logo
  1. Главная страница
  2. Дипломные работы
  3. Общий
  4. TEXNOLOGIYA DARSLARIDA BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIGA QOG‘OZ VA KARTON BILAN ISHLASH TEXNOLOGIYASINI O‘RGATISH

TEXNOLOGIYA DARSLARIDA BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIGA QOG‘OZ VA KARTON BILAN ISHLASH TEXNOLOGIYASINI O‘RGATISH

Загружено в:

20.11.2024

Скачано:

0

Размер:

1175.876953125 KB
Скачать
TEXNOLOGIYA DARSLARIDA BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIGA QOG‘OZ VA KARTON BILAN ISHLASH TEXNOLOGIYASINI O‘RGATISH REJA KIRISH I BOB: BOSHLANG‘ICH SINFLARDAGI TEXNOLOGIYA TA`LIMI TO‘G‘RISIDAGI ASOSIY TUSHUNCHALAR. 1.1 Boshlang‘ich sinflarda texnologiya ta`limining maqsadi, vazifalari, texnologiya ta’limining shakl va metodlari 1.2 Boshlang‘ich sinf texnologiya darslarida qo‘l mehnatining ish turlari va amaliy ishlar 1.3 Boshlang‘ich sinflarda texnologiya darslarining olib borilishi va qog‘oz va karton bilan ishlash darslarini tashkil etish metodikasi II BOB. QOG‘OZ VA KARTON BILAN ISHLASH TEXNOLOGIYASINI O‘RGATISH 2.1 Qog‘oz va kartonga ishlov berish texnologiyasi va qog‘ozni buklash usulida maketlar yasash 2.2 Qog‘oz va kartondan turli ko‘rgazmali materiallarni tayyorlash texnologiyasi 2.3 Qog‘oz va karton bilan ishlashda texnika xavfsizligi III BOB. O‘ZLASHTIRISH BO‘YICHA TAJRIBA VA OLINGAN NATIJALAR 3.1. Tajriba sinov ishlarining mazmuni, metdodikasi va tahlili Umumiy xulosalar Foydalanilgan adabiyotlar Ilovalar 1 KIRISH Mavzuning dolzarbligi . Davrimizning hayotiy ehtiyojlari maktablarda ta‘lim-tarbiya ishlari darajasini yuqori bosqichga ko‘tarishni, har tomonlama puxta bilim olgan, fan va texnika asoslari bilan qurollangan kelajak avlodni tarbiyalab voyaga yetkazishni talab qiladi. O‘quvchi yoshlarga ta’lim-tarbiya berish, ya’ni ularni har tomonlama davlat ta’lim standartlari talablariga javob beradigan yetuk malakali mutaxassis darajasida tayyorlash mamlakatimizning dolzarb vazifalaridan biridir. Ta’lim sohasida o‘tkazib kelinayotgan islohatlarning maqsadi ta’lim berish sifatini oshirishdan iboratdir. Ana shu maqsadda hukumatimiz tomonidan bir qator qonunlar va boshqa hujjatlar ishlab chiqilib, amalda qo‘llanilmoqda. Misol sifatida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7- fevraldagi PF-4947-sonli “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘risida’’gi farmoni, 2019-yil 8-oktabrdagi farmoni bilan belgilangan “O‘zbekiston respublikasi oily ta’lim tizimini 2030- yilgacha rivojlantirish konstepsiyasi, 2020-yildagi yangi tahrirdagi ishlab chiqilgan “Ta’lim to‘g’risida’’gi qonunni, 2020-yil 6-noyabrdagi “O‘zbekistonning yangi taraqqiyot davrida ta’lim-tarbiya va ilm-fan sohalarini rivojlantirishni chora tadbirlari to‘g’risida’’gi farmonini, Yangi O‘zbekistonni 2022-2026-yillarga mo‘ljallangan taraqqiyot strategiyasini va shunga o‘xshash hujjatlarni olishimiz mumkin. Shuni alohida ta`kidlash kerakki, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev “Bizning vazifamiz – to‘plangan tajriba va ilg‘or xalqaro amaliyotga suyangan holda, o‘zimizning taraqqiyot va yangilanish modelimizni qat’iy amalga oshirishdan iborat. Shu borada yaqin va o‘rta muddatga belgilangan marralarga 2 erishish uchun qat'iyat bilan harakat qilishimiz zarur” 1 -deb ta‘kidlaganlari bejiz emas. Negaki, taraqqiyotga erishishda mamlakat jtimoiy tizmining barcha sohalari faol bo‘lmoqliklari shart. Innovatsion ta’lim muhitini yaratish, uni xalqaro andozalarga to‘liq mosligini ta’minlash bugun tez o‘zgaruvchan ijtimoiy hayotga yoshlarimizni muvafaqqiyatli ijtimoiylashtirishining muhim omilidir. Mazkur vazifaning samarali hal etilishi o‘z navbatida ta’lim jarayonining yaxlit tizimi sifatida modernizatsiyalashni taqozo etadi. Ta’limning innovatsion yo‘nalganligining eng muhim parametrlaridan biri o‘quvchilarni ta’lim jarayoni subyekti sifatida o‘z faoliyatining ijodkoriga aylanishini ta’minlashdir. Mazkur maqsadga erishish o‘z navbatida o‘quvchilarni guruhlarda, kichik guruhlarda va juftliklarda hamkorlikdagi ishlarini tashkil etishni talab etadi. О ‘quvchilarni mehnatga tarbiyalash va kasbga tayyorlash vazifalari boshlang‘ich sinflarda butun ta’lim va tarbiya tizimida hamda barcha o'quv predmetlari yordamida hal etiladi. Bu o‘rinda mehnat darslari yetakchi rol o‘ynaydi. Boshlang'ich sinflarda mehnat ta’limining ilk tushunchalari, malaka va ko‘nikmalari mehnat darslarida shakllantiriladi. Texnologiya” fani maktab o‘quvchilari uchun umumiy ta’limining kerakli qismidir, ularga qo‘l mehnati va mexanizatsiyalashgan mehnat asoslarini, texnologiyani boshqarish va olingan bilimlarni amaliy faoliyatda qo‘llash imkoniyatini beradi. Boshlang‘ich ta`lim bosqichida umumta’lim muassasalarida yoshlarni texnologik tayyorlashning o‘zgarmas ta’limiy maqsadlari quyidagilardan iborat: -texnologik savodxonlikni oshirish; -texnologik madaniyatni shakllantirish; - ijodiy faoliyatni rivojlantirish; - kasbni o‘zi ongli va mustaqil ravishda belgilashga tayyorlash; - keyinchalik jamiyatda ijtimoiy va mehnatga moslashish. 1 Mirziyoyev Sh. M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. T.: “O‘zbekiston” NMIU, 2016 3 Tadqiqotning maqsadi. Bitiruv malakaviy ishidan ko‘zlangan maqsad o‘quvchilarga texnologiya darslarida qog‘oz va karton bilan ishlash texnologiyasini o‘rgatish. Tadqiqotning vazifalari. -Texnologiya darslarida qog‘oz va kartondan tayyorlanadigan buyumlar texnologiyasini o‘rgatish; -O‘quvchilarga qog‘oz va karton mahsulotlari bo‘yicha asosiy tushunchalar, ta`riflarni, atamalarni o‘rgatishni ilmiy-nazariy asoslarini yoritish; -Amaliyotda qog‘oz va karton mahsulotlaridan tayyorlanadigan buyumlar texnologiyasiga asos bo‘ladigan xususiyatlarini va parametrlarini ko‘rsatib berish; -Qog‘oz va karton mahsulotlaridan tayyorlanadigan buyumlar texnologiyasi bo‘yicha taklif tavsiyalar berish. Tadqiqot uslublari: Ma`lumki tadqiqotlarda asosan, formalash, aksioma, abstraktlash, o‘lchash, kuzatish, tajriba, tahlil qilish, taqqoslash, hisoblash, umumlashtirish va boshqa uslublari mavjud.Biz shulardan tajriba, tahlil qilish, kuzatish, umumlashtirish uslublaridan foydalandik. Tadqiqotning o‘rganilganlik darajasi . Masalaning ibtidosiga e`tibor qaratilsa, mavjud tadqiqotlarda uning o‘rganilishi umumiy miqyosda ekanligi ma`lum bo‘ladi. Tadqiqotning ob`yekti va predmeti . Boshlang‘ich ta`limda texnologiya darslarida qog‘oz va karton bilan ishlash texnologiyasini o‘rgatishda yangicha yondashuv,usullar masalasi tadqiqot ob`yekti qilib tanlangan. Tadqiqot predmeti texnologiya darsliklarida ifodalangan yangicha g‘oyalarni zamonaviy texnologiyalar vositasida tanishtirish bo‘lgan. Texnologiya fani o‘qituvchisining axborotli-kasbiy tayyorgarligini ta’minlashning texnologik tizimi, shart-sharoitlari, o‘ziga xos xususiyatlari va samaradorligidir. Tadqiqotning ilmiy yangiligi. Boshlang‘ich ta`lim texnologiya darsliklarida qog‘oz va karton bilan ishlash texnologiyasini, o‘quvchilarga yangi pedagogik texnologiyalar asosida o‘rgatish usullarini ishlab chiqish va amaliyotda sinab xulosalar chiqarish muammosi ishning yangiligini belgilaydi. 4 Tadqiqotning nazariy-metodologik asoslari . Tadqiqotda o‘rganilayotgan muammoni hal etishda ilmiylik, xolislik, qiyosiy-tahliliy o‘rganish, tizimlilik tamoyillariga amal qilindi. Tadqiqotning metodologik asosini ishlab chiqishda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev ma`ruza va nutqlarida ilgari surilgan ilmiy-nazariy ko‘rsatmalari, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun, xalq ta’limini rivojlantirish bo‘yicha “Milliy dastur” Davlat ta’lim standartlari muhim rol o‘ynadi. Tadqiqot metodlari . Ilmiy tadqiqot ishini yozish jarayonida qiyosiy tahlil nazariyadan amaliyotga emas, balki amaliyotdan nazariy xulosalar chiqarish usuliga tayanildi. Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi va hajmi. Bitiruv malakaviy ishi III bob, 7 paragraf, 66 sahifadan iborat. 5 I BOB: BOSHLANG‘ICH SINFLARDAGI TEXNOLOGIYA TA`LIMI TO‘G‘RISIDAGI ASOSIY TUSHUNCHALAR. 1.1.Boshlang‘ich sinflarda texnologiya ta`limining maqsadi, vazifalari, texnologiya ta’limining shakl va metodlari O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida» gi qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» asosida umumta’lim maktablarida o‘qitiladigan barcha fanlaming DTS lari va o‘quv dasturlari ishlab chiqildi va u bosqichma-bosqich joriy etib borilmoqda. Mehnat ta’limi bo‘yicha DTS da umumiy o'rta ta’lim maktablarida mehnat ta’limi va kasb tanlashga yo‘naltirishning tayanch mazmuni hamda maktabni bitirgan o‘quvchilaming mehnat ta’limi fanidan tayyorgarlik darajasini me’yorlari ifodalanadi. Mehnat ta’limi va tarbiyasining maqsadi o‘quv ishlarida mehnatga nisbatan ongli munosabatni shakllantirishdan iboratdir. Yosh avlodning mehnat faoliyati quyidagi yo‘nalishlarda rivojlantiriladi va tarkib toptiriladi: mehnat o‘yindan ajralgan holda mustaqilfaoliyat sifatida shakllantiriladi; mehnat faoliyati jarayonining mohiyatini o‘zlashtirilishiga erishiladi; mehnat faoliyatining turli shakllari vujudga keltiriladi. Ijtimoiy mehnatning yana bir muhim tarkibiy qismi mehnat tarbiyasi sanaladi. Mehnat tarbiyasidan ko‘zlangan maqsad, avvalo, o‘quvchilarga mehnatning mohiyati, mazmunini chuqur anglatishdan iboratdir. Mehnat tarbiyasi shaxsga mehnatning mohiyatini chuqur anglatish, ularda mehnat va mehnat faoliyatiga ongli munosabatni, shuningdek, muayyan ijtimoiy- foydali harakat yoki kasbiy ko‘nikma va malakalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan pedagogik jarayondir. Mehnat tarbiyasining maqsadi shaxsda mehnat va mehnat faoliyatiga ijobiy munosabatni shakllantirishdan iborat. Mehnat tarbiyasini tashkil etishda quyidagi vazifalar hal qilinadi: 1. Shaxsga mehnatning mohiyatini chuqur anglatish; 2. O‘quvchilarning bilishga bo‘lgan qiziqishlarini rivojlantirish; 6 3. O‘quvchilarni turli mazmunga ega mehnat ko‘nikma va malakalari bilan qurollantirish; 4. O‘quvchilarda mehnat faoliyatiga ijobiy munosabatni shakllantirish; 5. O‘quvchilarni nazariy bilimlarni amaliyotda qo‘llashga o‘rga tish; 6. O‘quvchilarda mehnatga muhabbat uyg‘otish, ularni mehnatsevarlikka, tejamkorlikka o‘rgatish. Mehnat ta’limi o‘qituvchisi rahbarligida o‘quvchilar tomonidan bajariladigan aqliy va jismoniy harakatlar jarayonidan iborat bo‘lib, yakuniy natijada ularning mehnat qurollari, vositalari va jarayonlari haqidagi bilimlarini hamda ma’lum sohadagi ishlab chiqarish meh natini bajarish uchun zarur amaliy ko‘nikma va malakalarni egallashlariga ongli ravishda kasb tanlashga hamda jamiyat va shaxs farovonligi yo‘lida mehnat faoliyatida ko‘nikishlariga imkon beruvchi shaxsiy sifatlarni va tafakkurlarni rivojlantirishga qaratilgan o‘quv fanidir. Umumiy o‘rta ta’lim maktabida mehnat fanini o‘qitishning maqsadi: O‘quvchilarning aqliy va jismoniy mehnat turlari, jarayonlari bilan tanishtirish. Kasblar to‘g‘risida ma’lumotlar bilan tanishtirish. Dastlabki mehnat ko‘nikmalari va malakalarini shakllantirish. Mehnatga qiziqish va mehnatsevarlikni shakllantirish. Mehnat va kasblarni qadrlash, ularning ahamiyatini tushunishga o‘rgatish. Boshlang‘ich sinf mehnat ta’limi uchun uzviy bog‘lanishni yaratish kerak. Bular ta’limiy-tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsadlar hisoblanadi. Ta’limiy maqsad – o‘quvchilarning barkamol shaxslar bo‘lib shakllanishlari uchun ularga mehnat jarayonlari, qo‘l mehnatiga o‘rgatish, ularni kasblar haqida ma’lumotlar berish bilan birga uyg‘unlashtirish orqali ularning kasbga tayyorgarligiga zamin yaratishdan iborat. Tarbiyaviy maqsad – o‘quvchilarning mehnat ko‘nikmalarini egallashlari jarayonida mehnat va kasbga munosabatlarida yuqori axloqiy sifatlarini, mehnatsevarlik, vatanparvarlik va tadbirkorlikni rivojlantirib borishdan iborat. 7 Rivojlantiruvchi maqsad – mehnat ta’limi mashg‘ulotlari jarayonida o‘quvchilarga aqliy, jismoniy, axloqiy badiiy estetik tarbiya va ta’lim berish orqali ularning barkamol shaxslar bo‘lib yetishishlariga yordam berishdan iborat. Nazorat maqsad – o‘quvchilarning dasturda belgilangan bilim, ko‘nikmalarni DTS ga binoan o‘zlashtirish holatini nazorat qilishdan iborat. Ijodiy vazifa – mehnat ta’limi jarayonida bilim, ko‘nikma va malakalarini zamonaviy talablar darajasida bo‘lishini ta’minlash uchun o‘quvchilarning mustaqil ravishda ijodiy faoliyat yurita olishiga o‘rgatish. Amaliy vazifa – buyum, narsa, namunalar asosida zaruriy vazifa larni amalda bajara olish. Maktabda mehnat ta’limidan o‘tkaziladigan mashg‘ulotlar quyidagi vazifalarni amalga oshirishni nazarda tutadi: – o‘quvchilarda dastlabki nazariy va amaliy mehnat tajribalarini hosil qilish, zamonaviy texnika borasidagi bilimlari doirasini yanada kengaytirish, ularda kishilar mehnati va mehnat jarayoniga nisbatan ijobiy munosabatda bo‘lishga tayyorlash; – o‘ziga topshirilgan har qanday ishni uddalay bilish, mehnatning o‘ziga xos madaniyati va uning nazariy asoslarini egallash, o‘z ishini va o‘rtoqlarining ishlarini rejalashtirish hamda tashkil eta olishga o‘rgatish; – o‘quvchilarni mehnat ta’limi mashg‘ulotlari jarayonida aqlli, odobli, yaxshi axloqiy sifatlar shakllangan, did-farosatli hamda jismonan sog‘lom qilib tarbiyalashni amalga oshirish. Mehnat ta’limi fani boshqa o‘quv fanlaridan o‘zining bir qator xususiyatlari bilan farq qiladi: • Ushbu fanni o‘qitishda amaliy mazmun ustivorligi; Ishlab chiqarish bilan uzviy va chambarchas bog‘liqligi; • Mujassam fan ekanligi (fanlar bilan aloqadorligi); • 0‘qitishda o‘g‘il va qiz bolalar mehnatining o'ziga xosligi. 1-4 sinflarda mehnat ta’limi mashg‘ulotlari mazmuni va usullari o‘qituvchilar tomonidan msonlaming umumiy mehnat va kasb faoliyatlariga doir dastlabki mehnat ko‘nikmalarini o‘zlashtirishga qaratilgan. 0‘quvchilar har bir mehnat 8 harakatini ongli ravishda va shu harakatdan ko‘zlangan maqsadga muvofiq shaklda bajarishga o'rgatib boriladi. 1-4 sinflarda mehnat ta’limi darsi haftasiga 1 soatdan o‘qitiladi. 1 sinfda 33 soat, 2 4 sinflarda 34 soatdan jami 1—4 sinflarda 135 soat o‘qitiladi. 0 ‘quvchilar mehnat ta’Iimini amalga oshirish uchun quyidagi tashkiliy va uslubiy vazifalami hal qilish lozim. Tashkiliy vazifalar: Mehnat ta’limi bo‘yicha nazariy amaliy mashg‘ulotlar uchun o‘ quv xonalari hamda unda maxsus ish joyi tashkil qilish, xavfsiz va qulay mehnat sharoitini yaratish zarur. Xomashyo materiallar, asboblar, moslamalar bilan ta'minlash. Sanitariya-gigiena, mehnat xavfsizligi bo‘yicha belgilangan talab laming to‘ liq bajarilishini ta’minlash va muntazam nazorat qilib borish. Mehnat korxonalari, tashkilotlar, kasb-hunar kollejlari bilan uzviy aloqa o‘matish, o‘quv xonada ishlash qoidalari bilan tanishtirish, sinf jurnallarini, rasmiy hujjatlami, ish rejalarini yuritish. Uslubiy vazifalar: Mashg‘ulotlaming yarim va bir yillik ish rejalarini tuzish, bunda tnahalliy sharoit va ehtiyojlar va imkoniyatlarni hisobga olib, o‘quvchilarni yaqindan tanishtirish mumkin bo‘lgan kasb turlarini tanlash, o‘g‘il va qiz bolalaming o'zlariga xos mehnat mashg‘ulotlarini amalga oshira borish, mashg‘ulotlarda zamonaviy ilg‘or pedagogik texnologiyalar, didaktik vositalardan keng foydalanish, mehnat ta’lim va tarbiyasining birligini ta’minlash. 