Mavzu : Shaxs psixalogiyasi Reja; Kirish. “Shaxs” tushunchasi haqida tushuncha Asosiy qism: 1. S h axs psixalogiysining tuzilishi . 2.Shaxs tuzilishida biologik va ijtimoiy nisbatlar majmui 3. Shaxs haqida psixologik o’rganish nazariyalar 4.O’zini anglash ,o’zini baholash va shaxsiy da’vogarlik IV. Xulosa.Shaxsning psixalogik himoyasi va shaxs psixologiyasi haqida xulosa. V. Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish SHaxs p sixologiy as i n i ng p r e d m etini tah l il q ili s hda qato r m a s alala r n i h a l qi l i s h za r u r. Za m onaviy p sixolo g iy a da s h ax s n i o’ r gani s hning eng m uhim x u s u s iyatlarini aj r a t ib ko‗ r s a ti l ga n : ˗ s h ax s f e no m e n o logi y asi n i n g boyli g i in s on individ u al x u s u s iy a tla r i n ing xi l m a x i l l ig ini i f od a lan is hi ( u s tano v ok, q i rr ala r i, e h t i yo e la r , e m ot s iyalar, qadr i y a tlar v a bosh q . ) va bil i sh soha s ini o’ r gani s h b i lan b og ’ li q ; ˗ s h ax s f anla r a r o o ’ r gani l adigan m uam m o bo ‗li b , u s h bu t u s hunch a n i keng bili m la r s o ha si tav s i f laydi. U n i ng alohi d a xu s u s iy a tla r ini f a q at p s i x o l o g iya e mas, b al k i f a l sa f a, ta r i x , s ot s i o l ogiya v a b o s h q a f anla r o’ r ganad i ; ˗ tad q iqot yo‗ n a l ishida s h axs b i r xil n iz o m g a ega e ma s , u ha m tad q iq o t o b ‘ekti, ham t a d q i q o t sub ‘ ekti bo‗li s h i m u m kin. ˗ s h ax s p sixolo g iya s i p r e d m e ti i j ti m oiy al oq ala r v a m u no s abatla r da na m oyon b o ‗lishi va sh a k l l an i shi n i s h a r tlovch i , x at t i - h a r ak a t v a h a r akatla r ini bel g ilab b e r u v c h i, ichki ho latla r i va p s i xik ja r ayonla r ini ta r tibga s oluvchi va s h artlovchi s idi r . P s i x o logiya f a n i d a i n s on zotiga x o s lik m a s ala s i i n d iv i d ( lotincha i n d i v i d a j r al m a s, a l oh ida z o t d egan m a ‘ n o anglatadi ) , s h a x s , i n divid u al l i k ( y a k k ah o llik ) tushu n chala r i o r q a li a k s etti r ilad i. K a t t a yo s hd agi r u h iy s o g’l o m (e s i- hushi j o y i d a ) od a m la r h a m , chaqal o q h a m , nu t qi yo ‗ q, od d iy malakal a r n i o ‗zlas h ti r a ol m a y di g an aq l i z a i f la r h am i nd ivi d la r d eb atalad i . Bir o q bular d an bi r inchi s in i gi n a s ha x s d eb ata s h an ‘ a n a t u s i g a k i r ib q ol g a n , c h un ki o ’ s ha zotg i na i j t i m oiy m a vj u do d, i j t i m o iy m uno s abatla r m a h s u l i , i j t i m o iy taraq q iyotning f a o l qa t na s h c h i s i bo’la o l a d i. I nd i vid s if ati d a yo r ug‗ d un y o ga k e l gan odam i j t i m oiy m u h it ta ‘s i r ida keyinchalik s h a x s g a aylanadi, s h un i ng u c h u n b u ja r ayon i j t i moi y - ta r ix iy x u s u s iy a t g a egadi r . I lk bolalik ch o’ idanoq indiv i d m u a y y a n ijt i moiy m u no s a b a t l a r t i zi m i d o i r a s iga 1

t o rti l adi, bund a y sh axslar a r o m uno s ab a tl a r ta r zi ta r i x iy s h a kllang a n b o‗l i b , u y o s h lig i danoq s hu tayy o r ( aj dod la r y a r a t g an ) i j t i m oiy m u n o s abat, m uo m a la, m ul oqo t t i zi m i b i l an tanis ha b o r adi. I j ti m oiy qu rs h ov ( oila a ‘ z o la r i, m a hal l a a h l i , ja m oatchilik, i sh lab chi q a r is h ja m oa s i) , i j t i m oiy g u r uh ich i da ( k i s hilar n ing og’ u s hi d a, u la r ning q alb to ’g’ r is i da ) o da m ning b un d a n k e y i n gi r i voj l an i s hi un i s haxs s i f a t i d a s h aklla n ti r uvchi, uning o n g i v a i r od as i n in g x u s u s iyatla r iga m ut l a q o bog’l i q bo’l ma gan h a r x il xu s u s iyatli m u no s abatla r ma j m uasini v ujud g a kelti r a