ZAMONAVIZ SHAXS IMIDJINING PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI
![ZAMONAVIZ SHAXS IMIDJINING PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI
MUNDARIJA
KIRISh . .. ......................................................................................................................
I BOB. IMIDJ MUAMMOSINING PSIXOLOGIK TADQIQOTLARDA
O‘RGANILGANLIK HOLATI ..............
1.1 Psixologik tadqiqotlarda imidj muammosiga oid yondoshuvlar
masalasi .............................................................................................
1.2. Shaxsda o‘z-o‘zini rivojlantirish va boshqarish imidji.............
1.3. Shaxs imidjini belgilovchi psixologik omillarning
tahlili ..............................................................................................
II BOB. ZAMONAVIY SHAXS IMIDJINING PSIXOLOGIK
JIHATLARINI TADQIQ ETISH METODOLOGIYASI .....
2.1.
Shaxs imidjini belgilovchi psixologik profilning tahlili.....
2.2.
Zamonaviy shaxs imidjini belgilashning psixodiagnostik
imkoniyatlari.....................................................................................
2.3.
Zamonaviy shaxs imidjining o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlash va
tadqiqot natijalari tahlili.....................................................
XULOSALAR VA TAVSIYOLAR ...................................................
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ...........
ILOVALAR . xxxxxxx ............................................................................
.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_1.png)
![KIRISh
Mavzuning dolzarbligi. Mamlakatimizda demokratik qadriyatlar, inson
huquq va erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini samarali himoya qilinishini
ta’minlashda fuqarolik jamiyati institutlari, o‘zini o‘zi boshqarish organlari, davlat
va jamoat tashkilotlari muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ular fuqarolik jamiyatining
eng muhim instituti sifatida demokratik qadriyatlar, fuqarolarning huquq va
erkinliklarini himoya qilishdek vazifani bajarmoqda. Bu esa, bugungi kun
zamonaviy shaxsi imidjida (qiyofasida) fuqarolarning qonuniy manfaatlarini ifoda
etish, ularning ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy va madaniy huquqlari hamda
erkinliklarini ro‘yobga chiqarish, davlat va jamoat ishlarini boshqarishdagi
tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlashga xizmat qilishi ehtimoldan holi emas.
Jahon psixologiyasida shaxsning psixologik imidjining (qiyofasining)
muammosi doirasida qator izlanishlar olib borilmoqdaki, ularda shaxsning
psixologik moslashuvi, kasbiy xususiyatlari, shaxsning kasbga xos psixologik
qiyofasi, xodimning ish unumdorligini ta’minlovchi psixologik komponentlar,
yoshlar tasavvuridagi zamonaviy shaxs timsolining ijtimoiy-psixologik
xususiyatlari, shaxsning ijrochilik faoliyatining psixologik xususiyatlari kabi qator
yo‘nalishlarda izlanishlar olib borilmoqda. Yuqorida e’tirof etilgan izlanishlar
natijasi, mamlakatimizning dunyodagi rivojlangan davlatlar reytingida o‘zining
munosib o‘rinni egallashida lozim darajada xizmat qiladi.
Davlatimiz rahbari Sh.M.Mirziyoev tomonidan “Yangi O‘zbekiston”ni
qurish siyosatining ilk kunlaridayoq “Asosiy vazifa – bu yuqori kasb mahorati va
zamonaviy tafakkurga ega, puxta o‘ylangan, har tomonlama to‘g‘ri qaror qabul
qila oladigan, belgilangan maqsadlarga erishadigan shaxslarning yangi tarkibini
shakllantirishdan iborat” 1
ekanligini ta’kidlab o‘tdi va ushbu yo‘nalishda faoliyat
olib boruvchi barcha oliy ta’lim muassasalari va mazkur sohaga mutasaddi
rahbarlar oldiga aniq vazifalar belgilab qo‘yildi. Natijada, amalga oshirilayotgan
1
Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини мард ва олижаноб халқимиз билан
бирга қурамиз// Шавкат Мирзиёевнинг Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш
тантанали маросимига бағишланган Олий Мажлис палаталарининг қўшма мажлисидаги нутқи. “Жамият”
газетаси, 2016 йил 16 декабрь .](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_2.png)
![huquqiy-demokratik islohatlar, fuqarolik jamiyati barpo etish borasidagi chora-
tadbirlar, jamiyatimiz hayotining barcha jabhalarini yanada erkinlashtirish kabi
ustuvor masalalar – fuqarolarimizning kasbiy mahorati va ma’naviy qiyofasidagi
ahloqiy-ruhiy jihatlar masalalarining mavqeini oshirdi desak, hech mubolag‘a
bo‘lmaydi. Albatta, buning uchun jamoatchilik ongida hozirgi zamon shaxsi
namunaga aylanishi zarur. Bugungi kun zamonaviy shaxsi nafaqat aniq bir kasb-
hunarning egasi, avvalo, o‘zining faoliyati va shaxslilik fazilatlari bilan
atrofdagilarning ishonchiga munosib bo‘lishi, yuksak intellektual tafakkur sohibi,
uzoqni ko‘ra oladigan, doimo yangilikka intilib, zamon bilan hamqadam bo‘lib
yashaydigan, qat’iyatli shaxs bo‘lishi lozim. Bu esa, bizning “Zamonaviy shaxs
imidjining psixologik jihatlari” mavzusidagi bitiruv malakaviy ishimizning
dolzarbligini ta’minlaydi.
