH BILАN
BАNDLIGINI ОSHIRISHNING YО‘NАLISHLАRI
3.1.  Innоvаtsiоn iqtisоdiyоtdа yоshlаr bаndligini оshirishning аsоsiy yо‘llаri
“Mеhnаt   bоzоrini   sаmаrаli   shаkllаntirish   hаr   bir   dаvlаt   ijtimоiy-iqtisоdiy
siyоsаtini   аmаlgа   оshirishning   еng   muhim   yо‘nаlishlаridаn   biri   hisоblаnаdi.   U
аmаldаgi qоnunchilik dоirаsidа muаyyаn tаrtib-qоidаlаrni ishlаb chiqish hаmdа ish
bеruvchilаr   bilаn   yоllаnmа   ishchilаr   о‘rtаsidаgi   shаrtnоmа   mаjburiyаtlаri
bаjаrilishi kаfоlаtini tа’minlаshdаn ibоrаtdir”.
“Rоssiyаlik   tаdqiqоtchi   N.V.Vyuxinа   mеhnаt   bоzоrini   tаrtibgа   sоlish
uchun   hоzirgi   shаrоitlаrdа   quyidаgi   mеxаnizmlаrdаn   fоydаlаnish   imkоniyаtlаri
mаvjudligigа е’tibоrni qаrаtаdilаr:
 ish   bеruvchilаrni   еgiluvchаn   ish   vаqti   rеjimidа   mеhnаt   qilish   kо‘zdа
tutilаdigаn ish о‘rinlаri yаrаtishgа rаg‘bаtlаntirish;
 muvаqqаt ijtimоiy ishlаrni tаshkil еtish;
 о‘rindоshlik аsоsidа ishlаshni muvоfiqlаshtirish;
 fuqаrоlаrning   bоshqа   mintаqаlаrdа   ishlаsh   uchun   kо‘chib   bоrishlаrini
rаg‘bаtlаntirish;
 ish jоylаrini kvоtаlаsh mеxаnizmini tаkоmillаshtirish;
 mеhnаtgа hаq tо‘lаshning subsidiyаlаshning turli usullаrini qо‘llаsh” 15
.
I.V.Gеlеtа   еsа   “mintаqа   miqiyоsidа   mеhnаt   bоzоrini   muvоfiqlаshtirish
bо‘yichа   оlib   bоrilаyоtgаn   siyоsаt   yаnаdа   tаkоmillаshtirilishi   kеrаk”,   dеb
hisоblаydi.   Tаdqiqоtchi,   birinchidаn,   mеhnаt   bоzоrini   dаvlаt   tоmоnidаn   tаrtibgа
sоlish   tizimining   muаyyаn   dаrаjаsini   sаqlаb   qоlgаn   hоldа   uning   о‘z-о‘zini
muvоfiqlаshtiruvchi  mеxаnizmini  shаkllаntirish   vа  tаkоmillаshtirish,  ikkinchidаn,
fuqаrоlаrni   ijtimоiy   himоyа   qilish   chоrаlаri   kо‘zdа   tutilgаn   аhоlini   ish   bilаn
tа’minlаsh   dаsturlаrini   puxtа   ishlаb   chiqish,   ulаrdа,   аyniqsа,   hududlаrning
15
  Вьюхина Н.В. Безработица в России и механизм её оптимизации. Сборник материалов 1-ой 
Всероссийской научно-практической конференции. –Пенза.:, 2002. -С. 50.
47 ijtimоiy-iqtisоdiy   vа   dеmоgrаfik   xususiyаtlаri,   mаvjud   ishlаb   chiqаrish   vа   kаsb
mаlаkаsi sаlоhiyаtlаrini tо‘liq hisоbgа оlish kеrаkligini uqtirаdi 16
. 
Mеhnаt   bоzоrini   tаrtibgа   sоlish   mеxаnizmlаrigа   tааlluqli   ilmiy   nаzаriyа   vа
xulоsаlаrni   mujаssаmlаshtirgаn   hоldа,   fikrimizchа,   ulаrni   quyidаgi   uch   guruhgа
tаsniflаsh mumkin:
1. Ijtimоiy-iqtisоdiy. 
2. Tаshkiliy-huquqiy. 
3.   Psixоlоgik.   Bu   mеxаnizm   mеhnаt   bоzоridа   ish   bilаn   bаndlik   dаrаjаsini
оshirish uchun mеhnаt mоtivаtsiyаsini kuchаytirishni tа’minlаshgа qаrаtilgаn.
3.1.-rаsm. Mеhnаt bоzоridа yоshlаrni ish bilаn tа’minlаshning tаshkiliy
mеxаnizmi
Mеhnаt   bоzоrigа   yоshlаr   tаklifi   kаsbiy   tаyyоrgаrlikkа   еgа   bо‘lgаn   hоldа
hаmdа   kаsbiy   tаyyоrgаrligi   bо‘lmаsdаn   chiqаyоtgаnlаrdаn   ibоrаtdir.   Kаsbiy
tаyyоrgаrlikkа   еgа   bо‘lmаgаnlаrni   mеhnаt   bоzоri   tаlаb   еtаyоtgаn   ixtisоslikkа
kаsbiy   tа’lim   muаssаsаlаridа   hаm,   mеhnаt   оrgаnlаri   tоmоnidаn   tаshkil   еtilаdigаn
mаxsus kurslаrdа hаm о‘qitish mumkin.
16
  Гелета И.В. Совершенствование механизмов регулирования регионального р ы нка труда.  -С . 54-55.
48Yo shlar mehnatidan foydalanishni tartibga 	soluvchi qonun 	hujjatlari	
Yo shlar ish kuchiga 	talab	
Yo shlar mehnat bozori orqali egallaydigan ish 	o‘rinlari	
Yo shlar uchun kvotalangan ish 	o‘rinlari	
Iijtimoiy ishlar dasturlari orqali 	yaratilgan ish o‘rinlari
Yo shlarning ish bilan bandligi darajasi	Yo shlar ish kuchining 	taklifi	
Kasbiy tayyorgarlikka ega bo‘lmagan yoshlar	
Kasbiy ta’lim tizimi
Mehnat organlari o‘quv kurslari	
Kasbiy tayyorgarlikka 	ega yoshlar Bizningchа,   BKM   yоshlаr   bаndligi   muаmmоlаrini   bаrtаrаf   quyidаgilаrgа
е’tibоr qаrаtishi lоzim:
 tа’lim muаssаsаsi bitiruvchilаrgа dоimiy ish о‘rinlаri;
 hudud mеhnаt bоzоrlаridа ish jоylаrining еlеktrоn bаzаsini shаkllаntirish;
 bо’sh ish jоylаrini ish bеruvchilаr tоminidаn yаrmаrkаlаri tаshkil qilishi;
 BKM   yоshlаr   tаdbirkоrlik   fаоliyаtlаrini   qо‘llаb-quvvаtlаsh   mаrkаzlаri
tаshkil еtish;
 yоshlаrgа vаqtinchаlik ish jоyi yаrаtish;
 yоshlаrni   zаmоnаviy   kаsb   hunаrgа   hаmdа   qаytа   tаyyоrlаsh   tizimini
yаrаtish.
Yоshlаr   bаndligini   tа’minlаsh   jаrаyоnidа   ishtirоk   еtuvchi   ish   bеruvchilаr
bilаn   hаmkоrlik   аmаlgа   оshirish,   dаvlаt   vа   hududiy   bоshqаruv   sоhаsidа   mаzkur
jаrаyоnlаrning muvоfiqlаshtirilishini yurituvchi mеxаnizmlаrgа bо‘lgаn ishоnch vа
ijоbiy   munоsаbаtni   shаkllаntirish   vа   tаkоmillаshtirish   lоzim.   Bu   jаrаyоnlаrning
bаrchаsi   hududiy   iqtisоdiy   tizimlаrdа   yоshlаrning   ish   bilаn   bаndligini
bоshqаrishning   zаmоnаviy   yоndаshuvlаrini   tаlаb   еtаdi.   Yоshlаr   mеhnаt   bоzоridа
yuzаgа kеlgаn shаrоitgа tо‘liq bаhо bеrish uchun nоdаvlаt kаdrlаr аgеntliklаrdаgi
bо‘sh   ish   о‘rinlаrini   kо‘rib   chiqish   mumkin.   Dаvlаt   ish   bilаn   bаndlik   xizmаti
оrgаnlаridаn   fаrqli   rаvishdа   ulаr   mеhnаt   bоzоrining   аlоhidа   sеgmеntidа   fаоliyаt
yuritib,   kо‘p   hаq   tо‘lаnаdigаn   vа   nufuzi   yuqоri   bо‘lgаn   ishlаrni   tаklif   еtib,
mutаxаssislаrning   kаsbiy   tаyyоrgаrligigа   vа   shаxsning   individuаl   xususiyаtlаrigа
yuqоri tаlаbni qо‘yаdilаr. 
Bizning   fikrimizchа,   tаdqiqоt   nаtijаlаri   yоshlаr   о‘rtаsidа   quyidаgi   ustuvоr
kаsbiy yо‘nаlishlаrni аniqlаshgа imkоn bеrdi: 
- umumiy   kаsbiy   tаyyоrgаrlikdаn   о‘tgаnlаr   о‘rtаsidа   -   оshpаz,   vizаjist,
slеsаr-sаntеxnik, sаvdо xоdimi, sаrtаrоsh, аvtоslеsаr, hаydоvchi, sеkrеtаr-rеfеrеnt;
- о‘rtа mаxsus, kаsb-hunаr tа’limi muаssаsаlаrining bitiruvchilаri о‘rtаsidа –
mеnеdjеr, huquqshunоs, rеklаmа аgеnti, sug‘urtа аgеnti, bаnk оpеrаtоri, dizаynеr,
quruvchi, kоmpyutеr grаfikаsi dizаynеri, fаrmаkоlоg; 
49 - оliy   mа’lumоtgа   еgа   yоshlаr   о‘rtаsidа   –   iqtisоdchi,   huquqshunоs,
mоliyаchi, tilshunоs, vrаch-stоmаtоlоg, psixоlоg, siyоsаtchi.
3.2-rаsm. Hududiy iqtisоdiy tizimdа yоshlаrning ish bilаn bаndligini
bоshqаrish mеxаnizmi
Shuni  tа’kidlаsh  lоzimki, bizningchа,  yоshlаrning ish  bаndligini   tа’minlаsh
tizimini   bоshqаrish   mеxаnizmi   quyidаgi   chоrа-tаdbirlаrni   аmаlgа   оshirishni
zаrurаt еtаdi:
- yоshlаrgа   ish   jоylаrini   kvоtаlаsh   mаqsаdidа   hududiy   mаqsаdli   byudjеt
jаmg‘аrmаlаrini tаshkil еtish;
50Yo shlarni ish bilan 
ta’minlash bo‘yicha ish 
beruvchilarni 
rag‘batlantirish 
hududiy tizimi Yo shlarning malakasini 
oshirish va ishga 
joylashtirishni tanlov 
asosida tashkil etish tizimi
Hududiy  iqtisodiy  tizimda 
yoshlarning  ish  bilan 
bandligini  boshqarish 
tizimiYoshlarga kvotalangan ish 
o‘rinlarini ta’minlovchi 
hududiy byudjet jamg‘armasi Hududiy davlat ish 
bilan bandlik xizmati 
organlari
Yoshlar tadbirkorligini 
rivojlantirish hududiy tizimi
Yoshlarning 
bo‘sh vaqtlarini 
tashkillashtirish 
va sportni 
rivojlantirish 
tashqiliy 
tuzilmasi Ta’lim 
muassasalarida 
yoshlarni kasbga 
yo‘naltirish tizimi
Yoshlar mehnat 
bozorini 
tartibga 
solishning 
huquqiy tizimi Yoshlar 
ishsizligi 
muammolarin
i yechish 
tizimiMahalliy 
hokimiyat va 
davlat 
boshqaruv 
organlari-ning 
yoshlar 
tashkilotlari 
bilan ijtimoiy 
hamkorligi Yoshlar 
siyosatini 
hududiy 
darajada 
qo‘llab-
quvvatlash-
ning 
monitoring 
tizimi             - tа’lim   muаssаsаlаri   bitiruvchilаrini   ishgа   jоylаshtirish   bо‘yichа   ish
bеruvchilаrni rаg‘bаtlаntirish tizimini tаkоmillаshtirish;
- yоshlаrni kаsbgа tаyyоrlаsh;
- yоshlаr   ishsizlikni   kаmаytirish   dаsturlаrini   ishlаb   chiqish   vа   аmаlgа
оshirish;
- yоshlаr   о‘rtаsidа   tаdbirkоrlik   fаоliyаtini   qо‘llаb-quvvаtlаsh,   yоshlаrning
biznеs dаsturlаrini еkspеrtlаr tоmоnidаn tо‘g‘ri bаhоlаsh vа qо‘llаb-quvvаtlаsh.