d i. Bi r x il t u r m u sh sha r oitla r i s h a x s f a o l l i g ining t u r li s hakll a r ini ya ratish ha m da h a r x il h ayotiy v a z iy a t n i vu j ud g a k e l t i r is h imkoniyati g a ega. H a y ot d a biron bi r tan b eh b e r is h ning o’zi k i m gadi r r u h iy h i s ni u yg‗ot s a, b os h qa bi r ining si r t i g a h am yuqma s ligi u ch r ay di. SH u nd ay q i l ib, od a m ga t a ‘ s i r qiluvchi ba r cha tas h qi q o’z g ’a t u v ch i la r ijti m o iy s h a r t-s ha r oitla r g a , faol i yatning ichki ta r b iyaviy q i s m la r i ( t o m onla r i, jihat l a r i, jab h a l a r i, tar k iblari ) t u zilishi yig ’ind i si b i l an bo y itili s hi e v a zi g a s h a x s d e g a n t u s hun c h a h o s il b o‗la d i. SHaxs n ing en g m uhim xu s u s iy a tli j ih at l a r i dan bi r i - b u u ning i n di v i d u al l i g idi r , y a ‘ n i y a kk a h olligi d i r . I n d i v i d uallik d egan d a, i n s o n ni n g s h ax s iy p s i xolog i k xususiy a tl a r ining betak r o r bi r ik m a s i t u s huni l a d i. I n di v i d u al l ik ta r k ib i g a x a r a k te r , te m p e r a m ent, p s i x ik ja r ay on la r , h o latla r , h o di s a la r , h u k m r o n x u susiyatla r yig’in d i s i, i r o d a, f a o l i yatl a r m ot iv la r i, i ns o n ma s lagi, d u nyo q a r as h i, iqtido r i, h a r x il s h akldagi r eak s iy a l a r , q obiliy a tla r i v a s h u k abi l a r ki r adi. P s ixik x us u s iy a tla r ni n g b i r ik m a s i n i a y nan o ’x s h a s h ta r z d a a k s et t iru v chi inson m a vj u d e m a s . M a s a lan, yaqin od a m d a n ay r ilganl i gi qa y g‗ u - a la m , un i n g b i l an b i rg a e s a h a y ot d a t i klab bo‗ l m o v c h i v a b o s h q ala r da takror l anuvchi f azilat l a r m u r a kk ab v oqe l ikn i ng m a n gu l ik k a yo’nali s h i b i lan izo h la s h m u m kin. S H a x s o ‗zi n ing q ad r- qim m a ti v a nu q s on la r i bi l an i j t i m o iy t u r m u s h d a f aol ishti r ok qi l is h i, ta ‘ l i m v a ta r biya yo r da m id a yuz a ga k e l g a n o’zi n i ng k u ch l i v a k uch s iz ji h at l a r i b i l an y a q qo l, betak r o r o liy

2 z otd ir . SHaxs n ing ta r k i b t o p i s hi bi r qa t o r o m illa r g a bog’l i q degan na za r i y a ni n g n a m oy a ndala r i bo ‗l m i s h h ozi r gi z a m on u zoq c h e t el (A QSH, An g l i y a , Fr ansiy a , Ge r ma niya, SH vet s a r iya v a bo s h q ala r) p s i x o l ogla r i o q ibat nat i ja s i d a sh a xsn in g t u zi l ishi n i o‗ s h a i k k ita a s o s iy o m illa r ga, ya ‘ ni b iologik va i j t i m oiy ( so t sial ) vo q elikla r ning t a ‘s ir i g a bog‗l i q bo‗ l gan t u zili s hining mavjudligidan m a n f a a tdo r d i r la r . 1. S h axs psixalogiysining tuzilishi Shaxs ps ix ologiyasi – sh a xs individu a ll i gini o ’ r g a na d ig a n psi x ol o giy a s i ni n g soh a si hi s ob l a n a d i . P s i x ol o giy a n in g u sh b u s o h a si psixolo gi k bili m la r ni a n a litik p r in s iplar aso s i d a tushun t ir a di. Analit i k p rins i p l a r n i qo’llash a n iq ilmiy q i z i qi s h l a r n i n g u yoki b u p s i xolo g ik o mill a r i ni t a hl il q ili s h ni bi ld irid a di. X uddi shu n d a y, ps i xol o giya g a o i d mus t aq il f a nl a r sifatida h iss i yot p s i xo l o g iy a s i , motiv a t siya ps i xol o giya s i, idrok p six o logi y a s i, t af akk ur v a boshqal a r, sh a xs p six o logi y a s iga ajr a t i l a d i . O’rg a nish pr e dm e t i d a n b i r i s h a x s h isobl a n ad i. S h a xs n i m a? Bu so'z insoniyat m a d a n i y a t i d a t a xmin a n 300 yil oldin pa y do b o 'l ga n . J. Brune r ning f i k r i c ha, X V III asr g a bo r ib t a q a la di g a n " o ’ z - o' zi " tu s hun c h a sid a n f