Muammoning o‘rganilganlik darajasi. Psixologiya fanida imidj va shaxs
imidji, tashkilot imidji, rahbar imidji, harbiy faoliyat imidji , harbiy xizmatchi
imidji, kasbiy faoliyatning psixologik jihatlari kabi masalalarning ilk tadqiqotlari
xorij psixolog va ayrim sotsiolog olimlari izlanishlarida aks etgan bo‘lib, shaxsga
xos imidj va imidjning turli tasniflarining o‘rganilishida Dji.Bobbi, P.Berd
L.Braun, F.Deyvis, A.Panasyuk, G.Pochepsov, M.Spillein, E.Utlik va boshqa
tadqiqotchilarning turli ilmiy ishlarida asosiy o‘rin egallaydi 1
.
Mamlakatimiz olimlaridan E.G‘oziev, M.Mamatov, A.Rasulov, L.Tursunov,
L.Ravshanov, N.Qosimova, F.Rahimova larning shaxs psixologiyasi, shaxs modeli,
amaliy-nazariy psixologiya, kasb psixologiyasi, boshqaruv psixologiyasi, ijtimoiy
psixologiya, harbiy xizmatchi imidji, nodavlat notijorat tashkilotlar imidjini
shakllantirishga oid tadqiqotlari va ilmiy monografiyalari ham bu borada e’tiborga
molikdir 2
. Bitiruv malakaviy ishi ana shu va boshqa shu yo‘nalishdagi tadqiqotlar
1
Бобби Джи. Имидж фирмы. Планирование, формирование, продвижение. - СПб., 2000. - 224 с. ; Берд П.
Продай себя. Тактика совершенствования вашего имиджа. – Минск, 1997. -187 с. ; Браун Л. Имидж - путь к
успеху. - СПб., 1996. - 98 с. ; Дейвис Ф. Ваш абсолютный имидж. Книга для политиков и бизнесменов,
мужчин и женщин. М.,1997.-295 с. ; Панасюк А.Ю. Вам нужен имиджмейкер. Или о том, как создать свой
имидж. – М., 1998. – 239 с. ; Почепцов Г.Г. Имиджелогия – М., 2000. –768 с. ; Спиллеин М. Создайте свой
имидж. Руководство для женщин. - М., 1996. – 172 с. ; Утлик Э.П. Практическая психология имиджа //
Вестник университета. Сер. Социология и психология управления. М.: ГУУ, 1999. С.47.
2
Ғозиев Э.Ғ., Мамедов К.Қ. Касб психологияси.–Тошкент, «Ўқитувчи» нашриёти, 2003.-34 б.,
Л.С.Турсунов, А.И.Расулов, Ф.А.Чориев, А.Девяткин. П сихологларни тайёрлаш модели.–Т.: ЎзМУ, 2016.-
49 б. ; Л.Равшанов Замонавий ҳарбий хизматчи имижининг психологик жиҳатлари. дисс., Т- 2019. 8-б.;](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_3.png)
![mazmuniga tayanadi hamda unda asosiy e’tibor zamonaviy shaxs imidjining
psixologik jihatlariga qaratiladi.
