SHARE BOOKS AXBOROT ALMASHINUV ILOVASINI ISHLAB CHIQISH

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

3438.7177734375 KB

Скачать

SHARE BOOKS AXBOROT ALMASHINUV ILOVASINI ISHLAB
CHIQISH
MUNDARIJA

KIRIS H 3
I bob O‘ZBEKISTONDA ANDROID TIZIMIDA ISHLOVCHI
DASTURLARNI ISHLAB CHIQISHNING HOZIRGI
KUNDAGI O‘RNI
1 Android tizimida ishlovchi milliy dasturlar ishlab chiqishning
ahamiyati …………………………………………………………. 5
2 Android tizimida ishlovchi milliy resurslar tahlili ……………… 8
II bob ANDROID OPERATSION TIZIMI UCHUN MOBIL
ILOVALARNI YARATISH VOSITALARI
1 Android operatsion tizimida dasturlash uchun muhitni tanlash … 12
2 Android operatsion tizimi arxitekturasi ………………………… 38
III bob SHARE BOOKS MOBIL ILOVASI
1 Mobil ilova imkoniyatlari………………………………………… 43
2 Yaratilgan mobil ilova tavsifi ……………………………………. 46
IV bob HAYOT FAOLIYAT XAVFSIZLIGI
1 Xavfsizlik muammolari ………………………...………………… 50
2 Favqulodda holatlarda xavfsizlik tadbirlarini rejalashtirish ..……. 52
3 Favqulodda holatlar oqibatlarini bartaraf
etish …………………..... 55
4 Barqaror rivojlanish shartlari va xavfsizlik masalalari ….…….... 57
XULOSA …..................................................................................... 59
Foydalanilgan adabiyotlar
ro’yxati ………………………………... 60
1

KIRIS H
Mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotni faol rivojlantirish, barcha tarmoqlar
va sohalarda, eng avvalo, davlat boshqaruvi, ta’lim, sog‘liqni saqlash va qishloq
xo‘jaligida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish
bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Xususan, elektron
hukumat tizimini takomillashtirish, dasturiy mahsulotlar va axborot
texnologiyalarining mahalliy bozorini yanada rivojlantirish, respublikaning barcha
hududlarida IT-parklarni tashkil etish, shuningdek, sohani malakali kadrlar bilan
ta’minlashni ko‘zda tutuvchi 220 dan ortiq ustuvor loyihalarni amalga oshirish
boshlangan.
Yuqorida keltirilgan loyihalar natijasida ko’plab faoliyatlar raqamlashtirilib
borilmoqda, shu jumladan yurtimizda kitobga bo’lgan e’tibor ham yuqori tezlikda
oshib bormoqda. Share books loyihasida ham ushbu faoliyatlarni online
raqamlashtirishni maqsad qilingan. Bu jarayonlarda yurtimizda olib borilayotgan
islohotlarda raqamlashtirishning o’rni yanada yuqori ekanligini ko’rishimiz
mumkin: “Huquq tizimining raqobatbardoshligini oshirish va iqtisodiyotning yangi
drayverlarini harakatga keltirish doirasida zamonaviy texnologiyalarga va raqamli
faoliyatga bo‘lgan talablarni qayta ko‘rib chiqish.” 1
Ishning dolzarbligi . Bugungi kunda ilm-fan jadal taraqqiy etayotgan,
zamonaviy axborot-kommunikasiya vositalari keng joriy etilgan jamiyatda barcha
fan sohalarida bilimlarning tez yangilanib borishi, ta’lim oluvchilar oldiga ularni
tez va sifatli egallash bilan bir qatorda, muntazam va mustaqil ravishda bilimlarni
egallash vazifasini qo‘ymoqda. Shuning uchun milliy istiqlol g‘oyasiga sodiq,
еtarli intellektual salohiyatga ega, ilm-fanning zamonaviy yutuqlari asosida
mustaqil fikr va mushohada yurita oladigan shaxslarni tarbiyalash hamda
raqobatbardosh, yuqori malakali kadrlarni tayyorlash masalasi elektron o‘quv-
uslubiy majmualarining yangi avlodini yaratishni talab qilmoqda.
1
O‘zbekiston respublikasi Prezidentining 28.02.2023 yildagi PF-27-son "2022 — 2026 yillarga
mo‘ljallangan yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasini «Insonga e’tibor va sifatli ta’lim yili»da
amalga oshirishga oid davlat dasturi to‘g‘risida"gi farmoni
2

Ta’lim oluvchilar uchun mustaqil bilim olish imkoniyatlarini oshirish,
ta’limning elektron axborot resurslarini shakllantirish va rivojlantirish uchun zarur
sharoitlarni yaratish ta’lim mazmunini takomillashtirishning zaruriy shartlaridan
biri sanaladi. Zamonaviy ta’lim tizimining asosini sifatli va yuqori texnologiyali
muhit tashkil etadi. Uning yaratilishi va rivojlanishi texnik jihatdan murakkab,
ammo bunday muhit ta’lim tizimini takomillashtirishga, ta’lim jarayoniga axborot
va kommunikasiya texnologiyalarini joriy etishga xizmat qiladi. Ayni vaqtda
bularning barchasi zamonaviy axborot-kommunikasiya texnologiyalarini tadbiq
etish bo‘yicha kelgusi yillarda amalga oshirishimiz zarur bo‘lgan keng ko‘lamli
chora-tadbirlar tizimidagi dastlabki qadamlar bo‘lib, bu ishlarni izchil davom
ettirishimiz lozim.
Ishning maqsadi. B itiruv malakaviy jamiyat ishtiroki va barqaror kitob
iste'molini rag'batlantirishda Book Share ilovasining ijtimoiy va iqtisodiy ta'sirini
ko'rib chiqish.
Ishning obyekti. Share Books ilovasi, uning funksionalligi, ishlab chiqishda
qo‘llanilgan texnologiyalar , servislar va dasturlar.
Ishning predmeti. Share books ilovasini ishlab chiqishda MVVM
arxitekturasi qo‘llanilgan va Clean code va SOLID prinsiplariga asoslangan .
Bitiruv malakaviy ishning hajmi va tuzilishi. Ishning hajmini kirish, 4 ta
bob, xulosa va adabiyotlar ro‘yxati tashkil qiladi.
1 - bobda O‘zbekistonda Android tizimida ishlovchi dasturlarni ishlab
chiqishning hozirgi kundagi o‘rni keltirilgan.
2 - bobda Android operatsion tizimi uchun mobil ilovalarni yaratish
vositalari tavsifi keltirilgan.
3 - bobda Share Books mobil ilovasi va undan foydalanish tavsifi keltirilgan.
Xulosa qismida bitiruv malakaviy ishida olingan asosiy natijalar va takliflar
keltirilgan.
Adabiyotlar ro‘yxati qismida bitiruv m a lakaviy ishini bajarishda
foydalanilgan asosiy adabiyotlar ro‘yxati keltirilgan.
3

I - BOB. O‘ZBEKISTONDA ANDROID TIZIMIDA ISHLOVCHI
DASTURLARNI ISHLAB CHIQISHNING HOZIRGI KUNDAGI O‘RNI
1.1 Android tizimida ishlovchi milliy dasturlar ishlab chiqishning
ahamiyati
“Raqamli O‘zbekiston - 2030” Konsepsiyasida “Mamlakatimizda raqamli
iqtisodiyotni faol rivojlantirish, barcha tarmoqlar va sohalarda, eng avvalo, davlat
boshqaruvi, ta’lim, sog‘liqni saqlash va qishloq xo‘jaligida zamonaviy axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish bo‘yicha kompleks chora-
tadbirlar amalga oshirilmoqda 2
” kabi masalalar asosida jamiyatimizda ko’plab
faoliyatkarni raqamlashtirishga va kitobga bo‘lgan e’tibor rag‘batlantirilmoqda.
Android (yunoncha so‘z bo‘lib, ikki bo‘g‘ini — «erkak» va «o‘xshash») -
odamsifat robot ma’nosini ifoda etadi. Balki mana shuning uchun Android
operatsion tizimi logotipida robot tasvirlangandir.
Android operatsion tizimining yaratilishi tarixi 2002-yillardan boshlangan.
Mana shu davrda Google korporatsiyasi yaratuvchilari E. Rubinning dasturiy
ishlanmalari to‘plami bilan qiziqib qoladilar. Dastlab mobil qurilmalar uchun yangi
operatsion tizimni yaratish loyihasi bilan katta maxfiylik ostida Android Inc.
Kompaniyasi shug‘ullangan, ushbu kompaniyani keyinchalik Google sotib oladi.
Android - Linux yadrosiga asoslangan kommunikatorlar, planshetli
kompyuterlar, elektron kitoblar, raqamli musiqa uskunalari, qo‘l soatlari, netbuklar
va smartbuklar uchun portativ (tarmoqli) operatsion tizimdir. Keyinchalik Google
Open Handset Alliance (OHA) alyansini tashkil qildi, u hozirda ham platformani
qo‘llab-quvvatlash va yanada rivojlantirish bilan shug‘ullanadi. Android Google
tomonidan ishlab chiqilgan kutubxona orqali qurilmani boshqaruvchi Java
ilovasini yaratishga imkon beradi. Android Native Development Kit Si va boshqa
tillarda yozilgan ilovalarni yaratadi [3].
2
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 05.10.2020 yildagi PF-6079-sonli "«Raqamli O‘zbekiston —
2030» strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi Farmoni //
Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 06.10.2020 y., 06/20/6079/1349-son;
4

2012-yilning uchinchi choragida sotilgan smartfonlarning 75 foizida
Android operatsion tizimi o‘rnatilgan [15].
Android operatsion tiziminig ustunliklari:
Ba’zi sharhlovchilar Android qator hollarda veb-syorfing, Google Inc. servislari
bilan mosligi kabi va boshqa xususiyatlari bilan o‘z raqobatchilaridan biri Apple
iOS kompaniyasiga qaraganda o‘zini yaxshi namoyon qilishini aytadilar. Android,
iOS ga nisbatan ochiq platforma hisoblanadi, bu holat unda ko‘proq funksiyalarni
amalga oshirishga imkon beradi;
- iOS va Windows Phone 7 dan farqli ravishda, Androidda fayllarni qabul
qilish va uzatishga ham imkon beruvchi Bluetooth oqimini to‘la amalga oshirish
mavjud. FTP-serverini, tarmoqqa ulanish nuqtasi rejimi (PAN xizmati) va
Bluetooth orqali guruhli birinchi darajali tarmoqni (GN xizmati) amalga oshirish
mavjud;
- Android-apparatlarida, odatda, USB va xotira kartalarini olmasdan turib
boshqa uzatish usullari tezlik cheklanishlaridan qat’iy nazar kompyuter fayllarini
tezlikda telefonga ko‘chirishga imkon beruvchi, MicroSD- kardrider mavjud;
bundan tashqari, iOS va Windows Phone 7 sinxronlashtirish dasturi (iTunes va
Zune), orqali amalga oshirishdan tashqari, biror-bir fayllarni telefonga/telefondan
to‘g‘ridan-to‘g‘ri uzatish mumkin emas, Android operatsion tizimidagi telefonlar
esa xotira kartasi fayllar tizimini USB mass storage device («fleshka») kabi uzatish
imkoniga e ga;
Avvaldan dasturni «tekshirilmagan manbalardan» (misol uchun, xotira kartasidan)
o‘rnatish taqiqlanishiga qaramay, ushbu cheklash apparat sozlashlarida doimiy
vositalar yordamida o‘chiriladi, bu holat esa internet-ulanishlarsiz dasturlarni
telefonlar va planshetlarga o‘rnatishga imkon beradi (misol uchun, Wi-Fi-ulanish
nuqtalariga ega bo‘lmagan va odatda juda qimmat turadigan mobil internetga pul
sarflashni istamaydigan foydalanuvchilar uchun), hamda barcha istaganlarga
Android uchun ilovalarni bepul yozish va o‘z apparatida test sinovlaridan o‘tkazish
imkonini beradi, shu bilan birga, iOS va Windows Phone 7 da hatto o‘z
5

dasturlarini tarqatish istagi bo‘lmaganda ham loyihachining qayd etish ro‘yxatini
sotib olishi kerak bo‘lardi;
Androiddan ARM, MIPS, x86 kabi turli apparatli platformalarda foydalanish
mumkin;
Ilovalar boshqa muqobil Google play magazinlari mavjud, misol uchun
Amazondan Appstore for Android, Opera Store, Yandex.Store[3].
Android operatsion tizimi uchun telefonlar ishlab chiqarish:
Hozirda bir qancha kompaniyalar Android uchun o‘z telefonini sotuvga
chiqarmoqda, masalan HTC kompaniyasining Dream, Magic, Droid hamda
Motorola kompaniyasining Motorola Droid telefonlaridir.
Motorola Droid chiqarilganidan so‘ng birinchi haftadayoq Motorola kompaniyasi
150000 ta telefonni sotishga ulgurdi.
Android grafik rejimi va animatsion muhiti qolgan iPhone, Windows mobile
sistemalari darajasiga ko‘tarish maqsadida shu sistemalarning dasturiy
ta’ m in o t i d a n An d r o i d d a ham ya ra t i l a b osh l a n di m a s al a n ― c o m pa s s .‖ S i z c o m pa s s ‖ i
9 9 $ l i k i P h o n d a uchra t m a s l i g i ng iz m u m kin l e k i n bu ni 99 $ li k Anroid telefonlariga
tekin yuklab olishingiz yoki standart o‘rnatilgan kompasdan foydalanishingiz
mumkin. Hozirgi kunda HTC Droid telefoni Amerikada 50$ ga arzonlashishga
ulgurdi. Shu kabi telefonlarning narxlari va xususuiyatlari jadvalda solishtirilgan.
Android operatsion tizimi uchun yaratilgan dasturlardagi qo‘shimcha qulayliklar:
Oddiy foydalanuvchi uchun yana ko‘plab dasturiy ta’minotlar yaratilgan bo‘lib
bular sizga bir qator qulayliklar yaratishga xizmat qiladi. Masalan, Quickpedia -
Wikipedia bilan ishlash uchun yaratilgan. Bunda dastur Wikipedia sahifasini
sizning telefon ekrani hajmiga moslashtirib ko‘rsatadi, siz ko‘rgan maqolaning
matnini xotiraga saqlab qo‘yish imkoniyati mavjud.
Life360 - sizga qaysidir butun rayon bo‘ylab ma’lumot uzatishga yoki qabul
qilishga yordam beradi, dastur ko‘proq tog‘lik hududlarda xatardan ogoh qilishda
kerak bo‘ladi masalan siz tog‘lik hududlarni o‘rganuvchi tadqiqotchisiz qishloqni
qor bosish xavfini hisoblab chiqib buning 70% aniqligiga ishonch hosil qildingiz
6

shunda dastur orqali butun qishloqdagi fuqarolarning mobil telefoniga
ogohlantirish uzatishingiz mumkin.
Locale - sizni har daqiqada bezovta qiladigan telefonni nazorat qiluvchi dastur
bo‘lib telefoningizni qaysi hududda qanday rejimda bo‘lishini belgilab qo‘yasiz,
natijada GPS orqali nazorat qilinayotgan telefoningiz belgilangan hududga
kirganda tebranish rejimida ishga tushadigan yoki qo‘ng‘iroq rejimida ishga
tushadigan bo‘ladi.[5]
Endilikda Android yana bir imkoniyatini taqdim qildi, ya’ni Microsoft Office 2007
Word, Excel va PowerPointda yaratilgan fayllarini o‘qish va ularni
telefoningizning o‘zida yaratishingiz uchun QuickOffice dasturi yaratildi, siz bu
dastur bilan bemalol Word, Excel va PowerPointda yaratilgan fayllarni o‘qib
ularga o‘zgartirishlar kiritib xotiraga saqlab qo‘yishingiz mumkin.
1.2 Android tizimida ishlovchi milliy resurslar tahlili
Hozirgi kunda har bir kishi o‘z mobil telefoniga ega va biz telefonlarning
rusumlari haqida ko‘p eshitganmiz. Telefonlarning rusumlariga qarab tanlaymiz va
narx ham shunga bog‘liq deb o‘ylaymiz. Mobil telefonning narxi bir jihatdan unda
ishlayotgan operatsion sistemaga ham bog‘liqdir. Telefonimizda ishlayotgan
dasturiy ta’minot nafaqat uning narxiga, balki telefonning boshqa xususiyatlari va
qulayliklarini ham belgilab beradi. Bugungi kunda mobil tizimlar sohasida
qo‘llanilayotgan asosiy dasturiy ta’minotlar Symbian, Windows Mobile, iPhod
systemasi, Android, Web OS va yana bir ochiq kodli yosh sistema Samsung
Electronics ning kechagina yaratilgan Bada sistemasi. Bugungi kunda juda tez
ommalashayotgan, mobil qurilmalar uchun yaratilgan ochiq kodli operatsion
sistema - Android tizimidir[6].
Android tarixi (Operatsion Sistemaning yaralishi va bosgan yo‘li) 1991-yil Linus
Torvalds boshlab bergan erkin va ochiq kodli operatsion sistemalar 2007 yilga
kelib telefonlarni ham egallay boshladi. Aslida bu qanday boshlangan edi? 2005-
7