oydal a ni s hni " s h a x s " t us hunch a s i ni n g k e l i b c hiqi s hi n i n g b e l g isi d e b hisob l a s h m umkin. Ayni p a ytda, i sp a n f a yla s u f i B altazar, 17 a s r da "sh ax s " tushun c h a sini bu t unl a y za m o na vi y ma ' noda ishl a t a d i. P s i x ol o giy a da sh ax sning k o ' plab ta' r iflari mavjud. B u t a ' ri f la r ning k o' p ch il i g i uyg’unlik , belgil a r t i zi m i, birlik, b a r qa r o r lik, ijti m oiylik, id e nt i kli k , individu al lik (yaxlit l ik, o' z i g a xoslik), i ch ki Men ( a vt o nomiya, i j o dko r lik) kabi x u susiy a t l arni o'z i ch iga o l a di. Ko'pin c ha sh a xs ong va o ' z ini a ngl a sh o r qa l i n a m o y on bo’l a d i . Shveytsar i y a l i k o l i m R i shar M e yli: “Sh a xs d eg an d a , h ar b i r i nso n ni ta s nifla y dig an p six o logik x ususiya t la r n i ng yi g ’ in d is i ni tushunamiz. K e n g r o q

3 ma’noda, s h a xs ter m i ni xar ak ter, t e mper a me n t, q ob i l i y a tni o’z ich i ga o l adi”. Lek i n sh a xs – bu faqatg i na xus u siy a t l arn i ng y ig ’ in d isi em a s. Gap quyidagi xu s usiya t lar o ' za r o t a ' s ird a o 'z i ga x o s p s i xo logik ma r ka z n i, p s i xik a ning o' z iga x os si f a t i , menlik, o'z i nd ividu a l x u susiyatla r ini a ng la s hni y o k i A .Maslou, E . E r ik s on va boshqa p s i xolo g l a r tasdiql a g a n x u susiyat l ar ha q ida bormo q da. Bund a n k e l ib chi q i b , S HAXS deb o’zin i ng m e n li g i g a e g a b o’lg a n, o ’ z i r o d a s i orqali o’z i ni boshqara o l a dig a n v a ha tt i -har a ka ti ni na z o r at q ila o l a dig a n odamga a yti l a d i. 20 a s r n i n g b o s h la r ida r u s ps i xiat r i P.P.Viktor o v sh ax s tu s hunch a si n i o’ z - o’zini a n glash va o n g (an g l a s h ) bi l an b og ’ l a di: “ S h a x s , i n divi d u a llik, M e n psixol o gla r da t a n a ning i ch k i m u h i t g a munos a ba tn i h is q i l i s h ha m da tashqi mu h it g a nis b at a n munos a b a tni h is q ili s h”. Psixol o g F.Ba r r on : “Inson s ha xs i n i n g farqli j i h a ti f i krla s hga va m a sa l al a r n i hal qil i shga qodir ongn i ng ma v ju d ligi d ir”. S o t s i o l o g Ya. S hep a n sk i y: Ijtimoiyl as h u v jaray o n i da ind i vid o’zining sh a xsiy ongini va sh ax siy Menini y a ra t a d i. Har bi r ins o n oi l a da, kasbiy f a o l i y a tida, d o ’s t l a r davr as ida v a h .k. da baj a r ila dig an ijti m oiy r olla r ni n g m iqdo r i n i h is q i la d i. Har bir i n son o ’ z - o ’ zi n i tahlil qila d i, x uddi b o s hqal a rga m uroja a t q i l g a ni kabi o ’ z iga muroja a t qil ad i. Sha x s p s ix o logi y asi - bu s h a xs n i v a turli i n divi d ual j a ra yo nlar n i o 'rga n a d igan ps i xol o giya s o h a si h i so b la n a d i . S h ax s ni n g bo rl i q , h a y ot, jamiyat v a at r o f d a g i lar bil a n b o 'lg a n mun o s a batla r i ni n g y a xlit ta sv iri n i yarati s hga urini s hga asosiy e ' ti b or qar a t i l a di. B un d an t a shqa r i, psixik tara qq iyotn i ng dina m ik to m o nla r i, indiv i dual farqlar o'rga n ila d i. Oda t da s haxs ij t i m o iy f a nla r n i n g o’rgan i s h pred m eti bo ’ lib, u l ar i n s o niyat ta r ixida shaxs sh ak llan is h in ing umu m iy q o nuniya t la r i n i , jamiya tn ing r i v ojl an ish jar a yoni d a i n son h a yoti n i n g i j t i m o iy sha r oitlar i ga bog`liq h o lda sha x sni n g o’zga r i s hi b ila n a loq a dor masal a la r n ing m o hiyat in i och i b ber a di. S h a xs muammosini t a d q iq q il i s hg a tibbiy, t a biiy, ijti m oiy f anl ar va falsa f a fa n i o‘ziga xo s a h amiya t ga e ga. “Sh a xs” k a t e g or i y a s i u m u m iy psixo lo giy a ni n g e ng m uhim, t a y a n ch