0‘quvchilarda mehnat malaka va ko‘nikmalarini, mehnatga qiziqish va mehnatsevarlikni shakllantirish. Mehnat ta’limi jarayonida o‘quvchilami aqliy va axloqiy jihatdan rivojlantirib borishda ulaming yosh xususiyatlari, shaxsiy ruhiy va fiziologik sifatlarini hisobga olish, o‘quvchilarni kasbga yo‘naltirish ishlarini olib borish. Boshlang‘ich maktablarda mehnat ta’limi va tarbiyasining asosiy vazifalari o‘quvchilarni mehnatga tayyorlash, o‘qitish va umumta’lim maktablarining boshlang‘ich sinflarida qo‘l mehnatiga o‘rgatish, kasblar to‘g‘risida ma’lumotlar berish, davlat ta’lim standartlari talabi bo‘yicha tarbiyalash hamda o‘quvchilarni kasb-hunar egasi bo‘lib nazariy va amaliy bilim berishdan, mehnat madaniyatini 9 shakllantirishdan tashkil topgan. Mehnat madaniyatining tarkib topishi uchun darslarda doimo bolalarning e’tiborini asbob va materiallarni saqlash qoidasi hamda joylashtirish tartibiga, ish joyini to‘g‘ri jihozlashga, materiallardan tejamkorlik bilan foydalanish usullariga, ish harakatlarining me’yori va sifatiga, ish ko‘rsatkichini ta’minlovchi tadbirlarga, ishlov berishda olingan aniqlik va tozalikka rioya qilishga va nihoyat narsani chiroyli qilib bezashga talab qilib borish kerak. Kerakli material va asboblari bilan yetarli ta’minlanmaganlik ham mehnat madaniyatining shakllanishiga salbiy ta’sir etadi. Ba’zan о‘quvchilarning tayyorlanmaganliklari va uyushmaganliklari tufayli o‘qituvchining ko‘p vaqti bekorga sarf bo‘ladi: biri qaychisini, ikkinchisi qog‘ozini olib kelmasdan, mashg'ulotlarga qatnashib ish qilayotgan o‘rtog‘ini narsa so‘rab chalg‘itadi. Shuning uchun o‘qituvchi dars boshlashdan oldin guruh sardorlari yordamida o‘quvchilar o‘rtasidagi o‘zaro do‘stona yordamga tayanib o‘z vaqtida choralar ko‘rishi lozim. Biroq har qanday holatda ham o‘quvchini uyga jo ‘natmaslik yoki jazo berish tartibida o‘quvchini ishsiz qoldirmaslik kerak. Mehnat ta’limiga ijodiy tashabbussiz yondashish mehnatni aqliy rivojlanish omiliga aylantirmaydi. Bilimlami qo‘llashni talab qilmaydigan, tafakkurni faollashtirmaydigan mehnat faoliyati aqliy qobiliyatlarni o‘stirmaydi. Mehnat ta’limi u yoki bu mehnat jarayonida belgilangan tartibda va harakatlar izchilligiga rioya qilish kerakligini muntazam tushuntirib borish bilan birga bo‘ladigan ko‘p marta mashq qilishlar natijasida tarkib topadi. Mehnat ta’limi dasturida o‘quvchilar mehnat darslarida egallashi lozim bo‘lgan ilmiy-texnik bilimlarining, mehnat malaka va ko‘nikmalari hajmi hamda mazmuni belgilab boriladi. Dasturda jamiyatimiz taraqqiyotining hozirgi bosqichida yoshlarga mehnat ta’limini berish, ulami tarbiyalash sohasida qo‘yilgan maqsad va vazifalar o‘z ifodasini topgan. Mehnat ta’limi dasturi o‘quv rejasi asosida ishlab chiqiladi. Mehnat ta’limi o‘qituvchisi o‘zining kundalik faoliyatida bu dasturga amal qiladi va uning bajarilishi majburiy hisoblanadi. Shu bilan bir qatorda o‘qituvchi o‘quv dasturiga mahalliy sharoitni hisobga olib ma’lum o‘zgarishlar kiritishi mumkin. Bu borada bir qancha talablar hisobga 10 olinishi lozim. Dastuming mazmuni pedagogikaning didaktik printsiplarga to‘la- to‘kis javob berishi, ilmiy va mafkuraviy jihatdan puxta bo‘lishi, murakkabligi ortib borishi hisobga olingan holda va mehnat ta’limining tanlangan didaktik tizimiga muvofiq ravishda, muayyan izchillikda bayon qilinishi, turmush tajribasi bilan bog‘langan bo‘lishi kerak. Mehnat ta’limi dasturi talablarini bajarishda, mavzuga oid bilim berishda, malaka va ko‘nikmalami shakllantirishda o‘quvchilarga ma’lum hajmdagi politexnik bilimlar beriladi. Boshlang‘ich politexnik bilim bilan qurollantirish o‘quvchilarga predmetni yasash, ishlov berilayotgan materialning xususiyatlari, texnologik o‘ziga xosliklari, materialga qo‘lda ishlov berilganda qo‘llaniladigan asbob moslamalarning xususiyatlari, ulardan foydalanish qoidalari haqida ma’lumot berib boriladi. 0‘quvchilarga berilayotgan politexnik bilim, amaliy ko‘nikma va malakalarga o‘rgatish ma’lum nazariy darajada amalga oshirishga imkon beruvchi zamindir. Texnologiya ta’limini tashkil etishga nisbatan qo‘yiladigan muhim talablardan biri metodlarning xilma-xilligi va ularning muayyan maqsadga xizmat etishidir. Ta’limda qo‘llaniladigan mantiqiy metod barcha o‘rta ta’lim maktablari uchun umumiy va eng ko‘p tarqalgan metoddir. Mehnat ta’limiga o‘rgatishni ham zamonaviy pedagogika ishlarini to‘g‘ri tashkil etish va uning usullariga qo‘yadigan umumiy talablariga muvofiq tarzda amalga oshirish kerak. 0‘qitish metodlari - bu o‘qituvchi vao‘quvchilarning usullari bo‘lib, bularyordamidao‘qituvchi o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalami egallashlariga erishadi. 0‘qituvchi o‘z tajribasida o‘qitishning xilma-xil usullaridan foydalanishi mumkin. 0‘qituvchining intilishi, xatti-harakati darsda o‘quvchilarning diqqat-e’tiborlari susaymasligiga, fikrlarning jamlangan bo‘lishiga, ularning chambarchasliklariga yo‘llangan bo'lishi kerak. 0‘qituvchi darsning har bir daqiqasini qadrlab, o‘quvchilarni hum shunga o'rgatishi kerak. Har bir o'qituvchiga o‘z uslubi, o‘z usulining o‘ziga xosiigiga ega bo‘lish huquqi berilgan. Biroq shuni aytish mumkinki, bulaming barchasiga mustahkam bilim, bir qarashda hammaga ravshan bo‘lgan haqiqatlarni egallab olganlaridagina erishish mumkin. Hayotini 11 o‘qituvchilik mehnatiga baxsh etmoqchi bo‘lgan o‘qituvchilar o‘z faoliyatini mana shu hammaga ma’lum haqiqatni o‘zlashtirishdan boshlashlari kerak. Ular darslarda suhbat, gapirib berish, amaliy mashg‘ulotlar kabilardan foydalanib o‘zlashtirganini tekshirish, yangi mavzuni tushuntirish va o‘tilganini mustahkamlashni eng boshidan o‘rganishlari lozim. Faqat barchaga ma’lum haqiqatlar o'zlashtirgandan keyingina va sinfiiing imkoniyatlarini nazarda tutib, yangisini qo‘llash mumkin. Mehnat ta’limi bilimlarini egallash, o‘zlashtirish, amalda qo‘llash va o‘ quvchilarni rivojlantirish faol jarayonining muvaffaqiyati asosan o‘qituvchining bilimi hamda ishga ijodiy yondashishiga bog'liq. Mehnat ta’limini amaliy mehnat faoliyati bilan birlashtirish va o‘quvchilaming ilmiy bilimlarni chuqur o‘zlashtirishini ta’minlashda ta’limning turli usullaridan foydalaniladi. Nazariy materialni tushuntirish chog‘ida o‘qituvchi o‘quvchilaming bilimlari va tajribasiga suyanadi. 0‘quvchilar tomonidan bajariladigan barcha mehnatga oid harakatlar nazariy bilimlami bilishga tayanadi. Ko‘r-ko‘rona taxminiy yo‘l bilan egallangan ko‘nikma va malaka ma’noda bo‘lib, puxta bo‘la olmaydi. Amaliy topshiriqlami tanlash mehnat tayyorgarligini nazariy va amaliy saviyasini ko‘tarish vazifalariga bo‘ysundirilishi kerak. O'quvchilarga berilgan topshiriqlar ularni ijodiy izlanish, ta’lim olish va adabiyotlar bilan ishlash malakasini shakllantirishi lozim. Boshlang'ich sinflarda ish materiallarining mazmuni, hajmi va usullari o‘quvchilarning tayyorgarlik bosqichiga mos kelishi zarur. 0‘quv materiallarini o'quvchilarga yetkazib berishda faqat soddalashtirish yo‘li bilan borish maqsadga muvofiq bo'lmaydi. Bunday yo‘l bilan borish o'quvchilaming aqliy rivojlanishini ta’minlay olmaydi. Har bir mavzuni o‘rganishda soddadan murakkabga qarab borish maqsadga muvofiqdir. Ko‘pgina o‘qituvchilar o‘qitishning turli metod va usullarini qo‘llab, shunungdek, sinfdan tashqari ishlarni qiziqarli tashkil etib, yaxshi natijalariga erishmoqdalar va bilimga muhabbat hamda qiziqishlarini singdirmoqdalar. Bunday o‘qituvchilar qo‘l mehnatini o‘rgatishda o‘quvchilarga turmush sohasidagi bilim va ko‘nikmalarni bilan birga, ularda ijodiy qobiliyatlarni va bilishga qiziqishni, mustaqil faollikni o‘stirishga yordam bermoqdalar. 12 0‘qitish usullari bilimlarning shunday darajada egallanishiga xizmat qilishi kerakki, unda o‘quvchilar chizmani o‘qituvchi chizgan o‘lchamlar asosida emas, balki buyumni istalgan o'lchami bo‘yicha chizib, egallagan bilimlarini amalda qo‘llay olsinlar. Qo‘l mehnatiga o'rgatishda qo‘llaniladigan asosiy usullar tizimi quydagichadir: 1. Og‘zaki bayon qilish. 2. Tushuntirish va hikoya qilish. 3. Suhbat. 4. Mashqlar. 5. Amaliy ishlar. 6. Mustaqil ishlar. 7. Ekskursiya. 8. Kitob bilan ishlash. 9. Texnik vositalar. Mehnat ta’limi jarayonida o‘quvchilami mehnat ta’limi va tarbiyasiga tayyorlashda mana shu usullardan samarali foydalanilsa,o‘qituvchi o‘quvchilaming mehnat ta’limi va tarbiyasining malaka va ko‘nikmalarini egallashlari va mehnatga tayyorlash to‘g‘ri tarbiyalansa, haqiqiy mehnatkash inson uchun zarur bo‘lgan sifatlar shakllanadi. Og‘zaki bayon qilish usuli ikki xil ko‘rinishda bo‘lishi mumkin: 1. Monologik bayon qilish. Bunda faqat o‘qrtuvchi gapiradi, o‘quvchilar esa uning nutqini idrok etib, anglab oladilar. Qo‘l mehnati darslarida u tushuntirish va hikoya qilish, instruktaj ko‘rinishida bo‘ladi. 2. Dialogik bayon usuli. Bu o‘qituvchi va o'quvchilarning o'zaro suhbatidir. Tushuntirish va hikoya qilish. Bu usulda materialni jonli va obrazli bayon qilishdir. Bu holda yangi bilimni o‘qituvchining o‘zi beradi. Ba’zan suhbat davomida o‘quvchilarning qanchalik o'zlashtirayotganliklarini bilish maqsadida ularga savollar bilan murojaat etish maqsadga muvofiqdir. Hikoya agar bajarilgan ishlar, natural rasmlar, fotosuratlar va shu kabilami ko‘rsatib bajarilsa, anchagina tushunarliroq bo‘ladi. Bu o‘rinda tushuntirayotganda “ko‘rsat va tushuntir” degan 13 qoida bajariladi. Yangi materialni bayon qilishda o‘quvchilaming bir xil emasligini nazarda tutish lozim. Tushuntirishda o‘zlashtiruvchilarga alohida e’tibor berish lozim. Hikoya qilish jarayonida ularning idroklarini faollashtirish maqsadida tushuntiralayotgan material yuzasidan bir-ikkita savol berish mumkin. Suhbat usuli turli o‘quv maqsadlarda, ya’ni yangi dastur materialini bayon qilish, bilimlami rejalashtirish va chuqurlashtirish uchun takrorlash jarayonida, o‘quvchilaming bilimini tekshirish uchun qo‘llanishi mumkin. Bu usulda o'quvchii lardagi qiziquvchanlikni qo‘zg‘ab, savollar berish foydalidir. Suhbat xuddi hikoya singari ma’lum talabiarga javob berish kerak, ya’ni: - savollami shunday shakllantirish lozimki, ular o‘quvchilar tafakkurini faollashtirsin, ulami aniq va ishonarli javobni izlashga undasin; - mavzuni ochib berishda izchillik bo‘lishi uchun suhbatning rejasi oldindan tuzib qo‘yilgan savollari albatta bo‘lishi kerak; - o‘quvchilarning diqqati qaysi dalil va xulosalarga qaratilishi oldindan belgilanishi lozim. Suhbat o‘quv materialining chuqur va ongli egallanishiga yordam berishi, o‘quvchilarda bo‘lajak amaliy ishni ongli rejalashtirish malaka va ko‘nikmalarini shakllantirishda vosita xizmatini o'tashi, egallangan bilimlami amalda qo‘llash malakalarini singdirishga yordam berishi kerak. Mashqlar bilim va ko'nikmalami mustahkamlash maqsadida o‘tkaziladi. O'qituvchi ko‘nikma va malakalami mastahkamlash maqsadida o‘quvchilarga turli mashqlar beradi, bunda u ijodiy xarakterdagi ishlarni tashkil etib, ko‘proq mustaqillik talab etuvchi mashqlami nazarda tutadi.Bu metodning mohiyati borgan sari murakkablashib boruvchi usul va harakatlarning ongli hamda ko‘p marta takrorlanishidir. Mashqlar ommaviy va yakka tartibda boMadi, ya’ni butun guruh bir xil ishni va barcha o‘quvchilar turli ishlarni bajarishlari mumkin. Mashqlarning xarakterli xususiyati ayni bir harakatning takrorlanishi bo‘lgani uchun o‘quvchilarda bajarilayotgan ishga nisbatan qi/.iqishini saqlash talab etiladi. Mashqlar yakunida ishlarni tahlil qilish, eng yaxshi ishlarning tahliliga tayanib, kim qanday natijalarga erishganligini ko‘rsatish lozim. Ayni bir vaqtda 14 kamchiliklar ustida ham to‘xtash va ishning sifatini yaxshilash yoki bajarish tezligini oshirish uchun nimalar qilish kerakligini tushuntirish lozim. Amaliy ishlar. Bu usul o‘quvchilarga egallangan bilimlarini amalda qo‘llashni o‘rgatishga yordam beradi. Amaliy ishlarni bajarish rejasini o‘quvchiIarning o‘zlari mustaqil tuzishlari katta tarbiyaviy ahamiyatga egadir. Ko‘rgazmali qurollaming o‘quvchilar tomonidan bajarilishini ham amaliy ishlarga kiritish mumkin. Bu egallagan bilimlarni mustahkamlashga yordam beradi. Mustaqil ishlar. Bu o‘qituvchining bevosita ishtirokisiz, biroq uning topshirig‘i bilan maxsus ajratilgan vaqtda bajariladigan ishlardir. Bu o‘rinda o‘quvchilar o‘zlarining intilishlarini qo‘llab hamda aqliy va jismoniy harakatlarining natijalarini u yoki bu formada ifodalab, topshiriqda qo‘yilgan maqsadga ongli ravishda erishishga harakat qiladilar. Dastlabki darslardan boshlab ishni sh unday tashkil etish kerakki, o‘quvchilar qo‘l mehnatini egallash uchun nazariy bilimlar va amaliy malakalar o‘rtasida uzviy aloqa bo‘1 ishi kerakligini his etsinlar. 0‘quvchilarda malakani shakllantirish ongli faoliyatdan ajralgan holda bo‘lmasligi kerak. Mustaqil ishlarni bajarish jarayonida malakalar shakllanishi bilan birga o‘quvchilar o‘z kuchlari, bilim va qobiliyatlarini sinovdan o'tkazadilar. Mustaqil ishlarning keng qo‘llanishi o ‘quvchilarda ishga ijodiy yondashishni, ulardagi bilishga qiziqishlarini, olingan bilimlarni amalda qo‘llay bilishni rivojlantirishga yordam beradi. Ekskursiya mehnat ta’limining asosiy usullaridan biri hisoblanadi. Ekskursiya jarayonida o‘quvchilar ishlab chiqarishdagi turli asbobuskunalar bilan tanishadilar, mehnat va ishlab chiqarish jarayonlarini kuzatadilar va o‘rganadilar. Turli mehnat obyektlariga ekskursiyalar uyushtirish, o‘ quvchilami mehnat kishilari bilan, ular ishlatayotgan asbob-uskunalari bilan, mehnat jarayonining tashkil etilishi va ishlab chiqariladigan mahsuloti bilan umumiy tarzda tanishtirish, yangi asbob-uskunalarning na’munalarini va ishlab chiqarishning zamonaviy texnologiyasini, ilg‘or ish usullari va mehnatni ilmiy tashkil etish metodlarini o‘rganish maqsadida ham tashkil etilishi mumkin. Turli mehnat obyektlari bilan tanishtirish xususiyatiga ega bo‘lgan ekskursiyalami mehnat ta’limining biror 15 bo‘limi (gazlama bilan ishlash, xizmat ko‘rsatish va hokazolar) boshlanishidan oldin o‘tkazish kerak. Aniq mavzuga doir ekskursiyani dasturdagi biror mavzuni o‘tishdan keyin yoki undan oldin o‘tkazgan ma’qul. Ekskursiya odatda 15-20 o‘quvchidan iborat bitta guruh bilan ommaviy tarzda o‘tkaziladi, biroq ekskursiya jarayonida ayrim o‘quvchilar uchun yakka tartibda ko‘rsatma va tavsiyalar, izohlar berish kerak. Mehnat o‘qituvchisi ekskursiya jarayonida o‘quvchilarning ishlab chiqarish jarayonini kuzatishlariga rahbarlik qilib turadi. Turli mehnat obyektlarida o‘tkaziladigan har qanday ekskursiyaning mazmuni uch bosqichda olib boriladi. 1. Kuzatish obyektini oldindan tanlash, uning aniq maqsadlari hamda vazifalarini belgilash, korxonaga dastlab o‘qituvchi borib ko‘rishi, zarur hujjatlami (darsning rejasi, o‘quvchilar uchun beriladigan topshiriqlar va hisobot shakllarini) tayyorlashdan iborat bo‘lgan tayyorgarlik bosqichi. 2. Mehnat o‘qutuvchisi ekskursiya maqsadlari hamda vazifalari, korxona hududida o‘zini tutish qoidalari, kuzatish obyektlari, ekskursiya yo‘nalishi to‘g‘risida suhbat o‘tkazishi, o‘quvchilaming bevosita kuzatishi va zarur vazifalarni bajarishi. 