yil iyul oyida Google kompaniyasi telefonlarga dastur ishlab berish bilan
shug‘ullanadigan Android Inc. nomli kichik kompaniyani sotib oladi.
Ushbu Android Inc. kompaniyasining asoschilaridan biri Andy Rubin bugungi
kunda Googlening mobil aloqalari bilan shug‘ullanuvchi bo‘limiga rahbarlik
qiladi. Andy Rubin Biznes haftaligi (B u s i n e ss W ee k ) gaz e t a s i ga be r g a n
i nte r v i uv s i d a : ― Ega si ni ya x sh i tushunadigan telefonlar yaratish uchun katta ehtiyoj
mavjud deb ta`kidlab o‘tgan edi. Buni qarangki haqiqatdan ham 2007 yilga kelib
‖
Google butun dunyoni hayratga solishga muvoffaq bo‘ladi, ya’ni xuddi shu yili u
Symbian, Windows mobile, iPhone sistemalari bilan raqobatlasha oladigan ya n gi
m obil s i s te m a g a a s os s o ld i. T ele f on operatsi on sistemalari (OS) yana bittaga
ko‘payiptida - deyishingiz mumkin. Haqiqatdan ham bittaga ko‘padi-yu ammo
ulardan butunlay farq qilar edi. Bu farq unig asosida Linux Kernel 2.6 dan
foydalanilganida edi. Ha endi Linux kompyuter yoki notebuklarda telefonlarda
ham mavjud. Shu tariqa 2007 yil noyabrda Google tomonidan tashkil etilgan Open
Handset Alliance (OHA) ommaga Google Androidning Software Developing
Kit(SDK)ni taqdim etdi. OHAga birinchilardan bo‘lib HTC, LG, Samsung, T-
mobile kabi kompaniyalar, keyinroq esa protsessorlar va chiplar bo‘yicha ishlovchi
QUALCOMM va Texas Instrumentslar a’zo bo‘lishdi. Hozirda OHAga 47 ta
dasturiy va texnik qismlar bilan ishlaydigan kompaniyalar a’zo bo‘lgan. 2008-yil
21-oktabrda programistlarni quvontiradigan voqea yuz berdi, ya’ni OHA
Androidni ochiq kodli deb e’lon qildi. Android OHA GPLv2 va Apache2.0
litsenziyalari ostida 1.5 versiyasi butun ommaga taqdim e tildi.
Hozirda O‘zbekistonda ham Android operatsion tizimi foydalanuvchilari
ko‘payib borayabti, lekin bu foydalanuvchilar uchun Android operatsion tizimida
ishlovchi, O‘zbek tilidagi milliy dasturlar еtishmovchiligini ko‘rishimiz mumkin.
Bitiruv malakaviy ish bajarish davomida bir necha o‘zbek tilida yaratilgan
dasturlarni ko‘rib chiqdim. Ular quyidagilar:
My Soliq - Mazkur mobil ilova orqali barcha soliq to‘lovchilar, jumladan,
jismoniy shaxslar, tadbirkorlar uchun foydali dasturlardan biri bo‘lib, unda soliq
8

qonunchiligiga oid yangiliklar, soliq organlari, normativ hujjatlar, tez-tez
beriladigan savollarga javoblar, soliqqa oid bahsli holatlarni ko‘rib chiqish va
boshqa ko‘plab ma’lumotlarni olish mumkin..
Click Up - Bir plastik kartadan boshqasiga pul o'tkazish. Pul o'tkazmasi,
shuningdek, CLICK foydalanuvchisiga telefon raqami, karta raqami bo'yicha,
shuningdek, ularning kartalari o'rtasida pul o'tkazish uchun so'rov mavjud.
Doctor Direct dasturi shifokorlar bilan online uchrashuvlar tashkil qilish.
Android operatsion tizimi uchun yaratilgan dasturiy qurilmalarning oziga xosligi
va xususiyatlari
Android dasturiy ta’minotini ishlab chiqishda Googlening Java biblatekalaridan,
mikroprotsessor kodi esa ARM arxitekturasida C dasturlash tilida va uni mashina
kodiga o‘girishda GCC kompilyatoridan foydalniladi. Android grafikasi va
animatsiya uchun ham ochiq kodli bo‘lgan OpenGL ES biblatekalaridan,
ma’lumotlarni saqlash va boshqarish uchun SQLitedan foydalanilgan. Sistema
MP3, MP4, MIDI, OGG, MPEG-4, WAV, formatidagi audio va video fayllarni
hamda JPEG, PNG, GIF, BMP farmatli suratlarni qo‘llab quvvatlaydi.
Androidning 1.5- versiyasida sizga YouTubega videolarni yuklash va ekranda
animatsion rejimda ishlash mumkin e di.
2009-yili 15 sentabrda taqdim qilingan Android 1.6 versida Google dasturiy
vositalari qo‘llanilgan bo‘lib, tezkor qidirish maqsadida ekranning yu qor is ida―
qui c k se a rch ‖ bo x j o y la sh ti r i l g a n . Yo zi sh ga erinadiganlar uchun esa tovush bilan
qidirish texnologiyalari qo‘llanilgan. 2010- yilning Oktabrida Android 2.0 ommaga
taqdim qilindi. Bu versiya Telefonning protsessor t ezlgini oshirish va telefon
rotsessorining samarali ishlashini ta’minladi. Ishlab chiqilgan yangi Androidda
kontakt listda endi kontakt nomi bilan birgalikda uning rasmini ham qo‘yishingiz
mumkin va siz bu kontaktning ustiga bossangiz alohida qismdan uni joylashgan
joyini aniqlashda, Gmail orqali xat yo‘llashda va qo‘ng‘iroq qilishda
foydalanishingiz mumkin. Androidda Internetdan foydalanish uchun aynan shu
sistema uchun yaratilgan WebKit brauzeridan foydalaniladi, endilikda bu brauzer
9

HTML5 ni ham qo‘llab quvvatlaydi. Google sistemani yaratishga yaratdiyu
sistemani asosan o‘zining dasturiy vositalari bilan to‘ldira boshladi. Masalan
Google Voice tovush xizmatlari uchun, Sky Map yulduzlar xaritasi, Google
qidirish xizmati, Google Maps xaritalari va Gmail kabilardir. Android
foydalaniladigan dasturiy ta’minoti Javada yozilgan bo‘lib, yaratatilgan dasturni
mashina kodiga o‘girish uchun standart Java Virtual Machinedan emas Android
uchun yaratilgan Dilvak Virtual Machinedan foydalaniladi.
Android dasturining afzalliklari:
- Android operatsion tizimida ishlovchi mobil qurilmalar Gmail, Google
Docs, Maps va boshqa Google kompaniyasining xizmatlari bilan to‘liq ishlay
oladi.
- Android market hozirgi kunda eng zo‘r dasturiy ta’minot Web-saytlaridan
hisoblanadi va Android uchun juda ko‘p bepul dasturlar mavjud.
- Android kommunikatorlari yordamida xohlagan mobil aloqa operatorini
tanlash imkoniyati mavjud.
- Android platformasi paydo bo‘lganiga uncha ko‘p vaqt bo‘lmagan bo‘lsa
ham, u anchagina ko‘p imkoniyatlarni taqdim etadi va shunga yarasha Androidda
ishlaydigan qurilmalarni narxi ham unchalik baland e mas.
- Android bu to‘liqligicha ochiq operatsion tizim hisoblanadi.
- Android ko‘p jarayonli operatsion tizim, ya’ni unda bir vaqtning o‘zida bir
necha dasturlar ishlash imkoniyati mavjud.
- Android qurilmalarini hammasida virtual klaviatura mavjud. Ba’zi Android
qurilmalarida ham virtual, ham haqiqiy klaviatura mavjud bo‘ladi.
- Android operatsion tizimi faqatgina kommunikatorlarda emas, balki
planshet kompyuterlar, netbuklar va boshqa gadjetlarda ham ishlay oladi.
Yuqoridagi ma`lumotlardan ko‘rinib turibtiki Android operatsion tizimida ishlab
chiqarilgan dasturlar XXI asrdagi eng ko‘p ishlatiladigan, ommalashib borayotgan
dasturlar sarasiga kiradi. Demak, O‘zbekiston uchun Android tizimida yaratilgan
10

milliy- zamonaviy dasturlar ishlab chiqish informatika va axborot texnologiyalari
sohasidagi barcha dasturlovchilar uchun birinchi darajali masalalardan hisoblanadi.
11

II bob. ANDROID OPERATSION TIZIMI UCHUN MOBIL ILOVALARNI
YARATISH VOSITALARI
2.1 Android operatsion tizimida dasturlash uchun muhitni tanlash
Android operatsion tizimi uchun dasturlash haqida gap ketganda, sizning
ehtiyojlaringiz va afzalliklaringizga eng mos keladigan ishlab chiqish muhitini
tanlash uchun bir nechta variant mavjud. Mana bir nechta mashhur tanlovlar:
Android Studio:
Android Studio - bu Android ilovalarini ishlab chiqish uchun rasmiy
integratsiyalashgan ishlab chiqish muhiti (IDE). U keng qamrovli vositalar
to'plamini taklif etadi, jumladan kod muharriri, tuzatuvchi, emulyator va vizual
tartib muharriri. Android Studio Kotlin va Java-ni mukammal qo'llab-quvvatlaydi,
bu Android-ni ishlab chiqish uchun ishlatiladigan asosiy dasturlash tillari.
Shuningdek, u Android Software Development Kit (SDK) bilan birlashadi va turli
kutubxonalar va API-larga kirishni ta'minlaydi. Android Studio o zining ʻ
mustahkam xususiyatlari, tez-tez yangilanishi va keng ko lamli hujjatlar uchun
ʻ
keng qo llaniladi va tavsiya etiladi.
ʻ
Visual Studio kodi (VS kodi):
Visual Studio Code - bu engil va juda kengaytiriladigan kod muharriri bo'lib, u
turli dasturlash tillari, jumladan, Androidni ishlab chiqish uchun ishlab
chiquvchilar orasida mashhurlikka erishdi. Plaginlar va kengaytmalar yordamida
siz VS Code-da samarali Android ishlab chiqish muhitini o'rnatishingiz mumkin. U
IntelliSense, disk raskadrovka va versiyalarni boshqarish integratsiyasi kabi
foydali xususiyatlar bilan birga Kotlin va Java-ni qo'llab-quvvatlaydi. Android
Studio kabi funksiyalarga boy bo lmasa-da, VS Code sozlanishi va
ʻ
soddalashtirilgan ishlab chiqish tajribasini taqdim etadi.
IntelliJ IDEA:
IntelliJ IDEA kuchli Java IDE bo'lib, JetBrains tomonidan ishlab chiqilgan bo'lib,
Android Studio kompaniyasining o'sha kompaniyasi. U Java va Kotlinni ishlab
12

chiqish uchun ilg'or xususiyatlarni taqdim etadi va bu uni Android ilovalarini
ishlab chiqish uchun mos tanlov qiladi. IntelliJ IDEA kod tahlili, refaktoring, test
va disk raskadrovka uchun boy vositalar to'plamini taklif etadi. Android Studio-da
mavjud bo'lgan maxsus Android ishlab chiqish xususiyatlarini ta'minlamasa-da,
IntelliJ IDEA Android ilovalarini yaratish uchun yuqori samarali muhitni taklif
etadi.
Android ishlab chiqish vositalari (ADT) bilan Eclipse:
Android Development Tools (ADT) plagini bilan Eclipse o'tmishda Androidni
rivojlantirish uchun mashhur tanlov edi. Uning rasmiy qo'llab-quvvatlashi
to'xtatilgan bo'lsa-da, ba'zi ishlab chiquvchilar hali ham tanishligi va keng plagin
ekotizimlari tufayli Android ilovalarini ishlab chiqish uchun Eclipse-ni afzal
ko'rishadi. Ammo shuni ta'kidlash joizki, Eclipse va ADT Android Studio yoki
boshqa zamonaviy IDE-larga nisbatan so'nggi xususiyatlar va yangilanishlarga ega
bo'lmasligi mumkin.
Oxir oqibat, dasturlash muhitini tanlash sizning shaxsiy imtiyozlaringizga, tajriba
darajangizga va loyihangizning o'ziga xos talablariga bog'liq. Android Studio - bu
Android ilovalarini ishlab chiqish uchun tavsiya etilgan va eng ko'p qo'llaniladigan
IDE bo'lib, keng qamrovli xususiyatlar to'plamini va mukammal yordamni taklif
qiladi. Biroq, agar siz engil muharrirni afzal ko'rsangiz yoki Visual Studio Code
yoki IntelliJ IDEA kabi boshqa IDElar bilan tajribaga ega bo'lsangiz, ularni
Android dasturlash uchun mos ishlab chiqish muhitini yaratish uchun sozlashingiz
mumkin. Bular:
- JRE (Java Runtime E nvironment);
- JDK (Java Development Kit);
- Android Studio dasturlash muhiti;
- Android SDK (Android Software Development Kit);
- ADT (Android Development Tools).
JRE. Java tilida yoziladigan dasturlarni yoqish va ishlatish uchun kompyuterlarda
JRE (Java Runtime Environment), ya’ni Java ishlash muhitini o‘rnatish kerak.
13

JDK. Java tilida dasturlar tuzish uchun JDK (Java Development Kit) ya`ni Java
dasturlash jamlamasini o‘rnatish lozim. JDKning ichida Java kompillyatori, Java
bibliotekalari, har xil utilitalar, misollar va dokumentasiyasi bo‘ladi. Lekin JDKni
ichiga Java dasturlash muhiti kirmaydi.
Android Studio. Javada dastur tuzish uchun Android Studio ni ishlatamiz. Android
uchun aynan Android Studio dasturlash muhitini tavsiya etilishining sabablari:
Birinchidan, Android Studio bepul hamda Android Studio da ishlashni o‘rganib
olish juda oson.
Ikkinchidan, Google kompaniyasi aynan Android Studio uchun ADT plaginini
ishlab chiqargan.
ADT. ADT yordamida Android Studio da Android proyektlarini tuzish,
kompillyatsiya qilish va Android qurilmalarining emulyatorlaridan foydalanish
mumkin. ADT plaginini kompyuterga o‘rnatishimiz bilan Android proyektlari
uchun avtomatik tarzda sozlab qo‘yiladi.
Android SDK. Androidda dastur tuzish uchun android SDK dastur tuzish
jamlanmasi kerak bo‘ladi. Android SDK ning ichida Android qurilmasining
emulyatori ham mavjud. Shuning uchun Androidda dastur tuzmoqchi bo‘lsak,
bizda haqiqiy kommutator bo‘lishi shart emas, dasturni bemalol virtual qurilmada
sinab ko‘rish mumkin.
Google Androidda dastur yozish uchun yuqorida keltiriladigan dasturlarni yuklab
olish va ularni bir-biriga moslashtirish kerak. Quyida kerakli dasturlarni yuklab
olish va ularni o‘rnatib, bir-biriga moslashtirish keltirib o‘tiladi:
Birinchi bosqich: Android Studio
Dasturni yozish uchun avvalambor sizga Integrated Development Environment
(IDE) kerak bo‘ladi. Hozirda Android Studio IDE keng tarqalgan, lekin siz
Android Studio dan foydalana olmagan bo‘lsangiz, NetBeans dan foydalanib
ko‘rishingiz mumkin. Android Studio IDE ni quyidagi linkdan
sistemangizning xususiyatlaridan kelib chiqqan xolda tanlab olishingiz
mumkin: https://developer.android.com/studio
14