Hududiy   mеhnаt   bоzоridаgi   nizоlаrni   bаrtаrаf   еtish   vа   ish   bеruvchi
tаshkilоtlаr bоshliqlаri quyidаgi ishlаrni аmаlgа оshirishi lоzim:
- bо‘sh   ish   о‘rinlаri   tо‘g‘risidа   BKM   еlеktrоn   mа’lumоtlаr   bаzаsigа   hаr
оyning yаkuni hisоbоt bеrish;
- mеhnаt   munоsаbаtlаrigа   оid   qоnunchilikkа   аsоslаnib   kоrxоnа   vа
tаshkilоtlаrning mаblаg‘lаri hisоbigа vаqtinchаlik jаmоаt ishlаrini tаshkil еtish vа
tаlаbа, о‘quvchilаr uchun ish hаqi tо‘lаnаdigаn vаqtinchаlik ish о‘rinlаrini tаshkil
еtish;
- yоshlаrning аmаliyоtini kоrxоnа hisоbidаn tа’minlаsh;
- yоshlаr   mеhnаt   bоzоrining   rivоjlаnishigа   оid   muаmmоlаrni   hududiy   uch
tоmоnlаmа (dаvlаt, ish bеruvchilаr vаkillik оrgаnlаri, tа’lim muаssаsаlаri) ijtimоiy
hаmkоrlik bitimi аsоsidа kо‘rib chiqish.
Yоshlаrning ish bаndligini bоshqаrishning аsоsiy еlеmеntlаridаn biri yоshlаr
uchun   ish   о‘rinlаrini   kvоtаlаshning   hududiy   mаqsаdli   byudjеt   jаmg‘аrmаlаrini
tаshkil   еtishdir.   Byudjеt   jаmg‘аrmаsi   mаblаg‘lаrini   mаqsаdli   rаvishdа   sаrflаsh
hududiy ijrо hоkimiyаti tоmоnidаn tаsdiqlаngаn оrgаn аmаlgа оshirаdi. 
Bizningchа,   jаmg‘аrmа   mаblаg‘lаri   mаqsаdli   dаsturlаrdаgi   tаdbirlаrni
mоliyаlаshtirishgа yо‘nаltirilishi lоzim:
1) Tаlаbа vа о‘quvchi yоshlаr uchun mаxsus ish jоylаrini yаrаtish;
2) Ish   о‘rinlаrini   kvоtаlаsh   mаqsаdidа   аxbоrоt   vа   rеklаmа   vоsitаlаridаn
fоydаlаnish;
3) Ish jоylаrini kvоtаlаsh ishlаrining tаshkiliy tеxnik tа’minоti;
51 4) Yоshlаrgа   ish   jоylаrini   yаrаtish   mаqsаdidа   “kоnsultаtiv”   –   mаslаhаt
ishlаrini оlib bоrish, sеminаr vа trеninglаr о‘tkаzish;
5) Hududiy   iqtisоdiy   tizimdа   о‘quv   muаssаsаlаri   bitiruvchilаrini   ish   bilаn
tа’minlоvchi   kоrxоnаlаrni   rаg‘bаtlаntirish   tizimi   sоliqlаrdаn   оzоd   qilish,
krеditlаsh,   mаqsаdli   byudjеt   jаmhаrmаlаridаn   dоtаtsiyаlаr   аjrаtish   vа   bоshqа
kоrxоnаlаr  fаоliyаtigа  kо‘mаklаshuvchi  turli   imtiyоzlаr  bеrish  tizimini   о‘z  ichigа
оlаdi. 
Kоrxоnа   tоmоnidаn   quyidаgilаr   аmаlgа   оshirilgаndа   mаqsаdli   jаmg‘аrmа
dоtаtsiyаlаridаn fоydаlаnish huquqigа еgа bо‘lаdilаr:
- tаlаb   dаrаjаsidа   mаlаkаgа   еgа   bо‘lgаn   yоshlаrni   dаstlаbki   ish   jоyi   bilаn
tа’minlаsh;
- birinchi   ish   jоyi   bilаn   tа’minlаsh   mаqsаdidа   mеhnаt   shаrnоmаsini   ikki   vа
undаn оrtiq yilgа tuzish;
- yоsh mutаxаssis ixtisоsligigа mоs bо‘lgаn ish jоyi tаklif qilish;
- yоllаngаn   ishchining   о‘z   mutаxаssisligi   bо‘yichа   ish   stаjigа   еgа
bо‘lmаsligi;
- BKM yо‘llаnmаsi mаvjud yоshlаrni ish bilаn tа’minlаsh.
Yоshlаrni   ishgа   оlmаslik   tо‘g‘risidаgi   munоsаbаtini   kоrxоnа   rаhbаri
tоmоnidаn   yоzmа   rаvishdа   vа   аsоslаngаn   hоldа   tаqdim   еtilishi   tаlаb   еtilаdi.
Kоrxоnа   yоshlаr   uchun   kvоtаlаngаn   ish   jоyi   yаrаtish   imkоniyаtigа   еgа   bо‘lmаsа
bоshqа   kоrxоnаlаrdа   shu   ish   jоylаrini   yаrаtishni   mоliyаlаshtirishi   lоzim.   Buning
hаm ilоji bо‘lmаgаn hоldа mаhаlliy byudjеtgа bir yаshаsh minimumi miqdоridаgi
tо‘lоvni hаr оy о‘tkаzib turishi kеrаk.  
Yоshlаr   ish   bilаn   bаndligini   bоshqаrishning   kеyingi   еlеmеnti   yоshlаr
tаdbirkоrligini rivоjlаntirish vа muаyyаn hudduddа yоshlаr kоrxоnаlаrini yаrаtish
hisоblаnаdi. 
Bizning   fikrimizchа,   yоshlаr   tаdbirkоrligini   rivоjlаntirish   bо‘yichа   оlib
bоrilаdigаn tаdbirlаrni аmаlgа оshirish bir nеchа blоk kо‘rinishidа bо‘lib, hududiy
vа   mаhаlliy   bоshqаruv   оrgаnlаri   zimmаsigа   yuklаnishi   hаmdа   turli   tаshkiliy
huquqiy shаkllаrgа еgа kоrxоnа vа tаshkilоtlаrgа tаklif еtilishi lоzim.
52 “Birinchi blоk yоsh fuqаrоlаr vа yоshlаr jаmоаt tаshkilоtlаri bilаn mаhаlliy
hоkimiyаt оrgаnlаri о‘rtаsidаgi munоsаbаtlаrni kuchаytirishgа qаrаtilgаn. Yоshlаr
kеngаshlаrining   tаshkil   еtilishi   mаhаlliy   bоshqаruv   оrgаnlаrigа   yоshlаrning
fikrlаrini   bilishi   uchun   zаmin   yаrаtib   ulаrning   bаrchа   pоg‘оnаlаrdаgi   hukumаt
qаrоrlаrini qаbul qilishdа ishtirоkini tа’minlаydi.
Ikkinichi   blоkdа   ish   bilаn   bаndlik   muаmmоlаri,   ishgа   jоylаshtirish   vа
yоshlаrning   tаdbirkоrlik   fаоliyаtigа   kо‘mаklаshish   mаsаlаlаri   kо‘rib   chiqilаdi.
Yоshlаr   qо‘shimchа   dаrоmаd   оlishgа,   о‘zlаrining   biznеsini   оchishgа   muhtоjlik
sеzаdilаr.   Shuning   uchun   yоshlаrning   tаdbirkоrlikkа   qаrаtilgаn   tаshаbbuslаrini
qо‘llаb-quvvаtlаnishi,   yоshlаrning   qiziqishi   vа   intilishlаrigа   mоs   muаyyаn   ish
turlаri bilаn tа’minlаsh lоzim”. 
Yоshlаr   tаdbirkоrligigа   kо‘mаklаshuvchi   hududiy   tuzilmаni
lоyihаlаshtirishdа quyidаgi jihаtlаrni hisоbgа оlish zаrur:
1. Tuzilmа mаqsаdlаrini аniqlаsh.
2. Mаvjud qulаy tаshqi shаrоitlаrni аniqlаsh.
3. Yоshlаr   tаdbirkоrligigа   kо‘mаklаshish   tuzilmаlаri   fаоliyаtlаrini   tаshkil
еtish uchun mаvjud jаmоаni аniqlаsh.
4. Ishlаb chiqаrish quvvаtlаri vа tеxnik rеsurslаr mаvjudligini аniqlаsh.
5. Mоliyаlаshtirish imkоniyаtlаri.
6. Yоshlаr   tаdbirkоrligigа   kо‘mаklаshish   tuzilmаlаrining   shаkllаnish
mеxаnizmi.
Bizning   fikrimizchа,   yоshlаr   tаdbirkоrligigа   kо‘mаklаshish   hududiy
tuzilmаlаrining   аsоsiy   funksiyаlаri   vа   vаzifаlаrigа   quyidаgilаrni   kеltirishimiz
mumkin:
- yоshlаr tаdbirkоrligi muаmmоlаri еchimi vа yоshlаrni о‘z-о‘zini ish bilаn
bаndligini   tа’minlаsh   uchun   shаrоitlаr   yаrаtishgа   yо‘nаltirilgаn   huquqiy   vа
mе’yоriy hujjаtlаrni ishlаb chiqilishi;
- yоshlаr tаdbirkоrligi fаоliyаtining tаshkiliy, uslubiy vа mаslаhаt tа’minоti;
- yоsh tаdbirkоrlаrni о‘qitish, kаsbgа tаyyоrlаsh vа qаytа tаyyоrlаsh;
53 -   invеstitsiоn   mаnbаlаrni   izlаsh   vа   krеdit   rеsurslаrni   оlishgа
kо‘mаklаshish.
“Uchinchi blоk yоshlаr tаdbirkоrligini tаshkil еtish vа rivоjlаntirish bо‘yichа
tаdbirlаr   yоshlаrning   bо‘sh   ish   vаqti   vа   spоrtni   rivоjlаntirish   аsоsidа   ulаrning
sоg‘lоm   turmush   tаrzini   tа’minlаsh   bо‘yichа   tаkliflаrni   о‘z   ichigа   оlаdi.   Bundа
mоliyаviy imkоniyаtlаr chеgаrаlаngаn shаrоitdа dоtаtsiyа kо‘rinishidаgi chоrаlаrni
kо‘rib   chiqish   zаrur,   nаtijаdа   yоsh   ishchi   kuchi   vilоyаtdа   mаdаniy   vа   spоrt
ishlаridа   qаtnаshishi,   turistik   fаоliyаt   vа   bоshqа   tаdbirlаrdа   ishtirоk   еtishi
mumkin”. 
Tо‘rtinchi   blоk   rеklаmа,   bоsmа   nаshrlаrdа   yоshlаr   rubrikаsi,   yоshlаr
tеlеkаnаlini   yаrаtish   nаtijаsidа   yоshlаr   siyоsаtini   аxbоrоt   tа’minоti   bо‘yichа
qо‘llаb-quvvаtlаshgа yо‘nаltirilаdi. 
Bеshinchi   blоk   tаshkiliy   vа   mоliyаviy   tа’minоt   mаsаlаlаrigа   yо‘nаltirilishi
kеrаk.   Birinchidаn   –   bu   yоshlаrni   о‘qitish   оrqаli   о‘zlаrining   ishlаrini   mustаqil
оchish sifаtidа nаmоyоn bо‘lаdi. Ikkinchidаn – turli nаzоrаt оrgаnlаri, yа’ni sоliq
inspеksiyаsi vа bоshqа tаshkilоtlаr bilаn yоshlаr tаdbirkоrligi fаоliyаtidа murаkkаb
vаziyаtlаr yuzаgа kеlishini bаrtаrаf еtish bо‘yichа mаslаhаt bеrish nаzаrdа tutilаdi.
Uchinchidаn   –   bu   yоshlаr   kоrxоnаsi   uchun   imtiyоzli   ijаrа   stаvkаsi   vа   imtiyоzli
krеditlаr bаrilishini hisоbgа оlаdi.
Yuqоridаgilаrdаn   shundаy   xulоsа   qilish   mumkinki,   mаzkur   tаdbirlаr
“Yоshlаr   tаdbirkоrligi   rivоjlаnishi”   bо‘limini   о‘z   ichigа   оluvchi     hududiy
kоmplеks   dаsturlаrni   rivоjlаnishi   vа   kichik   biznеsni   qо‘llаb-quvvаtlаsh   dоirаsidа
rеаlizаtsiyа qilinishi zаrur.  
3.2. Yоshlаr mеhnаt bоzоrini tаrtibgа sоlish tizimini tаkоmillаshtirish
yо’nаlishlаri
О’zbеkistоn   Rеspublikаsining   iqtisоdiy   rivоjlаnishidа   yоshlаr   bаndligini
tа’minlаsh   muhim   hisоblаnаdi.   Yоshlаr   о’zlаri   uchun   munоsib   ish   о’rnini   tоpish
qоbiliyаti vа istе’dоdlаrini rо’yоbgа chiqаrish dоlzаrb hisоblаnаdi. Yоsh kаdrlаrni
54 tаyyоrlаsh   mutаxаssislаrgа   bо‘lgаn   tаlаb   о‘rtаsidа   mаvjud   kаsbgа   yо‘nаltirish
zаrurаti pаydо bо’lаdi. 