3.Ekskursiya jarayonida tug'ilgan savollarga, turli muammolarni hal qilishga qaratiladigan yakunlovchi suhbat o‘tkazish bilan cheklanilmaydi. Mehnat ta’limi bo‘yicha navbatdagi mashg‘ulotlarda bajarilgan vazifalarni va hisobotlarni tahlil qilish hamda jamoa tarzida muhokama qilish yo‘li bilan ekskursiyaga yakun yasaladi. Ekskursiya bilishga qiziqishni avj oldirishda, o‘quvchilarga mustaqillik tuyg‘larini singdirish va hayotni bilishda muhim o'rinni egallaydi. Agarda ekskursiyalami o‘tkazishda ishlab chiqarish vakillari ham qatnashsa, u yanada samaraliroq bo‘ladi. Ekskursiya jarayonida o‘quvchilar ishlab chiqarish texnologiyasi bilan yaqindan tanishadilar. Ekskursiyani o‘tkazishdan oldin o‘quvchilar oldiga aniq maqsadlar qo‘yish, ekskursiyadan so‘ng savol-javob o‘tkazish lozim. Masalan, to‘qimachilik kombinatiga ekskursiya uyushtirishdan oldin o‘quvchilarga guruhlar bo‘yicha topshiriqlar berish mumkin. Kitob bilan ishlash. 0‘quvchilami kitob bilan tanishtirishdan oldin o‘qituvchining o‘zi bu kitobni puxta o‘rganib chiqishi, undan nimalarni tavsiya 16 etish mumkinligini belgilab chiqishi lozim. 0‘quvchilarni kitob bilan mustaqil ishlashga asta-sekin o‘rgatib borish kerak. Texnik vositalar. Hozirgi kunda barcha ta’lim sohalarini texnik vositalarsiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Qo‘l mehnati mashg'ulotlarida ayrim bo‘limlarni o‘rganish, kasblar haqida ma’lumot berish, amaliy ishlarni tayyorlash texnologiyasini o‘rgatish, xavfsizlik texnikasi qoidalarini tanishtirish munosabati bilan qo‘llanadi. Aytib o‘tilgan usullar mehnat ta’limi o‘qituvchilari tomonidan muvaffaqiyatli qo‘llanmoqda. Mehnat ta’limi bo‘yicha bilimlami egallash, o‘zlashtirish, amalda qo‘llash va o‘quvchilami rivojlantirish jarayonining muvafifaqiyati asosan o‘qituvchining bilimi hamda ishgaijodiy yondashishiga bog‘liq. Mehnat o‘qituvchisi dasturda nazarda tutilgan mehnatning barcha turlarini bir xil yaxshi bilishi kerak. Faqat ijodiy fikr yuritib ishlaydigan, o‘z ishida o‘qitishning turli usullari bilan birga, pedagogiktexnologiyalardan va interfaol metodlardan foydalanib darslarni tashkil etgan o'qituvchigina jamiyatning maktab oldiga qo‘ygan vazifalarini muvaffaqiyatli hal etishda yordam berishi mumkin. 0‘quv materiali mumkin qadar qiziqarli va o‘qimishli qilinganda, u yaxshiroq egallanib, o‘quvchining qalbiga singadi va uni amalda qo‘llash osonroq bo‘ladi. Har bir o‘quvchidagi qiziqish turlichadir, shunday ekan, o‘qitishda yakka tartibda yondashishni oshirish kerak bo‘ladi. Bundan tashqari bir sinf, bir yoshdagi o‘quvchilarning rivojlanganlik darajasi hamda bilimlarni egallash tezligi turlichadir. Darslarni to‘g‘ri tashkil etishda xarxil o‘zlashtiruvchi o‘quvchilar bilan ishlashni oldindan o‘ylab qo‘yilgan tuzilishi bo‘lishi muhimdir. Bo‘sh o‘zlashtiradigan o‘quvchilarga ham, yaxshi o‘zlashtiradigan o‘quvchilarga ham oldindan alohida topshiriqlar tayyorlab qo‘yish kerak. Har bir o‘qituvchiga o‘z uslubi, o‘z usulining o‘ziga xosligiga ega bo‘lish huquqi berilgan, biroq shuni aytish kerakki, bulaming barchasi mustahkam bilim berish, mehnat sohasidagi malaka va ko‘nikmalarini egallash, ijodiy qobiliyatlarini o‘stirish, bilimga qiziqishini o'stirishga yordam beradi. 0‘quv jarayonini takomillashtirish, o‘qitishning yangi shakl hamda metodlarini tadbiq qilish, o‘quvchilarda qiziqishni oshirishga, darslarning samaradorligini kuchaytirishga, bilish faolligini oshirishga 17 yordam beradi. Bilish faolligini rivojlantirish o‘z navbatida buyumga, mazkur holatda - xizmat ko‘rsatuvchi mehnatga qiziqishini rivojlantirishda ko‘maklashadi. 1.2 Boshlang‘ich sinf texnologiya darslarida qo‘l mehnatining ish turlari va amaliy ishlar Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilami mehnatga tayyorlash ularning qiziqishlari, moyilliklari va imkoniyatlariga asoslangan qo‘l mehnati hisoblanadi. Shu munosabat bilan mehnat ta’limi jarayoni olquvchilarda ushbu yosh uchun bilim, mehnat, axloqiy, estetik, iqtisodiy-ekologik va aqliy imkoniyatlami aniq, mehnat jarayonlarida rivojlantirishga qaratilgan, natijada ulami mehnatga tayyorlashning keyingi sinflarda davom ettirilishi uchun zarur aloqadorlik hosil qilinadi. Qo‘l mehnati jarayonida bolalar asosan ishlab chiqarish texnologiya chiqindilari (qog‘oz, karton, yumshoq sim yog‘och, Gazlama va boshqalar) bilan; tabiiy va su’niy xom-ashyoiar (maxsus loy, yog‘och va plastmassalar, plastelin, yelim va boshqalar) bilan, keng iste’mol mollari va xalq hunarmandchiligi mahsulotlari, tayyorlash uchun mahalliy xom-ashyolar bilan elektr, radiotexnika to‘plamlari va hakazolar bilan ishlashga o‘rganadilar. Bularning hammasi o‘quvchilarga qo‘l asboblari bilan ishlash, har xil xomashyolardan foydalanishning ma’lum tajribasini to‘plashga imkon beradi, bu esa mehnatning qadrini va ma’nosini tushunishga, mehnat kishilariga hurmatda bo‘lishga mehnatning va kasbning u yoki bu turiga qiziqishlarini shakllantirishga yordam beradi. Qo‘l mehnatiga o‘rgatishda boshqa fanlarni o‘rgatishda bo‘lganidek, o‘qitishning xilma-xil usullarini qo‘llab, ular yordamida 0‘quvchilaming bilim, malaka va ko‘nikmalarini egallab olishlariga, shuningdek bilish qobiliyatlarini rivojlanishiga erishiladi. 0‘quvchilarning bilim, malaka va ko‘nikmalarini turli ish turlari bilan shakllantirib borish quyidagi vazifalar bo'yicha o‘zlashtiriladi: - mehnat qurollaridan xavfsizlik qoidalariga rioya qilgan holda foydalana olish; - qog'ozning inson faoliyatidagi ahamiyatini bilish va u bilan ishlay olish; - mehnatga ijodiy va ongli yondosha olish; 18 - texnik modellashtirishga oid ishlami bajara olish; - turli materiallariga ishlov berish jarayonini bilish; - karton bilan ishlay olish; - o‘zining va o'zgalaming mehnat faoliyatini baholay olish; - uy-ro‘zg‘or ishlarini bajara olish; - sodda konstruktorlik ishlarini bajarish; - mahalliy va tabiiy materiallardan foydalana olish; - gazlama, ip va tikuv asboblarini bilish; - oddiy tikish ishlarini bajara olish; - inson mehnati va faoliyati turlarini anglash; - qishloq va shahar aholisi hayoti va mehnatini bilish; - texnik modellashga oid sodda va yengil ishlarni bajara olish (o‘g‘il bolalar); - oddiy bichish-tikish ishlarini bajara olish ( qiz bolalar). Kichik sinf o‘quvchilarini qo‘l mehnatiga o‘rgatishning asosiy maqsadi, boshlang‘ich mehnat elementlari bosqichlarini, ya’ni bajariladigan ishlarning oddiy elementlari (qog‘ozlarni buklash, qirqish, yelimlash, geometrik figuralarni yasash, applikatsiya ishlari)ni yasash bilan boshlaydilar. Yaratilgan mehnat natijalari o‘ziga va yon atrofdagilariga foydasi tegishini ko‘rgan o'quvchi mehnatni asrab- avaylashga va mehnat kishilarining mehnat natijalarini ham hurmat-izzat qilishga o‘rganadi. Topshirilgan ishga mas’uliyat hissini va mehnatdagi intizomni tarbiyalash, o‘qitishning ishlab chiqarish bilan birga olib borilishi salomatlik va yosh uchun foydali, jamiyat uchun kerakli mehnat izchilligini amalga oshiradi. 0‘quvchilar bayon etilayotgan aynan buyum emas, balki o‘z so‘zlari bilan buyumni bajarilishini eslashlari talab etiladi. Biroq, asosiy o‘rinni hali ham namuna, tayyor ko‘rgazma bo‘yicha ishlash egallaydi. 0‘qituvchi darsga tayyorlanar ekan, har bir tayyor mavzu mazkur dars uchun uning maqsad va vazifalariga muvofiq keladigan ishni usul va ko‘rgazmali qurollarni tayyorlaydi. Qo‘l mehnati darslarida odatda bir yoki ikki asbobdan foydalaniladi, ularni esa navbatchilar tarqatadi. Stolning ustida diqqatni chalg‘itadigan hech qanday ortiqcha narsa bo‘lmasligi kerak. Asboblami, ayniqsa kesuvchi asboblami charm 19 g‘ilofda saqlagan ma’qul. Har bir g‘ilof asbobning ma’lum turiga mo‘ljallangan bo‘ladi. Navbatchi o'quvchi asboblami tarqatishni doimo birinchi partadan boshlaydi, bunda o‘quvchilar tartib va intizomga o‘rganadilar. Mehnat ta’limining asosiy tashkiliy shakllari: amaliy mashg’ulotdir. Amaliy mashg’ulot jarayonida dastur mavzusining mazmuni ochib beriladi, mehnat ta’limi va tarbiyasining maqsadlari, vazifalari amalga oshiriladi. Demak amaliy mashg’ulot deganda o‘quvchilarning o‘quv materialini faol, ongli va mustahkam o‘zlashtirishi maqsadida mehnat o ’qituvchisi rahbarligida amalga oshiriladigan ham jamoa, ham yakka tarlibdagi ish turlarini o‘z ichiga oladigan o‘quv mehnat faoliyatini aniq tashkil etishni tushinish kerak.Mehnat ta’lim sohasidagi amaliy mashg’ulotlar turli tipda bo‘lishi ya’ni texnik texnologik ma’lumotlami va mehnat jarayonlarini o‘rganishga, bilimlarni, mehnat ko‘nikmalari va mehnat jarayonlarini o‘rganishga, bilimlarni mehnat ko‘nikmalari va malakalarini mustahkamlashga, nazorat qilish, tekshirish ishlarini, ishlab chiqarish jarayonlariga ekskursiyalar uyushtirish va hakozalarga bag’ishlangan mashg’ulotlar bo‘lishi mumkin.Lekin o‘quv ustaxonalarida o‘tkaziladigan amaliy mashg’ulotlaring turlari xilma-xil bo‘lishiga qaramasdan ularning hammasi quyidagi umumiy talablarga mos kelishi lozim: 1. Mashg’ulotning maqsadi hamda vazifalari aniq va ravshan ifodalangan bo‘lishi lozim. 2. Mashg’ulotning tuzilishi didaktik jihatdan o‘zini oqlagan va o‘quv materialining mazmuniga to‘liq javob beradigan bo‘lishi kerak. 3. Amaliy ishlarning ob’ektlari to ’g’ri tanlanishi, ijtimoiy foydali ahamiyatga ega bo‘lishi va o‘rgatadigan mehnat jarayonlari va usullarining talablariga muvofiq kelishi zarur. 4. Mashg’ulotlarida foydalanadigan mehnat ta’limi metodlari dars talablariga va o‘quv materiallarining mazmuniga to‘liq javob berishi lozim. 5. O‘quv ustaxonalaridagi mashg’ulotlarinig tashkiliy metodik tuzilishi o‘quvchilar bilan jam oa tarzida va yakka tartibda olib borishini nazarda tutishi kerak. 20 6.Mehnat bo‘yicha amaliy mashg’ulotlarida o‘tkaziladigan ta’lim ishlari tarbiyaviy ahamiyatga ega bo‘lishi, ya’ni maktab o ’quvchilarida ma’naviy sifatlami tarkib toptirishga yordam berishi lozim. Amaliy mashg’ulot turlarining xilma-xilligina qaramasdan, o‘quvchilarni navbatdagi mashg’ulot mavzusini o‘zlashtirish uchun jalb qilishga qaratilgan mashg’ulotlami tashkil etish; o‘quvchilar mashg’ulotda o‘zlashtirgan bilimlari, mehnat ko‘nikmalari va malakalari darajasini tekshirish; yangi mavzu materialini tushuntirish va amaliy ishlarni bajarish vaqtida ish bosqichlarini ko‘rsatib berish; o‘quvchilarning yangi mavzusigaoid amaliy ishlarni bajarish vaqtida ulaming bilimini, amaliy ish darajasini aniqlash, ish natijalarini mashqlar bilan mustahkamlash, o‘quvchilar ishini nazorat qilish va ulami o‘z-o‘zini nazorat qilishiga erishish, amaliy topshiriqning mustaqil bajarishlarii va o‘tgan mashg’ulotning natijalariga yakun yasashdan iborat.Amaliy mashg’ulotning qat’iy izchiiligi va fanlarni o‘zaro bog’lanishini amaliy mashg’ulot maqsadlari va o ’quv materialining mazmuniga bog’liq. Mehnat ta’limi darslarida o‘quvchilar ijtimoiy ishlab chiqarish mehnatga tayyorlashning ilk bosqichlarini o‘rganadilar. Birinchi sinf o'quvchilari eng avvalo faqat dars mashg’ulotlaridagina emas,balki boshqa darslarda ham to‘qnash keladigan materiallar bilan tanishadilar. Qog’oz va karton bilan ishlash, gazlama bilan ishlash,materiallar bilan ishlash, o‘z- o‘ziga xizmat ko‘rsatish hamda xalq xo‘jalik mehnati va shu kabilar bilan tanishadilar. Amaliy ishlar jarayonida o‘quvchilarda mehnatsevarlik, materiallarni tejamli sarflash, mehnatga ijodiy yondashish, tabiatga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lish, mehnat madaniyatini tarbiyalash, ularga ayrim kasblar haqida tushunchalar berib boriladi.O‘quvchilarga mehnat tarbiyasi berishning asosiy vazifalaridan biri o'quvchilarda materiallarga ishlov berish ko‘nikmalarini hosil qilish va ularga shunga muvofiq bilimlarni berishdir. Bu ish birinchi sinfdan boshlab bosqichma-bosqich amalga oshirib boriladi, chunki o'quvchilar hali eng oddiy buyumlarni tayyorlash operatsiyalami eslab qolishga qodir emaslar. Hosil qilingan ko‘nikmalar takror mashq qilishlar natijasida takomillashib boradi. Xatoga yo‘l qo‘ymaslik uchun o‘quvchilarni o'z-o‘zini nazorat qilishga 21 odatlantirish lozim. Topshiriqlarni bajarish jarayonida yo‘l qo‘yilgan xatolarni o‘zlari topib uni tuzatmagunlaricha hamda bajarilgan ishlarning to‘g‘riligiga ishonch hosil qilmagunlaricha o'quvchilardan ishni qabul qilmaslik lozim. Amaliy topshiriqlarni bajarish jarayonida yangi ko‘nikma va malakalar hosil qilinadi.Buning uchun qo‘l asboblaridan foydalanishning o‘ziga xosligini, materiallarni xususiyatini, yasalayotgan buyumlar xususiyatini bilish katta ahamiyat kasb etadi. Boshlang’ich sinflarni qo‘l mehnatiga o‘rgatish quyidagi ish turlariga bo‘linadi. 1. Qog’oz va karton bilan ishlash. 2. Turli tabiiy materiallar bilan ishlash: a) Applikatsiya va mozaika ishlari b) Loy va plastilin bilan ishlash. v) Tabiiy materiallar bilan ishlash 3. Gazlama bilan ishlash. 4. Texnik modellash ishlari. 5. Qishloq xo‘jalik mehnati. Dars boshida o‘qituvchi biror mavzu bo‘yicha suhbat olib borar ekan, bu buyum qanday maqsadlarda, ya’ni qayerda ishlatilishini tushuntiradi, so‘ngra o‘quvchilar tayyorlanayotgan har bir buyumni amalda qo‘laydilar. Buyumni tayyorlash usullarini o‘qituvchi sinf doskasiga osib qo‘yilgan yo‘llanma xaritasidan yoki texnik vositalardan foydalanib ko‘rsatadi. Shundan so‘ng u ishni bajarish tartibi va usullariga tegishli savollarni berib, materialni takrorlaydi va buyumni o ’quvchilar bilan birgalikda tayyorlashga o‘tadi. Yuqoridagilar kelib chiqib, mehnat ta’limidan amaliy ishlar tuzilish quyidagi tartibda olib boriladi. 1. O‘quvchilar oldiga mehnat topshirig’ining maqsadi va mavzusini qo‘yish: a) Darslarda bajarishga mo‘ljallangan buyum yoki ishning o‘quvchilar hayotining yoki bu tomoni ehtiyojlarini qoniqtirishdagi ahamiyati; b) Belgilangan ishni yaxshi bajarish uchun qanday yangi bilim va ko‘nikmalarni egallash lozimligini ko‘rsatish. 22 2. Ish o‘rni, asbob-uskuna, material, namuna, doskadagi chizmalarning tayyorligini tekshirish, ishni yaxshi va uyushgan holda tashkil etishga yordam beruvchi qonun- qoidalami eslatish. 3. Bajariladigan mehnat vazifalarini oldindan rejalashtirish: a) Namuna, qism va detaliar miqdorini tahlil qilish, kerakli materillarni, berilgan o‘lchovlarni tayyorlash; b) Buyum tasviri va uning detallarini namunadan tanish, tushunish,barcha o‘lchovlami va ishchi chiziqlarini topish va o‘qish, ya’ni ishni buyumni tayyorlash uchun qanday harakatlami amalga oshirish, qanday asboblarni ishlatish, mehnat harakatlarini ketma-ket bajarish tartibini aniqlash. 4. Materialni namuna, berilgan o‘lchovlar bo‘yicha belgilab chiqish. O‘quvchilami belgilash tartibini bilishlari va uni doskada belgilash bosqichlarini bajarayotgan yoki buyumni ko‘rsatib tushuntirayotgan o‘qituvchi bilan bir vaqtda bajarilishi lozim. 5. Belgilash ishlarini bajarish. Detallami tayyorlash, detallarni va uning barcha detallarini yig’ish; detallardan buyumni yig‘ish jarayonida; Buyum va uning detallariga ishlov berish jarayonida hosil bo'ladigan bilim va ko‘nikmalarni egallash. 