Ikkinchi bosqich: Java JDK
Agar sizning kompyuteringizda Java JDK o‘rnatilmagan bo‘lsa, Java JDK
ko‘chirib olinadi:
(http://www.oracle.com/technetwork/java/javase/downloads/jdk6-jsp-
136632.html )
va o‘rnatiladi: Next-> Next-> Finish
Uchinchi bosqich: Android SDK Tool
Endi sizga Android SDK Tool kerak bo‘ladi. Uni to‘g‘ridan to‘g‘ri
Google’dan olishingiz mumkin:
(http://developer.android.com/sdk/index.html )
To‘rtinchi bosqich: Android Studioni Android uchun moslashtirish
Android Studio ishga tushiriladi va Help-> Install New Software (yangi dasturiy
vosita o‘rnatish) menusini tanlanadi. ― Add … ‖ tugmasini bosganimizdan keyin
1-rasm. Yangi dasturiy vosita o‘rnatishda “Add Repository” oynasi
Yuqoridagi 1-rasmda ko‘rsatilganidek, dasturiy vosita nomiga
― Android deb,
linkka esa “https://dl-ssl.google.com/android/Android Studio/” deb yoziladi (agar
link ishlamayotgan bo‘lsa,
― https ni o‘rniga ― http deb yozsa ham bo‘ladi).
15

2-rasm. “Install” oynasi―
OK t u g m a s i n i b o sg a n i z d a 6 - r a s m da g i o y na o chil i shi k er a k:
Barcha paketlarni tanlab,
― Next ni bosganimizdan so‘ng, ― Development Tools lar
ko‘chirila boshlaydi. Ko‘chirib bo‘lganidan so‘ng, Android Studio ni o‘chirib,
qaytadan ishga tushiramiz.
Beshinchi bosqich: Android SDK ni moslashtirish (configure)
A nd r o i d S D K ni k o‘chi r i li b, a r x i v o ch il gan p a p k a d an
― S D K Manager.exe degan ‖
faylni topib, uni ishga tushiramiz. Quyidagiga o‘xshash dialog yoqiladi:
3-rasm. “Choose Package to Install” oynasi
Ko‘rsatilgan paketlarning hammasini o‘rnatishimiz shart emas. 2.1 va 2.2
versiyalarni o‘zi еtarli bo‘ladi (3.1 ni ham olishingiz mumkin). O‘zingimizga
ker a k l i b o‘ l g a n S DK ni ta n l a b, un i o‘r n ata m m iz (
― I n sta l l ‖ t ug m a s i b o s i l a d i ). SDKni
16

o‘rnatish ancha vaqt talab qiladigan jarayon bo‘lib, o‘rnatilish jarayonida
kompyuterimiz Internetga ulangan bo‘lishini talab qiladi.
Oltinchi bosqich: Virtual Android qurilmani ishga tushirish
Bu bo s q i ch da b iz vi r t ual A n d r oi d q u r il m a n i ― e m u l ya tsiya q i la m iz . B u n i ng u ch u n
S D K m a n a g er d a g i
― V irt u al d e vi c e s ‖ tu g m a s i b os il a d i. ― N e w tugmasi bosilganidan
keyin, bu virtual qurilmaning ba’zi parameterlarni s o‘ra y di g an o y na o ch il a d i.
U n d a b iz o‘zi m iz xo hl a g a n q u r il m a n i
― ya s a sh i n m i z ‖ mumkin:
4-rasm. Create new AndroidVirtual Device (AVD) oynasi
―
Crea t e AVD ‖ t u g m a s i b o s i l g a n da v i r t u al An d r o i d q u r il m a n i ya s a y di . B iz un i
v ir t u a l q u r i l m alar l i s ti d a n k o‘ri shi n m iz m u m kin. Un i t a n l a b ,
― S tar t t u g m a s i
yo r d a m ida i shga t ush i r a m iz. Bir qa n cha v a qt
― AN DR O I D be lg i s i n i ekranda chiqib
turadi so‘ng, quyidagiga o‘xshash oyna ochiladi:
17

5-rasm. Virtual telefon (emulyator) ko‘rinishi
Ye ttinchi bosqich: Yana Android Studio ga qaytamiz
Bu bosqich oxirgi bosqich bo‘lib, bunda biz Android Studio ni Android SDK
resurslarini ishlata oladigan qilib moslashimiz kerak. Buning uchun Android
Studio ni ochib, Window->Preferences ni ochib, undan Android ni tanlaymiz
(General menyusining yonida). Android SDK arxivdan chiqarilgan papkaga
bo‘lgan yo‘lni (path) quyida berilganidek qilib ko‘rsatib, ― OK tugmasi bosiladi.
18

6-rasm. “Preferences” oynasi
Mobil telefonlar uchun Google Androidda dasturlash.
Resurslar katalogi.
res/drawable/ - tasvirlar (rasm) uchun (png, jpeg va boshqalar);
res/layout/ - XML-fayl razmetkalari uchun (ilovalar oynasi grafik elementlarini
boshqarish);
res/menu/ - XML-fayl menyulari uchun;
res/values/ - satrli resurslar va massivlar uchun;
res/xml/ - ilovani ishlab chiqishda kerak bo‘ladigan boshqa XML-fayllar uchun
Manifest - strukturalashgan XML-fayl bo‘lib, u ilova konfiguratsiyasini belgilaydi:
ilova komponentlarini e’lon qiladi,.
Android ilovalari komponentlari 4 turga bo‘linadi. Ular quyidagilar:
19

Activity - ilovalar uchun foydalanuvchi visual interfeysi - oynani o‘zida aks ettiradi.
Oyna mobil qurilmani to‘liq egallaydi, biroq o‘lchamni o‘zgartirish mumkin. Barcha
jarayonlar Activity klassining ostklass sifatida o‘zlashtiriladi. Ilovalar esa o‘zida bir
qancha jarayonlarni saqlaydi.
Activity - har xil action - harakatlarni amalga oshirish uchun ishlatiladi. I s t a l g a n da st ur
bir q a n ch a ― ac t i o n ‖ la r d a n ib or a t b o‘l ish i m u m kin, l e ki n foydalanuvchi bir vaqtning
o‘zida ulardan faqatgina bittasi bilan aloqada bo‘l a d i. o nCr e at e () f u n k t s i ya s i ga
―
ac t iv it y ‖ b i r i n ch i m ar o t a ba x os il qilinayotganda murojaat etiladi. Bu funktsiyaning
vazifasi Java’dagi main() funksiyasining vasifasiga o‘xshash.
Aktiv jarayon bu -
- foydalanuvchining bevosita ta’siri jarayoni;
- foydalanuvchi ta’siriga xizmat ko‘rsatish jarayoni;
- Service obyekti jarayoni. Obyektdagi muayyan bir qayta aloqa amalga
oshadi;
20

7-rasm. BroadcastResiever obyekti jarayoni
Ko‘rinib turuvchi jarayon (visible process) ushbu jarayon komponenti foydalanuvchi
tomonidan chaqirilishi mumkin.
- bu faoliyat jarayoni fokusda aks etmaydi, lekin foydalanuvchiga ko‘rinib turadi.
Bu dialog ortidagi foydalanuvchiga ko‘rinib turadigan faoliyat.
- Bu xizmat joriy vaqtda amalga oshirilayotgan faoliyat tomonidan yopilgan
faoliyat.
Manifestning umumiy strukturasi. Manifest fayli android ilovalarining umumiy
arxitekturasini, funktsional imkoniyatlari va konfiguratsiyasini inkopsulatsiya qiladi.
Ilovalarni ishlab chiqarish jarayonida doimiy ravishda faylga yangi element va
atributlar qo‘shish bilan uning tuzilishi (strukturasi)ni o‘zgartirishga o‘g‘ri keladi.
Shuning uchun manifestning ichki strukturasini to‘g‘ri tashkil qilish lozim.
Foydalanuvchi grafik interfeysi. Android ilovalarida foydalanuvchi grafik interfeysi
View hamda ViewGroup obyektlaridan foydalanish orqali amalga oshiriladi.
View ob’yekti android platformasida foydalanuvchi interfeysini ifodalashning asosiy
modulidir. View obyekti - ma’lumotlar strukturasidir.
Android Studio uchun ADB plagini LayoutEditor nomli qulay vosita bo‘lgan visual
redaktorni taklif qiladi.
XML bilan ishlash
21

Android da XML - lug‘atdan foydalangan holda foydalanuvchi interfeysi hamda ekran
elementlarini loyihalash mumkin. Bunda ham HTML Web-sahifa yaratish usullari
qo‘llaniladi.
Har bir HML fayli View yoki ViewGroup obyekti bo‘lgan 1 ta asosiy element saqlaydi.
Asosiy element aniqlangach, unga qo‘shimcha elementlar yoki vidjetlar qo‘shish
mumkin. Bu elementlarni esa o‘z navbatida doimiy ravishda tahrirlash mumkin. Misol:
<? xml version = "1.0" e ncoding = "utf-8" ?>
< LinearLayout xmlns:android = "http://schemas.android.com/apk/res/android"
android:orientation = "vertical"
android:layout_width = "fill_parent"
android:layout_height = "fill_parent" >
< Button
</ Button >
< TextView
</ TextView >
</ LinearLayout >
Ushbu misolda 1 ta asosiy element, ya’ni <LinearLayout> va o‘z atributlariga ega
bo‘lgan 1 ta ost element hisoblangan <TextView>, ya’ni matnli maydon mavjud.
xmlns:android - Android muhitida umumiy atributlarni XML da e’lon qilish . Har
bir fayldagi asosiy element o‘zida quyidagi qiymatli atributni saqlashi lozim:
http://schemas.android.com/apk/res/android
android: layout_width Ushbu atribut ekran uchun ruxsat etilgan kenglini
ifodalaydi. Yuqoridagi misolda TextView yagona obyekt bo‘lganligi uchun ham
uni butun ekran bo‘ylab cho‘zish mumkin. Shuning uchun ham uning qiymati
"fill_parent" ni tashkil etadi.
android: layout_height mos ravishda ekran uzunligini belgilaydi. android: text
TextView da ifodalanishi lozim bo‘lgan matnni o‘rnatadi.
View va ViewGroup ning har bir obyekti xilma-xil XML-atributlarni qo‘llab-
quvvatlaydi.
22

Standart belgilar
Ilova yaratishda quyidagi standart belgilardan foydalaniladi:
- FrameLayout;
- LinearLayout;
- TableLayout;
- RelativeLayout.
Yuqoridagi barcha belgilar View klassidan meros olgan ViewGroup ostklassi
tarkibiga kiradi.
8-rasm. Belgilar klassi iyerarxiyasi
FrameLayout eng oddiy belgi turidan biri hisoblanadi. U asosi bo‘sh bo‘lgan ekrandan
iborat bo‘lib, keyinchalik uni View yoki ViewGroup ichki obyektlari bilan to‘ldirish
mumkin. FrameLayout ning barcha ichki obyektlari ekranning yuqori chap qismiga
biriktiriladi. FrameLayout belgisida View ichki obyektlarini ekranning istalgan qismiga
joylashtirish mumkin emas.
LinearLayout belgisi barcha ichki obyektlarni bir yo‘nalishda vertical yoki gorizontal
yo‘nalishda tekislaydi. Bu esa yo‘nalish atributi hisoblangan android:orientation ga
bog‘liqdir.
android:orientation = "horizontal" yoki android:orientation = "vertical"
TableLayout belgisi o‘z ichki elementlarini qator va ustun shaklida joriy etadi.
TableLayout turli miqdordagi yacheykali qatorlarni hosil qiladi. Jadval belgilarini
tahrirlashda zarur hollarda yacheykalarni bo‘sh qoldirish mumkin. Qator uchun belgi
yaratishda TableRow obyektidan foydalaniladi.
23

RelativeLayout ichki elementning asosiy elementdan yoki boshqa elementlardan farqli
ravishda boshqacha pazitsiyaga ega bo‘lish imkonini beradi.
RelativeLayout da ichki elementlar shunday joylashishi mumkinki, masalan, bir
element ekran markazini egallasa, boshqa elementlar birinchi elementdan farqli
ravishda ekran markazidan boshqa tomonlarda joylashadi. Bunday hollarda
identifikatoriga murojaat qilinishi yuzasidan boshqa elementlarning ham pozitsiyasini
belgilab beruvchi XML-faylidagi birinchi belgi qolgan elementlardan avvalroq e’lon
qilinishi lozim.
Vidjet bu View obyekti bo‘lib, u bshqarsh elementi hisoblanadi. Android fdalanuvchi
interfeysini tashkil etuvchi tgma, matnli maydon kabi bir qator tayyor vidjetlar
jamlanmasini o‘zida saqlaydi.
Andriod da matnli maydon ikkita klass orqali ifodalanadi:
Text View;
Edit Text.
TextView vidjeti
TextView vidjeti foydalanuvchi tomonidan tahrirlash imkoniyati mavjud bo‘lmagan
matnli maydonni ifodalaydi. Matnni tahrirlash lozim bo‘lganda esa, EditText vidjetidan
foydalaniladi.
TextView va EditText klasslari View klassidan meros olgan holda bir qator atribut va
metodlarni saqlaydi.
9-rasm. Obyekt iyerarxiyasi
TextView vidjeti eng oddiy va ilovalarda eng ko‘p ishlatiladigan vidjetlardan biri
bo‘lib hisoblanadi. TextView foydalanuvchi uchun matnli maydonni namoyish qiladi.
Matn boshqa bir boshqaruvchi elementga bog‘langan bo‘lishi yoki tizimning joriy
holatini ifodalashi mumkin. Bundan tashqari TextView elementi ro‘yxatli vidjet
24

konteyneridagi matnli ma’lumotni ifodalovchi element sifatida ham ifodalanishi
mumkin.
TextView ni belgilar faylida ifodalash uchun quyidagi atributlardan foydalaniladi.
Misol, android:text = “Hello, Android!”
Dastur kodida esa matn setText() metodi yordamida ifodalaniladi:
// vidjetni resurslardan yuklab olish
TextView text(TextView) findViewById(R.id.text1);
// matnni bevosita dastur kodida keltirish text.setText(― Hello, Android ‖ );
Agarda ilova yaratishda ko‘p tilli foydalanuvchi interfeysni qo‘llab- quvvatlashi
rejalashtirilgan bo‘lsa, matnniu bevosita XML-belgida yoki dastur kodida keltirish
o‘rniga matnli XML-resursga murojaatni tashkil qilish lozim.
android: text=
― @string/text_hello ‖ bu еrda, text_hello - resurs nomi.
TextView elementida matn bilan ishlash uchun ko‘p sonli metodlar va XML-atribytlar
mavjud. Quyida TextView elementining xususiyatlarini ifodalovchi XML-atributlar
keltirilgan:
android:textSize - matn o‘lchami. Matn o‘lchamini belgilashda turli o‘lchov
birliklaridan foydalaniladi.
- px(pixels) - piksel;
- dp (density-independent pixels) - piksel hajmiga bog‘liq bo‘lmaydi. Bu
o‘lchovning abstrakt birligi bo‘lib, u ekranning fizik hajmiga asoslangan.
- sp(scale-independent pixels)
- in(inches) - dyum, ekranning fizik o‘lchamiga asoslangan.
- pt(points) - 1/72 dyum, ekranning fizik o‘lchamiga asoslangan.
- mm(millimeters)
- millimetr, ekranning fizik o‘lchamiga asoslangan.
Odatda, matn o‘lchamini o‘rnatishda sp o‘lchov birligidan foydalaniladi.
Mi so l, a n d r o id :t e x tS i ze =
― 48sp ‖ ;
android:textStyle - matn ko‘rinishi. Bunda normal, bold, italic konstantalaridan
25

foydalaniladi.
android:textColor - matn rangi. Bunda o‘n oltilik sanoq tizimining 4 ta formatidan
foydalaniladi:
- #RGB
- #ARGB
- #RRGGBB
- #AARRGGBB
bunda, R,G,B - rang ko‘rsatkichi. A - shaffoflik(alpha-channel). A qiymati uchun 0
ni o‘rnatish 100% shaffoflikni ifodalaydi. Jimlik bo‘yicha alpha qiymatining
o‘rnatilmaganligi element shaffof emasligini anglatadi.
EditText vidjeti
EditText elementi foydalanuvchi kiritishi uchun mo‘ljallangan matnli maydon
hisoblanadi. EditText klassining asosiy metodi - getText() bo‘lib, u EditText
elementi maydonida mavjud bo‘lgan matn qiymatini qaytaradi. Qaytarilgan qiymat
Editable tipida bo‘ladi. Ushbu tip o‘zida ma’lumot to‘ldirish yoki o‘zgartirilishi
mumkin bo‘lgan matn uchun interfeysni saqlaydi.
Shuningdek klassda matnni belgilash uchun bir qator metodlar mavjud: SelectAll() -
oynadagi barcha matnni belgilaydi.
SetSelection (int start, int stop) - matnning start holatidan stop holatigacha bo‘lgan
qismini belgilaydi.
SetSelection (int index) - kursorni index pozitsiyasiga joylashtiradi.
Matn bilan ishlash va uni formatlash uchun yaratilgan metodlarning aksariyat
qismi TextView bazaviy klassidan meros oladi. Ko‘p foydalaniladigan metodlar
esa, setTypeface (null, Typeface), setTextSize (int TypeSize), setTextColor (int
Color) bo‘lib hisoblanadi.
26