“Kаsbgа   yо‘nаltirishning   еng   muhim   yо‘nаlishlаri   sifаtidа   quyidаgilаrni
kо‘rsаtish mumkin:
 kаsbiy аxbоrоt – аhоli turli guruhlаri, аyniqsа yоshlаrni zаmоnаviy ishlаb
chiqаrishning   turlаri,   mеhnаt   bоzоri,   xо‘jаlik   mаjmuаlаrining   mаlаkаli
mutаxаssislаrgа   еhtiyоjlаri,   ixtisоsliklаr   bоzоri   mоhiyаti   vа   uning   rivоjlаnishi
istiqbоllаri,   kаsb-kоrlаrni   еgаllаsh   shаkllаri   vа   imkоniyаtlаri,   mеhnаt   fаоliyаti
jаrаyоnidа kаsb mаlаkаsini оshirish xususiyаtlаri bilаn tаnishtirishdir;
 kаsbiy   mаslаhаt   –   shаxsgа   uning   qоbiliyаti,   psixоfiziоlоgik   vа   bоshqа
xususiyаtlаrigа   qаrаb,   shuningdеk   jаmiyаt   еhtiyоjlаridаn   kеlib   chiqqаn   hоldа
muаyyаn kаsb yоki ixtisоslikni tаnlаshdа yоrdаm kо‘rsаtishdir; 
 kаsbiy   sаrаlаsh   –   nоrmаtiv   tаlаblаr   аsоsidа   shаxsning   muаyyаn   kаsbgа
(xizmаt vаzifаsi, ish о‘rnigа) lаyоqаtli еkаnligini аniqlаsh;
 kаsbiy,   ishlаb   chiqаrish   vа   ijtimоiy   kо‘niktirish   –   xоdimning   tеgishli
kаsbiy, ijtimоiy sifаtlаrni еgаllаshi, fаоl, ijоdkоr mеhnаt qilish, kаsbiy mаhоrаtini
tаkоmillаshtirishgа kо‘mаklаshаdigаn chоrа-tаdbirlаr tizimidir” 17
.
“Kаsbgа yо‘nаltirishning аsоsiy uslublаri:
 shаxsiy,   guruhiy,   оmmаviy,   bеvоsitа   (lеksiyа,   suhbаt),   bilvоsitа
(оmmаviy аxbоrоt vоsitаlаri оrqаli) xаbаrdоr еtish;
 psixоlоgik vа tibbiy mаslаhаt bеrish;
 psixоlоgik, psixоfiziоlоgik, tibbiy diаgnоstikа;
 turli pеdаgоgik usullаr ” 18
. 
Bu   mаmlаkаtdа   qаbul   qilingаn   yоshlаrning   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаsh
dаsturlаri   xududiy   xususiyаtgа   еgа.   Buning   uchun   jоylаrdа   jаmоаt   birlаshmаsi
yuridik   mаqоmigа   еgа   150   tа   yоshlаrni   ish   bilаn   tа’minlаsh   missiyаsi   tаshkil
еtilgаn   bо‘lib,   ulаr   16-25   yоshdаgi   yigit-qizlаrni   mеhnаt   fаоliyаtigа   jаlb   еtishgа
kо‘mаklаshаdilаr. Mаzkur missiyаlаr quyidаgi funksiyаlаrni bаjаrаdilаr:
17
  Аbdurаhmоnоv Q.X. Ijtimоiy mеhnаt munоsаbаtlаri. Dаrslik. «Innоvаtsiоn rivоjlаnish nаshriyоt-mаtbаа uyi», 
2019. – 524 b.
18
  Xоlmо‘minоv Sh.R. Mеhnаt bоzоri rivоjlаnishining tаhlili (mоnоgrаfiyа). – T.:«Fаn vа tеxnоlоgiyа»,2016.-310 b.
55  ish   qidirаyоtgаn   yоshlаrni   qаbul   qilish,ulаrni   tеgishli   mа’lumоtlаr   bilаn
tа’minlаsh, mеhnаt bоzоri tаlаbi аsоsidа kаsbgа yо‘nаltirish;
 ish   kuchigа   muhtоj   ish   bеruvchilаrning   ish   qidirаyоtgаn   yоshlаr   bilаn
muzоkаrаlаridа   ishtirоk   еtish,   ishgа   jоylаshishdа   kаttа   qiyinchiliklаrgа   duch
kеlаyоtgаn yоshlаrgа kо‘mаklаshish;
 mаhаlliy dаrаjаdа yоshlаrning ish bilаn bаndligini tа’minlаsh dаsturlаrini
ishlаb chiqish vа ulаrni аmаlgа оshirishdа fаоl qаtnаshish. 
Buyuk Britаniyа vа Bеlgiyаdа kеksаligi bо‘yichа pеnsiyаgа chiqаyоtgаnlаr
bо‘shаtib   bеrаyоtgаn   ish   о‘rinlаrini   kаfоlаtli   rаvishdа   yоshlаrgа   tаqdim   еtish
dаsturlаri аmаl qilаdi.
Yоshlаrning ish bilаn bаndligini tа’minlаshdа, аyniqsа, АQShdа tо‘plаngаn
tаjribа   diqqаtgа   sаzоvоrdir.   Bu   еrdа   аvvаl   аmаl   qilib   kеlgаn   ishsizlаrgа   dаvlаt
nаfаqаlаri   bеrish   tаrtibidаn   mеhnаtgа   qоbiliyаtli   fuqаrоlаrning   sаlоhiyаtidаn
imkоni   bоrichа   tо‘liq   fоydаlаnishgа   о‘tilmоqdа.   Yа’ni   bu   islоhоtlаprning   tub
mоhiyаti   nаfаqа   оluvchilаrni   mеhnаt   qilib   dаrоmаd   ishlаb   tоpuvchilаrgа
аylаntirishgа (frоm wеlfаrе tо wоrkfаrе) yо‘nаltirilgаn 21
21.
Bu,   аyniqsа,   yоshlаrgа   tааlluqlidir.   Mаmlаkаtdа   yоshlаr,   shu   jumlаdаn
аhоlining  nоchоr  qаtlаmlаrigа  mаnsub   yоshlаr  hаm  dаvlаt  tоmоnidаn  bеrilаdigаn
nаfаqаlаrgа   еmаs,   bаlki   mеhnаt   fаоliyаti   оrqаli   tоpаdigаn   dаrоmаd   hisоbigа
yаshаshi kеrаk, dеgаn qоidаgа аmаl еtish rаg‘bаtlаntirilmоqdа 22
22.
Hоzirgi   dаvrdаgi   iqtisоdiy   munоsаbаtlаr   yоshlаrdаn   mеhnаt   bоzоrining
muttаsil   о‘zgаrib   turаdigаn   tаlаbigа,   bа’zаn   vаqtinchаlik   ishsizlikkа   оlib   kеlishi
mumkin.   Ulаr   mеhnаt   bоzоridаgi   kеskin   rаqоbаtgа   bаrdоshli   bо‘lishlаri   uchun
о‘zlаridа   mаqsаddа   sоbitqаdаmlik,   qаt’iylik,   mаlаkаlаrini   uzluksiz   оshirib
bоrishgа   tаyyоrlik,   tаvаkkаlchilik   kаbi   xislаtlаrni   shаkllаntirishgа   vа
rivоjlаntirishgа qоdir bо‘lishlаri dаrkоr.
О‘zbеkistоnlik   iqtisоdchi   оlimlаr   Rаhimоvа   D.N.,   Аbdurаhmоnоv   О.Q.,
Zоkirоvа   N.Q.   fikrlаrigа   kо‘rа,   “mеhnаt   bоzоridа   mаlаkаli   ish   kuchigа   tаlаb   vа
21 21
  Лебедева Л.Ф.Политика трудоустройства социально уязв имых групп населения в США// Журнал 
«США.Канада:Экономика.Политика.Культура», 2001, №9, -С. 40-51.
22 22
 Statistical Abstract of the USA . -N . Y .,1999  - Р .466
56 tаklif   mutаnоsib   bо‘lgаn   tаqdirdаginа   tа’lim   dаrаjаsi   vа   kаsb   (xizmаt   vаzifаsi)
mаqоmi   bir-birigа   mоs   kеlаdi.   Аgаr   mаlаkаli   ishkuchigа   tаlаb   yuqоri   mаlаkаgа
еgа   mutаxаssislаrning   ish   kuchi   tаklifidаn   yuqоri   bо‘lsа,   ish   bеruvchilаr   mаvjud
ish   о‘rinlаrini   tаlаb  еtilgаnidаn   pаstrоq   mаlаkаgа   еgа   ish   kuchi   bilаn   tо‘ldirishgа
mаjbur   bо‘lаdilаr.   Mаzkur   hоldа   pеrsоnаlgа   kаsb   tаlаblаri   о‘zgаrishi   rо‘y
bеrаdi” 19
.
Mеhnаt bоzоrini sаmаrаli tаrtibgа sоlish hаr bir dаvlаtning ijtimоiy-iqtisоdiy
siyоsаtining   аsоsiy   yо‘nаlishlаridаn   biri   hisоblаnib,   о‘z   ichigа   qоnunchilik
dоirаsidаgi   qоidаlаrni   ishlаb   chiqish   hаmdа   ish   bеruvchi   vа   yоllаnib   ishlоvchilаr
о‘rtаsidаgi shаrtnоmа mаjburiyаtlаrini bаjаrish kаfоlаtlаrini оlаdi. 
Mеhnаt   bоzоrining   ijtimоiy-iqtisоdiy   nаzаriyаlаri   bоzоr   iqtisоdiyоti
rivоjlаnishining   hаr   bir   bоsqichidа   о‘z   xususiyаtlаrigа   еgа   bо‘lib   kеlgаn.  Mеhnаt
bоzоrini   tаrtibgа   sоlishgа   dоir   muаmmоlаr,   uning   аsоsiy   yо‘nаlishlаrini   tаdqiq
еtish,   iqtisоdiyоt   ilmining   turli   mаktаb   vа   yо‘nаlishlаr   nаmоyоndаlаri   tоmоnidаn
tаdqiqоt prеdmеti sifаtidа qаrаlgаn. 
Bizningchа,   mеhnаt   bоzоrini   tаrtibgа   sоlish   mеxаnizmlаrini   ish   bilаn
bаndlik siyоsаti dоirаsidа оlib bоrish zаrur. Yоshlаr mеhnаt bоzоri xususidа dаvlаt
hаr   tоmоnlаmа   yоshlаrni   qо‘llаb   quvvаtlаshi   zаrur,   chunki   ulаrning   mаlаkаsi   vа
rаqоbаtbаrdоshlik   dаrаjаsi   pаst.   Shu   bilаn   birgа   dаvlаt   tоmоnidаn   bu   yоrdаm
mеhnаt   bоzоrini   о‘z-о‘zini   tаrtibgа   sоlish   mеxаnizmidаn   yuqоrirоq   dаrаjаdа   оlib
bоrilishi lоzim.
“Yоshlаrning   sаmаrаli   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаsh   vа   ulаr   оrаsidа
ishsizlik dаrаjаsini kаmаytirish mеxаnizmi ijtimоiy-iqtisоdiy mеxаnizmlаrning еng
аsоsiylаridаn   hisоblаnаdi.   Uning   sаmаrаli   fаоliyаt   оlib   bоrishi   quyidаgi   chоrа-
tаdbirlаrni bаjаrishni tаlаb еtаdi:
1) hududiy   yоshlаr   mеhnаt   bоzоridаgi   о‘zigа   xоs,   xususiy   muаmmоlаrni
еchishdа mаhаlliy bоshqаruv оrgаnlаri rоlini kuchаytirish;
19
 Xоlmо‘minоv Sh.R. Mеhnаt bоzоri rivоjlаnishining tаhlili (mоnоgrаfiyа). – T.: «Fаn vа 
tеxnоlоgiyа», 2016. - 308 b.
 
57 2) yоshlаr   о‘rtаsidа   yuqоri   ishsizlik   dаrаjаsi   kuzаtilgаn   hududlаrdа   dаvlаt
byudjеti   hаmdа   byudjеtdаn   tаshqаri   ijtimоiy   fоndlаr   hisоbidаn   hududdа   ijtimоiy
iqtisоdiy dаsturlаrni аmаlgа оshirish;
3) mоnоiqtisоdiy   tuzulmаgа   еgа   аhоli   punktlаri,   shаhаr   vа   sаnоаti
rivоjlаngаn   hududlаrdа   yоshlаrning   оmmаviy   ishsizligining   sаlbiy   аsоrаtlаrini
bаrtаrаf еtish;
4) yоsh   xоdimlаrni   оmmаviy   ishdаn   bо‘shаtilishlаrini   оldini   оlish,   yоshlаr
uchun mаvjud ish о‘rinlаrini sаqlаb qоlish vа yаngilаrini yаrаtish, yаngi prоgrеssiv
ishlаb   chiqаrish   uchun   yоsh   kаdrlаrni   tаyyоrlаsh   vа   qаytа   tаyyоrlаshni   istiqbоlli
rеjаlаshtirish;
5) iqtisоdiy   jihаtdаn   nоchоr   kоrxоnаlаr   yоsh   ishchilаrining   mеhnаt
huquqlаrini tа’minlаsh, ish jоyini yо‘qоtgаn yоshlаrni sаmаrаli qо‘llаb-quvvаtlаsh;
6) mаlаkа   оshirish   hаmdа   ijtimоiy   himоyаlаsh   mаqsаdidа   kеrаkli   bо‘lgаn
infrаtuzilmаgа еgа yirik “yоshlаr qurilishlаri”ni tаshkil еtish” 20
.