6. Harakatlanayotganda tekshirish, xato va kamchiliklarni tuzatish ishni baholash. 7. Darsga yakun yasash, yangi vazifalar qo‘yish. Mehnat ta’limida amaliy ish mashg’ulotlari tashkil qilishning bu tartibidan o‘qituvchi mazkur dars uchun belgilangan aniq buyum yoki ishning xususiyatlarini nazarda tutib foydalanadi. Amaliy ishlar jarayonida o‘quvchilarda mehnatga qiziqish va muhabbat singdirib boriladi. Mehnatga qiziqishning muhim talablaridan biri ishlanadigan buyumni to‘g’ri tanlashdir. O‘quvchilar tayyorlanadigan narsalarni nimaga kerakligi, qayerda ishlatilishini bilishi kerak. Bu ish turlarini barchasi boshlang’ich sinflarda qo‘l mehnati jarayoni o'quvchilardagi kasb tanlash ishlariga qaratilgan. O'quvchilar ishlayotgan materiallarga tejamkorlik bilan munosabatda bo‘lishlari, o‘z ishlarini rejalashtira bilishlari, materiallni tejamkorlik bilan sarflashlari, vaqtdan unumli foydalanishlari, o‘qituvchi 23 ko‘rsatmasiga amal qilishlari, shu bilan birga ish joyini toza va ozoda saqlashlari, mashg’ulotdan so‘ng sinfni tozalab qo‘yishlari kerak. Barcha fanlarda qo‘llanilgani kabi mehnat darslarida ham ta’limning ko'rsatmali vositalaridan foydalaniladi. Jumladan, mehnat darslarida turli xil namuna, rasm, chizma, sxematik namuna, turli predmetlarning modellari, shunungdek texnika vositalaridan foydalaniladi. Ish xonasida o‘quvchilarga asboblatni ishlatish va saqlash qoidalarini eslatib turuvchi plakat - eslatmalar bo‘lishi kerak. Texnika xavfsizligi qoidalariga to'liq rioya qilish baxtsiz hodisalarning oldini oluvchi ishonchli garovdir. Asboblarni ishlatish qoidalarini o'quvchilar vaqti-vaqti bilan takrorlab turishi lozim. U yoki bu qoidani tushuntirishda o‘qituvchi nima uchun aynan shunday qilish kerakligini, bu qoidalarga rioya qilinmasa qanday hodisalar ro‘y berishi mumkinligini tushuntirishi lozim. Xafvsizlik texnikasining barcha qoidalari so'zsiz amal qilish lozim. 1.3 Boshlang‘ich sinflarda texnologiya darslarining olib borilishi va qog‘oz va karton bilan ishlash darslarini tashkil etish metodikasi O‘quvchilar boshlang‘ ich sinflardanoq ijtimoiy foydali mehnatga jalb etiladilar. Biroq, bu vaqtlarda ular asosan o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatadilar. Shunga qaramay, boshlang‘ich ich sinf o‘quvchilari ham o‘zlarining mehnatlari umum foydasiga qaratilganligini, ijtimoiy ahamiyat kasb etishini anglay boshlaydilar. Ta‘limning keyingi bosqichlarida o‘quvchilar ijtimoiy foydali mehnatining motivi, ijtimoiy-g'oyaviy asoslari ancha chuqurroq bo‘ladi. Ya‘ni ijtimoiy-foydali mehnat rag‘bati jamiyat oldidagi ijtimoiy burchni his etishi bilan chamfearchas bog‘liq bo‘ladi. Jamiyat ravnaqi, elyurt, xalq farovonligi uchun fidokorona mehnat qilish o‘smir va o‘spirin o‘quvchilar mehnatining ijtimoiy-g‘oyaviy asosidir. Mazkur faoliyatga 0‘quvchilarni jalb etishda ularning qiziqishlari, imkoniyatlari, yosh xususiyatlari hamda jismoniy quvvati hisobga olinadi. Ijtimoiy foydali mehnat yosh avlodni jamiyat hayotini tashkil etish jarayonida faol ishtirok etishga tayyorlaydi. 24 Boshlang‘ich sinflarda mehnat ta’limiga tayyorlash dasturi bolalarni har tomonlama kamol toptirishga, aqliy va jismoniy, axloqiy va esletik, iqtisodiy va ekologik bilimlarini shakllantirishga va tarbiyalashga qaratilgan bo‘lib, o‘z oldiga quyidagi maqsadlarni qo'yadi: a) o‘quvchilaming mehnat ko‘nikmasi va malakalarini oshirish, ularda kishilarning ishlab chiqarish faoliyati to‘g‘risidagi bilimlarni kengaytirish, mehnatsevarlik, mehnatga va mehnat kishilariga mansublik ruhida tarbiyalash; b) mehnat malakasi, mehnat madaniyati asoslarini, o‘z ishi va o‘rtoqlari ishini rejalashtirish va tashkil qilish malakalarini rivojlantirish vazifalarini qo‘yadi; Boshlang‘ich sinf mehnat darslarida o‘quvchilarda buyimlarni yasash tartibi, ishlov berish, xato va kamchiliklarni yo‘qotish, ish o‘rnini tashkil qilish va boshqalar to‘g‘risida tasavvur hosil bo‘ladi. Mehnat ta’limi dasturi talablari amaliy ishlar jarayonida quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 1. Tayyorlanadigan buyumlarni kundalik uchun zarurligi. 2. Narsa-buyum yoki ishni bajarish jarayonida dasturda ko‘rsatilgan bilim va malakalaming mazmundorligi. 3. Barcha o‘ quvchilarni darsda band qilish imkoniyatidan foydalanish. Mehnat ta’limining yangi dasturlari, metodlari va tashkiliy shakllari asosida ishlab chiqiladi. Mehnat dasturlarida mehnat madaniyatining malaka va ko‘nikmalari aks ettirilgan bo‘lib, unga qarab maktab o‘quvchisi, o‘qituvchisi va maktab faoliyatiga baho beriladi. 0‘qituvchi o‘quvchilarning u yoki bu xususiyatlarini, mehnat madaniyatining tarkibiy qismi birligini hisobga olganda dastur tuzib chiqadi. Mehnat ta’ limi yo‘nalishlaridan birinchisi bolada va o‘smirda inson mehnati haqida va uning mehnatining mahsuli yaratilgan buyumlar to‘g‘risida, ishlab chiqarish muhiti, materiallarni ishlab chiqarish texnologiyasi, moddiy ishlab chiqarish iqtisodiyoti haqida tasavvurlar hosil qilishga har tomondan yondashishni talab qiladi. 25 Mehnat ta’limi yo'nalishining ikkinchisi, o‘quvchilarda oiladagi va turmushdagi vazifalarni taqsimlash, ularni bajarish to‘g‘risidagi tasvvurlarni shakllantirish. Mehnat ta’limi yo‘nalishining uchinchisi esa hozirgi zamon o‘quvchisi tabiatga ekologik munosabatda bo‘lishini shakllantirish, uni qishloq xo‘jaligi sohasidagi malaka va ko‘nikmalari bilan qurollantirish kerak. Mehnat ta’ limi jarayonida hosil qilingan bilimlar, malaka va ko‘ nikmalar maqsadsiz emas, balki insonning asosiy qobiliyati - mehnatga bo‘lgan qobiliyatini rivojlantirish vositasi hisoblanadi. Mehnat darsining maqsadi - shaxsning turmush tarziga, mehnat madaniyatiga qaratilgan barqaror yo‘l-yo‘riqni qaror toptirish, ijodiy mehnat qilishga, amaliy, axloqiy va ruhiy tayyorgarlikni amalga oshirish, o‘quvchilami xalq xo'jaligidagi muvafaqqiyatli mehnat faoliyatida zarur bo‘lgan ijodiy qobiliyatlarini, aqliy, jismoniy fazilatlarini rivojlantirishdir. Mehnat ta’limi o‘zining bosqichlarida bolalar, o‘smirlar va yoshlaming yoshi, funksional imkoniyatlarining o‘ziga xosligi, ruhiy rivojlanishi, ijtimoiy mavqega muvofiq ravishda ko‘p tomonlama yo‘nalishga ega bo‘lishi lozim. U quydagilarni taqozo etadi. - mehnatsevarlikni tarbiyalash, mehnat qilishga ehtiyojni, unga ongli, ijodiy munosabatda bo‘lishni, o‘z mahoratini doimo takomillashtirishga intilishni shakllantirish; - kasbiy faoliyati uchun ahamiyatli bo'lgan psixofiziologik funksiyalarni, shaxsning kasbkorlik jihatidan muhim bo‘lgan umumiy va shaxsiy qobiliyatlarini rivojlantirish; - tanlangan faoliyat sohasiga kasbiy faoliyatni keng politexnik bilim doirasi va kasbiy harakatchanlik bilan birga qo‘shgan holda shakllantirish; - bunyodkorlik feoliyati jarayonida haqiqiy mehnat munosabatlariga kirishi, jamoa mehnatiga ijtimoiy tajriba to‘plash; - shaxsning barcha sohalarida madaniyatni tarbiyalash; 26 - zamonaviy iqtisodiy bilimlarni egallash, yangicha iqtisodiy tafakkurni, omilkorlikni shakllantirish, haqiqiy iqtisodiy faoliyatda ishtirok etish; - mustaqillikni, tashabbuskorlikni tarbiyalash, muammoli vaziyatlarni ijodiy ravishda hal qilishga hozirlikni shakllantirish, ishlab chiqarishni boshqarishda ongli ravishda va faol ishtirok etish. Bolalar bajaradigan ilk mehnat turi maishiy mehnat bo‘lib, u o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatishdan boshlanadi. Bola maktabgacha bo'lgan davridayoq o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatishga doir eng oddiy mehnatni bajarishi, ya’ni, kiyim boshi, oyoq kiyimini ozoda tutishi, o‘yinchoqlarini tartibga keltirishi, zarur gigienik talablarga rioya qilishi kerak. Maktabda o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatishga doir quyidagi mehnat ko‘rinishlari davom ettiriladi: sinf xonalari va maktab binosi hovlisini ozoda saqlash, tartib-qoidalarga rioya qilish, xonadagi gullarga qarash, ularni parvarish qilish, gulxonalarda gullarni o‘stirish, maktab oshxonasida, sport zali va suv havzalari (basseyn)da o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish kabi yumushlarga o‘quvchilar jalb etiladilar. Maishiy mehnat yoki o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish mehnatida mehnatsevarlik, qat’iylik, tashabbuskorlik, olg‘a intilish singari fazilatlar tarbiyalanadi. 0‘quv (ta’lim) mehnati o‘quvchilarning asosiy mehnat turi hisoblanadi. U boladan katta axloqiy, irodaviy va jismoniy zo‘r berishni, kuchni talab qiladi. 0‘quv mehnati faqat bilim olishni, bilishga oid ko‘nikmalarni qaror toptirib qolmay, balki bolada ishtiyoq va betartiblilikni tarbiyalashga, o‘qishga qiziqishni rivojlantirishga ko'maklashadi, o‘qishga bo‘lgan qiziqish, istak, hamda o‘qishdagi muvaffaqiyatlardan xursand bo‘lishni his etish aynan maktab partasidan tarbiyalanib boriladi. Mehnat ko‘nikmalariga bu kabi murakkab vazifalar o‘quvchilarning mustaqil bilim olish ko‘nikmalariga erishish, ularda faol bilish faoliyatini tashkil etish layoqatini hosil qilish orqali hal etiladi. Shu maqsadda ta’lim-tarbiyaning quyidagi metod va vositalaridan keng foydalaniladi: kuzatish, ta’sir choralarini qo‘llash, rag‘batlantiruvchi ishlari, amaliy va ijodiy ishlar, namuna ko‘rsatish, uchrashuv, ekskursiya, ommaviy axborot vositalari xizmatidan foydalanish va hokazolar. 27 0‘quvchining aqliy va jismoniy mehnati turli darslarda turli tartibda tashkil etiladi. Xususan, jismoniy tarbiya hamda texnik mehnat darslarida jismoniy mashqlar mazkur darslarning asosini tashkil etsa, matematika darslarida aqliy faoliyat va mantiqiy fikrlar asosiy o‘rin tutadi. Maktab o‘quv rejasiga o‘quvchilarning yosh va psixologik xususiyatlarini inobatga olish asosida shunday fanlar kiritilganki, ularning asosiy vazifasi o'quvchilarga mehnat ta’limi va tarbiyasini berishdan iborat. 0‘quvchilar boshlang‘ich ta’lim davrida mehnat ta’limi darslarida qo‘l mehnati sirlarini o‘rganadilar, turli materiallar bilan tanishadilar, dastlabki mehnatga ega bo‘ladilar. Mehnat darslarida o‘quv jarayonini tashkil qilish o‘quvchilarni muayyan mehnat malakasi va ko‘nikmalari bilan qurollantirishgagina xizmat qilib qolmay, balki ularing aqliy va ijodiy qobiliyatlarini o'stirish va ularni mehnatga munosabatini tarbiyalashda ham juda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan mehnat darslari g‘oyat zarurdir. O‘qituvchining o‘z fanini yaxshi bilishi o‘quvchilarni muvaffaqiyat bilan o‘qitishning eng muhim shartlaridan biridir. 0`z fanini yaxshi bilgan o‘qituvchi biror buyum narsani tayyorlash usulini mahorat bilan tushuntirib va ko‘rsatib bera oladi, bu esa mehnat amallarini o'quvchi to‘g‘ri idrok etishni ta’minlaydi. 0‘qituvchi shu munosabat bilan darsga puxta tayyorgarlik ko‘rishi, bolalarga ko‘rsatadigan buyum-narsani o'qituvchining o‘zi oldindan tayyorlab ko‘rishi lozim, chunki buyum-narsani tayyorlash davomida qiyin ish usullarini qo'llashga to‘g‘ri kelib qolishi mumkin. Agar o‘qituvchining o‘zi narsalami oldindan tayyorlasa o‘quvchilarga uni tayyorlashning metod va usullarini ko‘zda tutgan bo‘ladi. Har bir dars o‘quvchilarning bilim va malaka doiralarini kengaytirishi hamda mustahkamlashi, ularda barqaror ijobiy ko'nikma va odatlar hosil qilishga yordam berishi lozim. Dars vazifasini faqat bilim berish va ko‘nikma hosil qilishdan iborat qilib qo‘ymasligi, balki tarbiya berish va kamol toptirish vazifalari bilan bog'lab olib boorish ham zarur. Shuning uchun ham o‘qituvchi o‘zi o‘qitayotgan bilimini bilishi lozim. Bu esa biror mavzuga tayyorlana turib, o‘qituvchi mazkur dars materiali asosida o‘quvchilarning axloqiylikning qanday g‘oyalarini anglashga olib kelajagini diqqat, fikrlash, xotira, tasavvur, irodani 28 rivojlantirish va boshqa shu kabilar sohasida shaxs sifatini qanday kamol toptirishga erishishini aniq tasavvur qilmog‘i lozim. Agarda bolalar yaxshi yoritilmagan sinfda, yoshiga mos kelmaydigan qo‘pol, og‘ir asboblar bilan ishlasalar, bu ularning ish natijalariga juda yomon ta’sir ko‘rsatadi. Mehnat madaniyati malakalari ko‘p marotaba takrorlanadigan mashqlar natijasida hosil bo‘ladi, bunda mashqlar davomida har bir mashq jarayonida o'rnatiladigan tartib va ish harakati izchilligini tushuntirib berish zaruriyati bilan birga qo‘shib olib boriladi. Mehnat darslarida birinchi sinf o‘quvchilarining ishlarini kuzatish natijasida o‘quvchilar topshiriqlarni olib, buyum-narsani xuddi na`munadagidek yasash uchun na`munaning qurilishini sinchiklab qarab chiqib, buyumni yasash yo‘llarini qunt bilan izlaydilar. Birinchi sinf mehnat darslarida, odatda tayyorlanishi kerak bo‘lgan buyumning namunasi ko‘rsatiladi. Bunda birinchi sinf o‘quvchilari uchun real buyum narsa, buyumning namunasi zarurligi nazarda tutiladi, bolalar unga qarab mazkur buyum narsa qanday qilinganligini, qanday qilib xuddi mana shunday tayyorlash mumikinligini o‘ylab oladilar. 0‘qituvchi yangi mavzuga metodik jihatdan qanchalik to‘g‘ri yondashmasin, uni suhbat va ko‘rsatmada qanchalik tushunarli qilib izohlamasin, baribir o‘quvchilar dastlabki vaqtlarda mehnat usullarini har doim ham to‘g‘ri qo‘llayvermaydilar. 0‘quvchi ko‘p savollarni mustaqil hal qilishi kerak. 0‘quvchilar mustaqil, faol fikrlash qobilyatini, tashabbusini, uchragan qiyinchiliklarni yengishini, avval hosil qilingan mehnat bilimi va malakalarini oqilona va ijodiy qo‘llay bilishni o‘rganishi lozim. Mustaqil ish faoliyatida asosiy faol shaxs o‘quvchidir. Lekin shunga qaramay darsning bu bosqichida o‘qituvchining vazifasi benihoyat katta va ma’suliyatlidir. Bunday mashg‘ulotlarda maqsadni aytib, ish usullarini ko‘rsatib qo‘ya qolish kifoya, o‘quvchilarni erkin ishlashi kerak deb o‘ylash katta xato bo'ladi. 0‘qituvchi mumkin qadar kamroq so‘zlashni, sekin ohista ovoz bilan gapirishni odat qilishi, o'quvchilarga sezdirmay ularning xarakterini kuzatishi, ularga yaqinlashish va uzoqlashishni, o‘rniga qo‘yib gapirishni yoki jim turishni o'rganish lozim. Qoloq o‘quvchini yaxshi o‘zlashtiradigan o‘quvchiga biriktirib qo‘yish kerak. Masalan tikishda o‘g‘il 29 bolalar odatda orqada qoladilar ularga qizlar yordamini biriktirib qo‘yish, aksincha texnikaviy modellashda o‘quv tajriba hovlisidagi ishlarda o‘g‘il bolalar qizlarga yordamlashishlari kerak. Shu tarzda o‘quvchilarda o‘zaro do‘stona yordam hissi tarbiyalanadi. 0‘qituvchi har bir o‘quvchining imkoniyatlarini hisobga olib bolalarni ruhlantirishi lozim. Bolalar mustaqil ishlayotganda o'qituvchining mehnati oson emas balki yanada qiyinroq, biroq ijodiy mehnat singari huzurbaxshdir. 