Grafik tasvir bilan ishlashda ImageView vidjeti xizmat qiladi. ImageView klassi
resurs yoki content-provayderlar kabi turli manbalardagi tasvirlarni yuklay oladi.
Klassda tasvirlarni yuklash uchun bir nechta metodlar mavjud:
- setImageResource(int resId) - tasvirlarni uning resurs identefikatori bo‘yicha
yuklaydi.
- setImageURI(Uri uri) - tasvirni uning Uri si bo‘yicha yuklaydi.
- setImageBitmap(Bitmap bitmap) - rastrli tasvirni yuklaydi.
XML-fayl belgisidagi tasvirni yuklash uchun android:src atributi qo‘llaniladi.
Bundan tashqari ImageView klassida tasvirlarning o‘lchamini o‘rnatish uchun
setMaxHeight(), setMaxWidth(), getMinimunHeight(), getMinimunWidth(),
getScaleType() va setScaleType() kabi bir qator metodlar mavjud.
Hodisalarni boshqarish
Foydalanuvchi interfeysi mavjud bo‘lgan ilovalarda ma’lum bir element uchun
hodisalarni boshqaruvchi va qayd etuvchi tahrirlagichni aniqlab olish lozim.
View klassi har bir elelment uchun qayta aloqani tashkil qiluvchi yagona abstrakt
metodga ega bo‘lgan On…Listener() nomli interfeyslar majmuasidan tashkil topgan.
View klassi o‘zida 6 ta interfeysni saqlaydi.
- OnClickListener;
- OnLongClickListener;
- OnFocusChangelistener;
- OnKeyListener;
- OnTouchListener;
- OnCreateContextMenuListener.
Misol uchun, foydalanuvchi tomonidan bosilganda, tugma elementi uni qabul qilishi
uchun OnClickListener interfeysida klass jarayonni qayd etishi va onClick() qayta
aloqa metodida uni aniqlashi lozim. SetOnClickListener() metodi yordamida esa hodisa
ro‘yxatga olinadi.
27

button1.setOnClickListener(new View.OnClickListener() public void onClick(View v)
{
mText.setText(“Birinchi tugma bosildi!”);)
Tugma va bayroqchalar
Android da tugma va bayroqchalar quyidagi klasslar yordamida e’lon qilinadi:
- Button
- CheckBox
- ToggleButton
- RadioButton
- ImageButton
Button klassi boshqaruv tugmasini ifodalaydi va u TextView dan meros oladi. U
CompoundButton klassi uchun bazaviy klass bo‘lib hisoblanadi. CompoundButton
klassidan esa boshqa tugmalar CheckBox, ToggleButton va RadioButton kabi
elementlar meros oladi.
10-rasm. Tugma va bayroqchalar classlari iyerarxiyasi
CompoundButton klassi ikki, checked va unchecked holatdagi tugmalar uchun
funktsional ifodalarni namoyish etadi. Tugmalar bosilgan holatda ikkinchi holatga
o‘zgaradi. CompoundButton klassi onCheckedChanged() nomli yagona metoddan
iborat bo‘lgan OnCheckedChangeListener interfeysini o‘zida saqlaydi.
28

Button klassi barcha boshqaruv elementlari ichida eng oddiy va eng ko‘p
foydalaniladigan klass hisoblanadi. Tugma ko‘p hollarda tahrirlash kodiga OnClick
hodisasini yozishni talab etadi.
package com.samples.button2;
import android.app.Activity; import
android.os.Bundle; import
android.widget.Button;
import android.widget.TextView; import
android.view.View;
public class ButtonActivity extends Activity
{ private TextView mText;
@Override
public void onCreate(Bundle savedInstanceState)
super.onCreate(savedInstanceState);
setContentView(R.layout.main);
mText (TextView)findViewById(R.id.text);
final Button button1 (Button) findViewById(R.id.button1);
button1.setOnClickListener(new View.OnClickListener()) {
public void onClick(View v) { mText.setText(“1-
tugma bosildi”);
final Button button2 (Button) findViewById(R.id.button2);
button2.setOnClickListener(new View.OnClickListener()) {
public void onClick(View v) { mText.setText(“2-
tugma bosildi”); }
RadioButton va RadioGroup
RadioButton vidjeti odatda RadioGroup konteyneri guruhi tarkibida qo‘llaniladi.
Radiotugmalar foydalanuvchiga bir nechta variantlardan birini tanlash imkonini
beradi.
29

$Holatni o‘zgartiruvchi asosiy metod - toggle() bo‘lib hisoblanadi. final RadioButton radio1 (RadioButton)findViewById(R.id.radio1); final RadioButton radio2 (RadioButton)findViewById(R.id.radio2); final RadioButton radio3 (RadioButton)findViewById(R.id.radio3); mText (TextView)findViewById(R.id.text); radio1.setOnClickListener(radioButton_Click); radio2.setOnClickListener(radioButton_Click); radio3.setOnClickListener(radioButton_Click); OnClickListener radioButton_Click new OnClickListener() public void onClick(View v) { RadioButton rb (RadioButton)v; mText.setText(“Select:” + rb.getText()); ToggleButton ToggleButton vidjeti ikki holatdagi, ya’ni yoqilgan va o‘chirilgan holatdagi tugmalarni o‘zida ifodalaydi. Jimlik bo‘yicha tugma ON/OFF va yoqilgan ON holati yashil rangga o‘zgarishini ta’minlovchi LED-indikatorini saqlaydi. ToggleButton ning asosiy hususiyati - android:textOff va android:textOn bo‘lib, tugmaga ikki xil holatni o‘rnatadi. Dastur kodida esa bunga setTextOff() va setTextOn mos tushadi. setChecked(Boolean checked) metodi dasturda tugma holatini o‘zgartirish imkonini beradi. TuggleButton da asosiy hodisa tugma holatini onCheckedChanged() deb belgilashdir. ImageButton 30$

ImageButton vidjeti o‘zida rasmli tugmani ifodalaydi. Tugma ustidagi rasm
<ImageButton> elementida android:src atributi bilan yoki dastur kodiga
setImageResource(int) metodini yozish bilan amalga oshiriladi.
Tugmaga tasvir o‘rnatish uchun kerakli tasvirni res/drawable/ papkasiga joylash lozim.
ImageButtonActivity klassiga esa quyidagicha kod yoziladi.
button (ImageButton)findViewById(R.id.button);
// tugmaga jimlik bo‘yicha tasvir o‘rnatish
button.setImageResource(R.drawable.play);
button.setOnClickListener(new View.onClickListener()) public void onClick(View v)
// tugmadagi tasvirni almashtirish
if (mPlay)
button.setImageresource(R.drawable.pause);
e lse
button.setImageresource(R.drawable.play);
mPlay=!mPlay;
Yuqoridagi listingda foydalanuvchi tugmani bosganda tugmadagi tasvir o‘zgarishi
ifodalangan.
Zakladkalar
Androidda zakladkalar TabHost va TabWidget klasslari yordamida e’lon qilinadi.
11-rasm. Zakladka klasslarining iyerarxiyasi
31

TabHost vidjeti sahifadagi o‘zaro bog‘langan boshqaruv elementlarini guruhlash
imkonini beradi. TabHost TabWidget tipidagi elementlar uchun konteyner vazifasini
o‘taydi. Onalik formasi har bir sahifani leybllar ro‘yxati
sifatida namoyish etadi. Foydalanuvchi zakladkadan birontasini tanlaganda ushbu
obyekt TabHost konteyneriga tanlangan zakladkani yoqish haqida xabar beradi.
TabHost ning asosiy metodlari:
- setup() - zakladkalar konteynerini initsializatsiya qiladi. TabHost
findViewById() metodi yordamida yuklanilayotgan bo‘lsa, zakladka qo‘shishdan avval
setup() ni yozish lozim.
- addTab() - yangi zakladka qo‘shish.
- setCurrentTab() - berilgan zakladkani old o‘ringa qo‘yish.
Zakladkalar bilan ishlashdagi metodlarning aksariyat qismi TabWidget klassida
o‘zlashtiriladi. Zakladkalarda tabulyatsiya holatini belgilovchi indikator, ma’lumot
to‘ldirish va teg mavjud bo‘lib, bular dastur kodini identifikatsiyalashda qo‘llaniladi.
Bularni TabSpec klassi ekzemplyarini yaratgan holda aniqlab olish lozim.
TabHost.TabSpec spec tabs.newTabSpec(“tag1”); spec.setContent(R.id.tabPage1);
spec.setIndicator(“Document 1”); tabs.addTab(spec);
ProgressBar
ProgressBar boshqaruv elementi ilovalardagi uzoq davom etuvchi jarayonlarning
davom etish darajalarini ifodalash maqsadida qo‘llaniladi. ProgressBar obyekti bilan
ishlashdagi asosiy metodlar quyidagilardan iborat:
- setProgress() - jarayonga berilgan qiymatni o‘rnatadi.
- getProgress() - jarayonning joriy qiymatini qaytaradi.
- incrementProgressBy() - jarayonning o‘sish qiymati kattaligini o‘rnatadi.
- setMax() - jarayon davomiyligiga maksimal qiymat o‘rnatadi.
Ma’lumotlar adapteri
32

$Vidjetlarda ma’lumotlar massivini hosil qilishda ma’lumotlar ro‘yxatini o‘zaro bog‘lash va ularni vidjetlarda ifodalash uchun vidjetlardan adapterlardan foydalaniladi. Ma’lumotlarni bog‘lashdagi eng oddiy adapter Arrayadapter<T> klassi bo‘lib hisoblanadi. U ma’lumotlar massivida qobiq hosil qiladi, misol uchun: String[] items = {― on e ,‖ ― two ,‖ ― tree }; ‖ Arrayadapter<String>adapter new Arrayadapter<String> (this, android.R.layout.simple_list_item_1, items); Arrayadapter konstruktori 3 ta parametrni qabul qiladi: - Context obyekti - ilovalarning resurs va klasslarga maxsus murojaatni amalga oshirish imkonini beradi. - Resurslarni e’lon qilishda foydalaniladigan identifikatorlar. - Vidjetda List<T> obyekti tiplarini ifodalash uchun massiv yoki ro‘yxat. Jimlik bo‘yicha Arrayadapter ro‘yxat obyekti uchun toString() metodini chaqiradi va har bir satr uchun aniqlangan qobiqlarni yaratadi. R.layout.simple_list_item_1 ushbu satrlarni TextView obyektiga aylantiradi. Matnli maydon Android da foydalanuvchi tomonidan to‘ldiriladigan matnli maydon 2 klass yordamida e’lon qilinadi. Bular: 1. AutoCompleteTextView; 2. MultiAutoCompleteTextView Ushbu klasslar matn bilan ishlovchi barcha metodlarni TextView klassidan, tahrirlashda esa EditText klassidan meros oladi. Quyida foydalanuvchi tomonidan to‘ldiriladigan matnli maydon klasslarining iyerarxiyasi keltirilgan. 33$

12-rasm. Matnli maydon klasslari iyerarxiyasi
AutoCompleteTextView vidjeti o‘zida foydalanuvchi tomonidan to‘ldirish va tahrirlash
imkoniyati mavjud bo‘lgan matnli maydonni ifodalaydi. Shu kabi vidjetlar mobil
ilovalar uchun juda qulay hisoblanadi. Chunki u ilovalardagi matn kiritish jarayonlarini
tezlashtiradi. AutoCompleteTextView EditText ning ost klassi bo‘lganligi uchun ham
matnni formatlash va tahrirlashning barcha imkoniyatlarini yaratadi. Bundan tashqari
AutoCompleteTextView ning android:completion-Threshold hususiyati foydalanuvchi
tomonidan kiritilgan simvollarning minimal qiymatini o‘rnatadi.
MultiAutoCompleteTextView vidjeti AutoCompleteTextView vidjetining funktsional
imkoniyatlarini kengaytiradi.
Ma lumotlarni ro yhatda ifodalash‟ ‟
Androidda ro‘yxat elementlari 5 ta klass yordamida e’lon qilinadi. Bular:
- ListView
- GridView
- Gallery
- Spinner
- SlidingDrawer
13-rasm. Ro‘yxat klassi iyerarxiyasi
Bu konteyner vidjetlari AdapterView ning ost klasslari hisoblanadi. Ushbu vidjetlar
ma’lumotlarning ma’lum bir turini bog‘lashda va ularni foydalanuvchilarga namoyish
etishda qo‘llaniladi[3].
34

AdapterView klassi ro‘yxatlar bilan ishlash uchun 2 asosiy imkoniyatni yaratib beradi:
- ma’lumotlarni chizmalar bilan birga ifodalash;
- foydalanuvchi tomonidan tanlangan ma’lumotlarni tartiblash.
AdapterView klassi AbsListView klassi uchun asos hisoblanadi. U ro‘yxat va
jadvallarni hamda tushuvchi ro‘yxat va aylanma yo‘lakli galeriyalarni e’lon qiladi.
ListView
ListView elementi o‘zida aylanma yo‘lakli vertical ro‘yxatni aks ettiradi. ListView
ro‘yxat bilan bog‘langan ma’lumotlarni ListAdapter obyektidan qabul qiladi. Bunda
asosiy klass sifatida ListActivity klassi xizmat qiladi.
ListActivity klassi ma’lumot manbaalari, misol uchun massiv va ma’lumotlar ro‘yxati
elementlari tanlov hodisasini tartiblovchi qayta aloqa metodlari bilan bog‘langan
ro‘yxat elementlari ifodasini realizatsiya qiladi.
ListActivity jimlik bo‘yicha ekran bo‘ylab tortilgan yagona ro‘yxatdan tashkil torgan.
ListActivity obyektini ma’lumotlar bilan bog‘lash uchun ListAdapter interfeysini
realizatsiya qiluvchi klass ishlab chiqish lozim. Android ro‘yxatning ikki xil standart
adapterini taklif qiladi, bular:
- SimpleAdapter;
- SimpleCursorAdapter.
SimpleAdapter unchalik katta bo‘lmagan ma’lumotlarni statik bog‘lashda qo‘llaniladi.
SimpleCursorAdapter esa katta hajmdagi ma’lumotlar tanlovini ishlab chiqishda
qo‘llaniladi.
Spinner
Spinner vidjeti Android uchun ComboBox(tushuvchi ro‘yxat)ning analogi bo‘lib
hisoblanadi. Bunda tugma bosilganda, butun ekranni egallaydigan ListView
elementidan farqli ravishda radiotugmasi mavjud bo‘lgan alohida ro‘yxatli oyna
hosil bo‘ladi.
35