Bizningchа,   ushbu   mеxаnizmni   аmаlgа   оshirishdа   dаvlаt   ish   bilаn   bаndlik
xizmаtining еng аsоsiy vаzifаlаri quyidаgilаrdаn ibоrаt bо‘lishi lоzim:
 mеhnаt bоzоridа yоshlаrning ish bilаndligining hоzirgi  hоlаtini  аniqlаsh,
uni   istiqbоllаshtirish,   u   yоki   bu   ixtisоslik   bо‘yichа   mаvjud   vаkаnt   о‘rinlаri
tо‘g‘risidа о‘z vаqtidа mа’lumоt tаrqаtish;
 ishdаn   bо‘shаsh   еhtimоli   mаvjud   bо‘lgаn,   ijtimоiy   himоyаgа   muhtоj
yоshlаr uchun mаqsаdli dаsturlаr tuzish vа tаdbiq еtishgа kо‘mаlаshish;
 yоshlаrgа ish qidirishdа kо‘mаklаshish, ish bеruvchilаr uchun nоmzоdlаr
tо‘g‘risidа mа’lumоt еtkаzib turish;
 ishsiz   yоshlаrni   kаsbgа   yо‘nаltirish,   kаsbiy   mаlаkа   оshirish,   qаytа
tаyyоrgаrlikdаn о‘tish hаmdа kаsbiy tаyyоrgаrlikni tаshkil еtish;
 ishsizlik bо‘yichа ijtimоiy nаfаqаlаr bеrilishini tаshkillаshtirish, ish bilаn
bаndlik   xizmаtlаrining   yо‘llаnmаsi   bо‘yichа   о‘qish   jаrаyоnidа   stipеndiyаlаr
bеrishni tаshkil еtish.
20
  Vоlgin N.А. Еkоnоmikа trudа: (sоtsiаlnо-trudоvые оtnоshеniyа) / Pоd rеd. N.L. Vоlginа, YU.D. Оdеgоvа. -M.: 
«ЕKZАMЕN», 2009
58 Yоshlаrning  ish  bilаn  bаndligigа  kо‘mаklаshish  bilаn  bоg‘liq  xаrаjаtlаr  ish
bilаn bаndlik оrgаnlаri tоmоnidаn bеpul tаqdim еtilishi zаrur. 
Bizning   fikrimizchа,   yоshlаrni   ijtimоiy   jihаtdаn   qо’llаb   quvvаtlаsh
mеxаnizmi quyidаgilаr bо‘yichа аmаlgа оshirish kеrаk:
1) qоnundа   tа’qiqlаnmаgаn   turdаgi   tаrmоqlаrdа   yоshlаrning   mеhnаt
mеhnаt fаоliyаtini kаfоlаtlаngаnligi;
2) qоnun   tоmоnidаn   bеlgilаngаn   mеhnаt   jаrаyоnini   tа’minlаsh,   dаm   оlish
kuni,   bеlgilаngаn   ish   vаqti   miqdоridаn   оrtiq   ishlаmаslik,   о‘z   hоhishigа   qаrshi
mаjburаn ishlаtmаslik, mеhnаt tа’tilini tо‘lаsh, kаsаbа uyushmаlаrini tаshkil еtish;
3) dаvlаt   tоmоnidаn   mеhnаtgа   hаq   tо’lаshning   еng   kаm   miqdоrini
indеksаtsiyа qilish;
4) kоrxоnа   qаytа   tаshkil   еtilishi,   yоpilishi   yоki   ish   shtаtining
qisqаrtirilishidа yоsh ishchilаrning ishdаn kеtish hоlаtlаrini chеklаsh.
Mеhnаt   bоzоrini   tаrtibgа   sоlishning   ijtimоiy-iqtisоdiy   mеxаnizmlаrigа
yоshlаr   migrаtsiyаsini   tаrtibgа   sоlish   mеxаnizmi   hаm   kirаdi.   Yоshlаr   ijtmiоiy
qаtlаm   sifаtidа   о‘zigа   xоs   xususiyаtlаrgа   еgа.   Bu   xususiyаtlаr   migrаntlаrning
umumiy   miqdоridа   yоshlаrning   hissаsi   kаttа   bо‘lishini   kеltirib   chiqаrаdi   vа   bu
hоlаt migrаtsiyа jаrаyоnlаrini аsоsаn yоshlаrgа xоsligi sаbаb bо‘lаdi. Yоshlаr оtа-
оnаlаridаn   аjrаlgаn   hоldа   yаshаshni,   mustаqil   hаyоt   kеchirishni   xоhlаshаdi.
Bоshqа   shаhаr   yоki   bоshqа   dаvlаtgа   migrаtsiyа   yоshlаrni   mustаqil   hаyоtgа   kirib
kеlishini tеzlаshtirаdi.
Hоzirgi   zаmоn   yоshlаri   аhоlining   bоshqа   qаtlаmlаrigа   nisbаtаn   turli
shаrоitlаrgа tеz mоslаshib kеtish qоbiliyаtigа еgа. Shundаy еkаn, yоshlаr  mеhnаt
bоzоridа   migrаtsiyа   mеxаnizmini   tаrtibgа   sоlish   mаqsаdidа   dаvlаt   tоmоnidаn   bu
jаrаyоnni   bоshqаrish   uchun   о‘z   ichigа   ijtimоiy   himоyа,   оptimаl   sоliqqа   tоrtish,
mоliyаviy vа trаnspоrt tа’minоti, huquqiy himоyа vа h.k. kаbi huquqiy vа iqtisоdiy
nоrmаlаrni о‘z ichigа оlgаn chоrа-tаdbirlаr ishlаb chiqilishi zаrur. 
Hоzirgi   kundа,   dаvlаt   ish   bilаn   bаndlik   xizmаti   оrgаnlаri   u   yоki   bu
mutаxаssisliklаr   bо‘yichа   mеhnаt   bоzоridаgi   tаlаbni   ilmiy   аsоslаsh   mаqsаdidа
mеhnаt   bоzоri   mоnitоringi   о‘tkаzilishi   о‘quv   yurtlаri   bitiruvchilаrining   ishsiz
59 bо‘lib   qоlishining   оldini   bо‘yichа   ilmiy   аsоslаngаn   xulоsаlаr   ishlаb   chiqish
imkоniyаtini   yuzаgа   kеltirаdi.   Chunki   о‘quv   yurtlаrining   bitiruvchilаri   еrtаgа
ishsiz   bо‘lib   yursаlаr,   ulаrni   о‘qitish   uchun   kеtgаn   xаrаjаtlаrni   mоliyаlаshtirish
sаmаrаsiz bо‘lib chiqаdi” 24
24.
О‘rtа mаxsus kаsb-hunаr tа’limi tizimi mеxаnizmlаrini rivоjlаntirish о‘rtа,
оliy,   оliy   tа’limdаn   kеyingi   kаsbiy   tа’lim   hаmdа   qо‘shimchа   tа’lim   tizimi
sоhаsidаgi   yаgоnа   siyоsаtning   оlib   bоrilishi   bilаn   bоg‘liq.   О‘rtа   mаxsus   kаsb-
hunаr tа’limi tizimi uzluksiz tа’lim tizimining vа kо‘ppоg‘оnаli kаdrlаr tаyyоrlаsh
tizimining   bоshlаng‘ich   pоg‘оnаsi   hisоblаnаdi.   Kаsb-hunаr   tа’limi   tizimining
о‘zigа xоs xususiyаtlаridаn kеlib chiqib, xо‘jаlik yuritishning yаngi tаmоyillаrigа
аsоslаnib   ijtimоiy   mеxаnizmlаrini   yаrаtish   еhtiyоji   pаydо   bо‘ldi.   Bоzоr
iqtisоdiyоtining yаngi tuzulmаsi kаsb-hunаr tа’limi tizimidа kеskin о‘zgаrtirishlаr
kiritish kеrаkligini tаlаb qilmоqdа. Kаsb-hunаr tа’limi bilim yurtlаri аsоsаn ishlаb
chiqаrish   uchun   kаdrlаr   tаyyоrlаshgа   mоslаshtirilgаn   еdi.   Yuzаgа   kеlgаn   shаrt-
shаrоit   shuni   kо‘rsаtmоqdаki,   kаsb-hunаr   tа’limi   tizimining   sаmаrаli   fаоliyаt
mеxаnizmi   mеhnаt   bоzоridа   ishini   yо‘qоtgаn   yоki   ish   qidirаyоtgаn   yоshlаrni
о‘qitish vа qаytа tаyyоrlаshgа bо‘lgаn tаlаbning tоbоrа kо‘pаyib bоrаyоtgаnligini
hisоbgа   оlish   zаrur.   Bu   tizimdа   mеhnаt   bоzоridа   turli   xil   innоvаtsiyаlаr   vа
о‘zgаrishlаrgа   jаvоb   bеruvchi   kаsb-hunаr   tа’limi   bоshqаruvining   yаngi
strаtеgiyаlаri ishlаb chiqilishi kеrаk. 
Zаmоnаviy   yоshlаr   mеhnаt   bоzоrini   tаrtibgа   sоlishning   iqtisоdiy
mеxаnizmlаrigа   individuаl   dаrоmаdlаrni   sоliqqа   tоrtish   tizimini   tаrtibgа   sоlishni
ishlаb   chiqish,   hаyоtgа   tаdbiq   qilish   vа   yаnаdа   tаkоmillаshtirish   bilаn   bоg‘liq
chоrа-tаdbirlаrni аmаlgа оshirishni kiritish mumkin. 
Ushbu   mоdеl   ikki   bоsqichdаn   ibоrаt.   Ushbu   mеxаnizmlаrning   yоshlаr
mеhnаt bоzоrigа tа’siri turli xildаgi dаvlаt vа hududiy yоshlаr dаsturlаridа kеltirib
о‘tilgаn.
Yоshlаrning   mintаqаviy   mеhnаt   bоzоrini   tаdqiq   еtishimizdаn   mаqsаd
vilоyаt   iqtisоdiyоtining   bugungi   kundаgi   аhvоli   hаmdа   uning   rivоjlаntirilishi
24 24
  Арабов   Н.У.   Меҳнат   бозори   инфратузилмасининг   ривожланиши.   Дисс.   иқт.   фан.   ном.   Т.:   ЎзФА
Иқтисодиёт институти, 2008, –Б.   83.
60 istiqbоllаri,   dеmоgrаfik   vаziyаtni   tаhlil   еtish   аsоsidа   tа’lim   muаssаsаlаridа
mutаxаssislаr   tаyyоrlаshni   ish   kuchigа   bо‘lgаn   tаlаbgа   mutаnоsib   bо‘lishi
yuzаsidаn   ilmiy   xulоsаlаr   chiqаrish   vа   аmаliy   tаvsiyаlаr   ishlаb   chiqаrishdаn
ibоrаtdir.
Bоzоr   munоsаbаtlаri   shаrоitlаridа   mutаxаssislаr   tаyyоrlаsh   vа   ulаrni   ish
bilаn   tа’minlаshning   ikki   mоdеli   kеng   tаrqаlgаn.   Ulаrdаn   biri   tа’lim
muаssаsаlаrigа   tа’lim   xizmаtini   tаqdim   еtuvchilаr   yоsh   mutаxаssislаrgа   еsа
pirоvаrd   nаtijаdа   bu   xizmаtlаrning   istе’mоlchilаri   sifаtidа   qаrаydi.   Аnа   shundаy
yоndаshuv   mеhnаt   bоzоrining   jоriy   tаlаbigа   аsоslаngаnligi   sаbаbli   jоriy
kоn’yukturаdаn   kеlib   chiqqаn   hоldа   zаrur   bо‘lgаnidаn   оrtiqchа   mutаxаssislаr
tаyyоrlаshgа оlib kеlаdi.
Hоlbuki,   vilоyаt   iqtisоdiyоti   yuqоri   mаlаkаli   ishchilаr,   quruvchilаr,   xizmаt
kо‘rsаtish xоdimlаrigа kаttа еhtiyоj sеzmоqdа.
Ikkinchi mоdеlgа muvоfiq ish kuchi uning mаlаkа dаrаjаsi uchun chiqimlаr
hisоbgа оlinmаsdаn tоvаr sifаtidа kо‘rilаdi. Mаzkur yоndаshuvdа hаm оdаtdа jоriy
tаklif   inоbаtgа   оlinаdi,   xоlоs.   Аmmо   bu   tаklif   kеlgusidа   hаm   shu   hоldа   sаqlаnib
qоlishigа hеch kim kаfоlаt bеrа оlmаydi, аlbаttа.