Tadqiqotning maqsadi. Zamonaviy shaxs imidjining psixologik jihatlarini
nazariy va amaliy jihatdan tahlil etish dan iborat.
Bitiruv malakaviy ishining vazifalari:
mavzuga oid adabiyotlarni tahlil etish va nazariy materiallarni
umumlashtirish;
shaxs imidjining psixologik jihatlarini tadqiq etishda qo‘llaniladigan
metodikalarni tanlash va asoslash;
zamonaviy shaxs imidjini psixologik nuqtai nazardan tadqiq etish;
shaxs imidjining psixologik tabiati va uning shakllanish shart-sharoitlarini
aniqlash;
imidjning psixologik jihatlari tahlilida “shaxs”, “kasb” va “profil”
tushunchalari bilan aloqadorligini aniqlash;
zamonaviy shaxs imidjini tadqiq etishda psixologik tarkiblar va
umumpsixologik fenomen tushunchalar tabiatini ilmiy asoslash.
Bitiruv malakaviy ishining metodlari:
1. Kuzatish;
2. Suhbat;
3. Anketa;
4. R.Kettelning “O‘n olti omilli shaxsni o‘rganish so‘rovnomasi
(16 RG‘)” (A variant) ;
5. Matematik statistika.
Bitiruv malakaviy ishining ob’ekti. Sharof Rashidov nomidagi Samarqand
davlat universitetining Psixologiya va ijtimoiy munosabatlar fakulteti Psixologiya
nazariyasi va amaliyoti kafedrasi Psixologiya (faoliyat turlari bo‘yicha)
yo‘nalishining 42 nafar 3-bosqich talabalari .
Қосимова Н, Раҳимова Ф. Нодавлат нотижорат ташкилотлар имижини шакллантириш: назария ва амалиёт.
Ўқув-амалий қўлланма. Т: 2015. 14 б.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_4.png)
![Bitiruv malakaviy ishining predmeti. Zamonaviy shaxs imidjining
psixologik jihatlarni diagnostika qilish va psixologik xususiyatlarini tadqiq
etishdan iborat.
Bitiruv malakaviy ishining yangiligi:
bitiruv malakaviy ishida, zamonaviy shaxs imidjining psixologik jihatlari ilk
bor bakalavr darajasini olish uchun o‘rganildi;
R.Kettelning “O‘n olti omilli shaxsni o‘rganish so‘rovnomasi (16 RG‘)” (A
variant) psixologik metodikasi orqali zamonaviy shaxs imidjini o‘rganishning
metodik tizimi ilmiy asoslandi;
Zamonaviy shaxs imidjini tavsiflovchi “reguliyativlik qobiliyati”,
“ kommunikativlik qobiliyati”, “mas’uliyatlilik”, “ijtimoiy dadillik”, “faollik va
analitik tafakkur” singari yetakchi omillar aniqlandi.
Bitiruv malakaviy ishining nazariy va amaliy ahamiyati.
Bitiruv malakaviy ishining nazariy ahamiyati shaxs imidjining psixologik
jihatlarini asoslovchi nazariy ma’lumotlarning to‘plangani, tadqiqot vazifalariga
mos keluvchi metodlarning qo‘llanilgani, empirik qiymatlar matematik-
statistikaning ishonchli usullari yordamida tahlil qilinganligi, xulosa va tavsiyalar
ishlab chiqilganlig bilan izohlanadi.
Bitiruv malakaviy ishining amaliy ahamiyati oliy ta’lim muassasalarida
o‘tiladigan Psixologiya yo‘nalishi fanlarini amaliy manbalar bilan boyitishda
hamda zamonaviy shaxs imidjining psixologik jihatlarini diagnostika qilish
bo‘yicha faoliyatlarga tatbiq etiladi.
Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi: kirish, ikki bob, olti paragraf, xulosa
va tavsiyalar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati hamda ilovalardan iborat.
I BOB. IMIDJ MUAMMOSINING PSIXOLOGIK TADQIQOTLARDA
O‘RGANILGANLIK HOLATI](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_5.png)
![1.1. Psixologik tadqiqotlarda imidj muammosiga
oid yondoshuvlar masalasi
Xorij psixologiyasiga oid qator ilmiy manbalarda “imidj” muammosini
aniqlashga doir ko‘plab bahsbop qarashlar mavjud. Biroq, bu fenomenni
o‘rganishga nisbatan noaniq yondashuvlar va qarama - qarshi fikr-mulohazalar ham
ko‘zga tashlanadi. Sabab shundaki, mualliflar “imidj nima” degan savolga javob
berishda, o‘z idrokidan kelib chiqishi yoki shaxs sifatlarini taqqoslashi tushuniladi.