0‘quvchilar mustaqil ishlayotganda o‘qituvchi nofaoldek ko‘rinadi, lekin aslida o‘qituvchi oldida rahbarlik qilish lozim bo‘lgan xilma xil xarakterli o‘ttiz-qirq o'quvchi bor. Ayrim o‘quvchilarni butun dars davomida bezovta qilmaslik lozim, ayrimlariga ko‘rsatma berish kifoya, qolganlari yordamga muhtojdir. Mustaqil mashg‘ulot vaqtida bolalar qo‘ng‘iroqni ham sezmay qoladilar, hatto ishini davom ettirishga ruxsat etilsa quvonadigan hollar ham bo‘ladi. 0`qituvchi o‘quvchilarning amaliy ishini o‘z vaqtida tekshirmaslik, o‘quvchining ishga qiziqishini kamaytiradi. Ishni tekshirish va baholashga o‘quvchilarning o‘zlarini jalb qilish kerak. Bu bilan ular mehnatga ongli munosabatda bo‘lishlik, faollik va tashabbuskorlik xislatlari rivojlanadi. Mehnat natijalarini birgalikda tekshirish va baholash o‘quvchilarning xotiralarida ma’lum bir buyumni tayyorlashning barcha bosqichlari, ayrim usullari tiklanadi. Uyga topshiriq berish darsning muhim bosqichidir. Mehnatdan uyga bajarib kelish uchun beriladigan vazifani avvalo darsda ishni yaxshi uddalay olmagan o‘quvchilarga berish zarur. Dars besh bosqichga bo‘linadi: 1. Kirish qismi - mavzu nechanchi yil o‘qitilayotganligi o‘quvchilarning o‘sish darajasiga qarab, vaqt jihatdan juda uzoq yoki qisqa bo‘lishi mumkin. Kirish qismi o‘quvchilarni emotsional qiziqtirishi, o‘quvchi ishlashi lozim bo‘lgan biror mehnat obyektini namoyish qilishda go‘zallik hissini uyg‘otishi lozim. 2. 0‘qituvchining ko‘rsatmasi - ko‘rsatmalilikning xilma-xil vositalarini qo‘llab o‘qituvchi darsni bu bosqichida o‘quv ishning maqsadini eng muvofiq izchilligi bilan tanishtiradi. 30 3. 0‘quvchilarning topshiriqni mustaqil bajarishi - darsning asosiy qismi bo‘lib, unga darsning 2/3, hatto 3/4 qismi ajratiladi. Bu bosqichda o‘qituvchi o‘quvchilarni diqqat bilan kuzatib turadi, ularning ishlariga boshchilik qiladi, ish harakatlaridagi ish holatlari, asboblardan foydalanishdagi xatolar va kamchiliklarni kuzatadi. Bordi-yu, ish o‘quvchilarga qiyinlik qilsa, o‘qituvchi o‘quvchilarga o‘zi bajarayotgan ish bosqichlariga e’tibor berib turishini va uning harakatiga o‘xshatib asta-sekin harakat qilishini aytadi. 4. Tekshirish va baho qo‘yish. 0‘qituvchi har bir o‘quvchining ishini qisqa tavsiflab, jurnalga baho qo‘yadi (o‘quvchilarga yorliq etiketkasi qilib tayyorlangan buyumni yopishtiradilar, yorliqqa ishning tugallangan vaqti, necha soat vaqt sarflaganligi, bajaruvchining familiyasi va ismi, sinfi aniq ko‘rsatiladi.) 5. Uy vazifasini tushuntirish - darsning bu bosqichi darsda bajarilgan topshiriqning yakuni bilan bog‘liq, o‘qituvchi har bir o‘quvchining faoliyatiga baho qo‘yib, ishdagi kamchiliklarini ko‘rsatadi va uyga berilgan topshiriqni tushuntirish davomida xatolarni tuzatish uchun qo‘shimcha ko‘rsatmalar beradi. 0‘quvchilarning mehnati va mustaqilligini faol fikrlash faoliyati, tashabbusning paydo bo‘lishi, uchragan qiyinchiliklarni yengishi, avval hosil qilingan mehnat bilimi va malakalarini oqilona va ijodiy qo‘llay bilishidir. Boshlang‘ich maktablarda qog‘oz va kartondan foydalaniladigan texnologiya darslari o‘quvchilarning amaliy mashg‘ulotlar bilan shug‘ullanishi, ijodkorlik va muammolarni yechish ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun ajoyib imkoniyatdir. Lekin bu darslarning samarali bo‘lishi uchun ularni tashkil etish va o‘tkazishni ilmiy-uslubiy jihatdan takomillashtirish muhim ahamiyatga ega. Boshlang‘ich sinf texnologiya darslarini tashkil etish va o‘tkazish deganda boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga texnologiyaga oid fanlarni o‘qitishda qo‘llaniladigan usul va uslublarni takomillashtirish jarayonini nazarda tutish mumkin.Bu yangi o‘uv materiallarini ishlab chiqish, o‘qitishni yanada qiziqarli va interfaol usullardan foydalanish va yangi texnologiyalarni o‘z ichiga olishi mumkin. Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilar eng avvalo faqat mehnat darsi mashg‘ulotlaridagina emas, balki boshqa darslarda ham to‘qnash keladigan 31 materiallar bilan ham tanishadilar. Bu barcha o‘quv anjomlari: daftarlar, kitoblar, o‘quv qo‘llanmalari bosiladigan qog‘oz turlari: yozadigan, muqova qilinadigan, bosma, rasm solinadigan kitob va gazeta qog‘ozlaridir. Qog‘oz va karton boshlang‘ich sinflar mehnat darslarida eng ko‘p qo‘llanadigan materiallardir. 0‘quvchilar bu materiallarga kundalik hayotda ham ko‘p marta duch keladilar. Birinchi sinfda o‘quvchilar eng avvalo faqat mehnat darsi mashg‘ulotlaridagina emas, balki boshqa darslarda ham to‘qnash keladigan materiallar bilan tanishadilar. Bu barcha o‘quv anjomlari: daftarlar, kitoblar, o‘quv qo‘llanmalari, bosiladigan qog‘oz turlari - yoziladigan, muqova qilinadigan, bosma, rasm solinadigan, kitob va ro‘znoma qog‘ozlaridir. Ta’lim jarayonida o‘quvchilar turli qog‘ozlarning asosiy xususiyatlari, rangi, qalinligi, zichligi, siyohni singdirish xususiyati, sathining xarakteri - silliq, g‘adir-budirligi bilan tanishadilar. 0‘quvchilar mashg‘ulotlarda qog‘oz varaqlarini buklaydilar va to‘g‘rilaydilar.So‘ngra ularni qismlarga bo'lib yirtadilar, qirqadilar va bo‘yaydilar. Shu orqali qog‘ozni buklash yo‘li bilan turli xil narsalarning shaklini yasaydilar. 0‘quvchilar ishlov berilayotgan materiallaming xususiyatlarini hisobga olib, ish usullaridan ongli foydalanishlari, mehnat jarayonida fan asoslarini o‘rganish vaqtida egallagan bilimlarini qo‘llashlari lozim. “Qog‘oz va karton bilan ishlash” o‘quvchilarni garmonik rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. Ayniqsa, rangli qog‘oz bilan ishlash ijodni rivojlantirshga yordam beradi fantaziyani boyitadi, kuzatuvchanlik, diqqat va tasavvurni faollashtiradi, irodani tarbiyalaydi, qo‘l mehnati, chamalash va rangni sezishni o‘stiradi. Qog‘oz va karton bilan ishlash mashg‘ulotlariga oldindan quyidagicha tayyorgarlik ko‘riladi: stolning ustiga qog‘oz yozib, o‘ng tomoniga qaychi, yelim uchun cho‘tka, chizg‘ich, qalam, avtoruchka, old tomoniga yelim, qiyqimlar uchun quti chap tomoniga, ish vaqtida xaiaqit bermaydigan qilib rangli qog‘oz to‘plamini qo‘yadilar. Har bir mashg‘ulot oxirida o‘quvchilar keyingi mashg‘ulotda kerak bo‘ladigan narsalarni yozib oladilar. 0‘quvchilar ishlayotgan materiallarga tejamkorlik bilan munosabatda bo‘lishlari, o‘z ishlarini rejalashtira bilishlari, materialni tejamkorlik bilan sarflashlari, vaqtdan unumli foydalanishlari, 32 o‘qituvchi ko‘rsatmalariga amal qilishlari, shu bilan birga ish joyini toza va ozoda saqlashlari, mashg‘ulotdan so‘ng sinfni tozalab qo'yishlari kerak. Barcha fanlarda qo‘llanilgani kabi mehnat darslarida ta’limning ko‘rgazmali vositalaridan foydalaniladi. Jumladan, mehnat darslarida turli xil namuna, rasm, chizma, sxematik namuna, turli predmetlarning modellari, shuningdek texnika vositalaridan foydalaniladi. Yuqorida aytib o‘tganimizdek, qog'oz va karton bilan ishlash mashg‘ulotlarida 0‘quvchilar qog‘ozni buklash yo‘li bilan turli xil narsalarning shaklini yasashni ham o‘rganib boradilar. Qog‘oz va karton faqat poligraf san’atidagina emas, balki, xalq xo‘jaligining hamma tarmoqlarida ham keng qo‘llaniladi. Hozirgi kunda ishlab chiqarish sanoatida qog‘oz va kartonning ikki yuzga yaqin turi ishlab chiqarilmoqda. Turli xil qog‘ozlardan kitoblar, oynomalar, ro‘znomalar chiqarish uchun foydalanishini barcha o‘quvchilar yaxshi biladilar. Shuning uchun ham mehnat ta’limi darslarida o‘qituvchi o‘quvchilarning diqqat- e’tiborini ular foydalanadigan qog‘ozning turmushda tez-tez uchraydigan va qo‘1 mehnati darslarida ishlatiladigan turlariga jalb qilib borishi lozim. Bu qog‘ozlarning turlari quyidagilardan iborat: Yozuv qog‘ozi - sathi silliq, yelim singdirilgan, namlikni kamroq singdiradi. Narsalarni ixtirolashda, muqovalashda, kartondan yasalgan narsalarni yelimlashda juda qulaydir. Rangli qog‘ozi - turli ranglarda bo‘ladi, jilo berilgan rangli qog‘ozning o‘rinini bosa oladi. Qo‘l mehnati darslarida ko‘p ishlatiladi. Gazeta qog‘ozi - eng ko‘p tarqalgan qog‘oz turlariga kiradi. Sifatiga ko‘ra unchalik pishiq emas, namlikni, yelimni o‘ziga tez singdiradi. Daftar qog‘ozi - sirti silliq, yelim singdirilgan, pishiq qog‘oz hisoblanadi. Daftar qog‘ozi katakli va yo‘l-yo‘l chiziqli bo‘ladi Millimetrli qog‘oz - sathi bosma to‘r shaklida tayyorlanadi. Qog‘oz o‘lchamli, mayda chiziqli bo‘ladi. Baxmal qog‘ozi - turli ranglarda bo'ladi, sirti mayin tuk bilan qoplangan bo‘lib, karton qog‘oz o‘rnida ham ishlatish mumkin. 33 Qum qog‘ozi - yog'och va turli materiallarga ishlov berish uchun foydalaniladigan qog‘oz turi bo'lib, uning sirtiga qum zarralari yelimlangan. Oboy gul qog‘ozi - rangi va guli turlicha bo‘lib, muqovalashda, narsalaming ustidan yelimlashda, bezak ishlarida keng foydalanish uchun mo‘ljallangan. Bosma qog‘oz - rasm va yozuvlardan nusxa olish uchun mo‘ljallangan. Chizmachilik qog‘ozi - eng pishiq va qalin qog‘ozdir. Matodan tayyorlanadi, uning oliy navi qo‘lda tayyorlanadi. Undan bayramlar uchun qiziqarli niqoblar tayyorlashda foydalaniladi. Rasm qog‘ozi - ikki xil nomerli bo‘lib, selyullozadan tayyorlanadi. Oliy naviga 25% mato bo‘lagi qo‘shiladi. Chizmachilik chizishda shuningdek, qo‘l mehnati darslarida foydalaniladi. Rangli va jiloli qog‘oz - mehnat darslarida keng qo‘llaniladi. Turli xil rangdagi muqovalash ishlarida va turli xil rangda qog‘ozlar to‘plami chiqariladi. Karton qog‘oz - karton deb 1 kv m 250 grammdan ortiq bo‘lgan qog‘ozga aytiladi. Oq karton - uni qirqish oson, o‘zi unchalik pishiq emas, tez sinadi. Bu karton yelimni ko‘p shimadi (ko‘pincha yelimdan shishadi). Undan mayda narsalarni muqovalashda foydalanish mumkun. Sariq karton - oq kartondan ko‘ra pishiqroq, egiluvchan, yaxshi qirqiladi, yelimdan ko‘tarilmaydi. Turli ishlarda foydalaniladi. Kulrang karton - oq va sariq kartondan pishiqroq, qirqish qiyin. Rangli karton - bu yupqa, egiluvchan, sathiga turli rangda jilo berilgan, ishlov berish oson va ko‘rinishi chiroyli. Hajmi kichik narsalar, papkalar, muqovalar tayyorlash uchun qulay bo‘lgan karton turidir. Qog‘oz va kartonga ishlov berish usullari unchalik murakkab emas, bolalar ularni osonlik bilan o‘zlashtirib oladilar. Qog‘oz va kartonga ishlov berish yuzasidan egallangan malakalar keyinchalik barcha mehnat turlari bo‘yicha mehnat ta’limida keng qo‘llaniladi. Qog‘ozni buklash usullari: Qog‘ozni teng ikkiga buklash uchun qog‘oz stol yoki parta ustiga qo‘yiladi va o‘ng hamda chap qo‘l bilan qog‘ozni o‘ziga yaqin turgan tomonining ikki uchidan ushlab, uni pastki uchlari bilan 34 tenglashtiriladi. Bunda qog‘ozning uchlarining qirrasi bir-biriga to‘g‘ri tushishi kerak. Ana shundagina qog‘oz qo‘l bilan tekislanib, uning bukilgan chizig‘i ustidan timoq bosib yurgiziladi. Qog‘ozni bukilgan joyidan yirtish. Qog‘ozni yirtishdan oldin, avval ehtiyotlik bilan ochiladi, uning bir tomoni o‘ng qo‘l bilan bosilib, chap qo‘l bilan bukilgan chiziqdan sekin yirtiladi. Bukilgan chiziq ustiga chizg‘ichni qo‘yib ham qog‘ozni yirtish mumkin. Qog‘ozni bukilgan joyini pichoqda qirqish. Qog‘ozni buklab, timoq bilan bosib iz tushiriladi. Shundan so‘ng uning buklangan chizig‘ini o‘ng tomonga qilib stol ustiga qo‘yiladi, uning orasiga pichoqni tiqib yurgiziladi. Qog‘ozni qaychi bilan qirqish. Qaychi o‘ng qo‘lda ushlanadi. Ish vaqtida qaychini to‘g‘ri ushlab, qirqilayotgan qog‘ozni undagi kesish chizig‘i aniq ko‘rinishi uchun aylantirib turiladi. Qog‘ozni yopishtirish. Stolning ustiga gazeta yozib, uning ustiga kerakli o‘lchamda qirqib olingan rangli yoki istalgan qog‘oz qo‘yiladi va mo‘yqalam yordamida o‘rtasidan chetiga avval chap, so‘ngra o‘ng tomonga qarab yelim suriladi. Yelim tez, yupqa qilib suriladi. Yelim surilgan qog‘ozni yopishtiriladigan predmetning ustiga qo‘yib, uning ustidan g‘ijimlanishlar bo‘lmasligi uchun toza mato bo'lagi bilan bosib tekislanadi. Qog‘oz va kartonni o‘lchash usullari. Mehnat darslarida qog‘ozni o‘lchash usullari unchalik murakkab emas va ular matematika darslarida qo‘llanadigan asboblar yordamida bajariladi. Birinchi navbatda bu oddiy chizg‘ich, uchburchak chizg‘ich va sirkuldir.Qog‘oz va karton bilan ishlash darslarining asosiy xususiyati shundaki, bu darsda buyumlarning umumiy ko‘rinishidagi yig‘ma, chizma va buyumning namunasi yoki faqat texnikaviy rasm va chizmalardan foydalaniladi. 0‘qituvchi o‘quvchilarning yig'ma chizmani o‘qishga, chizma va namunadan barcha detallarni, ularning o‘lchamini aniqlash va har qaysi detallni mustaqil belgilab olishga o‘rgatadi. 0‘qituvchi o‘quvchilarga namuna va mehnat darsidagi chizmani ko‘rsatib, bolalar bilan maketni yasash uchun nechta detall tayyorlash kerakligini, ularning o‘lchami, shakli qanday bo‘lishini aniqlaydilar. Bolalar 35 chizmaga qarab to‘g‘ri to‘rtburchak, uchburchak shaklida ekanligini aytadilar. Qog‘oz va karton bilan ishlash mashg‘ulotlarida o‘quvchilar oldindan quyidagicha tayyorgarlik ko‘rishadi: stolning ustiga qog‘oz yozib, ish uchun kerakli ish qurollari va materiallarni olib tayyorlaydilar. Har bir mashg‘ulot oxirida o‘quvchilar keyingi mashg‘ulotda kerakli bo‘ladigan narsalarni yozib oladilar. 0‘quvchilar ishlayotgan materiallarga tejamkorlik bilan munosabatda bo‘lishlari, o‘z ishini rejalashtira bilishlari, vaqtdan unumli foydalanishlari, shu bilan birga ish joylarini toza va ozoda tutishlari, sinf xonasini tozalab qo‘yishlari kerak. Barcha fanlarda qo‘llanilganidek, mehnat darslarida ham ta’limning ko‘rsatmali vositalaridan foydalaniladi. Jumladan, mehnat darslarida turli xil namuna, rasm, chizma, sxematik namuna, turli predmetlar shuningdek, texnik vositalardan foydalaniladi. Yuqorida aytib o‘tganimizdek, “Qog‘oz va karton bilan ishlash” mashg‘ulotlarida o‘quvchilar qog‘ozni buklash yo‘li bilan turli xil narsalarning shaklini yasashni ham o‘rganib boradilar. 36 II BOB. QOG‘OZ VA KARTON BILAN ISHLASH TEXNOLOGIYASINI O‘RGATISH 2.1 Qog‘oz va kartonga ishlov berish texnologiyasi va qog‘ozni buklash usulida maketlar yasash Boshlang‘ich sinflardagi mehnat ta’limi dastur materiallarini tahlil qilar ekanmiz, barcha sinflardagi ish turlaridan biri “Qog‘oz va karton bilan ishlash” ekanligini ko'ramiz. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari qog‘oz va kartonga ishlov berishning quyidagi usullarni o‘rganadilar: 1. Qog‘ozni turi, navi, rangi, o‘lchamiga ko‘ra tanlash. 2. Qog‘ozdan maketlar yasaganda qog‘ozga ishlov berishning eng oddiy usullari sifatida qog‘ozni o‘rtasidan buklab va to‘rtburchak qilib buklash. 3. Ingichka qog‘oz parchalarini to‘g‘irlash, bukilgan joylarini ikki tomonidan buklash. 4. 45-90 gradus burchak qilib buklash. 5. Qog‘ozni buklab belgilangan chiziq bo‘yicha qaychi bilan qirqish, asbobni ushlash, xavfsizlik choralarini qo‘llash. 6. Qog‘ozni andoza bo'yicha belgilash. Qalam bilan chiziq bo‘yicha oddiy belgilash. 7. Qaychi bilan kvadratlar, turli burchaklar, uchburchaklar, doiralar qirqish. 8. Qaychi bilan murakkabroq shakllar. barglar, qo‘ziqorinlar, mevalarni qirqish. 9. Qog‘ozdan qirqilgan applikatsiya detallariga yelim surtish usullari. 10. Applikatsiya detallarini yelimlab yopishtirish. Tayyor mahsulotlarni quritish. 11. Qog'ozning yelim surtiladigan qismlarini oldindan ko'chirib buyum detallarini bir-biriga yopishtirish. 12. Turli o‘yinchoqlarni kvadrat asos va to‘g‘ri burchak asosida bukib yasash. 13. Daftar, kitoblarni muqovalash. 14. Qog‘ozni buklash va turli shakllar yasash. 