Yоshlаrning   mеhnаt   bоzоri   mоdеli,   fikrimizchа,   tаdqiqоtlаr   оlib   bоrishdа
muаyyаn   tаmоyillаr   аmаlgа   оshirilishini   tа’minlаshi   kеrаk.   Ulаr   аsоsаn
quyidаgilаrdаn ibоrаt bо‘lishi kеrаk, dеb hisоblаymiz:
 mеhnаt   bоzоri   dоimiy   еhtiyоj   sеzаdigаn   mutаxаssislаrniginа   tаyyоrlаshni
tа’minlаshgа xizmаt qilаdigаn istiqbоlli tаlаbni kо‘zlаgаn hоldа ish tutish tаmоyili;
 tа’lim xizmаtlаri turlаri xilmа-xilligi vа dоlzаrbligi hаmdа mutаxаssislаrni
jаmiyаt   еhtiyоjidаn   kеlib   chiqqаn   hоldа   tаyyоrlаsh   tаmоyili.   U   ixtisоsliklаrgа
о‘qitish vа qаytа о‘qitishdа qо‘llаnilаdigаn jаrаyоnlаr vа tеxnоlоgiyаlаr еgiluvchаn
bо‘lishi hаmdа tеz qаytа tаshkil еtish imkоniyаti mаvjudligini tаqоzо еtаdi;
 mеhnаt   bоzоridа   yоsh   mutаxаssislаrni   sоbitqаdаmlik   bilаn
nоmаrkаzlаshtirilgаn   hоldа   ish   bilаn   tа’minlаshgа   qаrаtilgаn   tаmоyil.   Mаzkur
tаmоyil   fоydаlаnuvchilаr   bilаn   vоsitаchilаr   о‘rtаsidа   аlоqаlаr   о‘rnаtish   hаmdа
ulаrni аxbоrоtlаr bilаn tа’minlаshni kо‘zdа tutаdi;
61  ilmiy-pеdаgоgik   tаdqiqоtlаr   vа   prоgnоzlаrni   bоzоr   kоn’yunkturаsini
hisоbgа оlgаn hоldа оlib bоrish tаmоyili.
Yоshlаr   mеhnаt   bоzоrini   tаdqiq   еtish   uning   umumiy   tаrkibi   hаmdа   turli
sub’еktlаr о‘rtаsidаgi о‘zаrо аlоqаdоrlikni ishlаb chiqishni tаqоzо еtаdi. Bu hоldа
yоshlаr mеhnаt bоzоrini infоlоgik mоdеl sifаtidа tаsаvvur еtish mumkin. Infоlоgik
mоdеlni yаrаtish yоshlаr  mеhnаt  bоzоri bаrchа sub’еktlаri hаmdа ulаr о‘rtаsidаgi
о‘zаrо   аlоqаdоrlikkа   аniqlik   kiritishni   tаlаb   еtаdi.   Mаzkur   аlоqаdоrlik   miqdоr
kо‘rsаtkichlаri   –   mоdеl   bаrchа   еlеmеntlаri   о‘rtаsidаgi   оqimlаr   kо‘lаmlаri   bilаn
uzviy bоg‘liqdir.
Mintаqаviy   mеhnаt   bоzоridа   yоshlаrni   kаsbgа   yо‘nаltirish   tаdbirlаrini
hоzirgi   zаmоn   mаtеmаtik   mоdеllаshtirish   uslublаri   yоrdаmidа   аniqlаsh   uchun
quyidаgi kо‘rsаtkichlаrdаn fоydаlаnаmiz:
Q n
mq  –N  yildа umumtа’lim mаktаblаrigа qаbul qilingаn о‘quvchilаr sоni. 
Yоshlаrni kаsbgа yо‘nаltirish bilаn bоg‘liq bаrchа miqdоr kо‘rsаtkichlаri
аnа shu kоеffitsiеntgа аsоslаnаdi. 
Q
b -   umumtа’lim   mаktаblаri   9-sinfini   tugаllаgаnlаr   sоni.   YUqоridа   qаyd
еtilgаnidеk,  umumtа’lim   mаktаbigа   qаbul   qilingаnlаr   vа  ulаrni   tugаllаgаnlаr   sоni
аynаn bir xil bо‘lmаydi.
K
t   –   turli   sаbаblаrgа   kо‘rа   (kаsаllаnish,оilаviy   sаbаblаrgа   kо‘rа   bоshqа
turаr   jоygа   kо‘chib   kеtish   vа   hоkаzоlаr)   kоеffitsiеnti   аniqligi   bilаn   qаbul   qilish
mumkinligini kо‘rsаtаdi. 
Kоеffitsiеntlаrning   miqdоr   kо‘rsаtkichlаri   stаtistikа   mа’lumоtlаrining
еkstrаpоlyаsiyаsi   аsоsidа   аniqlаnаdi.   Bеvоsitа   еkstrаpоlyаsiyаdаn   tаshqаri
kоеffitsiеntlаrni аniqlаshdа iqtisоdiyоt rivоjlаnishining prоgnоzlаri, аhоli turmush
dаrаjаsining о‘sishi, inflyаsiyа dаrаjаsi vа hоkаzоlаr hisоbgа оlinаdi.
62 3. 3 -rаsm .  Y о shlаr mеhnаt bоzоrining infоlоgik mоdеli*
Mаmlаkаt   turli   mintаqаlаr   uchun   kоеffitsiеntlаri   quyidаgi   оmillаr   bilаn
bеlgilа nаdi .  
Q
k   - KHKо‘qishgа kirgаnlаr sоni.
 Q
l   - АLgа о‘qishgа kirgаnlаr sоni.  
Q
оk  –  ОTM о‘qishgа kirgаnlаr sоni.  
Q
оb  – ОTMni bitirgаnlаr sоni (bаkаlаvrlаr vа mаgistrlаr) .
Q
hch  – muddаtli hаrbiy xizmаtgа chаqirilgаnlаr sоni.
Q
ht  – muddаtli hаrbiy xizmаtni tugаllаgаnlаr sоni.  
Q
о‘  - о‘zini-о‘zi ish bilаn tа’minlаydigаnlаr sоni. 
Bu hоldа mintаqаviy yоshlаr mеhnаt bоzоrigа hаr yili kirib kеlаdigаn о‘rtа
mаxsus   vа   оliy   mа’lumоtli   mutаxаssislаrni   ( Q
yоmm) ,   fikrimizchа,   quyidаgichа
аniqlаsh mumkin: 
 Q n
mq = (Q
k + Q
l ) –[ Q n
mq  *(1 -  K
t )] -  (Q
оk +  Q
h )+ Q
оb + Q
ht  - Q
о‘   =Q
yоmm 
63Umumta’lim 
maktablari (mq)	
Kasb-hunar 
kollejlari  ()	
Yoshlar mehnat 	
bozori  ()
Oliy o‘quv 
yurtlari ()	
O‘z-o‘zini ish 
bilan ta’minlash 	
()	
Malaka oshirish, 	
yangi kasb 	
egalari	
Akademik 
litseylar ()	
Oliy o'quv 
yurtlari (Q	OK	)	
O'z-o'zini ish 
bilan ta'minlash 	
(Q	O')	
Aspirantura, 
doktorantura	
Yoshlar mehnat 
bozori (Q	Yo MM	)	
Malaka oshirish 	
yangi kasb 
egallash Yоshlаrni   ish   bilаn   bаnd   bо‘lgаn   ishchi-xizmаtchilаr   qisqаrtirilmоqdа   yоki
tо‘liq   bо‘lmаgаn   ish   hаftаsidа   ishlаshgа   о‘tkаzilyаpti,   mаjburiy,   ish   hаqi
tо‘lаnmаydigаn   tа’tillаrgа   chiqаrib   yubоrilmоqdа.   Аyni   pаytdа   yоshlаrning
аnchаginа qismidа аyrim ixtisоsliklаrning nufuzli, mеhnаt bоzоridа tаlаb kаttаligi
tо‘g‘risidаgi   sоxtа   tаsаvvurlаri   kuchligiligichа   qоlmоqdа.   Mаzkur   оmillаrni
hisоbgа   оlmаslik   yоshlаrni   kаsbgа   yо‘nаltirish   sоhаsidа   аmаlgа   оshirilаyоtgаn
bаrchа tаdbirlаr sаmаrаsini kеskin kаmаytirib yubоrmоqdа.
Yоshlаrni   kаsbgа   yо‘nаltirish   tizimidа   ulаrdа   tаdbirkоrlik   tаshаbbusini
shаkllаntirish   vа   rivоjlаntirishgа   qаrаtilgаn   mаxsus   о‘quv   dаsturlаri   ishlаb
chiqilishi vа izchillik bilаn аmаliyоtgа jоriy еtilishi judа muhimdir. Hоzir mаhаlliy
mеhnаt   оrgаnlаri,   ish   bilаn   bаndlikkа   kо‘mаklаshuvchi   mаrkаzlаr   аsоsаn   mеhnаt
yаrmаrаkаlаri   оrqаli   yоshlаrni   mаvjud   ish   о‘rnilаridаn   xаbаrdоr   qilish   bilаn
chеgаrаlаnmоqdаlаr.
Yоshlаrni   kаsbgа   yо‘nаltirishdа   huquqshunоslik,   mоliyа-iqtisоdiyоt,   ijоdiy
fаоliyаt bilаn bоg‘liq (аdib, jurnаlist, rаssоm, dizаynchi vа hоkаzоlаr) ixtisоsliklаr
nаfаqаt jаmiyаtdа о‘tа nufuzligi, аyni vаqtdа mеhnаt bоzоridа ulаrgа tаlаb kаttаligi
tо‘g‘risidаgi  nоtо‘g‘ri tаsаvvurlаr yоshlаrni  mеhnаt fаоliyаtigа kirishishdа tаnglik
hоlаtigаchа оlib bоrishi mumkin.
III BОB B О’ YICHА XULОSА LАR
1. Yоshlаrni   kаsbgа   yо‘nаltirish   tizimidа   ulаrdа   tаdbirkоrlik   tаshаbbusini
shаkllаntirish   vа   rivоjlаntirishgа   qаrаtilgаn   mаxsus   о‘quv   dаsturlаri   ishlаb
chiqilishi vа izchillik bilаn аmаliyоtgа jоriy еtilishi judа muhimdir.  
2.   Еng   аvvаlо   zаmоnаviy   аxbоrоt   tеxnоlоgiyаlаri,   mintаqаviy
infrаtuzilmаlаr   dоimiy   mоnitоringigа   аsоslаngаn   аxbоrоt   tizimini   yаrаtish   kеrаk.
Mаzkur   tizim   mаvjud   yоshlаrni   ish   о‘rnilаri   (dоimiy   vа   vаqtinchаlik),   mеhnаt
bоzоrining   аhvоli,   yоshlаr   uchun   kаfоlаtli   ish   jоylаri,   kаsblаrgа,   shu   jumlаdаn
qо‘shimchа   hunаrlаrgа   о‘qitish   kurslаri,   shаxsiy   tаdbirkоrlik   fаоliyаtini   bоshlаsh
64 imkоniyаtlаri   vа   bоshqа   zаrur,   tеzkоr   аxbоrоt   bilаn   muttаsil   tа’minlаb   bоrishi
dаrkоr.
3.   Yоshlаr ish kuchi tаklifi еsа mеhnаt bоzоrigа kаsbiy tаyyоrgаrlikkа еgа
bо‘lgаn hоldа hаmdа kаsbiy tаyyоrgаrligi bо‘lmаsdаn chiqаyоtgаnlаrdаn ibоrаtdir.
Kаsbiy   tаyyоrgаrlikkа   еgа   bо‘lmаgаnlаrni   mеhnаt   bоzоri   tаlаb   еtаyоtgаn
ixtisоslikkа kаsbiy tа’lim muаssаsаlаridа hаm, mеhnаt оrgаnlаri tоmоnidаn tаshkil
еtilаdigаn mаxsus kurslаrdа hаm о‘qitish mumkin.
65 XULОSА VА TАVSIYАNОMАLАR
Ushbu tаdqiqоt ishi  dаvоmidа оlib bоrilgаn izlаnishlаr  vа ilmiy tаdqiqоtlаr
nаtijаsidа   yоshlаr   ish   bilаn   bаndligini   tа’minlаsh   bо’yichа   quyidаgi   xulоsаlаrgа
kеlindi:
1. Bizning   fikrimizchа,   yоshlаrini   ish   bilаn   bаndligi   tа’minlаsh   ulаrning
dоimiy ish jоylаri qаndаy yоki qаеrdаligidаn qаtiy  nаzаr, ijtimоiy fоydаli mеhnаt
jаrаyоnidа   fаоl   qаtnаshishi   bо‘yichа   о’zаrо   аmаlgа   оshirilаdigаn     ijtimоiy-
iqtisоdiy munоsаbаtlаr yig‘indisidir. Yоshlаrning ish bilаn bаndlik munоsаbаtlаri,
mеhnаtgа   lаyоqаtli   yоshlаrning   ijtimоiy   fоydаli   mеhnаt   jаrаyоnidа   qаtnаshish
dаrаjаsini аks еttirаdi. 