Dasturda Spinnerning asosiy hodisasi ro‘yxat punktlaridan birini tanlagandagi
radiotugmalarning belgilanish hodisasi hisoblanadi. Buning uchun dastur kodida
AdapterView.OnItemSelectedListener interfeysida e’lon qilinadigan
onItemSelected() qayta aloqa metodlarini realizatsiya qilishdan iborat.
GridView
GridView vidjeti o‘zida ingichka ro‘yxatli jadvalni ifodalaydi. Ko‘p hollarda
GridView uchun ustunlar miqdori statik ko‘rinishda beriladi. Elementdagi qatorlar
miqdori adapter tomonidan e’lon qilinadigan elementlar miqdoriga asoslangan
holda dinamik ravishda aniqlanadi.
Ustunlar miqdori va o‘lchamini aniqlashda bir qator hususiyatlar mavjud bo‘lib,
bular quyidagilardan iborat:
- android:numColumns - ustunlar miqdorini aniqlaydi. Agarda unga auto_fit
qiymati berilgan bo‘lsa, u holda tizim ustunlar sonini mavjud elementlarga
asoslangan holda belgilaydi.
- android:verticalSpacing - jadval yacheykalari orasidagi bo‘sh oraliq maydon
o‘lchamini o‘rnatadi.
- android:columnWidth - ustun kengligini o‘rnatadi.
- a n dr oi d : st r e t ch M o de - a n d r o i d :n u m Colu m ns = ― a u t o _f i t ‖ qi y m at l i jadval
uchun bo‘sh qolgan sohani qayerga taqsimlashni belgilaydi. Bo‘sh sohani ustun
yacheykalari orasida taqsimlashni o‘rnatadigan columnWidth yoki yacheykalararo
sohani kengaytirishni belgilaydigan spacingWidth qiymatlarini qabul qiladi.
Ro‘yxatda grafiklarni tasvirlash
Androidda grafik ma’lumotlarni ifodalash uchun maxsus vidjet mavjud. Shu bilan
birga, ro‘yxat vidjetida matnli ma’lumotlarda grafiklarni ham ifodalash mumkin.
GridViewni grafika bilan bog‘lash u qadar qiyinchilik tug‘dirmaydi. Faqatgina
ma’lumotlar manbaasini resurslar tarkibidagi tashqi tasvirlar bilan bog‘lash darkor.
Grafik ma’lumotlarni bog‘lashdagi adapter klassi BaseAdapterdan meros oladi. Bu
ma’lumotlar adapterini realizatsiya qiluvchi umumiy klass bo‘lib, ro‘yxatlarda
36

qo‘llaniladi. Adapter klassida ma’lumotlar massivi o‘zida res/drawable katalogida
joylashgan grafik resurslar identifikatorini saqlashi lozim.
Gallery
Gallery vidjeti gorizontal aylanma yo‘lakcha va tanlangan tasvirni yorituvchi
hususiyatga ega bo‘lgan grafik ro‘yxat elementi bo‘lib hisoblanadi. Mobil
qurilmalarda yo‘naltirilgan chiziqli chap va o‘ng tugma yordamida ifodalangan
ro‘yxat ko‘rinishida tasvirlanadi. Gallery elementi aksariyat hollarda tasvir yoki
belgilar kollektsiyasini namoyish qiluvchi vosita sifatida qo‘llaniladi.
SlidingDrawer
SlidingDrawer vidjeti markerli dinamik panel hisoblanadi. Ushbu vidjet qurilmaga
o‘rnatilgan dasturlar ro‘yxatini ifodalovchi Application Launcher panelida qo‘llamiladi.
Aktiv bo‘lmagan holatda SlidingDrawer ekranda ko‘rinmaydi. Foydalanuvchi
ekrandagi marker orqaligina ushbu ma’lumotlar paneliga murojaat qilishi mumkin.
SlidingDrawerni ham vertical, ham gorizontal holatda qo‘llash mumkin.
SlidingDrawer o‘lchami qo‘shiladigan ma’lumotlar hajmiga bog‘liq tarzda
o‘zgaradi. Odatda balandlik va kenglikni aniqlashda fill_parent qiymatidan
foydalaniladi. Shu bilan birga, SlidingDrawerni mustaqil holda yaratish va uni o‘z
ilovalari bilan ishga tushirish mumkin. SlidingDrawer vidjetlar konteyneri
bo‘lganligi tufayli ham istalgan ma’lumot tipi (matn, grafika yoki bir nechta
vidjetli konteynerlar)ni o‘zida saqlay oladi. Agarda paneldagi elementlar ekranga
sig‘may qolsa, avtomatik tarzda vertical aylanma yo‘lak hosil bo‘ladi.
SlidingDrawer uchun XML-razmetka yaratishda marker uchun resursni aniqlab
olish lozim.
android:handle = “@ + id/handle”
android:handle = “@ + id/content”
37

Markerni bosgan holda vidjetni ekran bo‘ylab joylashtirish mumkin.
SlidingDrawer ikonkasi tanlanganda, ekranning yuqori qismi matn maydonida
tanlangan element identifikatori qayd etiladi.
Xabarlar oynasi
Foydalanuvchi ilovalar bilan ishlaganda turli il vaziyatlarda unga xabarlar oynasini
namoyish etishga to‘g‘ri keladi. Ba’zi jarayonlar foydalanuvchining xabarlar
oynasiga ta’sirini talab qilsa, boshqalari faqatgina ekranga u yoki bu habarni
chiqaradi.
Foydalanuvchiga xabar chiqarishning bir nechta turlari mavjud. Bular:
- To a stNotifi c ation - foydalanuvchi ta’sirini talab etmaydigan qisqa suzuvchi
xabarlar oynasi;
- Status Bar Notification - doimiy ravishda eslatma berishdan iborat bo‘lgan,
foydalanuvchi ta’sirini talab etadigan belgi ko‘rinishidagi xabarlar oynasi.
Suzuvchi xabarlar oynasi. Suzuvchi xabar ilovalar oynasining yuqori qismida
paydo bo‘ladi. Xabarlar oynasi bir necha soniyalardan so‘ng o‘z- o‘zidan yopiladi
va unga ta’sir jarayonlarini qabul qilmaydi.
Suzuvchi xabarlar oynasi odatda qisqa matnli xabarlar uchun ishlatiladi. Agarda
xabarlar oynasiga foydalanuvchining ta’siri talab qilinsa, u holda xabar holatlar
satrida ifodalaniladi.
Xabarlar oynasi yaratish uchun avvalo, Toast.makeText() metodi obyektlaridan biri
bo‘lgan Toast ni initsializatsiya qilish lozim. So‘ngra show() metodini chaqirgan holda
xabar ekranga chiqariladi:
Context context getApplicationContext();
Toast toast Toast.makeText(context, “This is Toast Notification”,
Toast.LENGTH_ShOR T);
toast.show();
makeText() metodi 3 ta parametrni qabul qiladi:
- kontekst ilova;
38

- matnli xabar;
- xabarlar oynasini namoyish etish davomiyligi 2 ta konstanta orqali
aniqlanadi:
- LENGTH_ShORT - qisqa oraliqda matnli xabarni namoyish e tish;
- LENGTH_LONG - uzoq muddatga matnli xabarni namoyish e tish. Shuningdek,
xabar namoyish etish davomiyligi qiymatini millisekundlarda berish ham mumkin.
Jimlik bo‘yicha, standart xabarlar oynasi ekranning quyi qismida paydo bo‘ladi.
Xabarlar oynasi paydo bo‘lish o‘rnini
setGravity(int, int, int) metodi yordamida o‘zgartirish mumkin. Ushbu metod 3 ta
parameter qabul qiladi:
- katta konteynerga joylashgan obyekt uchun standart konstanta (masalan,
GRAVITY.CENTER, GRAVITY.TOP va boshqalar);
- X o‘qi bo‘yicha yo‘nalgan;
- Y o‘qi bo‘yicha yo‘nalgan.
Misol uchun, xabarlar oynasi ekranning markaziy qismida hosil bo‘lishiga erishish
uchun quyidagicha kod yoziladi: toast.setGravity(Gravity.CENTER, 0, 0);
Agarda xabarlar oynasini ekranning o‘ng tomoniga joylashtirish lozim bo‘lsa, u
holda ikkinchi parametr qiymatini oshirish kerak. Oynani ekranning quyi tomoniga
joylashtirish kerak bo‘lsa, oxirgi parametr qiymati oshiriladi.
Dialogli oyna
Dialog - odatda joriy holatdan oldin paydo bo‘ladigan kichik oyna. Bunda asosiy
holat ikkinchi darajaga o‘tib, diolog foydalanuvchi ta’sirini qabul qilish holatini
oladi. Dialog asosan ilova uchun bevosita bog‘liq bo‘lgan xabarlar va qisqa
jarayon uchun qo‘llaniladi[4].
Dialog klassi barcha dialogli oyna klasslari uchun bazaviy klass bo‘lib hisoblanadi.
39

14-rasm. Dialogli oynalar iyerarxiyasi
2.2 Android operatsion tizimi arxitekturasi
Hozirgi kunda mobil qurilmalar bozorining deyarli 80% ni qamrab olgan Android
operatsion tizimini arxitekturasini quyidagi rasmda ko‘rishimiz mumkin.
15-rasm. Android OT arxitekturasi

Bu rasmdagi bulimlarni quyidagicha izohlashimiz mumkin:
Applications. Androidda kalendar, xaritalar, brauzer, kontakt menejeri va boshqa
muhim mobil ilovalar to‘plami.
Application Framework. Ochiq kodli platformasini taqdim etish orqali Android
dasturchilarga moslashuvchan va innovatsion dasturlarni yaratish imkoniyatini beradi.
3
https://developer.android.com/guide/components/fundamentals
40

Ishlab chiquvchilar qurilmaning apparat imkoniyatlaridan foydalanib, geolokatsiya
ma’lumotlarini olishlari, ogohlantirishlarni o‘rnatish kabi vazifalarni bajara oladilar.
Dasturchilar asosiy dasturlarda ishlatiladigan API-larga to‘liq kirish huquqiga ega.
Libraries. Android tizimiga turli xil tizim komponentlari tomonidan ishlatiladigan
C/C++ kutubxonalari to‘plami kiradi.Ba’zi asosiy kutubxonalar quyida keltirilgan :
- Media kutubxonalari - Ushbu kutubxonalar MPEG4, MP3, AAC, AMR, JPG, PNG va
boshqalarni o‘z ichiga olgan ko‘plab mashhur audio, video va tasvir formatlarini ijro
etish va yozib olishni qo‘llab-quvvatlaydi ;
- Surface Manager - 2D va 3D grafik qatlamlarining displey da ko‘rsatishni boshqaradi ;
- LibWebCore - Android brauzeri qurilgan zamonaviy veb-vosita (dvijok);
- SGL - asosiy 2 o‘lchovli grafik vosita (dvijok);
- 3D kutubxonalar - OpenGL asosida amalga oshiriladi; kutubxonalar 3D qurilmasi
imkoniyatlaridan foydalanadi ;
- FreeType -rastrli va vektorli shriftlarni qo‘llab-quvvatlash ;
- SQLite - ma’lumotlar bazasi mexanizmi , barcha ilovalar uchun mavjud .
Android Runtime. Android Java kutubxonalarida mavjud bo‘lgan ko‘p funktsiyalarni
ta’minlaydigan asosiy kutubxonalar to‘plamini o‘z ichiga oladi. Har bir Android dasturi
o‘z Dalvik virtual mashinasining nusxasi bilan ishlaydi . Qurilma bir vaqtning o‘zida bir
nechta virtual mashinalar bilan samarali ishlashi uchun Dalvik virtual mashinasi
yaratilgan.
Dalvik Android platformasi uchun maxsus ishlab chiqilgan. Virtual mashina mobil
qurilmalar kam xotira sarfla b ishlashi uchun optimallashtirilgan . Android dasturlari
kompilyator tomonidan quyi darajadagi kodga tarjima qilinadi v a Dalvik platformada
ishga tushiriladi. Bundan tashqari, Android SDK-ga kiritilgan maxsus dastur
yordamida Dalvik Java bayt kodlarini o‘z formatidagi kodlarga aylantira oladi va ularni
virtual muhitida ishga tushiradi.
Linux Kernel. Android Linuxning asosiy tizimli xizmatlari - xavfsizlik, xotirani
boshqarish, jarayonlarni boshqarish va drayver modeli bilan ishlashga asoslangan.
41

Androidning ishlab chiquvchilari mobil qurilmalarda ishlatiladigan va ko‘pincha
kompyuterlarda mavjud bo‘lmagan qo‘shimcha qurilmalarni qo‘llab-quvvatlash uchun
Linux yadrosini o‘zgartir ishgan.
Ilova dasturchisi uchun Android - bu Java tilidagi interfeyslar to‘plami . To‘plam Java
tili standartiga kiritilgan java.util, java.lang, java.io kabi paketlarga asoslangan. Ular
java dasturlarini ishga tushirish mumkin bo‘lgan har qanday platformada mavjud va
Androidga tegishli emas. Ularda javax.net, javax.xml va boshqa til standartiga
kiritilmagan kengaytmali paketlar mavjud. Ammo eng qiziqarli va kattasi - bu Android
uchun maxsus ishlab chiqilgan interfeyslar to‘plamidir. Keling, uning ba’zi paketlarini
ko‘rib chiqaylik.
Android.view va android.widget paketlari - grafik foydalanuvchi interfeysi uchun
javobgardir( Graphical User Interface ). Ular tugmachalar va kiritish maydonlari,
vidjetlarni ekranda joylashtirish uchun markirovka kabi o‘rnatilgan vidjetlar to‘plamini
o‘z ichiga oladi. Ularning yordami bilan siz eng oddiy Android dasturini yaratishingiz
mumkin.
Android.graphics paketi - grafik fayllar bilan ishlashga mo‘ljallangan va
android.animation yordamida oddiy animatsiyalar yaratishingiz mumkin.
Android.opengl paketi - OpenGL dvijogini, android.GESture e sa sensorli ekran imo-
ishoralarini aniqlashni qo‘llab-quvvatlaydi.
Ko‘p sonli interfeyslar aloqaga mo‘ljallangan. Android.net to‘plami HTTP va SIP va
Wi-Fi-ni qo‘llab-quvvatlash kabi yuqori darajadagi tarmoq protokollari to‘plamlarini
o‘z ichiga oladi.
Android.webkit paketi - veb-sahifalarni dasturda namoyish etishni osonlashtiradigan
mashhur veb-brauzer mexanizmi.
Android.bluetooth va android.nfc paketlari mos ravishda BlueTooth va Near Field
Communication protokollari to‘plamlarini taqdim etadi.
Android.telephony paketi - sizga telefoniya funktsiyalaridan foydalanish imkoniyatini
beradi - masalan, SMS yuborish.
Android.app paketi - amaliy dasturlarni boshqarish uchun mo‘ljallangan.
42

Android.hardware paketi - kamera va datchiklarga kirish imkoniyatini beradi,
android.location paketi qurilmaning geografik koordinatalari, shu jumladan GPS
datchigi yordamida ma’lumot beradi.
Android.media paketi - audio va video oqimlarini kodlash uchun javobgardir; mobil
qurilmalar uchun bu hali ham yuqori sifatli optimallashtirishni talab qiladigan
hisoblash uchun murakkab vazifadir.
Android.database paketi - ma’lumotlar bazalariga kirishni ta’minlaydi.
Android ilovalari oddiy(sodda) yoki murakkab bo‘lishi mumkin, ammo dasturlarning
tuzilishi har doim bir xil bo‘ladi. Majburiy(doimiy, kerak) dastur elementlari mavjud va
kerak bo‘lganda foydalaniladigan ixtiyoriy elementlar mavjud. Android dasturi bir
nechta asosiy tarkibiy qismlardan iborat: dastur manifesti, turli xil manbalar to‘plami
va dastur uchun manba kodi.
Android dasturining majburiy va mumkin bo‘lgan(zarur bo‘lganda ishlatiladigan)
tarkibiy qismlari qanday:
• genFayllar -Javaning o‘zi tomonidan yaratilgan fayllar. Bu еrda R.java kabi
muhim fayl mavjud. Kerakli komponent.
• AndroidManifest.xml - manifest fayli tizimga dastur haqida asosiy
ma’lumotlarni taqdim etadi. Har bir dastur o‘zining manifest fayliga ega bo‘lishi kerak.
Kerakli komponent.
• Src - dastur kodini o‘z ichiga olgan katalog. Kerakli komponent.
• Aktivlar - ixtiyoriy kataloglar va fayllar to‘plami. Ixtiyoriy komponent.
• Res - dastur resurslarini o‘z ichiga olgan katalog. Ushbu katalogda drawable,
anim, layout, menu, values, xml va raw kabi ichki papkalar mavjud bo‘lishi mumkin.
Kerakli component.
43