37 Qog‘oz va karton haqida gap ketganda, boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga texnologiya va dizaynni o‘rgatish uchun bir qancha mashg‘ulotlardan foydalanish mumkin. Masalan, o‘quvchilarga qayta ishlangan materiallardan qog‘oz va karton konstruksiyalarini yaratishni o‘rgatish mumkin. Bu ularning muammoni hal qilish, tanqidiy fikrlash va ijodkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishga, shuningdek, texnologiya va muhandislik tushunchalarini tushunishga yordam beradi.Ushbu texnologiya darslarini tashkil etish va o‘tkazishni ilmiy-uslubiy jihatdan takomillashtirish uchun o‘quvchilarning materialning o‘zlashtirganliklarini muntazam ravishda baholash, zarurat tug‘ilganda o‘qitish uslubiga tuzatishlar kiritish kabi dalillarga asoslangan amaliyotlardan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, o‘quvchilarni o‘rganishi va faolligini qo‘llab-quvvatlash uchun sinfda kompyuter yordamida dizayn dasturlari kabi texnologiya vositalaridan foydalanish foydali bo‘lishi mumkin. Umuman olganda, boshlang‘ich sinflarda texnologiya darslarini tashkil etishdan maqsad o‘quvchilarning muvaffaqiyatga erishishi uchun zarur bo‘lgan ko‘nikma va bilimlarni shakllantirishga e`tabor qaratgan holda, qiziqarli, samarali va ularning ehtiyojlariga javob beradigan o‘quv muhitini yaratishdan iborat. Tegishli adabiyotlarni o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, boshlang‘ich sinflarda texnologiya darslarini tashkil etish va o‘tkazish keyingi yillarda keng o‘rganilgan. Tadqiqotlar o‘quvchilar motivatsiyasi, o‘qituvchilar malakasini oshirish va texnologiyaga asoslangan materiallardan foydalanish kabi texnologik ta`limning turli jihatlariga e`tibor qaratdi. Shuningdek texnologiya ta`limida amaliy, loyihaga asoslangan mashg‘ulotlarning ahamiyati va qog‘oz, karton kabi oddiy materillardan foydalanishning afvzalliklari ta`kidlangan. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, o‘qituvchilar ham o‘quvchilar ham qog‘oz va kartondan foydalangan holda texnologiya darslarini yuqori baholaydilar. O‘qituvchilarning ma`lum qilishicha, bu darslar qiziqarli bo‘lib, o‘quvchilarda tanqidiy fikrlash, muammoni hal qilish va ijodkorlik kabi muhim ko‘nikmalarni rivojlantirish imkonini beradi. “ Qog‘oz va karton bilan ishlash” o‘quvchilami 38 garmonik rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. Ayniqsa, rangli qog‘oz bilan ishlash ijodni rivojlantirshga yordam beradi, fantaziyani boyitadi, kuzatuvchanlik, diqqat va tasavvurni faollashtiradi, irodani tarbiyalaydi, qo‘l mehnati, chamalash va rangni sezishni o‘stiradi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga texnologiya va dizaynni o‘rgatish uchun ishlatilishi mumkin bo‘lgan bir nechta qog‘oz va karton mashg‘ulotlari: Karton labirint: O‘quvchilar karton qutilar va boshqa materillardan foydalangan holda labirintni loyihalashlari va qurishlari mumkin. Bu o‘quvchilarni muammolarni hal qilish, fazoviy xabardorlik va tanqidiy fikrlash bilan tanishtirishning qiziqarli usuli bo‘la oladi. Origami: O‘quvchilarga qog‘ozni turli shakl va dizaynlarda qatlashni o‘rgatish. Bu ularni geometriya, simmetriya va muvozanat tushunchalari bilan tanishtirishning ajoyib usuli bo‘lishi mumkin. 39 Qalqib chiquvchi kitoblar: O‘quvchilarga o'zlarining qalqib chiquvchi kitoblarini loyihalash va yaratishga ruxsat berish. Ushbu faoliyat hikoyani muhandislik va dizayn bilan birlashtiradi, chunki o‘quvchilar qog'oz yordamida uch o‘lchovli ob`ektni yaratishni o‘rganadilar. Karton qutidan pech yaratish: O‘quvchilarni robotlar, transport vositalari yoki binolar kabi narsalarni yaratish uchun karton qutilar va boshqa materiallardan foydalanishga undash. Ushbu mashg'ulot o‘quvchilarga dizayn va prototiplarni o‘rgatishning qiziqarli usuli bo‘lishi mumkin. 40 Bu mashg‘ulotlar o‘quvchilarning ijodkorligi va tanqidiy fikrlashko‘nikmalarini shakllantirishga yordam beradi hamda ularga texnologiya va dizayndan foydalanish bo‘yicha amaliy tajribani beradi.Boshlang‘ich sinflarda texnologiya darslarini tashkil etish va o‘tkazishning ilmiy-uslubiy jihatdan takomillashtirilishi o‘quvchilarning ushbu fan bo‘yicha sifatli bilim olishlarida muhim ahamiyat kasb etadi. Texnologiya darslarida kichik yoshdagi o'quvchilar materialga ishlov berish (katlama, kesish, yopishtirish), asboblardan (qaychi, elim, cho'tka va boshqalar) foydalanish bilan bog'liq bir qator mehnat ko'nikmalarini egallaydilar. Bolalar ehtiyotkorlik bilan, tizimli ishlashni, qiyinchiliklarni yengib o'tishni va kuchli irodali harakatlarni o'rganishlari kerak. Ularda mehnat madaniyati shakllanadi (kerakli materiallarni oldindan tayyorlaydi, ish joyini tartibga soladi, topshiriqni bajarish ketma-ketligini rejalashtiradi, darsdan keyin material va asboblarni tozalaydi). Bu mashg'ulotlarni tizimli, rejali o'tkazish, mustaqil badiiy faoliyatni tashkil etish, dastur talablarini izchil bajarish, tajriba orttirilgan sayin vazifalarni bosqichma-bosqich murakkablashtirish bilan mumkin bo'ladi. Darsda ishlab chiqarish uchun ma'lum mahsulotlarni tanlayotganda, bolalar bilim va ko'nikmalarning qaysi aniq elementlari bo'yicha o'sishlarini, yangi o'rganadigan narsalarni, oddiygina nima bilan shug'ullanishlarini, mavjud g'oyalardan qanday foydalanishlarini aniqlab olishlari kerak. 41 Qog'ozni bukish va yig'ish qog'oz bilan ishlashning eng oddiy usullari bo'lib, undan ko'plab qiziqarli o'yinchoqlar yasash mumkin. Eng oddiy jarayonlar egib taxlash, buklash yo‘li bilan qog‘oz va kartondan ko‘pgina qiziqarli va foydali narsalar tayyorlash mumkin. Qo‘l mehnatida qog‘ozni buklash yo‘li bilan quyidagi buyumlar yasash mumkin. Masalan kolleksiya yig‘ish uchun daftar, dars jadvali uchun ramkacha , qog‘oz qiyqimlari uchun quticha, safarda chiqish uchun shapkacha, soyabonli shapkacha, budyonavka shu shakldagi bolalar qalpog‘i, qayiqcha, nayza, varrak. O‘quvchilar ishning quyidagi usullarini o‘zlashtirishlari lozim: o‘rtacha chiziq bo‘yicha qog‘oz varag‘ini buklab qo‘yish, 2ga, 4ga, bo‘lish, qog‘ozni burchagidan burchagiga taxlash, burchaklarini yozib to‘g‘rilash, o‘rtasidan chetlari tomon tekislagich bilan silliqlash, bukilgan joydan qog‘ozni yirtish. Bolalar ishni ana shunday usullarini bajarib, shakl bo‘yicha qog‘oz varag‘ini ajrata bilishga odatlanadilar. O‘qituvchi o‘quvchilarga qog‘oz bilan ishlashning muhim jarayonlarini tanishtirib o‘tadi: a)Qog‘oz xossalari bilan tanishtiradi: chiziqni saqlagan holda qog‘oz buklanadi, g‘ijimlanadi, yirtiladi; b)Qogoz navlari bilan tanishtiradi; d)asboblar: tekislagich, eng oddiy o‘lchash asbobi bilan tanishtiradi. Bukish va qatlama jarayoni faqat kichik ko'nikmalarni talab qilishiga qaramay, muayyan qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Shuning uchun ish nafaqat aniqlikni, balki alohida operatsiyalarni bajarishda ehtiyotkorlikni ham talab qiladi. Boshlashda siz ba'zi qoidalarni bilishingiz kerak. Aniq, tekis katlama chizig'ini olish uchun egishdan oldin yaxshi dazmollanadi . Agar qatlama chizig'i varaqning o'rtasida olinishi kerak bo'lsa, u qarama-qarshi tomonlar va burchaklar bir-biriga mos keladigan tarzda qatlanadi .Qog'oz qalin bo'lsa (chizilgan qog'oz, chizma qog'ozi, ish stoli qog'ozi), katlama chizig'i bo'ylab kichik kesma qilish kerak. U quyidagicha amalga oshiriladi: chiziq bo'ylab metall o'lchagich qo'yiladi va qaychi yoki maxsus pichoqning uchi qatlama chizig'i bo'ylab ozgina harakat bilan tortiladi. Bu joyda kesma yoki truba hosil bo'ladi, ya'ni tolalar kesiladi yoki sinadi, shuning uchun qatlama tekis bo'ladi. Qog'oz, karton bo‘laklardagi tolalarning 42 yo'nalishi ishlab chiqarilgan qismlarning uzun tomoniga to'g'ri kelishi kerak. Buni egri chiziqli shaklga ega bo'lgan ishlarni bajarishda kuzatish ayniqsa muhimdir. Bоlalarga qog‘ozni teng buklash, to‘rt buklash, buklangan joyni tekislash malakalari o‘rgatib boriladi. Qog‘ozni 16 kvadratlarga buklash, burchak va tomonlarini aniq joylashtirish, doirani diametri bo‘ylab buklash va konus hosil qilib yopishtirishni o‘rgatiladi. Masalan: qog‘oz silindirni birlashtirib turli, murakkab bo‘lmagan kompozitsiyalarni yasaydilar. Dastlabki mashg‘ulotlarda o‘tgan materiallar takrorlanadi, natijada bolalar qog‘ozni teng buklash, tomonlarini qo‘l bilan tekislash malakasi yanada mustahkamlanadi. 2.2 Qog‘oz va kartondan turli ko‘rgazmali materiallarni tayyorlash texnologiyasi O‘quv mashg‘ulotlari jarayonida biror buyumni yasashning avval texnologiyasi va loyhasini ishlab chiqishadi. Texnologik jarayon bu ish turiga qarab rejalashtirish va yasalayotgan buyumning ketma-ketlikda amalga oshirilayotgan faoliyatidir. Masalan qog‘oz bilan ishlash jarayonining texnologik ketma- ketligi buklash, qirqish, birlashtirish, yelimlash bo‘lsa, tabiiy materiallar bilan ishlash texnologiyasining asosiy texnikasi- konstruksiyalash, bichish, tikish, bezash ishlaridan iborat. Ikkinchi sinf texnologiya fanida o‘quvchilar qog‘oz va kartondan bajarilishi murakkab, ko‘p bosqichli bo‘lgan turli shakllarni yasash- qurishni, bezakli o‘yinchoqlar, maket va modellarni yasashni o‘rganadi. Ikkinchi sinf texnologiya fanida o‘quvchilar qog‘oz va kartondan bajarilishi murakkab, ko‘p bosqichli bo‘lgan turli shakllarni yasash- qurishni, bezakli o‘yinchoqlar, maket va modellarni yasashni o‘rganadi. Uchinchi sinf o‘quvchilari bu sinfda qog‘ozdan yanada ko‘proq va mukammalroq buyumlar yasashadi. Qog‘oz haqida ma’lumotlari yanada boyib, undan hajmi katta applikatsiyalar tayyorlaydi. 43 To‘rtinchi sinf texnologiya darslarida o‘quvchilar endi o‘quv ustaxonasiga kirib amaliy ishlarni bajarishadi. Kartondan harakatlanuvchi mehanik mashinalar va turli buyumlar yasaydi. Boshlang‘ich sinf texnologiya darslarida kartondan narsa buyum yasash ilk sinfadanoq o‘rgatiladi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga kartondan harakatlanuvchi texnik modellarni qurish- yasash texnologiyasini o‘rgatish jarayonida avvalo o‘quvchilarga karton qog‘ozi haqida ma’lumot beriladi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari qog‘oz bilan ishlashning asosiy usullarini o‘zlashtirgandan keyin, ushbu materialning tasnifi va eng muhim sifati, qog‘ozning muhim xususiyatlari haqida yetarli miqdordagi ma’lumotlarini to‘plaganlaridan keyin ikkinchi sinfda yupqa karton bilan ishlashni boshlaydilar. Kartondan sahna uchun ko‘rgazmali ertak qahramonini yasashni o‘rganamiz. Dastlab sahna uchun ertak qahramonini yasashda ishlatiladigan ish anjomlari tartibga keltiriladi Kerakli asbob va jihozlar: Karton qog‘oz, rangli qog‘oz, shablon, yelim, qaychi, chizg‘ich, qalam. Shablon tayyorlab olinadi va qirqiladi. Rangli qog‘ozlardan ertak qahramoni uchun qo‘shimcha detallar tayyorlab olinadi 44 Shablon asosida ertak qahramoni yasaladi Ertak qahramoni turli bezaklar bilan boyitiladi 2.3 Qog‘oz va karton bilan ishlashda texnika xavfsizligi 45 Qo‘l mehnati darslarida, odatda bir yoki ikki asbobdan foydaniladi.Kerakli moslamalarni navbatchilar tarqatadi.Ish stolining ustiga diqqatni chalgitadigan narsalar bolmasligi kerak.Barcha asboblar javonda saqlanadi.Asboblar saqlanadigan moslamalarni,asboblarni oquvchilar tozalab yuvib, artib,navbatchi o‘quvchilarga topshiradilar.Ish xonasida oquvchilarga asboblarni ishlatish va saqlash qoidalarini eslatib turuvchi plakat,eslatmalar osigliq bolishi kerak.Texnika xavfsizlik qoidalariga rioya qilish baxtsiz hodisalarning oldini oluvchi ishonchli garovdir.Ish xonalarida ishlash va asboblardan foydalanish boyicha qoidalarni quyidagicha umumlashtirish mumkin. Bigizdan foydalanish qoidalari. 1. Bigizni o‘rinsiz ishlatma. 2. Sirti silliq, sirg‘anchik qattiq predmetlarni bigiz bilan kesma. 3.Teshiladigan predmetni qo‘lingda ushlama, uni stol, taglik ustiga qo‘yib tesh. Pichoq bilan ishlash qoidalari. 1. Uchi yumaloq pichoqdan foydalan. 2. Pichoqni o‘qituvchi ko‘rsatganidek ishlat, kesganda qattiq bosma. Nina bilan ishlash qoidalari. 1. Ninani ishlatib bo‘lgach, maxsus nina yostiqchaga sanchib qo‘y. 2. Ninanni hech qachon og‘zingga olma. 3. Ortiqcha ninalarni ignadonda quruq holatda saqla. 4. Ishdan oldin va ishdan keyin ninalarni sanab ko‘r, yetishmagan ninalarni albatta top. Qaychi bilan ishlash qoidalari: Qaychining tig‘li tomonini ochiq qoldirish mumkin emas 46 Qaychining tig‘li tomonini yuqoriga qaratib og‘zi ochiq holda ushlamaslik kerak Qaychining tig‘li tomonini yopgan holatda, band tomoni bilan uzatish lozim Qaychi bilan ishlash texnikasi: Qog‘ozni qirqish vaqtida qaychini emas, qog‘ozni aylantirib kesing Qog‘ozni isrof qilmasadsan tog‘ri foydalaning Qaychidan foydalanish qoidalari: 1. Qaychini belgilangan joyda, belgilangan holatda saqlang. 2. Qaychini uchini yuqoriga qilib ushlamang. 3. Qaychini ochiq holda qoldirmang. 47 4. Qaychini yurib turganda ishlatmang. 5. Qaychini faqat yopilgan holda uchidan ushlab o‘rtog‘ingizga uzating. 6. Qaychini ishlatayotganda kesilishning yo‘nalishi va materialni ushlab turgan chap qo‘l barmoqlarini kuzatib turing. 7. Yaroqsiz qaychini ishlatmang, o‘qituvchiga topshiring. Amaliy mashg‘ulot jarayonida texnika xaxfsizligi qoidalariga rioya qilishni unutmang. Yelim bilan ishlash qoidalari: Mo‘yqalamni to‘gri ushlang Mo‘yqalam uchini yelimga botirib oling va yelimni detallning teskari tomoniga surting. Ish jarayonida tozalikka rioya qilgan holda kerakli vositalar (karton, qog‘oz, maxsus polimer tagliklar)dan foydalaning. Detall bir tekis yopishishi uchun salfetkadan foydalaning. Yelim qopqog‘ini ochiq qoldirmang. Ish tugagandan keyin mo‘yqalamni yaxshilab yuvib, taglikda quriting. Sanitariya-gigiena talablari : 48 O‘quvchi ish stolida ishlayotganda kiyimlarini kir qilmaslik uchun maxsus ish fartuklari va yenglar kiyib olinadi. Ish qurollaridan foydalanishda har bir asbobni yoki ish qurolini tartib bilan ishlatishni ya‘ni bitta ish qurolidan foydalanib bo‘lib o‘z joyiga qo‘yib, keyin ikkinchisini qo‘lga olish talab etiladi. Bunda o‘quvchini ish stoli batartib bo‘ladi. Ish vaqtida o‘quvchi qo‘lini kiyimlariga, boshiga, yuziga tekkizmaslik, zarur bo‘lganda qo‘lini sochiqqa artib keyin qo‘lni harakatlantish mumkin. Ishni to‘gatgandan so‘ng ish qurollari va asboblarni o‘z g‘ilofi yoki idishlariga solib tartib bilan sumkaga yoki maxsus javonga joylashtirib qo‘yishi kerak. Togri o‘tirish qoidalari : O‘quvchilar ish vaqtida to‘g‘ri o‘tirish qoidalariga amal qilishlari kerak. Har bir asbob yoki ish qurolidan foydalanayotgan vaqtida qo‘llarni keskin harakatlantirmaslik, o‘rnidan turmaslik, orqasiga qaramaslik, yoniga o‘girilmaslik, o‘rtog‘iga gapirmaslik kerak. Ish vaqtida gavdani to‘g‘ri tutish, bir tomonga qiyshaymaslik, oyoqlari to‘g‘ri joylashtirish, qo‘llarni stol ustida harakatlantirish, asbob va ish qurollarni gavdasiga yaqin olib kelmaslik, ish stolida to‘g‘ri o‘tirish kerak. Shunda o‘quvchi charchab yoki toliqib qolmaydi. 