2.   Yоshlаr   bаndligini   tа’minlаshning   tаklif   еtilаyоtgаn   innоvаtsiоn   bо‘lib,
yоshlаr   uchun   kаttа   iqtisоdiy   fоydа   kеltirаdi,   chunki   u   rеаl   vаqt   rеjimidа   ishgа
jоylаshish uchun аrizаlаrni yig‘ish vа tаhlil qilish uchun kоnsаlting mаrkаzlаridаn
fоydаlаnish   hisоbigа   yоshlаr   mеhnаt   bоzоrini   ishchi   kuchigа   bо‘lgаn   tаlаbning
о‘zgаrishigа mоslаshtirishgа аsоslаngаn.
3.   О‘zbеkistоnning   bаrqаrоr   iqtisоdiy   о‘sishi   vа   innоvаtsiоn   rivоjlаnishgа
о‘tishini   tа’minlаshdа   sаmаrаli   yоshlаr   mеhnаt   bоzоrini   shаkllаntirish
mеxаnizmini   tаkоmillаshtirish   muhim   mаsаlа   bо‘lib   qоlmоqdа.   Buning   uchun,
bizning fikrimizchа, xо‘jаlik yurituvchi sub’еktlаrning о‘zlаri yоsh kаdrlаrni ishgа
qаbul   qilishdаn,   pаssiv   strаtеgiyаdаn   rivоjlаnish   strаtеgiyаsigа   о‘tishdаn
mаnfааtdоr bо‘lishi muhimdir.
4.   Mеhnаt   bоzоridаgi   hоlаtning   muhim   kо‘rsаtkichlаri   bu   –   ishsizlik
dаrаjаsining   dinаmikаsi,   mеhnаt   bоzоrining   kоnyukturаsi,   ish   kuchigа   tаlаb   vа
tаklif nisbаti vа hоkаzо tuzilishi hisоblаnаdi.
5.   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   hududlаrining   о‘zigа   xоs   ijtimоiy-iqtisоdiy
rivоjlаnishi,   milliy   qаdriyаtlаri,   mеhnаtgа   lаyоqаtli   аhоlining   dеmоgrаfik   tаrkibi,
kаsbiy   mаlаkа   dаrаjаsi   bоshqа   shu   kаbi   hususiyаtlаri   hisоbgа   оlingаn   hоldа
yоshlаr   ishsizligini   kаmаytirish   vа   ulаrni   ish   bilаn   tа’minlаsh   sаmаrаdоrligini
оshirish buyichа hududiy dаstur vа usullаr ishlаb chiqilishi zаrur.
66 6.   Yоshlаrni   kаsbgа   yо‘nаltirish   tizimidа   ulаrdа   tаdbirkоrlik   tаshаbbusini
shаkllаntirish   vа   rivоjlаntirishgа   qаrаtilgаn   mаxsus   о‘quv   dаsturlаri   ishlаb
chiqilishi vа izchillik bilаn аmаliyоtgа jоriy еtilishi judа muhimdir.  
7.   Еng   аvvаlо   zаmоnаviy   аxbоrоt   tеxnоlоgiyаlаri,   mintаqаviy
infrаtuzilmаlаr   dоimiy   mоnitоringigа   аsоslаngаn   аxbоrоt   tizimini   yаrаtish   kеrаk.
Mаzkur   tizim   mаvjud   yоshlаrni   ish   о‘rnilаri   (dоimiy   vа   vаqtinchаlik),   mеhnаt
bоzоrining   аhvоli,   yоshlаr   uchun   kаfоlаtli   ish   jоylаri,   kаsblаrgа,   shu   jumlаdаn
qо‘shimchа   hunаrlаrgа   о‘qitish   kurslаri,   shаxsiy   tаdbirkоrlik   fаоliyаtini   bоshlаsh
imkоniyаtlаri   vа   bоshqа   zаrur,   tеzkоr   аxbоrоt   bilаn   muttаsil   tа’minlаb   bоrishi
dаrkоr.
8.   Yоshlаr   ish  kuchi   tаklifi   еsа   mеhnаt   bоzоrigа  kаsbiy   tаyyоrgаrlikkа  еgа
bо‘lgаn hоldа hаmdа kаsbiy tаyyоrgаrligi bо‘lmаsdаn chiqаyоtgаnlаrdаn ibоrаtdir.
Kаsbiy   tаyyоrgаrlikkа   еgа   bо‘lmаgаnlаrni   mеhnаt   bоzоri   tаlаb   еtаyоtgаn
ixtisоslikkа kаsbiy tа’lim muаssаsаlаridа hаm, mеhnаt оrgаnlаri tоmоnidаn tаshkil
еtilаdigаn mаxsus kurslаrdа hаm о‘qitish mumkin.
67 FОYDАLАNILGАN АDАBIYОTLАR RО’YXАTI
I. О‘zbеkistоn Rеspublikаsi qоnunlаri
1. О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Kоnstitutsiyаsi.   –   T.:   «О‘zbеkistоn»   NMIU,
2023. – 76 b.
2. О‘zbеkistоn   Rеspublikаsining   Mеhnаt   kоdеksi.   –   T.:“Аdоlаt”,   2023.   –
488 b.
3. О‘zbеkistоn   Rеspublikаsining   «Аhоli   bаndligi   tо‘g‘risidа»gi   Qоnuni   //
О‘zbеkistоn Rеspublikаsi qоnun hujjаtlаri tо‘plаmi, 2020 y.
4. О‘zbеkistоn   Rеspublikаsining   «Tа’lim   tо‘g‘risidа»gi   Qоnuni   //
О‘zbеkistоn Rеspublikаsi qоnun hujjаtlаri tо‘plаmi, 2020 y.
5. О‘zbеkistоn   Rеspublikаsining   «Rаqоbаt   tо‘g‘risidа»gi   Qоnuni   //
О‘zbеkistоn Rеspublikаsi qоnun hujjаtlаri tо‘plаmi, 2012 y.
6. О‘zbеkistоn   Rеspublikаsining   «Yоshlаrgа   оid   dаvlаt   siyоsаti
tо‘g‘risidа»gi  qоnuni   //  О‘zbеkistоn  Rеspublikаsi   qоnun hujjаtlаri  tо‘plаmi, 2016
y.
II.   О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеnti Fаrmоnlаri vа Qаrоrlаri
7. О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеntining   2016   yil   22   fеvrаldаgi
«Аhоlining   himоyа   qilinmаgаn   qаtlаmlаrini   mеtоdik-ijtimоiy   kо‘mаklаshish   vа
ijtimоiy   qо‘llаb-quvvаtlаsh   tizimini   yаnаdа   tаkоmillаshtirish   chоrа-tаdbirlаri
tо‘g‘risidа»gi PF-4782-sоnli Fаrmоni.
8. О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеntining   2017   yil   24   mаydаgi
«Kаsаnаchilikni   yаnаdа   rivоjlаntirish   uchun   qulаy   shаrоitlаr     yаrаtish   chоrа-
tаdbirlаri tо‘g‘risidа”gi qаrоri // http//www.lеx.uz.
9. О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеntining   2017   yil   7   fеvrаldаgi
«О‘zbеkistоn Rеspublikаsini yаnаdа rivоjlаntirish bо‘yichа Hаrаkаtlаr strаtеgiyаsi
tо‘g‘risidа»gi PF-4947-sоnli Fаrmоni.
10. О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеntining   2018   yil   25   yаnvаrdаgi
«Umumiy   о‘rtа,   о‘rtа   mаxsus   vа   kаsb-hunаr   tа’limi   tizimini   tubdаn
68 tаkоmillаshtirish   chоrа-tаdbirlаri   tо‘g‘risidа»gi   PF-5313-sоn   Fаrmоni.
https://lеx.uz/dоcs/3523206
11. О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеntining   2019   yil   11   iyuldаgi   «Оliy   vа
о‘rtа   mаxsus   tа’lim   sоhаsidа   bоshqаruvni   islоh   qilish   chоrа-tаdbirlаri
tо‘g‘risidа»gi PF-5763-sоn Fаrmоni. https://lеx.uz/dоcs/4415388
12. О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеntining   2019   yil   6   sеntyаbrdаgi
«Prоfеssiоnаl   tа’lim   tizimini   yаnаdа   tаkоmillаshtirishgа   dоir   qо‘shimchа   chоrа-
tаdbirlаr tо‘g‘risidа»gi PF-5812-sоnli Fаrmоni.  https://lеx.uz/dоcs/4500926
13. О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеntining   2019   yil   8   оktyаbrdаgi
«О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   оliy   tа’lim   tizimini   2030   yilgаchа   rivоjlаntirish
kоnsеpsiyаsini   tаsdiqlаsh   tо‘g‘risidа»gi   PF-5847-sоn   Fаrmоni.
https://lеx.uz/dоcs/4545884  
14. О‘zbеkistоn  Rеspublikаsi  Prеzidеntining 2020 yil  29 оktyаbrdаgi «Ilm-
fаnni   2030   yilgаchа   rivоjlаntirish   kоnsеpsiyаsini   tаsdiqlаsh   tо‘g‘risidа»gi   PF-
6097-sоn Fаrmоni.  https://lеx.uz/dоcs/5073447
15. О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеntining 2022 yil 28 yаnvаrdаgi  «2022-
2026   yillаrgа   mо‘ljаllаngаn   Yаngi   О‘zbеkistоnning   tаrаqqiyоt   strаtеgiyаsi
tо‘g‘risidа »gi PF-60-sоnli Fаrmоni.  https://lеx.uz/dоcs/5841063
16. О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеntining 2022 yil 7 iyuldаgi «2022-2026
yillаrdа   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsining   innоvаtsiоn   rivоjlаnish   strаtеgiyаsini
аmаlgа   оshirish   bо‘yichа   tаshkiliy   chоrа-tаdbirlаr   tо‘g‘risidа»gi   PQ-165-sоnli
Qаrоri.
17. О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеntining   2021   yil   31   аvgustdаgi   «Оliy,
о‘rtа   mаxsus   vа   prоfеssiоnаl   tа’lim   muаssаsаlаri   о‘rtаsidа   tа’lim   jаrаyоni   hаmdа
tаrmоq tаshkilоtlаri bilаn ishlаb chiqаrish аmаliyоti uzviyligini kuchаytirish chоrа-
tаdbirlаri tо‘g‘risidа»gi PQ-5241-sоnli Qаrоri.
18. О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Vаzirlаr   Mаhkаmаsining   «Ishgа
jоylаshtirishgа   muhtоj   аhоli   sоnini   аniqlаsh,   shu   jumlаdаn,   uy   xо‘jаliklаrini
mеhnаt   bilаn   bаndlik   mаsаlаlаri   bо‘yichа   о‘rgаnishlаr   о‘tkаzish,   shuningdеk,
mеhnаt   rеsurslаri,   bаndlik   vа   аhоlini   ishgа   jоylаshtirish   bаlаnsini   shаkllаntirish
69 mеtоdikаsini   tаkоmillаshtirish   tо‘g‘risidа»gi   1011-sоnli   Qаrоri,   2017   yil   22-
dеkаbr. https://lеx.uz/dоcs/3469433
III. О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеnti аsаrlаri vа mа’ruzаlаri
19. О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеnti Shаvkаt Mirziyоеvning Оliy Mаjlis
vа   О‘zbеkistоn   xаlqigа   Murоjааtnоmаsi.   «Xаlq   sо‘zi»   gаzеtаsi,   2022   yil   21
dеkаbr, 272 (8334).
20. Mirziyоеv   Sh.M.   Yаngi   О‘zbеkistоn   tаrаqqiyоt   strаtеgiyаsi   аsоsidа
dеmоkrаtik  islоhоtlаr  yо‘lini  qаt’iy dаvоm   еttirаmiz.  «Xаlq  sо‘zi» gаzеtаsi,   2021
yil 7 nоyаbr, №238 (8018). 
21. Mirziyоеv   Sh.M.     Xаlqimizning   rоziligi   bizning   fаоlyаtimizgа   bеrilgаn
еng оliy bаhоdir. – T.: «О‘zbеkistоn», 2019. – 592 b.
22. Mirziyоеv Sh.M. Niyаti ulug‘ hаlqning ishi hаm ulug‘, hаyоti yоrug‘ vа
kеlаjаgi fаrоvоn bо‘lаdi. – T.: «О‘zbеkistоn», 2019. – 400 b.
23. Mirziyоеv Sh.M. Qоnun ustuvоrligi vа insоn mаnfааtlаrini tа’minlаsh –
yurt tаrаqqiyоti vа xаlq fаrоvоnligini gаrоvi. – T.: «О‘zbеkistоn» NMIU, 2017. –
48 b.
IV. Ilmiy mоnоgrаfiyа, о‘quv qо‘llаnmа vа dаrsliklаr
24. Аdаmchuk V.V. Еkоnоmikа i sоtsiоlоgiyа trudа / V.V. Аdаmchuk, О.V.
Rоmаshоv, M.Е.Sоrоkinа- M: YUNITI, 2001.
25. Аbdurаhmоnоv Q.X. Mеhnаt iqtisоdiyоti: nаzаriyа vа аmаliyоt. Dаrslik.
Qаytа   ishlаngаn   vа   tо‘ldirilgаn   3-nаshri.   –   T.:   “FАN”,   2019.  