Mazkur izohda tadqiqotchi S.F.Lisovskiyning qarashlari maqbul sanaladi. Ya’ni
imidj shaxs va omma o‘rtasida vositachi obrazdir 1
.
Imidj tushunchasining haqiqiy va mukammal mazmunini tushuntirishda
tadqiqotchi E.Manyakin qarashlari ahamiyatli sanaladi. Uning fikricha, “imidj”-
o‘ziga xos xususiyatlarga asoslanmagan, har xil ijtimoiy-siyosiy, shaxsiy-estetik va
boshqa qadriyatlarga ega bo‘lgan kishining yoki biror narsaning birlashtiruvchi
tasviri va g‘oyasidir. Bir so‘z bilan aytganda, imidj shaxs va jamoa o‘rtasida
ijtimoiy-psixologik munosabatni namoyon etadi” 2
. Misol uchun, rahbar imidji -
uning xodimlariga, tinglovchilarga, mijozlarga e’tibor qaratishida ko‘rinadi. Imidj
mezonlarini ko‘rsata olmagan kasb uzoq davom etadigan mavqe’ga ega bo‘lmaydi.
Psixologik mazmunda kengroq aytganda, imidj nafaqat e’tiborni jalb qilish
vositasi, balki tinglovchilarning talablariga javob berishning tezkor bir yo‘li
hamdir. Tashkilotning da’vo qilgan joylari qanchalik baland bo‘lsa, ommaviy
axborot vositalarida uning mavqe’i shuncha yuqori bo‘ladi. Zamonaviy rahbar
obrazi ikki asosiy mezondan:
1. Noverbal muloqot kanalining idealligi (kiyim, nutq, soch, qiyofa, o‘zini
tutish qobiliyati, imo-ishoralar, yuz ifodalari);
2. Qo‘l ostidagilar uchun eng muhim bo‘lgan xususiyatlar (ishonch,
avtoritet, professionallik) tashkil topishi kerak.
Bunday tahlildan farqli o‘laroq, G.Pochepsov shunday dedi: “Imidj bu ko‘p
qirrali hodisadir, chunki inson uni bir necha kanallar orqali amalga oshiradi 3
.
1
Лисовиский С.Ф. Политическая реклама. – М.: ИВЦ Маркетинг, 2000. - 256 с.
2
Манякина Е.И. Политический лидер: процесс формирования имиджа: Дис…Канд. полит. наук. –М.: 1994. -
62 с.
3
Поцепцов Г.Г. Имиджеология. – М.: Ваклер. 2000.- 766 с.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_6.png)
![Muallifning bunday yondashuvi odatda barqarorlik tamoyiliga mos keladi
va u shaxsdagi ko‘p bosqichli imidjni nazarda tutadi. Bunda u ikkita komponentni
birlashtiruvchi sifatida ko‘rib chiqiladi:
1. Imidj ma’lum bir individual (kasbiy, uslubiy, shaxsiy) sifatlarni
boshqaruvchida mavjud;
2. Imidj uni qabul qiluvchilar tarafidan alohida ravishda mavjud emas,
shuning uchun u axborot birligi hisoblanadi.
Imidjning tuzilishi va tasnifi. Imidj turlarini tasniflashda turli yondashuvlarni
ko‘rib chiqish mumkin.
Imidjni izohlashga oid tipologik yondashuv. Tipologik tahlilga asoslanib,
imidj muammosini o‘rganayotgan ko‘plab rus tadqiqotchilari muammoni empirik
tarzda o‘rganganlar. Shuningdek, imidjning shakllanishida rolga asoslangan
yondashuvni taklif qiladilar. Ularning tushunishida muvaffaqiyatga erishish
jarayoni juda oddiy: boshqaruvchi ma’lum bir turdagi vazifani ishonchli bajarishi
boshqalarning nazarida shaxs obro‘sining oshishiga olib keladi. Psixolog
A.Kovalchuk imidjga rolli yondashishni taklif etib, shaxs bajarayotgan kasbdagi
rol va mavqe’ uning butun bir imidjini belgilashini ta’kidlaydi 1
.