III BOB. SHARE BOOKS MOBIL ILOVASI
3.1 Mobil ilova imkoniyatlari
Share Books - bu odamlar o‘rtasida eski kitoblarni almashish, sotish va sovg‘a qilishni
osonlashtiradigan qulay onlayn dastur. Kitob ixlosmandlarini ulash va hamjamiyat
tomonidan boshqariladigan platforma yaratish uchun mo ljallangan Share Booksʻ
barcha tegishli ma lumotlarni xavfsiz saqlash va boshqarish uchun Firebase
ʼ
xizmatlarining kuchidan foydalanadi.
Share Books yordamida foydalanuvchilar o zlarining eski kitoblarini osongina
ʻ
ro yxatga olishlari, mavjud bo lgan turli nomlarni ko rib chiqishlari va kitob
ʻ ʻ ʻ
ishqibozlari bilan uzluksiz bitimlar tuzishlari mumkin. Ilova oddiy va intuitiv
interfeysni ta’minlab, jamiyatdagi kitoblarning keng to‘plamini osongina toppish va
o‘rganish imkonini beradi.
Share Books ning asosiy xususiyatlaridan biri bu foydalanuvchilarni geografik
joylashuvi asosida bog‘lash, qulay yuzma-yuz kitob almashish yoki mahalliy
savdolarni amalga oshirish imkonini beradi. Firebase xizmatlaridan foydalangan holda,
dastur foydalanuvchilarning afzalliklari, kitoblar ro‘yxati va almashinuvlar tarixi bilan
bog‘liq ma’lumotlar xavfsiz va oson kirishni ta’minlaydi.
Kitobni sotishni, uni boshqa nomga almashtirishni yoki shunchaki o‘qishga bo‘lgan
ishtiyoqingizni baham ko‘radigan kishiga sovg‘a qilishni xohlaysizmi, Share Books
44

sizga o‘xshash odamlar bilan bog‘lanishingiz va eski kitoblaringiz uchun mukammal
moslikni topishingiz mumkin bo‘lgan platformani taqdim etadi. Ilova hamjamiyat
hissini uyg‘otadi va kitoblardan barqaror qayta foydalanishni, isrofgarchilikni
kamaytirishni va o‘qishga yanada ekologik toza yondashuvni ta’minlaydi.
Share Books-ning Firebase xizmatlari bilan integratsiyalashuvi ishonchli va
mustahkam platformani kafolatlaydi, bunda foydalanuvchilar o‘z ma’lumotlari xavfsiz
saqlanishi va ulardan foydalanish oson ekanligiga ishonishlari mumkin. Firebase ning
real vaqt rejimidagi ma’lumotlar bazasi imkoniyatlaridan foydalangan holda Share
Books foydalanuvchilar uchun muammosiz tajriba taqdim etadi, ular real vaqtda ilova
bilan o‘zaro aloqada bo‘lishlari, tezkor bildirishnomalar olishlari hamda kitoblar
ro‘yxatidagi har qanday o‘zgarishlar yoki yangilanishlardan xabardor bo‘lishlarini
ta’minlaydi.
Xulosa qilib aytganda, Share Books - eski kitoblarni almashish, sotish va sovg‘a qilish
uchun qulay platforma yaratish uchun Firebase xizmatlarining kuchidan
foydalanadigan innovatsion onlayn ilova. Kitob ixlosmandlarini bog lash va xavfsiz vaʻ
ishonchli infratuzilmani ta minlash orqali Share Books foydalanuvchilarga o qishga
ʼ ʻ
bo lgan umumiy muhabbat va barqaror kitob iste moli atrofida jonli hamjamiyat
ʻ ʼ
yaratish imkonini beradi.
Quyida uning imkoniyatlari bilan tanishamiz:
Avtorizatsiya
Google hisobingiz yoki elektron pochta manzilingiz yordamida ilovaga osongina kirish
mumkin. Firebase Auth servisi yordamida ma’lumotlaringiz xavfsiz saqlanadi. Yangi
foydalanuvchilar o‘zlarining elektron pochta manzillari bilan tezda ro‘yxatdan
o‘tishlari mumkin. (1-rasm).
45

1-rasm. Ilova Avtorizatsiya oynalari
Asosiy oyna
 Kitoblar ro‘yxati bilan tanishish;
 Kitoblarni ommaboplisgi, yangiligi va yuqori reyting orqali saralab ko‘rish;
 Kitoblarni nomi muallifi orqali osongina qidirib topish;
 Istalgam kategoriyadagi kitoblar ro‘yxati bilan alohida ro‘yxat qilib ko‘rish (2-
rasm).
46

2-rasm. Asosiy oyna
Kategoriyalar :
 Kitoblar joylashda ularning janri kiritilib borilinadi
va turli katogoriyalar bo‘yicha kerakli kitobni toppish
osonlashadi;
 Quyidagi kategoriyalar mavjud: Badiiy,
psixologiya, biznes, bolalar, diniy, xorijiy tildagi, ilmiy,
shaxsiy rivojlanish, detektiv, siyosat, biografiya va
boshqalar (3-rasm).
3-rasm. Kategoriyalar oynasi
Suhbatlar:
47

Kitoblarni alishish uchun kitob egasi bilan suhbat qilish uchun Suhbatlar oynasi
mavjud bo‘lib, unda foydalanuvchilar bir biri bilan suhbat qilish orqali o‘zaro kelishishi
mumkin (4-rasm)
4-rasm. Suhbatlar oynasi
3.1 Yaratilgan mobil ilova tavsifi
Mobil ilovani telefonimizga o‘rnatish uchun quyidagi faylni ishga tushiramiz.
Ushbu faylni o‘rnatganimizdan so‘ng, telefonimizdan Share Books mobil ilovasi
paydo bo‘ladi (5-rasm).
48

5-rasm. Share Books mobil ilovasi
Bu ilovani ishga tushiradigan bo‘lsak, bizga avtorizatsiya oynasi ishga tushadi. Bunda
biz electron pochta va parol orqali asosiy oynaga kirishimiz yoki ro‘yxatdan o‘tishimiz
mumkin. Yana bir qulayligi Google platformasi hisobi orqali ham ilovadan erkin
foydalanaolishimiz mumkin. Agar foydalanuvchi ilovada ro‘yxatdan o‘tadigan bo‘lsa
ma’lumotlar bazasida tegishli ma’lumotlari saqlanib qoladi. (6-rasm).
6-rasm. Kirish oynasi
49

Ilovaga muvaffaqiyatli kirib olganimizdan so‘ng bizga Asosiy oyna ko‘rinadi u еrdan
biz o‘zizmizga kerakli kitoblarni topishimiz mumkin. Bundan tashqari kitoblarni
qidirsh, turli kategoriyalarga bo‘lish filtrlash ishlarini amalga oshirishimiz mumkin. (7-
rasm)

6-rasm. Asosiy oyna
Kitob alishish, sotish yoki hadiya qilish uchun kitoblarni qo‘shish mumkin buni albatta
kitob qo‘shish oynasida amalga oshirish mumkin. Kitob qo‘shish uchun kerak
bo‘ladigan ma’lumotlar:
 Kitob uchun rasm
 Nomi
 Kategoriyasi
 Maqsadi
 Telefon nomeri
 Chiqarilgan yili
50

 Kitob Holati
 Hududi
 Qisqacha izoh (7-rasm).
7-rasm. Kitob qo‘shish oynasi
51

IV BOB. HAYOT FAOLIYATIXAVFSIZLIGI
4.1 Xavfsizlik muammolari
Mamlakatimizda mustaqillikning dastlabki yillaridanoq fuqarolarni jumladan
ishchi va xizmatchilarni ijtimoiy holatini yaxshilash, ularning turmush darajasini
yuksaltirishga, ishlash sharoitlarini texnika xavfsizligi va sanitariya talablari
darajasidagi asosini yaratishga katta e‘tibor qaratib kelinmoqda. Ta‘lim jarayonida ham
keng qamrovli islohotlar amalga oshirilmoqda. Qabul qilingan Kadrlar tayyorlash
milliy dasturi, Ta‘lim to‘g‘risidagi Qonunlar asosida ta‘lim sohasida katta yutuqlarga
erishildi. Ta‘lim mazmuni tubdan ijobiy o‘zgarishga yuz tutmoqda. Ta‘lim tizimining
barcha tizimida eng zamonaviy o‘qitish vositalaridan foydalanilmoqda. Ishlab chiqarish
ham eng qudratli, zamonaviy ishlab chiqarish vositalari bilan qurollantirilmoqda.
Ijtimoiy hayot tarzi faollashmoqda. Mamlakatda qabul qilingan «Ta‘lim to‘g‘risida»gi
Qonun ta‘lim tizimi mazmunini tubdan o‘zgartirib yubordi. Jumladan oliy ta‘lim o‘quv
rejalariga zamon va hayot talablaridan kelib chiqib katta o‘zgartirishlar kiritildi. Yosh
mutaxassislarga har bir sohada chuqur va keng qamrovli ma‘lumot berish, ularga
berilgan bilim ishlab chiqarishda va jamiyatda o‘z aksini va dolzarbligini
yo‘qotmaydigan bo‘lishiga va ularning bilim darajalari dunyo ta‘lim standartlari
qo‘ygan talabga javob berishiga asosiy ahamiyat qaratilmoqda.
Zamonaviy hayotdagi ishlab chiqarish samaradorligini еtuk kadrlarsiz tasavvur
etish mumkin emas. Har sohada inson omili, uning qadr-qimmati birinchi o‘ringa
qo‘yilib ish tashkil etilgan joyda yutuqlar barqaror bo‘lishi shubhasiz.
Inson tug‘ilishi bilan yashash, erkinlik va baxtga intilish huquqiga ega bo‘ladi.
Inson o‘zining yashash, dam olish, sog‘ligi haqida qayg‘urish, qulay atrof- muhit,
xavfsizlik va gigiyena talablariga javob beradigan mehnat sharoitida ishlashga bo‘lgan
xuquqlarini hayot faoliyati jarayonida amalga oshiradi. Uning bu huquqlari
O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasida kafolatlangan.
52

Hayot faoliyati – bu insonning kunlik faoliyati, dam olishi va yashash tarzidir.
Inson hayoti jarayonida uni o‘rab turgan borliq muhiti bilan uzluksiz aloqada bo‘ladi va
shu bilan birga har doim uni o‘rab turgan muhitga bog‘liq bo‘lib kelgan va shunday
qolaveradi. Inson shuning uchun ham o‘zini o‘rab turgan atrof-muhit hisobiga oziq-
ovqat, havo, suv, dam olish uchun zarur moddiy narsalar va boshqalarga bo‘lgan
ehtiyojini qanoatlantiradi.
Atrof-muhit – insonni o‘rab turgan muhit bo‘lib, insonning hayot faoliyatiga,
uning sog‘ligi va nasliga to‘g‘ridan to‘g‘ri, birdan urinma yoki masofadan ta‘sir etishga
qobiliyatli omillarning (jismoniy, ximiyaviy, biologik, informasion, ijtimoiy) shartli
yig‘indisidir.
Inson va atrof-muhit uzluksiz o‘zaro ta‘sirda bo‘lib, doimiy harakatdagi «Inson –
atrof muhit» sistemasini tashkil etadi. Dunyoning evolyusion jarayonida bu sistemani
tashkil etuvchilar uzluksiz o‘zgarib bordi. Inson mukammallashdi, еr sharining aholisi
va uning oqimi o‘sdi, jamiyatning ijtimoiy asosi o‘zgardi. Atrof- muhit o‘zgardi: inson
o‘zlashtirgan еr yuzi va еr osti hududi kattalashdi; tabiiy tabiat muhiti insoniyat
jamiyatining o‘sib borayotgan ta‘sirini boshdan kechirmoqda, inson tomonidan sun‘iy
yaratilgan maishiy, shahar va ishlab chiqarish muhiti paydo bo‘ldi.
Tabiiy muhit o‘zi еtarli bo‘lib, inson ishtirokisiz mustaqil mavjud bo‘la oladi va
rivojlana oladi. Inson tomonidan yaratilgan boshqa barcha borliq muhiti mustaqil
rivojlana olmaydi va ular paydo bo‘lganidan so‘ng eskirishga va еmirilishga mahkum.
Insoniyat o‘zining dastlabki rivojlanish bosqichida tabiiy atrof-muhit bilan o‘zaro
uyg‘un harakat qilgan. Atrof-muhit asosan biosfera, еr osti, gallaktika va cheksiz
koinotdan tashkil topadi.
Biosfera - barcha turdagi organizmlar, jumladan inson yashashi mumkin bo‘lgan
atrof-muhit bo‘lib, u murakkab tuzilishdagi еr sharining muhim qobig‘idir. Biosfera bir
necha milliard yillar davomida shakllangan. Zamonaviy olimlar biosferani moddalarni
planeta bo‘yicha harakatini ta‘minlovchi yirik, global ekosistema sifatida qarashadi.
Hozirgi erada hayot еr qatlamining yuqori (litosfera) qismida, еrning pastki havo
(atmosfera) qobig‘ida va еrshariningsuvli qobig‘i (gidrosfera) da tarqalgan. Bu shu
53

bilan izohlanadiki, litosferada еr osti suvlari va tog‘ cho‘kmalarida chuqurlikni sekin-
asta ortib borishi bilan harorat ham ortib 2 km dan 16 km chuqurlikda 100 o
S va yuqori
(vulqonik faollik zonasida esa 200 dan 1500 o
S cha) ni tashkil etadi. Yerning yuzasida
hayotning konsentrasiyasi va faolligi eng yuqoridir.
Inson evolyusiyasi jarayonida o‘zining oziq-ovqat, moddiy boylik, iqlim va ob-
havo ta‘siridan himoyalanish, o‘ziga qulaylikni oshirish bo‘yicha ehtiyojlarini
samaraliroq qanoatlantirishga intilib tabiiy muhitga birinchi o‘rinda biosferaga
to‘xtovsiz o‘z ta‘sirini o‘tkazdi. Bu maqsadga еtish uchun u biosferani bir qismini
texnosfera band etgan joyga aylantirdi.
Texnosfera - o‘tmishda biosferaga taalluqli bo‘lgan keyinchalik insonlarning
o‘zining moddiy va ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlarini yanada yaxshilash maqsadida
to‘g‘ridan to‘g‘ri yoki sirtdan texnik vositalar bilan ta‘sir etgan hududdir.
Texnosfera insonlar tomonidan texnik vositalar yordamida yaratilgan shaharlar,
qo‘rg‘onlar, qishloq aholi punktlari, sanoat va korxonalar zonasi band etgan hududlar
hisoblanadi.
Inson hayot faoliyati jarayonida nafaqat tabiiy muhit bilan balki, ijtimoiy muhit
deb ataluvchi odamlar bilan ham uzluksiz aloqada bo‘ladi. Insonni ijtimoiy muhit bilan
aloqasi tug‘ilishni davom ettirish, bilim, tajribalarni almashtirish, o‘zining ma‘naviy
ehtiyojlarini qanoatlantirish, intellektual qobiliyatlarni oshirishda foydalaniladi va
shakllanadi.
4.2 Favqulodda holatlarda xavfsizlik tadbirlarini rejalashtirish
Xalq xo‘jalik obyektlarining turg‘unligi ularni favqulodda holatlarning xavfli va
zararli omillari ta‘siriga chidamliligi, ya‘ni, favqulodda holatlar sharoitida rejalashtirilgan
hajmda va nomenklaturada mahsulot ishlab chiqarish, ishchi va xizmatchilar hayot
faoliyati xavfsizligini to‘liq taminlash hamda ishlab chiqarishga zarar еtgan holatlarda
o‘z ish qobiliyatini tiklashga moslashishi orqali baholanadi. Favqulodda holatlar vaqtida
54