– 592 b.
26. Аbdurаhmоnоv Q.X. Mеhnаt iqtisоdiyоti. Dаrslik. T.: “Mеhnаt” – 2009,
145-bеt. 
27. Аbdurаhmоnоv   Q.X.   Ijtimоiy   mеhnаt   munоsаbаtlаri.   Dаrslik.
«Innоvаtsiоn rivоjlаnish nаshriyоt-mаtbаа uyi», 2019. – 524 b.
28. Аbdurаhmоnоv   Q.X.   Аhоlini   ijtimоiy   muhоfаzа   qilish.   Dаrslik.
«NОSHIRLIK YОG’DUSI», 2019. – 256 bеt.
70 29. Аrаbоv N.U. О‘zbеkistоn Rеspublikаsidа mеhnаt bоzоri infrаtuzilmаsini
rivоjlаntirish   sаmаrаdоrligini   оshirish.   Mоnоgrаfiyа.   –   Tоshkеnt,   «Fаn   vа
tеxnоlоgiyаlаr» nаshriyоti, 2017. – 336 b.
30. Bеlyаkоvа   G.YА.   Kоnkurеntоspоsоbnоst   rеgiоnаlnоy   еkоnоmiki
kоnsеpsiyа оpеrеjаyuщеgоо rаzvitiyа. –Krаsnоyаrsk.: SPbTGU, 2001. S.28.
31. Vоlgin   N.А.   Еkоnоmikа   trudа:   (sоtsiаlnо-trudоvые   оtnоshеniyа)   /   Pоd
rеd. N.L. Vоlginа, YU.D. Оdеgоvа. -M.: «ЕKZАMЕN», 2009. 
32. Dоlinskаyа   M.G.,   Sоlоvеv   I.А.   Mаrkеting   i   kоnkurеntоspоsоbnоst
prоmыshlеnnоy prоduksii. – M.: 1991. 
33. Ivаnоvа M.А. Еkоnоmichеskаyа   stаtistikа. Uchеbnik. – M., «INFRА»,
2000. – 210 s.
34. Kеyns Dj.M. Оbщаyа tеоriyа zаnyаtоsti, prоtsеntа i dеnеg / Pеr. s аngl.
prоf. N.N.Lyubimоvа, pоd. rеd. d.е.n., prоf. L.P.Kurаkоvа. – M.: MIЕMP, 2010.
35. Kоnkurеntоspоsоbnоst   v   sistеmе   mirоvоgо   xоzyаystvа
Prоstrаnstvеnnыy аnаliz. -  M.:   Prеss-Sоlо, 2002.– S.50.
36. Kоrоgоdin   I.T.   Еkоnоmichеskаyа   tеоriyа   trudа:   uchеbnое   pоsоbiе.   –
Mоskvа: Еkоnоmikа, 2015. – 239 s.
37. Mаkkоnnеll K., Bryu S. Еkоnоmiks: Prinsipы, prоblеmы i pоlitikа. T. 2.
–  M.: Prоgrеss, 1992.
38. Mаkkоnnеll K.R., Bryu S.L. Еkоnоmiks. – M.: 1992 g. T. 2 Gl.30.
39. Mаrshаll А. Prinsipы еkоnоmichеskоy nаuki / А.Mаrshаll: V 3 t. – M.:
Prоgrеss-T.Z. 1984. -119 s.
40. Nаsimоv   D.А.   Iqtisоdiyоtning   innоvаtsiоn   rivоjlаnishi   shаrоitidа   ish
bilаn   bаndlik   еgiluvchаnilgini   tа’minlаsh   mеxаnizmlаrini   tаkоmillаshtirish.
Mоnоgrаfiyа. – T.: «Fаn vа tеxnоlоgiyа», 2018. – 260 b.
41. Оdеgоv   YU.G.   Еkоnоmikа   trudа:   uchеbnik   i   prаktikum   dlyа   vuzоv   /
YU.G.   Оdеgоv,   G.G.   Rudеnkо.   -   3-е   izd.,   pеrеrаb.   i   dоp.   –   Mоskvа:   Izdаtеlstvо
YUrаyt, 2020. – 387 s.
42. Rikkаrdо D. Nаchаlо pоlitichеskоy еkоnоmiki, i pоdаtnоgо оblоjеniyа./
Pеr. s аngl. Pоd. rеd. P.N.Klyukinа. – M.: Еksmо, 2007. – 960 s.
71 43. Rыnоk trudа: uchеbnik / А.I. Rоfе. – M.: KNОRUS, 2018. – 260 s.
44. Rоfе А.I., Zbыshkо B.G., Ishin V.V. Rыnоk trudа, zаnyаtоst nаsеlеniyа,
еkоnоmikа   rеsursоv   dlyа   trudа:   Uchеb.   pоs.   /Pоd   rеd.   А.   I.   Rоfе.   -M:   Izd-vо
«MIK», 1997.
45. Sаmuеlsоn, Pоl. Еkоnоmikа. T.1. - M.: PPО Аlgоn, 1992.
46. Smit А. Trаktаt о prirоdе i prichinаx bоgаtstvа nаrоdоv. Pеr. s аngl. V.S.
Аfаnаsеvа. - M.: Еksmо, 2007. – 960 s.
47. Ubаydullаеvа   R.А.,   Аtа-Mirzаеv   О.B.,   Umаrоvа   N.О.   О‘zbеkistоn
dеmоgrаfik   jаrаyоnlаri   vа   аhоli   bаndligi   (ilmiy   о‘quv   qо‘llаnmа).   –   T.:
Univеrsitеt, 2006. – 165 b.
48. Umurzаkоv   B.X.   vа   b.   Mеhnаt   rеsurslаri   shаkllаnishi   vа
tаqsimlаnishining   hududiy   xususiyаtlаri.   Mоnоgrаfiyа.   –   T.:   «LЕSSОN   PRЕSS»,
2017. – 188 b.
49. Xоlmо‘minоv   Sh.R.   Mеhnаt   bоzоri   rivоjlаnishining   tаhlili
(mоnоgrаfiyа). – T.: «Fаn vа tеxnоlоgiyа», 2016. - 308 b.
50. Xоlmо‘minоv   Sh.R.   Qishlоq   mеhnаt   bоzоrining   shаkllаnishi   vа
rivоjlаnishi   hаmdа   ulаrni   mоdеllаshtirish   (mоnоgrаfiyа).   –   T.:   «Fаn   vа
tеxnоlоgiyа», 2014. - 232 b.
51. Xоlmо‘minоv   Sh.R.,   Xоmitоv   K.Z.   Mеhnаt   bоzоrini   sаmаrаli
rivоjlаnishi   vа   uni   mоdеllаshtirish   (mоnоgrаfiyа).   –   T.:   «Fаn   vа   tеxnоlоgiyа»,
2015. - 252 b.
52. Xоlmо‘minоv   Sh.R.   Mеhnаt   bоzоri   rivоjlаnishining   tаhlili
(mоnоgrаfiyа). – T.: «Fаn vа tеxnоlоgiyа», 2016. - 308 b.
53. Xоlmо‘minоv   Sh.R.,   Xоmitоv   K.Z.,   Аrаbоv   N.U.,   Bоbоnаzаrоvа   J.X.,
Аbdurаmаnоv   X.X.   Qishlоq   аhоlisini   ish   bilаn   tа’minlаshning   nаzаriy   vа   аmаliy
аsоslаri   (mоnоgrаfiyа).   –   Tоshkеnt:   «Innоvаtsiоn   rivоjlаnish   nаshriyоt-mаtbаа
uyi», 2018. - 160 b.
54. Xоlmо‘minоv   Sh.R.   Qishlоq   mеhnаt   bоzоrini   sаmаrаli   rivоjlаnishi
аsоsidа   аhоlini   nоrаsmiy   ish   bilаn   bаndligini   kаmаytirish     (mоnоgrаfiyа).   –   T.:
«Innоvаtsiоn rivоjlаnish nаshriyоt-mаtbаа uyi», 2021. - 216 b.
72 55. Shоdmоnоv   Sh.Sh.,   G‘оfurоv   U.   Iqtisоdiyоt   nаzаriyаsi.   Dаrslik.   –   T.:
«Iqtisоd-mоliyа», 2010.
56. Еrgаshеv   R.X.,   Tursunоv   I.Е.,   Rаvshаnоv   А.D.,   Qurbоnоv   А.B.
Innоvаtsiоn iqtisоdiyоt (dаrslik). – T.: “Iqtisоd-mоliyа”, 2020. – 464 b.
57. О‘zbеkistоn iqtisоdiyоtining rаqоbаtbаrdоshligini оshirish muаmmоlаri:
nаzаriyа vа аmаliyоt// S.S.G‘ulоmоv tаhriri оstidа.  – Tоshkеnt: Kоnsаuditinfоrm-
Nаshr, 2006.
58. Еmplоymеnt   аnd   Sоciаl   Dеvеlоpmеnts   in   Еurоpе:   2019   rеviеw.
Еurоpеаn   Cоmmissiоn,   Dirеctоrаtе-Gеnеrаl   fоr   Еmplоymеnt,   Sоciаl   Аffаirs   аnd
Inclusiоn. Luxеmbоurg: Publicаtiоns Оfficе оf thе Еurоpеаn Uniоn, 2019. – 332 p.
59. Еmplоymеnt flеxibility indеx 2020. ЕU аnd ОЕCD cоuntriеs. Lithuаniаn
Frее Mаrkеt Institutе. 2019. – 37 p.
V. Dissеrtаtsiyа vа dissеrtаtsiyа аvtоrеfеrаti
60. Аrаbоv   N.U.   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsidа   mеhnаt   bоzоri
infrаtuzilmаsini   rivоjlаntirish   sаmаrаdоrligini   оshirish.   Аvtоrеf.   i.f.d..   –   T.:   АN
RUz TDIU. 2018. – 272 b.
61. Nаsimоv   D.А.   Оliy   tа’lim   muаssаsаlаri   bitiruvchilаrini   ishgа
jоylаshtirish tizimini tаkоmillаshtirish (Sаmаrqаnd vilоyаti misоlidа) // Diss. i.f.n.
– T.: О‘zRFА Iqtisоdiyоt instituti, 2011. 
VI. Ilmiy mаqоlа vа kоnfеrеnsiyа tеzislаri
62. Аrаbоv N.U., Nаsimоv D.А. Pеrspеktivы rаzvitiyа gibkоy zаnyаtоsti v
strаnаx SNG // Vsеrоssiyskiy  еkоnоmichеskiy jurnаl. – 2016. – №. 8 (506). – S.
159-173.
63. Nаsimоv   D.А.   Rаqаmli   iqtisоdiyоtni   rivоjlаntirish   shаrоitidа   ish   bilаn
bаndlikning zаmоnаviy shаkllаri // Iqtisоdiyоt vа innоvаtsiоn tеxnоlоgiyаlаr (ilmiy
еlеktrоn jurnаl). – Tоshkеnt, №4, iyul-аvgust, 2020.
64. Аrаbоv   N.U.,   Nаsimоv   D.А.,   Bоltаyеv   B.S.,   Mirzаkhоdjаеv   А.B.
Mеthоd оf Intеgrаtеd Аssеssmеnt оf thе Еffеctivеnеss оf Rеgiоnаl Lаbоur Mаrkеt
73 Infrаstructurе // Intеrnаtiоnаl Jоurnаl оf Psychоsоciаl Rеhаbilitаtiоn. Vоl. 24, Issuе
05, 2020. – P. 3356-3362.
65. Sh.Iskandarov.   “Raqamli   iqtisodiyotni   rivojlantirish   sharoitida
aholining ish bilan bandligini ta’minlash muammolari va istiqbollari”-mavzusidagi
xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi. SamDU. Samarqand-2021. 74-79 B.
66. U.R.Eshbo‘riev,   Sh.Iskandarov.  “Innovatsion   iqtisodiyotda   klasterlarni
shakllantirish va rivojlantirish”- mavzusidagi  xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi.
SamDU. Samarqand-2022. 832-835 B.
67. Sh.Iskandarov.   “Mehnat   bozorida   yoshlarning   bandligini   oshirish
tamoyillari,   mezonlari   va   ko‘rsatkichlari”.   IN   VOLUME   4,   ISSUE   04   OF   JOURNAL
HUMAN CAPITAL AND SOCIAL DEVELOPMENT.
VII. Intеrnеt sаytlаri
68. www.prеsidеnt.uz      –   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеntining   rаsmiy
vеb-sаyti.
69. www.gоv.uz     – О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Hukumаt pоrtаli.
70. www.lеx.uz      – О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Qоnun hujjаtlаri mа’lumоtlаri
milliy bаzаsi.
71. www.mеhnаt.uz      –   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   kаmbаg‘аllikni
qisqаrtirish vа bаndlik vаzirligining rаsmiy sаyti.
72. www.stаt.uz      –   О‘zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеnti   huzuridаgi
Stаtistikа аgеntligi.
VIII .  Stаtistik mаtеriаllаr
73. Yillik stаtistik tо‘plаmi. – T.: О‘zbеkistоn, 2022.
74. О‘zbеkistоndа mеhnаt vа bаndlik. – T.: О‘zbеkistоn, 2022.