Tadqiqotchi G.Pochepsov bu borda quyidagi ijtimoiy tiplarni taklif qiladi:
“rahbar”, “usta”, “mutafakkir”, “romantik”, “professional”. Bu tipologik qarashga
ko‘ra, tasniflash bu hodisaning chuqurligini aks ettirmaydi. Ushbu modellarning
mualliflari muayyan rolda doim har xil vazifalar bajarib boradi. Tipologiya tipidan
foydalanib, menejer vaziyatga qarab bir vaqtning o‘zida professional, strategik va
axloqiy fazilatlarini namoyon qilishi kerak. Ehtimol, bu yondashuv boshqaruvning
uslubiy xususiyatlarini baholashda ishlatilishi mumkin, ammo murakkab va
integral psixologik hodisa sifatida imidjning mohiyatini ochib bera olmaydi.
Funksional yondashuv. Zamonaviy izlanishlarda aytilgandek, imidjning
tavsifi uning funksional xususiyatlarini hisobga olish nuqtai- nazaridan, imidj
xususiyatlariga asoslangan tasnif sifatida tahlil etish osonroq sanaladi. Imidj bu
siyosiy va biznes obrazidir. Bundan tashqari, imidj ob’ekt va ob’ekt tasviri
1
Ковальчук А.С. Основы имиджеологии и делового общения. – Ростов - на - Дону:Феникс, - 2004. - 245 с.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_7.png)
![mumkin. (Ob’ektlar, masalan, ma’lum bir tovar belgisi, ob’ekt tasvirining
nomlanishi). Rasm shaxsiy, korporativ, shuningdek, bo‘lishi mumkin. Bularning
barchasi tasvir turlarining xususiyatlariga mos keladi.
Shaxsni ifod alovchi rasm – bu o‘z-o‘zini tasvirlash, uning “ men ”
tuzilishining sub’ektiv ramzi . Oynali tasvir insonning ongida, u o‘zini “ ko‘zguda ”
ko‘rganida shakllanadi.
Mavjud imidj - bu muloqot guruhi vakillari qarashlari dan olingan baho yoki
shaxs qiyofasidir. Bunday baho, ba’zan tanqidning eng yuqori darajasiga ega
bo‘lishi mumkin, chunki mutaxassislar “ baholovchi ” bo‘lishi mumkin (misol
uchun psixologlar).
Istalgan imidj: - maqsadli auditoriya tomonidan eng yaxshi qabul qilinadigan
imidjdir.
Ushbu tahlil muallifi F.Jefkins fikricha, istalgan imidjning ta’rifi, hali rasmiy
jamoa fikri shakllanmagan odamlar uchun juda muhimdir. Muallifning fikriga
ko‘ra, yangilanish paytidan foydalanib, kutilgan narsa haqiqiy berilishi mumkin.
Ehtimol, istalgan imidjning muvaffaqqiyatga erishish mazmunida, uning ichki
o‘sish istiqboli salohiyati yotadi 1
.
Tadqiqotimizda “Istalgan imidj” ning ta’rifi “Ideal imidj” ning kengroq va
bahsbop ilmiy konsepsiyasi bilan almashtirildi. Bundan tashqari, uning tahlilida
imidjning bir necha funksional jihatlari mavjud.
Muallif imidjni boshqa bir jihatlar bilan ham o‘rganadi va uni quyidagicha
ajratadi:
Korperativ imidj bu - tashkilotning obrazi. Ya’ni bunda kompaniyaning
obro‘- e ’tibori , tashkilot mavqe’i, kasbning jamiyatdagi roli va raqobatbardoshliligi
bilan izohlaydi.
Bir nechta imidj - iqtisodiyotning butun bir sohasining obrazi yoki butun
inson faoliyati faoliyatining imidji dir . Biz bu yerda, misol qilib, aviatsiya kabi
uyushmalarning jamiyatdagi o‘rnini olish mumkin . Ko‘plikning imidjini
1
Джефкинс Ф. Паблик рилэйшнз.–М .: ЮНИТА-ДАНА, 2003. - 122 с.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_8.png)
![baholashda tizimning barqarorligi asosan hisobga olinadi. Barcha tarkibiy qismlar
(masalan, “ avi atsi ya ” vakolat i ga kiradigan aviakompaniyalar) nazarda tutiladi.