obyektning turg‘un ishlashiga tashkiliy, muhandis-texnik va boshqa tadbirlarni
kompleks ravishda amalga oshirish natijasida erishiladi.
Ushbu tadbirlar birinchi navbatda ishchilar va xizmatchilarni himoyalashga qaratilgan
bo‘lishi kerak. Chunki, inson resursi hamda xalq, xo‘jaligi obe‘ktlarini favqulodda
holatlarning xavfli va zararli omillaridan himoyalamasdan turib, ularni turun ishlashini
ta‘minlab bo‘lmaydi. Bunday tashqari, obyektdagi ishchilar va obyekt yaqinida yashovchi
aholini hayot faoliyati xavfsizligini taminlashda favqulodda holatlarning buzuvchi omillari
ta‘sirida yuzaga keluvchi ikkilamchi xavfli omillar sodir bo‘lish xavfining oldini
olishga qaratilgan tadbirlar ham muhim rol o‘ynaydi. Ikkilamchi xavfli omillar, ichki
va tashqi sabablar natijasida vujudga kelishi mumkin.
Xalq xo‘jaligi obyektlarining favqulodda holatlar vaqtida turun ishlashini
taminlashga qaratilgan tadbirlar kompleksi ichidan asosiy ikkita tadbirga, ya‘ni, aynan
favqulodda holatlarda ishchi va xizmatchilarni hayot faoliyati xavfsizligini taminlash
muammolariga hamda ikkilamchi xavfli omillar hosil bo‘lishini bartaraf e tishga qaratilgan
tadbirlarga to‘xtalamiz.
Ishchi-xizmatchilarnihimoyalashtadbirlariga-texnologikjarayonlarda portlashga va
yong‘inga xavfli hamda zaharli va radioaktiv moddalar ishlatiladigan ish sharoitlarida ish
rejimini tashkil e tish; zaharlanish o‘chog‘ini bartaraf e tishga qaratilgan ishlarni aniq
bajarish yo‘llari bo‘yicha o‘qitish; obyektdagi ishchi va xizmatchilar hamda obyekt
yaqinidagi aholiga, obyektda hosil bo‘lgan xavf to‘g‘risida xabar berishning lokal
sistemasini tashkillashtirish va uni doimiy tayyor holatda saqlash kabi ishlarkiradi.
Favqulodda holatlarning xavfli va zararli omillari ta‘sirida yuz beradigan yong‘inlar,
portlashlar, zaharli radioaktiv moddalarni muhitga tarqalishi ikkilamchi omillar jumlasiga
kiradi. Ma‘lumki, normal ish sharoitida obyektning xavfsiz va avariyasiz ishlashini
taminlashga qaratilgan qator tadbirlar amalga oshiriladi. Lekin, bu omillar favqulodda
holatlar vaqtida е tarli darajada bo‘lmaydi. Shu sababli, favqulodda holatlarning
ikkilamchi omillaridan himoyalashga qaratilgan qo‘shimcha tadbirlar ishlab chiqish talab
etiladi. Bunday tadbirlarga saqlanadigan portlashga, yong‘inga xavfli va zaharli moddalar
55

zahirasini minimum darajagacha kamaytirish; saqlash omborxonalarini xavfsiz joyda,
mustahkam qilib, shamol yo‘nalishini, yong‘in oraliqlari va yo‘laklarini, yong‘inga qarshi
suv taminotini hisobga olgan holda qurish; ularni yong‘in o‘chiruvchi vositalar, zahira
elektr manbalari, aloqa vositalari avtomat signalizasiya kabi vositalar bilan taminlash
ishlarikiradi. Rejalashtirish favqulodda holatlar vaqtida hayot faoliyat xavfsizligini
taminlashning е takchi funksiyasi va markaziy zvenosi hisoblanadi. Rejalashtirishda
xavfsizlikni taminlash maqsadida amalga oshiriladigan tadbirlar vaqti, resursi vatadbirlarni
bajaruvchi shaxslar aniqlashtiriladi.
Rejalashtirishda hujjat, reja tuziladi va u quyidagi qismlardan iborat bo‘ladi: aniq
ko‘rsatkichlar (ish turi, tadbirlar); ushbu ishlarni bajarish vaqti; ishlarni bajarish uchun
zarur resurslar (turi, soni, miqdori, manbai); ishni bajaruvchi mas‘ul shaxs (har bir punkt
bo‘yicha); ishni bajarilishini nazorat qilishusuli.
Rejaning matn qismi ikki bo‘limdan iborat bo‘lib, birinchi bo‘limda favqulodda
holatlar vaqtidagi shart-sharoitlarni baholash bo‘yicha xulosalar, ikkinchi bo‘limda esa
favqulodda holatlar xavfidan aholini himoyalash tadbirlari ko‘rsatiladi. Ushbu
tadbirlarga asosan quyidagilar kiritilishi mumkin, ya‘ni: favqulodda holat to‘g‘risida xabar
berish tartibi; kuzatish va razvedkani tashkil etish; qutqaruv va boshqa muhim ishlarni
bajarish uchun kuch va vositalarni tayyorlash; favqulodda holatlar ta‘sirini bartaraf etish
yoki susaytirish tadbirlari; odamlar va moddiy boyliklarni himoyalash tadbirlarini tezkor
bajarish usullari; tibbiy taminlash, dozimetrik va ximiyaviy nazorat; ishlab chiqarishni
avariyasiz to‘xtatish tartibi; odamlarni himoyalashni tashkil etish, shaxsiy himoya
vositalari bilan taminlash; e vakuasiya tadbirlarini tashkil etish; ularni boshqarish; har xil
sharoitlarda qutqaruv ishlarini tashkil etish tartibi; yuqori tashkilotlarga va favqulodda
holatlar bo‘yicha tuzilgan komissiyalarga axborot hamda ma‘lumotlar
berishtartibi. Rejaga turli xil zarur lug‘aviy va tushuntiruvchi xarakterdagimateriallar
ham ilova qilinadi. Reja real qisqa mazmunli, lekin, to‘liq ifoda etilgan, iqtisodiy jihatdan
maqbul bo‘lishi hamda obyektning barcha imkoniyatlarini ifoda etishi zarur. Rejaning
realligi tabiiy va texnogen ko‘rinishdagi favqulodda holatlar vaqtida haqiqiy ishlab
56

chiqarish sharoitida hayot faoliyatni taminlash bo‘yicha sistemali ravishda turli xil
mashg‘ulotlar va amaliy mashqlar o‘tkazish yo‘li bilan tekshiriladi.
4.3 Favqulodda holatlar oqibatlarini bartaraf etish
Avariyalarda halokatlar va tabiiy ofatlar oqibatlarini bartaraf etish, mamlakatning
avariya-qutqaruv xizmatini doimiy tayyor holatini taminlash hamda ishlab chiqarish
korxonalarida avariyalar va halokatlarni oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlarni
bajarilishi ustidan nazorat qilish maqsadida O‘zbekiston Respublikasida favqulodda
holatlar qo‘mitasi tuzilgan.
Favqulodda holatlar oqibatlarini bartaraf etishga qaratilgan barcha vazifalar
bosqichma-bosqich, aniq ketma-ketlik asosida maksimal qisqa muddatlar ichida
bajarilishi lozim.
Birinchi bosqichda aholini tezkor himoyalash masalalari, favqulodda holatlar
xavfli omillarini tarqalishini cheklash va uning ta‘sir darajasini kamaytirish chora-
tadbirlari hamda qutqaruv ishlarini amalga oshirish kabi vazifalar amalga oshiriladi.
Aholini tezkor himoyalashning asosiy tadbirlariga xavf to‘g‘risida xabar berish;
himoya vositalaridan foydalanish; favqulodda holatlardagi rejimga rioya qilishni
taminlash; xavfli zonalardan evakuasiya qilish; tibbiy va boshqa turdagi yordamlar
ko‘rsatish kabi ishlar kiradi.
Favqulodda holatlar ta‘sir doirasini cheklash va uning oqibatlarini susaytirishga
qaratilgan tadbirlar asosan: avariyalarni lokalizasiyalash, ishlab chiqarish texnologik
jarayonlarini to‘xtatish yoki o‘zgartirish, yong‘inni oldini olish yoki uni o‘chirish kabi
vazifalarni o‘z ichiga oladi. Qutqarish va boshqa turdagi kechiktirib bo‘lmaydigan
tadbirlar jumlasiga boshqarish organlarini, kuch va vositalarni tayyor holatga keltirish,
zararlanisho‘chog‘ini razvedka qilish va mavjud holatni baholash kabi vazifalar kiradi.
Ikkinchi bosqich vazifalariga favqulodda holatlar oqibatlarini bartaraf etish
bo‘yicha qutqaruv hamda boshqa kechiktirib bo‘lmaydigan ishlarni amalga oshirish kiradi.
Bu ishlar uzluksiz ravishda, qutqaruvchilar va bartaraf etuvchilar smenalarini
57

almashtirgan holda xavfsizlik texnikasi va ehtiyot choralariga to‘liq amal qilib
bajarilishi shart.
Qutqaruv ishlari jarohatlanganlarni qidirib topish, ularni yonadigan binolar,
xarobalar, transport vositalari ichidan olib chiqish, odamlarni xavfli xonalardan
evakuasiya qilish, jarohatlanganlarga birinchi yordam ko‘rsatish va shu kabi boshqa
yordamlarni amalga oshirish ishlarini o‘z ichigaoladi.
Kechiktirib bo‘lmaydigan ishlar jumlasiga esa yong‘inni lokalizasiyalash va
o‘chirish, konstruksiyalarni mustahkamlash, qutqaruv ishlarini amalga oshirish
maqsadida kommunal-energetik tarmoqlarni, aloqa va yo‘llarni tiklash, odamlarga sanitar
ishlov berish, dezaktivasiyalash va degazasiyalash ishlarini amalga oshirish kabi vazifalar
kiradi.
Qutqaruv va boshqa kechiktirib bo‘lmaydigan ishlar jumlasiga aholini barcha turdagi
vositalar bilan taminlash, jumladan, ularni xavfsiz joylarga joylashtirish, oziq-ovqat va suv
bilan taminlash, tibbiy yordam ko‘rsatish hamda moddiy va moliyaviy yordamlar
berishni amalga oshirish kabi vazifalar ham kiradi.
Uchinchi bosqich vazifalariga avariyalar, halokatlar va tabiiy ofatlar yuz bergan
rayonlardagi aholi faoliyatini taminlash masalalari kiradi. Bu maqsadda turar joylarni
tiklash yoki vaqtinchalik turar joylar barpo e tish, energiya va suv ta‘minotini, aloqa
tarmoqlarini, kommunal xizmat obyektlarini tiklash, zararlanish o‘chog‘iga sanitar
ishlov berish, aholiga oziq-ovqat mahsulotlari hamda birlamchi ehtiyoj buyumlari bilan
yordam ko‘rsatish ishlari amalga oshiriladi. Ushbu bosqich nihoyasida e vakuasiya qilingan
aholi o‘z joylariga qaytariladi va xalq xo‘jalik obyektlarining ishlashi tiklanadi. Ayrim
favqulodda holatlarning sodir bo‘lishi oldindan aniqlanishi mumkin. Bunday holatlarda
amalga oshirilishi lozim bo‘lgan barcha ishlar oldindan ishlab chiqilgan reja asosida amalga
oshiriladi. Rejada asosan ikki xil ko‘rinishdagi tadbirlar belgilanadi.
Birinchi guruhdagi tadbirlar aholini himoyalash maqsadida amalga oshiriladi. Bu
tadbirlarga - aholiga xavf to‘g‘risida ma‘lumot berish va xabar berish; himoya
vositalarini tayyor holga keltirish; boshqarish sistemalari va vositalarining tayyorligini
tekshirib ko‘rish; shaxsiy himoya vositalarini aholiga tarqatishga tayyorlash va tarqatish;
58

tibbiy profilaktika, sanitar va e pidemiyaga qarshitadbirlarni o‘tkazish; evakuasiyaga
tayyorlanish va talab e tilgan sharoitlarga xavf tahdid soladigan rayonlarda aholini
evakuasiya qilish kabi vazifalar kiradi.
Ikkinchi guruh tadbirlariga favqulodda holatlarning xavfli va zararli omillarini
bartaraf e tishga qaratilgan vazifalar kiradi. Bu tadbirlarga-xalq xo‘jaligi obyektlari ishini
to‘xtatish yoki ish rejimini o‘zgartirish; energiya, suv, gaz sistemasi ish rejimini
o‘zgartirish yoki vaqtincha to‘xtatish; mavjud muhandislik inshootlarini
mustahkamlash yoki qo‘shimcha qurish; yong‘inga qarshi tadbirlar o‘tkazish; xavfli
rayonlardan moddiy boyliklar va chorva mollarini olib chiqish; oziq- ovqat, oziqa xom
ashyosi va suv manbalarini himoyalash kabi ishlar kiradi. Favqulodda holatlar sodir
bo‘lganligi to‘g‘risida xabar olingach, birinchi navbatda berilgan ma‘lumotlarni to‘g‘riligi
tekshirilib, qo‘shimcha axborot va ma‘lumotlar olish bo‘yicha tadbirlar amalga oshiriladi.
Chunki, turli xil favqulodda holatlarning har xil sharoitlardagi oqibatlari turlicha bo‘lishi
mumkin. Shu sababli dastlab favqulodda holatlar ta‘sirida yuzaga kelishi mumkin
bo‘lgan ikkilamchi, uchlamchi va boshqa xavfli omillar aniqlanib, keyingina kompleks
tadbirlar amalga oshiriladi.
4.4. Barqaror rivojlanish shartlari va xavfsizlik masalalari
O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I. A. Karimov ta‘kitlaganidek,
«Ekologik xavfsizlik kishilik jamiyatining bugungi va ertasi uchun dolzarbligi, juda
zarurligi bois eng muhim muammolar jumlasiga kiradi...Uni hal etish barcha
xalqlarning manfaatlariga mos bo‘lib, sivilizasiyaning hozirgi kuni va kelajagi ko‘p
jihatdan ana shu muammoning hal qilinishiga bog‘liqdir». Ushbu va boshqa ekologik
muammolarni nazarda tutgan holda, mustaqillik davrida mamlakatimizda atrof-muhitni
musaffoligi va tabiatni muhofaza qilish bo‘yicha qator qonunlar, farmonlar va qarorlar
qabul qilindi.
Mustabidlik davrida O‘zbekistonda, jumladan Farg‘ona vodiysida tabiat va
jamiyat orasidagi murakkab va azaliy munosabatlarni tobora ziddiyatli tus olishi
hududimizda ekologik muvozanat va barqarorlikni salbiy tomonga yo‘nalishiga olib
59

keldi. Bu holat, o‘z navbatida xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlarini rivojlanishiga,
hamda mavjud tabiiy resurslarning hajmi, miqdori va sifatiga salbiy ta‘siretdi. Odatda,
boshqa joylardagi kabi Farg‘ona vodiysida ham ekologik holat o‘zoq yillar davomida
bir tekis rivojlanmagan, buni obyektiv va subyektiv sabablari mavjud, chunki tuproq,
suv resurslaridan, o‘simliklar va hayvonot dunyosi boyliklaridan o‘ta samarasiz
ravishda foydalanilgan. Natijada ushbu tabiiy resurslarning areallari qisqarib, tabiiy
zahiralari kamayib borgan. O‘simlik va hayvonot dunyosining tiklanish jarayonlari
zaiflashib borgan. Hududimiz ekologik muammolarini atroflicha o‘rganish, tadqiq
qilishda, albatta ularni hududiy bioekologik holatlari va tarqalash hossalarini hisobga
olish muhimhisoblanadi.
Etirof etish kerakki, mashxur ekolog akademik S.S.Shvarsning ta‘kidlashicha har
bir ekosistemaga tushayotgan antropogen ta‘sirotlar ko‘lami va hajmini ta‘sirini, ularni
normasini aniqlash zarur. Bunda yana o‘sha ekosistema yoki geomajmuani ushbu
ta‘sirotlari barqarorlik darajasini bilish muhimsanaladi.
Ekologik xavfsizlik va barqaror rivojlanishni ta‘minlashda muhit omillari ta‘sirini
optimallashtirish muhim sanaladi. Bu masalada yani iqlimni ta‘sirini alohida ta‘kidlash
zarur. Ingliz ekologi Lorens ta‘kidlagan ediki, «xokimiyatlar orasida iqlim hokimiyati
eng kuchlidir».
60