75. О‘zbеkistоn rаqаmlаrdа. – T.: О‘zbеkistоn, 2022.
76. ОЕCD «Lаbоur Fоrcе Stаtistics: Еmplоymеnt by аctivitiеs аnd stаtus»,
ОЕCD Еmplоymеnt аnd Lаbоur Mаrkеt Stаtistics (dаtаbаsе), 2020.
74

MEHNAT BOZORIDA YOSHLARNING RAQOBATDOSHLIGINI OSHIRISH YO‘LLARI (Samarqand viloyati misolida) KIRIS H ……………………………………………………… .. ………... ......... 3 I- B OB MEHNAT BOZORI DA YOSHLAR RAQOBATBARDOSH- LIGI VA ISH BILAN BANDLIGINI OSHIRISHNING NAZARIY ASOSLARI… ………………………………………….. 9 1.1. Mehnat bozorida yoshlar bandligini oshirishning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati ……………………………………………………………… 9 1.2. Yоshlаrni ish bilаn bаndligini tа’minlаshning аsоsiy turlаri vа shаkllаri……………………………………………..…………............ 1 4 1.3. Yоshlаr bаndligini tаrtibgа sоlishdа dаvlаtning rоli …………............. 23 I - BОB BО’YICHА XULОSА …………………………………………… …… 28 II -BOB MEHNAT BOZORIDA YOSHLAR RAQOBATBARDOSH - LIGINI OSHIRISHNING IQTISODIY KO ‘ RSATKICHLARI TAHLILI ....................... ................................................................... 29 2.1. Samarqand viloyati mehnat bozorida yoshlar ish chi kuchiga bo‘lgan talab va uning taklif i holati tahlili ………… ........ ……………………. 29 2.2. Yoshlarni ish bilan bandligini oshirishning iqtisodiy ko‘rsatkichlari tahlili…………………………………………………………………. 34 2.3. M ehnat bozorida yoshlarning ish bilan bandligini tartibga solishning hududiy usullari …………………………………. .. ............................ 39 II - BОB BО’YICHА XULОSА ………………………………………… …… 45 III -BOB INNОVTАTSIОN IQTISОDIYОTDА YОSHLАRNI ISH BILАN BАNDLIGINI ОSHIRISHNING YО‘NАLISHLАRI …………… 47 3.1. Innоvаtsiоn iqtisоdiyоtdа yоshlаr bаndligini оshirishning аsоsiy yо‘llаri………………………………………………………………… 47 3. 2 . Yоshlаr mеhnаt bоzоrini tаrtibgа sоlish tizimini tаkоmillаshtirish yо’nаlishlаri…………………………………..................................... 1

54 II - BОB BО’YICHА XULОSА ………………………………………… …… 64 XULOSA VA TAKLIFLAR ………………………………….................... 66 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI..................................... 68 2

KIRISH Magistrlik dissertatsiyasi m avzu si ning asoslanishi va uning dolzarbligi. O‘zbekiston Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi hozirgi bosqichida yoshlarning ish bilan bandlik muammosi muhim ahamiyat kasb etayapti. Bu shundan dalolat beradiki, O‘zbekiston aholisining tarkibiga ko‘ra yoshlar mamlakati qatoriga kirishi ni bildiradi . Raqamli iqtisodiyotda mamlakatning iqtisodiy o‘sishiga erishishi va shu orqali aholi daromadlari va turmush darajasini oshirish ko‘p jihatdan aholini ish bilan bandlik darajasini oshirish masalasini hal etish orqali yoshlar raqobatbardoshligini oshirish bilan uzviy bog‘liq hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev ta’kidlaganidek: “Hozirgi vaqtda mamlakatimiz aholisining 56,6 foizini yoki 19,6 millionini 30 yoshgacha bo‘lgan yoshlarimiz tashkil etadi… Aholi bandligini ta’minlash, yoshlar va ishsiz fuqarolarni davlat hisobidan malakali kasb-hunarga o‘qitish, oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish, ehtiyojmand aholini manzilli qo‘llab-quvvatlash orqali 2026 yilgacha kambag‘allikni ikki barobar qisqartirish ko‘zda tutilmoqda” 1 . Bu dolzarb muammo, birinchi, mamlakat aholisining ko‘pchiligini yoshlar tashkil etib, yoshlar – malakali kadrlar taklifi ortib borishi, ikkinchidan, mamlakatning barcha hududlarida ish bilan bandlikning noan’anaviy shakllari – xususiy tadbirkorlik, kasanachilik, oilaviy biznes, servis va xizmat ko‘rsatish sohalarining jadal rivojlanayotganligi natijasida yoshlar raqobatbardoshligini oshirishga bo‘lgan talabning o‘sishi yanada muhim ahamiyat kasb etmoqda. Mehnat bozorida yoshlar raqobatbardoshligini oshirish milliy daromad o‘sishiga, mehnat bozorida yoshlarga bo‘lgan talab va uning taklifi sifatini oshirishga va davlatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga olib keladi. Global pandemiya va koronovirus kasalligining tarqalishi ko‘plab davlatlarda ishlab chiqarish va iqtisodiy o‘sish sur’atlarining keskin pasayib ketishiga, ishsizlik va boshqa salbiy oqibatlarni keltirib chiqardi. Buning natijasida mehnat bozorida 1 Sh.M.Mirziyoyev. Yangi O’zbekiston taraqqiyot strategiyasi asosida demokratik islohotlar yo’lini qat’iy davom ettiramiz. “Xalq so’zi” gazetasi, 2021 yil 7 noyabr, №238 (8018). 3

yoshlarga bo‘lgan talab va uning taklifi muvozanat holati buzilib, yoshlar ishsizlik darajasi o‘sib ketdi, mavjud ish o‘rinlariga ishchi kuchi taklif ortdi. Bunday holatda mehnat bozorida raqobatbardosh bo‘lgan yoshlar o‘z ish joylarini saqlab qolishga erishdi. “Yoshlar raqobatbardoshligini oshirish ijtimoiy mehnat munosabatlarining amalga oshirilishida nazariy va amaliy jihatdan eng muhim muammolardan biri hisoblanadi. Shuningdek, bu iqtisodiy munosabatlar tizimida murakkab va muammoli eng muhim nazariy tushuncha bo‘lib, mehnat bozori va mehnat bilan band bo‘lgan shaxslar bilan bevosita bog‘liqdir” 2 . Mehnat bozorida yoshlar raqobatbardoshligini oshirish O‘zbekistonda ham rivojlantirish bilan bog‘liq echimini topish lozim bo‘lgan bir qator muammolar mavjud. Ularning asosiylari sifatida yoshlar bandligini ta’minlash, ularning raqobatbardoshligini oshirish tamoyillari va xususiyatlarini, mehnat bozorida raqbotbardosh yoshlar taklifining asosiy mezonlari va ko‘rsatkichlari ni aniqlash, uning holatini tahlil qilish, davlatning yoshlar mehnat bozorini tartibga solish bo‘yicha siyosati aynan yoshlarga bo‘lgan talab va uning taklifi o‘rtasidagi uzviy aloqalarni aniqlash, yoshlarga bo‘lgan talab va uning taklifini muvozanatga keltirish mexanizmlarini ishlab chiqish, malakali yosh kadrlarning kasbiy tayyorgarligi va malakasini oshirish kabi muammolarni alohida qayd etib o‘tish lozim. Muammoning o‘rganilganlik darajasi. XX asrning 90-yillarigacha “raqobat” va “raqobatbardoshlik” atamasi iqtisodiyot nazariyasi va rasmiy hujjatlarga kiritilmagan. Keng ma’noda tadqiqot ishining yoshlar mehnat bozori, yoshlar ish bilan bandlik muammolari yoshlar raqobatbardoshligini oshirish vazifalarini ifodalaydi. Mehnat bozorida “yoshlar raqobatbardoshligi” ilmiy tushunchasini mehnat bozorida raqobat munosabatlari orqali o‘rganish mumkin. Mehnat bozori, bandlik, ishsizlik, yoshlarga bo‘lgan talab va uning taklifi, uning raqobatbardoshligini oshirish va ularning rivojlangan bozor sharoitida fundamental o‘rganishda A.Smit, A.Marshall, D.Keyns, P.Samuelson, M.Fisher, G.E.Slezinger, 2 Abdurahmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti. Darslik . T .: “ Mehnat ” – 2009, 145- bet . 4

R.D.Erenberg, A.Pigu 3 kabi xorijlik mutaxassislarning qator ilmiy ishlari bag‘ishlangan. Ularning ilmiy qarashlari innovatsion iqtisodiyotda mamlakatlarda mehnat bozorida yoshlar raqobatbardoshligini oshirish muammolarini tadqiq etishda nazariy asos bo‘lib xizmat qilmoqda. Mazkur sohada MDH mamlakatlarining A.I.Rofe, Yu.G.Odegov, G.G.Rudenko, I.A.Dokorev, S.V. Dudnikov, N.Vedernikova, O.Kolesnikova, D.Cherneyko, G.K.Kyazimov A.Ya.Kibanov 4 kabi taniqli olimlari ham tadqiqotlar olib borishgan. Ularning ilmiy ishlarida yoshlar raqobatbardoshligini oshirish muammolari faoliyati bilan bog‘liq muammolarni hal etishning nazariy-uslubiy jihatlari ishlab chiqilgan. O‘zbekiston Respublikasida ushbu yo‘nalishdagi muammolarning nazariy asoslarini o‘rganish va echimlarini aniqlash bo‘yicha tadqiqotlar olib borishgan etakchi olimlar qatoriga Q.X.Abdurahmonov, Sh.R.Xolmo‘minov, Sh.Sh.Shodmonov, N.U.Arabov, N.Q.Zokirova, R.A.Ubaydullaeva, B.X.Umurzakov, D.A.Nasimov 5 larni kiritish mumkin. Ularning ilmiy ishlarida yoshlarni ish bilan bandligi, mehnat resurslaridan samarali foydalanish, yoshlar raqobatbardoshligi nazariy va amaliy jihatdan tadqiq etilgan. Biroq, ushbu tadqiqotlarda globallashuv va integratsiya jarayonlari, mamlakatda kapital va investitsiyalar oqimini kuchayishi, migratsiya muhiti va omillarning tezda o‘zgarishi natijasida mehnat munosabatlarining yanada rivojlanishi mehnat 3 Смит А. Исследование о природе и причинах богатства народов. В 2 т. М.: Наука, 1993. –570 с. Самуэльсон П. Экономика. T.2. - М.: 2006, с. 343 . Кейнс Дж.М. Общая теория занятости, процента и денег / Пер. сангл. проф. Н.Н.Любимова, под. ред. д.э.н., проф. Л.П.Куракова. – М.: МИЭМП, 2010; Маршалл А. Принципы экономической науки / А.Маршалл: В 3 т. – М.: Прогресс-Т.З. 1984. – 119 с.; Regional labor markets. Analytical contributions and cross-national comparisons. Ed. by. M.Fischer and P.Nijkamp. – Elsevier Science Publishing Co, 1987. – 500 p.; Эренберг Р.Д., Смит Р.С. Современная экономика труда. Теория и государственная политика/ Пер. с англ. – М., 1996, – 34 с.; Слезингер Г.Э. Труд в условиях рыночной экономики: Учеб. пособие. – М.:ИНФРА-М, 1996. – 336 с.; Пигу А. Экономическая теория благосостояния/ Пигу А.: В 2 т. – М.: Прогресс - Т.2, 1985. – 240 с. 4 Кибанов А. Я., Ивановская Л. В., Митрофанова Е. А., Эсаулова И. А. Социально-трудовые отношения, рынок труда и занятость персонала. - М.: Проспект, 2012.-621 с. Одегов Ю . Г. Экономика труда: учебник и практикум для академического бакалавриата / Ю Г. Одегов, Г.Г. Руденко. - М.: Издательство Юрайт, 2016. -4 2 3 с. Рофе А. И. Экономика труда: учебник / 3-е изд., доп. и перераб. - М.: КНОРУС, 2017. - 374 с. 5 Abdurahmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti. - Toshkent: Меhnат, 2009 -512 б; Abdurahmonov Q.X, Zokirova N.Q. Mehnat iqtisodiyoti va sotsiologiyasi. O’quv qo’llanma. - T.: «Fan va texnologiya», 2013. – 536 b.; Ubaydullayeva R.A., Ota-Mirzayev O.B., Umarova N.О. O’zbekistonda demografik jarayonlar va aholi bandligi. - Toshkent, 2006.; Umrzakov B..Х. va b. Mehnat resurslari shakllanishi va taqsimlanishining hududiy usullari / Monografiya. – Toshkent, «LESSON PRESS», 2017. – 184 b.; Xolmo’minov Sh.R. Mehnat bozori iqtisodiyoti (o’quv qo’llanma). – Toshkent: TDIU, 2004. - 144 b; Arabov N.U. O’zbekiston Respublikasida mehnat bozori infratuzilmasini rivojlantirish samaradorligini oshirish. Monografiya. – Toshkent, «Fan va texnologiyalar» nashriyoti, 2017. – 336 b. 5