49 III BOB.O‘ZLASHTIRISH BO‘YICHA TAJRIBA VA OLINGAN NATIJALAR 3.1. Tajriba sinov ishlarining mazmuni, metdodikasi va tahlili Hozirgi kunda har tomonlama yetuk barkamol va ijodkor yoshlarni tarbiyalash ta’lim tizimining asosiy vazifalaridan hisoblanadi.Aynan ushbu maqsadni amalga oshirishda umumiy o‘rta ta’lim maktabdagi ta’lim jarayoni muhim ahamiyat kasb etadi.Bugungi rivojlanib borayotgan zamon ham ta’lim tizimi oldiga salohiyatli, chuqur bilimga, mustaqil harakat etish qobiliyatiga ega bo‘lgan o‘quvchilarni tayyorlashni talab etilmoqda. Bunday muammolarni hal etishi ko‘p jihatidan ta’lim tarbiya jarayonida qo‘llaniladigan texnologiyalarga bog‘liq. Ijodkor shaxsni tarbiyalash ta’lim tizimining barcha bosqichlarida amalga oshirilishiriladigan muxim vazifadir. Ijodkor yoshlarni tarbiyalash uchn esa avvolo o‘quvchilarda ijodkorlik yaratuvchanlik,mehnatsevarlik kabi tushincha va ko‘nikmalarini shakllantirish lozim. Boshlang’ich sinf o‘quvchilarini o‘qitishda o‘quvchilarning dunyoqarashini kengaytirish, bilimlarni keng va oson o‘zlashtirish maqsadida pedagogik texnologiyalarning usul, vosita va shakllarini to‘g’ri tanlab, ulardan foydalanish muhim sanaladi. O‘qish darslarini tashkil etishda pedagogik texnologiyalarning ko‘pgina metodlaridan foydalaniladi. Interfaol metodlar boshlang‘ich sinflarda ta’limning samarali borishiga o‘quvchilarning o‘quv-bilish faoliyatini muvaffaqiyatli boshqarishga ham katta yordam beradi, ya’ni Interfaol metodlar vositasida nazariy bilimlar oson egallanadi, o‘quvchilarning bilim olishga qiziqishlari ortadi. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, boshlang‘ich sinflar uchun yaratilayotgan o‘quv qo‘llanmalarida shu sohaga oid materiallar tanqisligi ko‘zga tashlanib turadi. 50 Texnologiya ta’limi darslarida o‘quvchilarda ijodkorlik,yaratuvchanlik mehnatsevarlik tushunchalarni shakllantirishda samarali metod va vositalarni izlab topish va amaliyotda keng qo‘llash maqsadga muvofiqdir. O‘quvchi yoshlarda ijodkorlik,yaratuvchanlik, mehnatsevarlik haqidagi bilim va ko‘nikmalarini shakllantirish asosida hamda to‘plangan tajribalariga tayangan holda eng maqbul jihatlarini ularning ongiga singdirib borish joizdir. Olib borilgan tadqiqotning ko‘rsatishicha o‘quvchilarda ijodkorlik,mehnatsevarlik, yaratuvchanlik haqidagi tushunchalarinii shakllantirishni talab doirasida olib borishda, pedagogik- texnologiyaning o‘ziga xos muayyan qoidalari, qonuniyatlari, tomonlari tizimi, izchillik vositalari, omillari hamda pedagogik shart-sharoitlaridan keng foydalanish maqsadga erishishga samarali ta’sir ko‘rsatadi. Biz tajriba ishlarini olib borish jarayonida amin bo‘ldikki, ijodkorlik, mehnatsevarlik, yaratuvchanlik haqidagi tushunchaga ega bo‘lgan o‘quvchilarning dunyoqarashini shakllantirish orqali ularda texnik-tafakkurini rivojlantirish ayni muddaodir. Shuningdek, o‘quvchilarni ijodkorlik, mehnatsevarlik, yaratuvchanlik haqidagi tushunchalarini shakllantirishning har xil og‘zaki, yozma, ijodiy va texnik masalalarini echishda orttirgan tajribalari ta’lim-tarbiyaning hal qiluvchi omili ekanligi aniqlandi. O‘quvchilarni ijodkorlik, mehnatsevarlik, yaratuvchanlik haqidagi tushunchalarini shakllantirishni tarkib toptirishda “maktab yoki oila bosh bo‘g‘in sifatida qanday ishlarni amalga oshirish kerak?” kabi savollarga tajriba-sinov ishlari jarayonida javob olishga harakat qildik. O‘rganish jarayonida kuzatish, yozma va og‘zaki so‘rovlar, guruh va yakka tarzdagi suhbat, tahlil, sintez, induksiya va deduksiya va pedagogik texnologiya vositalaridan keng foydalanildi. O‘quvchilarni texnik tafakkurini rivojlantirishga qaratilgan mavzularda ma’ruza, suhbat, bahs- munozara, davra suhbatlari, muloqot, munosabat, burch, mavzuga oid ko‘rsatuvlar va tadbirlar olib borildi. Samarqand shahar XTBga qarashli 78-umumta’lim maktabida 4-sinf o‘quvchilari o‘rtasida qog‘oz va karton bilan ishlash texnologiyasiga oid ochiq darslar tashkil etildi va o‘tkazildi. Bunday darslarda o‘quvchilar va yetakchi 51 o‘qituvchilarning ishtiroki ta’minlandi.Ushbu ochiq darslarda kompyuter vositalaridan keng foydalanishga harakat qilindi. Ochiq dars mavzusi: Model asosida rangli kartondan kuchukcha shaklini yasash Maqsad Ta`limiy: O‘quvchilarga mehnat ta`limi fani haqida ma`lumotlar berish. Texnologiya darslarida qog‘oz va karton bilan ishlash ko‘nikmalarini shakllantirish. Tarbiyaviy: O‘quvchilarni mehnatsevarlik, yaratuvchanlik ruhida tarbiyalash Rivojlantiruvchi: O‘quvchilarning ijodiy tafakkur, tasavvur va fantaziyalarini rivojlantirish Dars turi : Yangi bilim beruvchi Dars jihozi : Ko‘rgazma, mehnat qurollari, slaydlar Dars qo‘llanilgan metodlar : Zinama-zina metodi, savol-javob metodi Darsning borishi T/R Bo‘limlar Vaqti 1 Tashkiliy qism 5 daqiqa 2 Yangi mavzu bayoni 15 daqiqa 3 Yangi mavzuni mustahkamlash 10 daqiqa 4 O‘quvchilarni rag‘batlantirish.Darsni yakunlash 10 daqia 5 Uyga vazifa 5 daqiqa Jami 45 daqiqa I.Tashkiliy qism: O‘quvchilar bilan salomlashib, davomatni aniqlash II.Yangi mavzu bayoni: Model — bu buyumning qurilmasi va ishlash prinsipini namoyish qilish uchun mo‘ljallangan uning kichraytirilgan yoki kattalashtirilgan nusxasi. Modellar harakatlanuvchi va harakatsiz bo‘lishi mumkin. 1.Zinama-zina metodining mohiyati o‘quvchilarga tushuntiriladi. 52 2.Model asosida kuchukcha shaklini yasash uchun biz to‘q sariq, jigarrang, oq, qora karton va yelimdan foydalanamiz. Shu asosida mavzu bayoni slayd ko‘rinishida o‘quvchilarga taqdim etiladi. Biz ushbu darsni zinama-zina metodidan foydalangan holda o‘tkazamiz. 3.Sinfdagi o‘quvchilar 4ta guruhga bo‘lib olinadi. 4.Har bitta guruh a`zolari model asosida kuchukcha shaklini yasaydilar va ushbu vazifaning texnologik xaritasini rasm ko‘rinishida tasvirlab qog‘ozga chizadilar. 5.Belgigangan vaqt tugagach , guruhning bir nafar a`zosi bajarilgan ishni yozuv taxtasi ketma-ketlikda ilib izohlab beradi va tayyor bo‘lgan kuchukcha shakli taqdim etiladi. 6.Guruhlarning ishlari sifati va dizayniga ko‘ra baholanadi. 1 Kuchukcha tanasi uchun kartondan 14 x 7 cm o‘lchamdagi to‘rtburchakni kesib oling. 2 To‘rtburchakning barcha tomonlarini vertikal chiziqlar bo‘ylab eging. 1 cm enli chiziq bo‘ylab yelim surtib, qarama-qarshi tomonini yopishtiring. 3 Boshni yaratish uchun to‘q sariq kartonni oling va rasmga qarab, uchta qismni kesib oling. Oq qog‘ozdan ikkita kichik doira shaklida ko‘zlarini kesib oling. Qora marker yordamida og‘zini chizing. 53 4 Jigarrang kartondan ikkita oval shaklni kesing. Bu quloqlari bo‘ladi. Boshning orqa tomoniga ikkita oval quloqni yopishtiring. 5 Tayyor bosh qismini tananing yuqori qismiga yelim bilan yopishtiring. 6 To‘q sariq kartondan kuchukchaning panjalarini yasang. Ularning hajmi va shakli bir xil bo‘ladi. 7 Kuchukchaning tanasiga panjalarini yopishtiring. Dumini jigarrang qog‘ozdan kesib oling va uni tanasining orqa tomoniga yopishtiring. III. Yangi mavzuni mustahkamlash O‘tilgan mavzu yuzasidan o‘quvchilarni savollariga javob beriladi va ularga amaliy ishlar bo‘yicha ko‘rsatmalar beriladi. IV.O‘quvchilarni rag‘batlantirish va darsni yakunlash 54 Dars davomida faol ishtirok etgan o‘quvchilar baholanadi va o‘tilgan mavzu bo‘yicha vazifani alo darajada bajarilgan guruhga rag‘batlantiruvchi kartochkalar tarqatiladi . V.Uyga vazifa Guruhda bajargan amaliy ishlarini uyda mustaqil ravishda bajarish. “Zinama-zina” metodi o‘quvchilarda o‘rganilayotgan mavzuni kichik mavzularga ajratilgan holda rasm, tasvir yoki jadval asosida o‘rganish ko‘nikmalarini shakllantiradi.Shuningdek, u o‘quvchilarda mavzuni o‘rganishga ijodiy yondashish, shaxsiy fikr o‘zlashtirilgan tushunchalarni tasviriy ko‘rinishlarda ifodalash qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi. Mavzu:Texnologik vositalar, qo‘l mehnati ish anjomlari va ulardan foydalanish qoidalari Sinf:4 Qo‘llanilgan metod:Kungaboqar texnologiyasi Mavzu bo‘yicha qo‘l mehnati ish anjomlari va ularni ishlatish to‘g‘risida ma`lumotlar berib o‘tildi. 55 1.O‘quvchilar 4-5 nafardan kichik guruhlarga biriktirildi. 2.O‘quvchilar mavzu bo‘yicha bajarishlari lozim bo‘lgan topshiriq ya`ni, qo‘l mehnati ish anjomlaridan foydalanishdagi xavfsizlik qoiadalari vazifasi o‘rtaga tashlanadi. 3.Guruhlar tomonidan topshiriqni bajarish uchun 10 daqiqadan vaqt belgilanadi. 4.Berilgan topshiriqqa muvofiq har bir guruh qoidalarni barglarga yozib, yozuv taxtasida kungaboqarni hosil qiladi (bunda markazga doira chizilib, uning atrofiga gulbarglar yopishtiriladi. 5.Topshiriq yakunida har bir guruh o‘ziga berilgan savollarga javob qaytaradi. 6.Barcha kichik guruhlarning ishlari o‘rganilib, muhokama qilingach, o‘qituvchi mashg‘ulotga yakun yasaydi. Izoh:Fikrlarning ko‘pligiga qarab, kungaboqar o‘sib boradi. 56 ‘Kungaboqar” texnologiyasi o‘quvchilarda muammoni yechish, umumlashtirish, mustaqil fukrlash va o‘z fikrlarini erkin bayon qilish ko‘nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi.U o‘rganilgan mavzuni takrorlash, o‘quvchilarning bilimlarini mustahkamlash, o‘quvchi tomonidan egallangan bilimlar darajasini aniqlashda samarali hisoblanadi. Demak, tajriba-sinov ishlarini o‘tkazish jarayonida tajriba sinfi qilib belgilangan o‘quvchilar bilan tajriba ishlari olib borildi. Tajriba jarayonida o‘quvchilarni ijodkorlik va yaratuvchanlik haqidagi tushunchalarini shakllantirish asosida ularni texnik tafakkurini rivojlantirishga erishildi. O‘quvchilarni eng muhim jihatlaridan biri ijodkorlik haqidagi tushunchalarini shakllantirishga oid usul va vositalardan keng qo‘llanildi.Shuningdek, ijodkorlik haqidagi tasavvurlarini kengaytirish maqsadida ishlab chiqarish korxonalariga, o‘quv yurtlariga hamda talim muassasalariga sayohat uyushtirildi. Xulosa Ushbu bitiruv malakaviy ishidan quyidagi xulosalarni chiqarish mumkin: Hozirgu sharoitda ta’lim sifatini oshirish davlat ahamiyatiga ega bo ‘lganligi uchun shu maqsadda ma’lum bir qonun, qaror, farmoyish, buyruqlar va boshqa hujjatlar ishlab chiqlib amalda qo‘llanilmoqda. Masalan, “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun. Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida ta’lim sifatini oshirishda boshlang ‘ich sinflarda o‘tiladigan fanlarning ahamiyati katta ekan. Texnologiya darslarining ham samaradorligini oshirish, ta’lim sifatini oshirishning eng asosiy bosqichi ekan. Shuning uchun texnologiya ta’limini boshlang‘ich sinflarda o‘tishda uning maqsadi, vazifalari, mazmuni, texnologik ta’limning shakl va metodlari, boshlang‘ich sinflarda texnologiya darslarida asosan qo‘l mehnatidan 57 foydalanilgani uchun qo‘l mehnatining o‘ziga xos ish turlari va amaliy ishlar mavjud bo‘lib, shunga mos o‘quv jarayonini tashkil etishni talab qilar ekan. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga qo‘l mehnatini o‘rgatishda asosiy material (xom ashyo) bo‘lib, qog ‘oz va karton hisoblanadi, shuning uchun qog‘oz va kartonlarni o‘ziga xos xususiyatlarini, ular bilan ishlash texnologiyasini o ‘rgatish, qog‘oz va karton bilan ishlab turli xil ko‘gazmali materiallarni tayyorlash texnologiyasi va texnika xavfsizligi katta ahamiyatga ega ekan. Mavzu bo‘yicha tajriba-sinov ishlarini tashkil qilish va o‘ziga xos metodlardan foydalanish ham katta ahamiyatga ega ekan, shu bilan olingan natijalarni tahlili ham shuni ko ‘satadiki, texnologiya darslarida qog ‘oz va karton bilan ishlash texnologiyasini o ‘rgatishda interfaol usullardan foydalanish darsning samaradorligini oshirar ekan. (Masalan, ko‘rgazmali qurollardan, zinama-zina metodi va kungaboqar texnologiyasidan foydalanish) Men ushbu bitiruv malakaviy ishimni bajarishda sharoit yaratib bergan fakultetimiz dekanatiga, maktabgacha, boshlang‘ich ta’lim va texnologiya kafedrasining o‘qituvchilar jamoasiga, ilmiy rahbarim dots.M.Raxmatovga o‘z minnatdorchiligimni bildiraman. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1. O‘zbekiston Respublikasini “Ta’lim to‘risidagi qonun”. Toshkent sh. 2020- yil 23-sentabr 2. O‘zbekiston Respublikasi prezidentining 2020-yil 6-noyabrdagi “Ozbekistonning yangi taraqqiyot davrida ta’lim –tarbiya va ilm fan sohalarini rivojlantirishning chora tadbirlari to‘g’risida” gi PF 61 08 – sonli farmoni. Toshkent 6- noyabr 2020 - yil 3. O‘zbekiston Respublikasi prezidentining 2020-yil 6-noyabrdagi “Ta’lim tarbiya tizimini yanada takomillashtirish to‘g’risida” gi PQ 48 84 – sonli qarori Toshkent 6- noyabr 2020 - yil 58 4. Yangi O‘zbekistonning 2022 -2026 yillarga mo‘ljallangan taraqqiyot strategiyasi . Xalq so‘zi gazetasi 2020- yil 27 – yanvar № 18 5. Texnologiya va uni o‘qitish metodikasi fanidan amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etish: o‘quv qo‘llanma/ Sh.N.Qurbonova Buxoro-2022 6. Muslimov.N.A, Sharipov.Sh.S, Qo ‘ysinov.O.A “Mehnat ta’limi o ‘qitish metodikasi” O ‘zbekiston milliy jamiyati nashriyoti: 2014y 7. . Sanaqulov X.R., Xodiyeva D.P. Satbayeva «Mehnat va uni o‘qitish metodikasi». Darslik. Т.: TDPU.2015-yil. 8. Mavlonova R. A., Sanaqulov X.R., Xodiyeva D.P. Mehnat va uni o‘qitish metodikasi. Oquv qo‘llanma. Т.; TDPU. 2007-yil. 9. Sanaqulov X.R., Xodiyeva D.P. Boshlang‘ich sinflarda qo g‘ozdan amaliy ishlar. Oquv-metodik qo‘llanma. T.:Navro‘z. 2013-yil. 10. Texnologiya 1-sinf : darslik /D. S. Miraxmedova, Z. S. Shamsiyeva. Toshkent:Respublika ta‘lim markazi, 2021. – 72 b. 11. Texnologiya 2-sinf : darslik / X. R. Sanakulov, D. X. Abdiyeva. – Toshkent: Respublika ta‘lim markazi, 2021. – 80 b. 12. Texnologiya 3sinf uchun darslik/ X.R.Sanakulov, D.P.Xodiyeva, A.R.Sanakulova. -T.: Sharq ,2019.-80b. ‖ ‖ 13. Texnologiya 4-sinf: darslik/ I.Mannopova, D.Sayfurov O‘qituvchi ‖ NMIM,2020 ‖ 14. Matlab Tilavova ―Texnologiya va uni o‘qitish metodikasi . Toshkent ‖ ―Muharrir nashriyoti . 2019 ‖ 15. B.Boliyeva, M.Raxmatov “Boshlang ‘ich ta’lim sifatini oshirishda dars ishlanmalarining ahamiyati” Journal of Century Innovatsions 2023 volume- 41. 100-105 betlar 16. “Interfaol metodlar mohiyati va qo‘llanilishi”/Metodik qo‘llanma. D. Ro‘ziyeva, M.Usmonboyeva –Toshkent .Nizomiy nomidagi TDPU nashriyoti 2013. 