XULOSA
Xulosa qilib aytganda, Share Books - bu odamlarning eski kitoblarini
almashish, sotish va sovg'a qilishni yanada qulaylashtiradigan innovatsion onlayn
dastur. Share Books ning intuitiv interfeysi va kuchli funksiyalari
foydalanuvchilarga o‘z kitoblarini ro‘yxatga olish, turli tanlovlarni ko‘rib chiqish
va uzluksiz tranzaksiyalarni amalga oshirishni osonlashtiradi. Firebase xizmatlari
bilan integratsiya barcha ma'lumotlar, jumladan, foydalanuvchi imtiyozlari,
kitoblar ro'yxati va tranzaktsiyalar tarixi xavfsiz saqlanishini va ularga osongina
kirishni ta'minlaydi.
Bundan tashqari, Share Books o'z foydalanuvchilari orasida hamjamiyat
hissini uyg'otish orqali oddiy bozor maydonidan tashqariga chiqadi. Jismoniy
shaxslarni geografik joylashuviga qarab birlashtirib, platforma yuzma-yuz kitob
almashinuvi va mahalliy savdoni rag'batlantiradi, shaxsiy aloqalarni kuchaytiradi
va yanada qiziqarli tajriba yaratadi.
Ilovaning barqarorlikka e'tibor qaratilishi atrof-muhitni muhofaza qilish va
chiqindilarni kamaytirish bo'yicha o'sib borayotgan xabardorlikka mos keladi.
Share Books kitoblarni qayta ishlatishga yordam beradi, yangi xaridlarga bo'lgan
ehtiyojni kamaytiradi va kitob iste'moli bilan bog'liq ekologik izni
minimallashtiradi.
Xulosa qilib aytganda, Share Books mazmunli aloqalarni, barqaror
amaliyotlarni va jamiyatni qurishni osonlashtirishda texnologiyaning kuchidan
dalolat beradi. Firebase xizmatlarining imkoniyatlaridan foydalangan holda, ilova
kitob ixlosmandlari uchun o'zlarining eski kitoblarini almashish, sotish va sovg'a
qilish uchun xavfsiz va ishonchli platformani taqdim etadi, jonli va ekologik ongli
o'qish madaniyatini rivojlantiradi.
61

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. O‘ z b ek i s to n R e s p u b l ik a s i ni ng ― T a’lim t o‘g‘ris i dagi q o nu n. O li y ta’lim:
Me’yoriy - huquqiy va uslubiy hujjatlar to‘plami. - Toshkent: Istiqlol, 2004.
2. O‘zbekiston Respublikasining «Kadrlar tayyorlash miliy dasturi». - T.:
«O‘zbekiston», 1997.
3. O‘zbekiston respublikasi vazirlar mahkamasining 15.06.2021 yildagi 373-
son "Raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatning rivojlanish holatini reyting
baholash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi qarori
4. J.F.Di Marzio Android A Programmer’s Guide - 2008.
5. Chris Haseman Android Essentials - 2008.
6. Mark L. Murphy - The Busy Coder's Guide to Android Development - 2019.
7. Колисниченко Денис Программирование для Андроид. Самоучител;
БХВ-Петербург - Москва, 2012. - 272 с.
8. Майер Рето Андроид 2. Программирование приложений для
планшетных компютеров и смартфонов; Эксмо - Москва, 2011. - 672
c .Дмитрий Котеров, Алексей Костарев. ПҲП 5.,Серия: В подлиннике
Издателство: БХВ-Петербург, 2005 г., 1120 стр.
9. Максим Кузнесов, Игор Симдянов, Сергей Голышев. Практика
создания W еб-сайтов (+ C Д-РОМ). Серия: Про. Профессионалное
программирование. Издателство: БХВ-Петербург, 2005 г., 48 стр.
10. Hayot faoliyati xavfsizligi. A. Qudratov, T. G‘aniyev va b., Toshkent,
Aloqachi, 2005 y.
11. Fuqaro muhofazasi me’yorlari va qoidalari SNiP ITM GZ - 93, 1993.A .
12. http://www.java.sun.com/javase/downloads/index.jsp ;
13. http://www. kotlinlang.org
14. http://www.developer s .android.com/
15. https://play.google.com/store/apps/details ;

SHARE BOOKS AXBOROT ALMASHINUV ILOVASINI ISHLAB CHIQISH MUNDARIJA KIRIS H 3 I bob O‘ZBEKISTONDA ANDROID TIZIMIDA ISHLOVCHI DASTURLARNI ISHLAB CHIQISHNING HOZIRGI KUNDAGI O‘RNI 1 Android tizimida ishlovchi milliy dasturlar ishlab chiqishning ahamiyati …………………………………………………………. 5 2 Android tizimida ishlovchi milliy resurslar tahlili ……………… 8 II bob ANDROID OPERATSION TIZIMI UCHUN MOBIL ILOVALARNI YARATISH VOSITALARI 1 Android operatsion tizimida dasturlash uchun muhitni tanlash … 12 2 Android operatsion tizimi arxitekturasi ………………………… 38 III bob SHARE BOOKS MOBIL ILOVASI 1 Mobil ilova imkoniyatlari………………………………………… 43 2 Yaratilgan mobil ilova tavsifi ……………………………………. 46 IV bob HAYOT FAOLIYAT XAVFSIZLIGI 1 Xavfsizlik muammolari ………………………...………………… 50 2 Favqulodda holatlarda xavfsizlik tadbirlarini rejalashtirish ..……. 52 3 Favqulodda holatlar oqibatlarini bartaraf etish …………………..... 55 4 Barqaror rivojlanish shartlari va xavfsizlik masalalari ….…….... 57 XULOSA …..................................................................................... 59 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ………………………………... 60 1

KIRIS H Mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotni faol rivojlantirish, barcha tarmoqlar va sohalarda, eng avvalo, davlat boshqaruvi, ta’lim, sog‘liqni saqlash va qishloq xo‘jaligida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Xususan, elektron hukumat tizimini takomillashtirish, dasturiy mahsulotlar va axborot texnologiyalarining mahalliy bozorini yanada rivojlantirish, respublikaning barcha hududlarida IT-parklarni tashkil etish, shuningdek, sohani malakali kadrlar bilan ta’minlashni ko‘zda tutuvchi 220 dan ortiq ustuvor loyihalarni amalga oshirish boshlangan. Yuqorida keltirilgan loyihalar natijasida ko’plab faoliyatlar raqamlashtirilib borilmoqda, shu jumladan yurtimizda kitobga bo’lgan e’tibor ham yuqori tezlikda oshib bormoqda. Share books loyihasida ham ushbu faoliyatlarni online raqamlashtirishni maqsad qilingan. Bu jarayonlarda yurtimizda olib borilayotgan islohotlarda raqamlashtirishning o’rni yanada yuqori ekanligini ko’rishimiz mumkin: “Huquq tizimining raqobatbardoshligini oshirish va iqtisodiyotning yangi drayverlarini harakatga keltirish doirasida zamonaviy texnologiyalarga va raqamli faoliyatga bo‘lgan talablarni qayta ko‘rib chiqish.” 1 Ishning dolzarbligi . Bugungi kunda ilm-fan jadal taraqqiy etayotgan, zamonaviy axborot-kommunikasiya vositalari keng joriy etilgan jamiyatda barcha fan sohalarida bilimlarning tez yangilanib borishi, ta’lim oluvchilar oldiga ularni tez va sifatli egallash bilan bir qatorda, muntazam va mustaqil ravishda bilimlarni egallash vazifasini qo‘ymoqda. Shuning uchun milliy istiqlol g‘oyasiga sodiq, еtarli intellektual salohiyatga ega, ilm-fanning zamonaviy yutuqlari asosida mustaqil fikr va mushohada yurita oladigan shaxslarni tarbiyalash hamda raqobatbardosh, yuqori malakali kadrlarni tayyorlash masalasi elektron o‘quv- uslubiy majmualarining yangi avlodini yaratishni talab qilmoqda. 1 O‘zbekiston respublikasi Prezidentining 28.02.2023 yildagi PF-27-son "2022 — 2026 yillarga mo‘ljallangan yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasini «Insonga e’tibor va sifatli ta’lim yili»da amalga oshirishga oid davlat dasturi to‘g‘risida"gi farmoni 2

Ta’lim oluvchilar uchun mustaqil bilim olish imkoniyatlarini oshirish, ta’limning elektron axborot resurslarini shakllantirish va rivojlantirish uchun zarur sharoitlarni yaratish ta’lim mazmunini takomillashtirishning zaruriy shartlaridan biri sanaladi. Zamonaviy ta’lim tizimining asosini sifatli va yuqori texnologiyali muhit tashkil etadi. Uning yaratilishi va rivojlanishi texnik jihatdan murakkab, ammo bunday muhit ta’lim tizimini takomillashtirishga, ta’lim jarayoniga axborot va kommunikasiya texnologiyalarini joriy etishga xizmat qiladi. Ayni vaqtda bularning barchasi zamonaviy axborot-kommunikasiya texnologiyalarini tadbiq etish bo‘yicha kelgusi yillarda amalga oshirishimiz zarur bo‘lgan keng ko‘lamli chora-tadbirlar tizimidagi dastlabki qadamlar bo‘lib, bu ishlarni izchil davom ettirishimiz lozim. Ishning maqsadi. B itiruv malakaviy jamiyat ishtiroki va barqaror kitob iste'molini rag'batlantirishda Book Share ilovasining ijtimoiy va iqtisodiy ta'sirini ko'rib chiqish. Ishning obyekti. Share Books ilovasi, uning funksionalligi, ishlab chiqishda qo‘llanilgan texnologiyalar , servislar va dasturlar. Ishning predmeti. Share books ilovasini ishlab chiqishda MVVM arxitekturasi qo‘llanilgan va Clean code va SOLID prinsiplariga asoslangan . Bitiruv malakaviy ishning hajmi va tuzilishi. Ishning hajmini kirish, 4 ta bob, xulosa va adabiyotlar ro‘yxati tashkil qiladi. 1 - bobda O‘zbekistonda Android tizimida ishlovchi dasturlarni ishlab chiqishning hozirgi kundagi o‘rni keltirilgan. 2 - bobda Android operatsion tizimi uchun mobil ilovalarni yaratish vositalari tavsifi keltirilgan. 3 - bobda Share Books mobil ilovasi va undan foydalanish tavsifi keltirilgan. Xulosa qismida bitiruv malakaviy ishida olingan asosiy natijalar va takliflar keltirilgan. Adabiyotlar ro‘yxati qismida bitiruv m a lakaviy ishini bajarishda foydalanilgan asosiy adabiyotlar ro‘yxati keltirilgan. 3

I - BOB. O‘ZBEKISTONDA ANDROID TIZIMIDA ISHLOVCHI DASTURLARNI ISHLAB CHIQISHNING HOZIRGI KUNDAGI O‘RNI 1.1 Android tizimida ishlovchi milliy dasturlar ishlab chiqishning ahamiyati “Raqamli O‘zbekiston - 2030” Konsepsiyasida “Mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotni faol rivojlantirish, barcha tarmoqlar va sohalarda, eng avvalo, davlat boshqaruvi, ta’lim, sog‘liqni saqlash va qishloq xo‘jaligida zamonaviy axborot- kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish bo‘yicha kompleks chora- tadbirlar amalga oshirilmoqda 2 ” kabi masalalar asosida jamiyatimizda ko’plab faoliyatkarni raqamlashtirishga va kitobga bo‘lgan e’tibor rag‘batlantirilmoqda. Android (yunoncha so‘z bo‘lib, ikki bo‘g‘ini — «erkak» va «o‘xshash») - odamsifat robot ma’nosini ifoda etadi. Balki mana shuning uchun Android operatsion tizimi logotipida robot tasvirlangandir. Android operatsion tizimining yaratilishi tarixi 2002-yillardan boshlangan. Mana shu davrda Google korporatsiyasi yaratuvchilari E. Rubinning dasturiy ishlanmalari to‘plami bilan qiziqib qoladilar. Dastlab mobil qurilmalar uchun yangi operatsion tizimni yaratish loyihasi bilan katta maxfiylik ostida Android Inc. Kompaniyasi shug‘ullangan, ushbu kompaniyani keyinchalik Google sotib oladi. Android - Linux yadrosiga asoslangan kommunikatorlar, planshetli kompyuterlar, elektron kitoblar, raqamli musiqa uskunalari, qo‘l soatlari, netbuklar va smartbuklar uchun portativ (tarmoqli) operatsion tizimdir. Keyinchalik Google Open Handset Alliance (OHA) alyansini tashkil qildi, u hozirda ham platformani qo‘llab-quvvatlash va yanada rivojlantirish bilan shug‘ullanadi. Android Google tomonidan ishlab chiqilgan kutubxona orqali qurilmani boshqaruvchi Java ilovasini yaratishga imkon beradi. Android Native Development Kit Si va boshqa tillarda yozilgan ilovalarni yaratadi [3]. 2 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 05.10.2020 yildagi PF-6079-sonli "«Raqamli O‘zbekiston — 2030» strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi Farmoni // Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 06.10.2020 y., 06/20/6079/1349-son; 4

2012-yilning uchinchi choragida sotilgan smartfonlarning 75 foizida Android operatsion tizimi o‘rnatilgan [15]. Android operatsion tiziminig ustunliklari: Ba’zi sharhlovchilar Android qator hollarda veb-syorfing, Google Inc. servislari bilan mosligi kabi va boshqa xususiyatlari bilan o‘z raqobatchilaridan biri Apple iOS kompaniyasiga qaraganda o‘zini yaxshi namoyon qilishini aytadilar. Android, iOS ga nisbatan ochiq platforma hisoblanadi, bu holat unda ko‘proq funksiyalarni amalga oshirishga imkon beradi; - iOS va Windows Phone 7 dan farqli ravishda, Androidda fayllarni qabul qilish va uzatishga ham imkon beruvchi Bluetooth oqimini to‘la amalga oshirish mavjud. FTP-serverini, tarmoqqa ulanish nuqtasi rejimi (PAN xizmati) va Bluetooth orqali guruhli birinchi darajali tarmoqni (GN xizmati) amalga oshirish mavjud; - Android-apparatlarida, odatda, USB va xotira kartalarini olmasdan turib boshqa uzatish usullari tezlik cheklanishlaridan qat’iy nazar kompyuter fayllarini tezlikda telefonga ko‘chirishga imkon beruvchi, MicroSD- kardrider mavjud; bundan tashqari, iOS va Windows Phone 7 sinxronlashtirish dasturi (iTunes va Zune), orqali amalga oshirishdan tashqari, biror-bir fayllarni telefonga/telefondan to‘g‘ridan-to‘g‘ri uzatish mumkin emas, Android operatsion tizimidagi telefonlar esa xotira kartasi fayllar tizimini USB mass storage device («fleshka») kabi uzatish imkoniga e ga; Avvaldan dasturni «tekshirilmagan manbalardan» (misol uchun, xotira kartasidan) o‘rnatish taqiqlanishiga qaramay, ushbu cheklash apparat sozlashlarida doimiy vositalar yordamida o‘chiriladi, bu holat esa internet-ulanishlarsiz dasturlarni telefonlar va planshetlarga o‘rnatishga imkon beradi (misol uchun, Wi-Fi-ulanish nuqtalariga ega bo‘lmagan va odatda juda qimmat turadigan mobil internetga pul sarflashni istamaydigan foydalanuvchilar uchun), hamda barcha istaganlarga Android uchun ilovalarni bepul yozish va o‘z apparatida test sinovlaridan o‘tkazish imkonini beradi, shu bilan birga, iOS va Windows Phone 7 da hatto o‘z 5

SHARE BOOKS AXBOROT ALMASHINUV ILOVASINI ISHLAB CHIQISH

12.08.2023

0

3438.7177734375 KB

Похожие