17. Karimov.I “Mehnat ta’limini o ‘qitish texnologiyalari” –T 2008 ; Karimov.I “Mehnat ta’limi darslarida fanlararo bog ‘lanishlar” –T 2008- 37b 59 18. Golish.L.V Zamonaviy ta’lim texnologiyalarini loyihalashtirish va amalga oshirish. Qo`llanma.T 2001-59b 19. Muslimov.N.A Pedagogik faoliyatga tizimli yondashuv muammolari / Kasb- hunar ta’limi. 2004- B.24 20. Internet manbalari:Ziyonet. Uz. pedagog uz . Ilovalar Interfaol ta`lim va uning didaktik imkoniyatlari Zamonaviy sharoitda ta`lim samaradorligini oshirishning eng maqbul yo‘li – bu mashg‘ulotlarning interfaol metodlar yordamida tashkil etish deb hisoblanmoqda. Xo‘sh, interfaol metodlar o‘zi nima? Ular qanday didaktik imkoniyatlarga ega? Ushbu metodlar ta`lim jarayonida yetarlicha samara bera oladimi? Quyidagi savollarga qisqacha javoblar topiladi. Eng avvalo “interfaol ” atamasining lug‘aviy ma`nosi bilan tanishib chiqamiz. “Interfaol” tushunchasi ingliz tilida “interact” (rus tilida “ интерактив ” ) ifodalanib, lug‘aviy nuqtai 60 nazardan “inter” – o‘zaro, ikki taraflama, “act” - harakat qilmoq , ish ko‘rmoq degan ma`nolarni anglatadi. Interfaol ta`lim ta`lim jarayoni ishtirokchilarining bilim, ko‘nikma, malaka hamda muayyan axloqiy sifatlarini o‘zlashtirish yo‘lida birgalikda, o‘zaro hamkorlikka asoslangan harakatni tashkil etishga asoslanuvchi ta`lim. Mantiqiy nuqtai nazardan interfaollik, eng avvalo ijtimoiy subektlarning suhbat (dialog), o‘zaro hamkorlikka asoslangan harakat, faoliyatning olib borishlarini ifodalaydi. Ta`lim sohasida faoliyat yuritayotgan har bir mutaxassis yaxshi biladiki, an`anaviy ta`lim ham suhbat (dialog)ga asoslangan va bu suhbat quyidagi o‘zaro munosabat shakllarida tashkil etiladi: An`anaviy ta`limda ham ta`biy ravishda suhbat asosini axborot tashkil etadi. Ammo axborot uzatishning asosiy manbai o‘qituvchining tajribasi bo‘lib, bu jarayonda u yetakchilik, dominantlik qiladi, ya`ni u darsning asosiy vaqtida bo‘limlarni og‘zaki tarzda o‘quvchilarga yetkazib berishga intiladi.Faollik ko‘rsatish o‘qituvchilarga xos bo‘lib, o‘quvchilar bu vaziyatda sust tinglovchi bo‘lib qoladi.Ularning asosiy vazifasi o‘qituvchini tinglash, zarur o‘rinlarda yozish, savollar bilan murojaat qilinganda javob qaytarish, kam holatlarda ruxsat etilgandagina so‘zlashdan iboratdir. Shunga ko‘ra,interfaol o‘qitish ta`lim jarayonining asosiy ishtirokchilari- o‘qituvchi, o‘quvchi va o‘quvchilar guruhi o‘rtasida yuzaga keladigan hamkorlik, qizg‘in bahs-munozalar, o‘zaro fikr almashish imkoniyatiga egalik asosida tashkil etiladi.Ularda erkin fikrlash, shaxsiy qarashlarini ikkilanmay bayon etish, muammoli vaziyatlarda yechimlarni birgalikda izlash,o‘quv materiallarini 61O`qituvchi-o`quvchi An`anaviy ta`limdagi suhbat ishtirokchilari O`qituvchi- o`quvchilar guruhi (jamoasi) o‘zlashtirishda o‘quvchilarning o‘zaro yaqinliklarini yuzaga keltirish, “o‘qituvchi- o‘quvchi- o‘quvchilar guruhi”ning o‘zaro bir-birlarini hurmat qilishlari va qo‘llab- quvvatlashlari kabilar bilan tavsiflanadi. Zamonaviy ta`lim, shu jumladan, uning tobora ommalashib borayotgan shakli- interfaol o‘qitishda shaxslar o‘rtasidagi suhbat (dialog) quyidagi ko‘rinishda tashkil etiladi: Interfaol ta’lim mohiyatiga ko‘ra suhbatning “o‘quvchi- axborot- kommunikatsion texnologiyalar” shaklida tashkil etilishi o‘quvchilar tomonidan mustaqil ravishdayoki o‘qituvchi rahbarligida axborot texnologiyalari yordamida bilim, ko‘nikma, malakalarning o ‘zlashtirilishini anglatadi. Interfaol metodlar va ularning qo‘llanilishi Beshinchisi (oltinchisi, yettinchisi...) ortiqcha” metodi O‘quvchilar mantiqiy tafakkur yuritish ko‘nikmalariga ega bo‘lishida bu metod muhim ahamiyatga egaUni qo‘llashda quyidagi harakatlar amalga oshiriladi: -mavzu mohiyatini ochib beradigan tushunchalar tizimini shakllantirish; 62O`quvchi- o`quvchi juftlikda ishlash O`quvchi- o`quvchilar guruhi bilan ishlash O`quvchi- o`quvchilar jamoasi, sinf bilan ishlash O`quvchi axborot- kommunikatsion texnologiyalar Interfaol ta`limdagi suhbat ishtirokchilari -tizimga mavzuga taalluqli to‘rtta (beshta, oltita...) va taalluqli bo‘lmagan bitta tushunchani kiritish; -o‘quvchilarga mavzuga taalluqli bo‘lmagan tushunchani aniqlab, tizimdan chiqarish vazifasini topshirish. Metod individual, guruhli va ommaviy shaklda o‘quvchilarning mavzuni puxta o‘zlashtirishida, bilimini baholashda foydalaniladi. Mavzu mohiyatini yorituvchi tushunchalar o‘rtasidagi mantiqiy bog‘liqlikni ko‘rsata va asoslay olish o‘quvchilarda mustaqil fikrlash , shaxsiy yondashuvlarini dalillash tengdoshlarining fikri va shaxsiy g‘oyalarini o‘zaro taqqoslash ko‘nikmalarini ham shakllantirishga imkon beradi. BBB (bilardim, bilmoqchiman, bilib oldim) metodi Bu metodni yangi bilim beruvchi tipdagi darsda foydalanish mumkin. 1-qadam: doskaga yangi mavzu yoziladi va o‘quvchilarga daftariga “Bilardim” deb yozib, yangi mavzu bo‘yicha bilganlarini yozishlari taklif etiladi. Yozishlari uchun vaqt beriladi. Taqdimot o‘tkaziladi. Taqdimot davomida o‘quvchilar yangi mavzu bo‘yicha bilganlarini aytib beradilar. Taqdimot davomida fikrlarni guruhlar tomonidan qaytib takrorlamaslik qoidasiga qat’iy rioya qilinadi. 2-qadam: o‘quvchilarga daftarlariga “Bilmoqchiman” deb yozib yangi mavzu bo‘yicha nimalarni bilishni hohlashlarini yozish taklif etiladi. Vaqt beriladi. Taqdimot o‘tkaziladi. 3-qadam: yangi mavzu bayonidan so‘ng o‘quvchilarga daftarlariga “Bilib oldim” deb yozib qo‘yib, yangi mavzu bo‘yicha tushunganlarini yozishlari taklif etiladi. Yozishlari uchun vaqt beriladi. Belgilangan vaqt o‘tgandan so‘ng taqdimot o‘tkaziladi. Yangi mavzuni o‘quvchilar qanchalik tushunganliklarini bilib olish mumkin. Barcha qadamlarda o‘quvchilar bir- birini tinglash qoidasiga rioya qiladilar.Yoki bu usulda boshqa ko‘rinishda ham foydalanish mumkin. Ya’ni, dars mavzusi e’lon qilinganidan so‘ng o‘qituvchi tomonidan o‘quvchilarga Bilaman Bilmoqchiman 63 Bilib oldim ko‘rinishdagi jadval taqdim etiladi. O‘quvchilar uni dars davomida to‘ldirib boradilar. Masalan, o‘quvchilar 1-tushuncha to‘g’risida avval ma’lumotga ega bo‘lsalar bilaman so‘zini to‘g’risidagi katakka “+” belgisini qo‘yadilar. Agar bilmoqchi yoki bilishga qiziqayotgan bo‘lsalar bilmoqchiman so‘zi to‘g’risiga “+” belgisini qo‘yadilar. Agarda bu tushunchani o‘quvchilar dars davomida o‘zlashtirgan bo‘lsalar, u holda bilib oldim so‘zi to‘g’risiga belgi qo‘yadilar.Dars so‘ngida o‘qituvchi tomonidan bajarga ishlari yig’ib olinadi. Bu usul yordamida o‘qituvchi nafaqat o‘quvchilarni balki o‘zining darsni qay darajada yoritib berganligini ham baholashi mumkin. “Yalpi fikriy hujum” texnologiyasi Texnologiya J.Donald.Filips tomonidan ishlab chiqilgan bo ‘lib, uni bir necha o ‘ n (20) nafar o ‘quvchilardan iborat guruhlarda ham qo‘llash mumkin. U o‘quvchilar tomonidan yangi g‘oyalarning o‘rtaga tashlanishi uchun zarur sharoitni yaratib berishga xizmat qiladi. Mashg ‘ulotlarda texnologiyani qo ‘llash tartibi quyidagicha: 1.O ‘qituvchi o ‘quvchilarni texnologiyaning mohiyati bilan tanishtiradi 2.O ‘quvchilar 5 yoki 6 nafardan iborat kichik guruhlarga biriktiriladi 3.Kichik guruhlarga amaliy yoki ijodiy topshiriqlar beriladi 4.Guruhlar 15 daqiqa mobaynida topshiriqlarni bajaradi 5.Topshiriqlar bajarilgach, har bir guruhdan bir nafar vakil yechimlar haqida axborot beradi 6.Kichik guruhlarning ishlari o‘qituvchi va jamoa tomonidan muhokama qilinib, baholanadi 7.O ‘qituvchi jamoaning fikriga tayanib, eng yaxshi ishni e’lon qiladi 8. O ‘qituvchi har bir guruhning ishini baholab, mashg’ulotga yakun yasaydi. 64 Mundarija KIRISH…………………………………………………………………………3 I BOB: BOSHLANG‘ICH SINFLARDAGI TEXNOLOGIYA TA`LIMI TO‘G‘RISIDAGI ASOSIY TUSHUNCHALAR. 1.1 Boshlang‘ich sinflarda texnologiya ta`limining maqsadi, vazifalari, texnologiya ta’limining shakl va metodlari……………………………………………………7 1.2 Boshlang‘ich sinf texnologiya darslarida qo‘l mehnatining ish turlari va amaliy ishlar………………………………………………………………………19 65 1.3 Boshlang‘ich sinflarda texnologiya darslarining olib borilishi va qog‘oz va karton bilan ishlash darslarini tashkil etish metodikasi…………………………...25 II BOB. QOG‘OZ VA KARTON BILAN ISHLASH TEXNOLOGIYASINI O‘RGATISH 2.1 Qog‘oz va kartonga ishlov berish texnologiyasi va qog‘ozni buklash usulida maketlar yasash……………………………………………………………….…37 2.2 Qog‘oz va kartondan turli ko‘rgazmali materiallarni tayyorlash texnologiyasi………………………………………………………………….…42 2.3 Qog‘oz va karton bilan ishlashda texnika xavfsizligi……………………....46 III BOB. O‘ZLASHTIRISH BO‘YICHA TAJRIBA VA OLINGAN NATIJALAR 3.1. Tajriba sinov ishlarining mazmuni, metdodikasi va tahlili........................50 Umumiy xulosalar………………………………………………………………..58 Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………………….59 Ilovalar……………………………………………………………………………61 66

TEXNOLOGIYA DARSLARIDA BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIGA QOG‘OZ VA KARTON BILAN ISHLASH TEXNOLOGIYASINI O‘RGATISH REJA KIRISH I BOB: BOSHLANG‘ICH SINFLARDAGI TEXNOLOGIYA TA`LIMI TO‘G‘RISIDAGI ASOSIY TUSHUNCHALAR. 1.1 Boshlang‘ich sinflarda texnologiya ta`limining maqsadi, vazifalari, texnologiya ta’limining shakl va metodlari 1.2 Boshlang‘ich sinf texnologiya darslarida qo‘l mehnatining ish turlari va amaliy ishlar 1.3 Boshlang‘ich sinflarda texnologiya darslarining olib borilishi va qog‘oz va karton bilan ishlash darslarini tashkil etish metodikasi II BOB. QOG‘OZ VA KARTON BILAN ISHLASH TEXNOLOGIYASINI O‘RGATISH 2.1 Qog‘oz va kartonga ishlov berish texnologiyasi va qog‘ozni buklash usulida maketlar yasash 2.2 Qog‘oz va kartondan turli ko‘rgazmali materiallarni tayyorlash texnologiyasi 2.3 Qog‘oz va karton bilan ishlashda texnika xavfsizligi III BOB. O‘ZLASHTIRISH BO‘YICHA TAJRIBA VA OLINGAN NATIJALAR 3.1. Tajriba sinov ishlarining mazmuni, metdodikasi va tahlili Umumiy xulosalar Foydalanilgan adabiyotlar Ilovalar 1

KIRISH Mavzuning dolzarbligi . Davrimizning hayotiy ehtiyojlari maktablarda ta‘lim-tarbiya ishlari darajasini yuqori bosqichga ko‘tarishni, har tomonlama puxta bilim olgan, fan va texnika asoslari bilan qurollangan kelajak avlodni tarbiyalab voyaga yetkazishni talab qiladi. O‘quvchi yoshlarga ta’lim-tarbiya berish, ya’ni ularni har tomonlama davlat ta’lim standartlari talablariga javob beradigan yetuk malakali mutaxassis darajasida tayyorlash mamlakatimizning dolzarb vazifalaridan biridir. Ta’lim sohasida o‘tkazib kelinayotgan islohatlarning maqsadi ta’lim berish sifatini oshirishdan iboratdir. Ana shu maqsadda hukumatimiz tomonidan bir qator qonunlar va boshqa hujjatlar ishlab chiqilib, amalda qo‘llanilmoqda. Misol sifatida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7- fevraldagi PF-4947-sonli “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘risida’’gi farmoni, 2019-yil 8-oktabrdagi farmoni bilan belgilangan “O‘zbekiston respublikasi oily ta’lim tizimini 2030- yilgacha rivojlantirish konstepsiyasi, 2020-yildagi yangi tahrirdagi ishlab chiqilgan “Ta’lim to‘g’risida’’gi qonunni, 2020-yil 6-noyabrdagi “O‘zbekistonning yangi taraqqiyot davrida ta’lim-tarbiya va ilm-fan sohalarini rivojlantirishni chora tadbirlari to‘g’risida’’gi farmonini, Yangi O‘zbekistonni 2022-2026-yillarga mo‘ljallangan taraqqiyot strategiyasini va shunga o‘xshash hujjatlarni olishimiz mumkin. Shuni alohida ta`kidlash kerakki, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev “Bizning vazifamiz – to‘plangan tajriba va ilg‘or xalqaro amaliyotga suyangan holda, o‘zimizning taraqqiyot va yangilanish modelimizni qat’iy amalga oshirishdan iborat. Shu borada yaqin va o‘rta muddatga belgilangan marralarga 2

erishish uchun qat'iyat bilan harakat qilishimiz zarur” 1 -deb ta‘kidlaganlari bejiz emas. Negaki, taraqqiyotga erishishda mamlakat jtimoiy tizmining barcha sohalari faol bo‘lmoqliklari shart. Innovatsion ta’lim muhitini yaratish, uni xalqaro andozalarga to‘liq mosligini ta’minlash bugun tez o‘zgaruvchan ijtimoiy hayotga yoshlarimizni muvafaqqiyatli ijtimoiylashtirishining muhim omilidir. Mazkur vazifaning samarali hal etilishi o‘z navbatida ta’lim jarayonining yaxlit tizimi sifatida modernizatsiyalashni taqozo etadi. Ta’limning innovatsion yo‘nalganligining eng muhim parametrlaridan biri o‘quvchilarni ta’lim jarayoni subyekti sifatida o‘z faoliyatining ijodkoriga aylanishini ta’minlashdir. Mazkur maqsadga erishish o‘z navbatida o‘quvchilarni guruhlarda, kichik guruhlarda va juftliklarda hamkorlikdagi ishlarini tashkil etishni talab etadi. О ‘quvchilarni mehnatga tarbiyalash va kasbga tayyorlash vazifalari boshlang‘ich sinflarda butun ta’lim va tarbiya tizimida hamda barcha o'quv predmetlari yordamida hal etiladi. Bu o‘rinda mehnat darslari yetakchi rol o‘ynaydi. Boshlang'ich sinflarda mehnat ta’limining ilk tushunchalari, malaka va ko‘nikmalari mehnat darslarida shakllantiriladi. Texnologiya” fani maktab o‘quvchilari uchun umumiy ta’limining kerakli qismidir, ularga qo‘l mehnati va mexanizatsiyalashgan mehnat asoslarini, texnologiyani boshqarish va olingan bilimlarni amaliy faoliyatda qo‘llash imkoniyatini beradi. Boshlang‘ich ta`lim bosqichida umumta’lim muassasalarida yoshlarni texnologik tayyorlashning o‘zgarmas ta’limiy maqsadlari quyidagilardan iborat: -texnologik savodxonlikni oshirish; -texnologik madaniyatni shakllantirish; - ijodiy faoliyatni rivojlantirish; - kasbni o‘zi ongli va mustaqil ravishda belgilashga tayyorlash; - keyinchalik jamiyatda ijtimoiy va mehnatga moslashish. 1 Mirziyoyev Sh. M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. T.: “O‘zbekiston” NMIU, 2016 3

Tadqiqotning maqsadi. Bitiruv malakaviy ishidan ko‘zlangan maqsad o‘quvchilarga texnologiya darslarida qog‘oz va karton bilan ishlash texnologiyasini o‘rgatish. Tadqiqotning vazifalari. -Texnologiya darslarida qog‘oz va kartondan tayyorlanadigan buyumlar texnologiyasini o‘rgatish; -O‘quvchilarga qog‘oz va karton mahsulotlari bo‘yicha asosiy tushunchalar, ta`riflarni, atamalarni o‘rgatishni ilmiy-nazariy asoslarini yoritish; -Amaliyotda qog‘oz va karton mahsulotlaridan tayyorlanadigan buyumlar texnologiyasiga asos bo‘ladigan xususiyatlarini va parametrlarini ko‘rsatib berish; -Qog‘oz va karton mahsulotlaridan tayyorlanadigan buyumlar texnologiyasi bo‘yicha taklif tavsiyalar berish. Tadqiqot uslublari: Ma`lumki tadqiqotlarda asosan, formalash, aksioma, abstraktlash, o‘lchash, kuzatish, tajriba, tahlil qilish, taqqoslash, hisoblash, umumlashtirish va boshqa uslublari mavjud.Biz shulardan tajriba, tahlil qilish, kuzatish, umumlashtirish uslublaridan foydalandik. Tadqiqotning o‘rganilganlik darajasi . Masalaning ibtidosiga e`tibor qaratilsa, mavjud tadqiqotlarda uning o‘rganilishi umumiy miqyosda ekanligi ma`lum bo‘ladi. Tadqiqotning ob`yekti va predmeti . Boshlang‘ich ta`limda texnologiya darslarida qog‘oz va karton bilan ishlash texnologiyasini o‘rgatishda yangicha yondashuv,usullar masalasi tadqiqot ob`yekti qilib tanlangan. Tadqiqot predmeti texnologiya darsliklarida ifodalangan yangicha g‘oyalarni zamonaviy texnologiyalar vositasida tanishtirish bo‘lgan. Texnologiya fani o‘qituvchisining axborotli-kasbiy tayyorgarligini ta’minlashning texnologik tizimi, shart-sharoitlari, o‘ziga xos xususiyatlari va samaradorligidir. Tadqiqotning ilmiy yangiligi. Boshlang‘ich ta`lim texnologiya darsliklarida qog‘oz va karton bilan ishlash texnologiyasini, o‘quvchilarga yangi pedagogik texnologiyalar asosida o‘rgatish usullarini ishlab chiqish va amaliyotda sinab xulosalar chiqarish muammosi ishning yangiligini belgilaydi. 4

Tadqiqotning nazariy-metodologik asoslari . Tadqiqotda o‘rganilayotgan muammoni hal etishda ilmiylik, xolislik, qiyosiy-tahliliy o‘rganish, tizimlilik tamoyillariga amal qilindi. Tadqiqotning metodologik asosini ishlab chiqishda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev ma`ruza va nutqlarida ilgari surilgan ilmiy-nazariy ko‘rsatmalari, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun, xalq ta’limini rivojlantirish bo‘yicha “Milliy dastur” Davlat ta’lim standartlari muhim rol o‘ynadi. Tadqiqot metodlari . Ilmiy tadqiqot ishini yozish jarayonida qiyosiy tahlil nazariyadan amaliyotga emas, balki amaliyotdan nazariy xulosalar chiqarish usuliga tayanildi. Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi va hajmi. Bitiruv malakaviy ishi III bob, 7 paragraf, 66 sahifadan iborat. 5

Похожие

Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga 100 ichida sonlarni o‘rgatishda ped-texnologiyalarni qo‘llash
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINI TO‘G‘RI O‘QISH VA YOZISHGA O‘RGATISH METODIKASI
Boshlang‘ich sinflarda o‘zlashma so‘zlarni o‘rgatish metodikasi
SO‘Z TURKUMLARINI O‘RGANISH BILAN BOG‘LIQ HOLDA SO‘Z BIRIKMASI VA GAP TUZISHGA O‘RGATISH USULLARI
Boshlang‘ich ta’limda tovush va harflarni o‘rgatish metodikasi