Ingliz tadqiqotchisi E.Simpson izlanishlari davomida imidjni tasniflashning
ikki jihatini aniqlaydi 1
:
1. O‘z - o‘zini namoyon qilish imidji (o‘z-o‘zini his qilish, u asosida inson
faqatgina boshqalarning nazarida ko‘rinadigan narsalarni qabul qiladi).
2. Qabul qilingan imidj (rahbarlarga yoki boshqa shaxslarga berilgan baho).
Bunda ijtimoiy daraja ma’lum bir imidj doirasiga rioya qilishni nazarda
tutadi.
Yuqoridagilardan farqli o‘laroq, mashhur sotsiolog K.Xilman imidjning
o‘ziga xos turlarini taklif etadi 2
:
1. Umumiy imidj - Muayyan shaxs obrazidan qat’i nazar, o‘ziga xos
shaxslar. Ya’ni mamlakat hududining butun bir obrazi.
2. O‘z - o‘zini namoyon qilish - insonning o‘z-o‘zini anglashi, boshqalarga
nisbatan ijtimoiy aniq anglashi.
3. Shaxsiy imidj – boshqalar tomonidan berilgan baho, qarorlar qabul
qilishni belgilovchi mezon. Shuningdek, insonning asl obrazi u haqdagi obe’ktiv
ma’lumotlardan mustaqil ekanini ta’kidlaydi. Inson imidjining g‘oyasi subektiv
jihatdan ko‘proq baholanadi.
Imidjga oid kommunikativ yondashuv. Shaxsga ta’sir etuvchi psixologik
xususiyatlarini o‘rganuvchi A.Yu.Panasyuk imidjni ijobiy va salbiy deb ajratishni
taklif qiladi. Shu bilan birga, muallif: “Ko‘pchilikning fikri har doim ham fikrning
xolisligini ko‘rsatuvchi holat emas, ya’ni ikki, uch va hatto o‘nlab insonlar fikri
boshqa bir insonning haqiqiy ichki dunyosini tushuntirib bera olmasligi mumkin”.
Imidj fenomeni tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, tizimli ta’sir kuchiga egadir.
Rahbarning muayyan harakatlari, so‘zlari, xatti-harakatlari majmui bilan muloqot
guruhi a’zolarining ongiga chuqurroq tasavvur olib kelishi mumkin, bu esa, hislar
to‘g‘risidagi ijobiy yoki salbiy tavsiflarni nazarda tutadi. Ko‘pincha, qabul qiluvchi
sherikning, suhbatdoshning og‘zaki va og‘zaki bo‘lmagan xulq-atvorida noto‘g‘ri
1
Сэмпсон Э.Управление имиджем или как создать свой стиль. М.: 1989.- 47 с.
2
Hillman K.H. Worterbuch der Soziologie. Stuttgart. Kroner , 1994.-64 s.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_9.png)
![ma’lumotlarning signallari namoyon bo‘ladi. Ya’ni shaxsning muloqot madaniyati
ma’lum bo‘ladi: 1
.
Tasniflar qatorida G.Nikifirova, imidjni funksional xususiyatlariga ko‘ra
ham ajratadi: professional va shaxsiy, shuningdek, imidjning tashqi xususiyatlariga
ham katta e’tibor beradi. Shu asnoda imidjning yana bir boshqa turini ham keltirib
o‘tadi: 2
1. Ekologik imidj (bunday imidj o‘z mazmunida - yashash joylari, ekologik
hudud, xonaning ichki qismi, mashina dizayni va boshqalarda yaqqol ko‘rinadi);
2. Jadvalli imidj (tashqi ko‘rinish: bosh ko‘rinishi - kiyimning uslubi, soch
turmagi va boshqalar);
3. Insonning qiyofasi - bu imidjning mazmunini baholash asosida yaratiladi.
Siyosatchi uchun bu muvaffaqiyatli siyosiy faoliyat, advokat uchun, korxona
direktori uchun g‘olib bo‘lgan jarayonlar, ishlab chiqarishning yuqori rentabelligi
va xodimlar uchun yuqori turmush daraja bilan;
4. Og‘zaki imidj bu - shaxsdagi muloqot ko‘nikmalarini, fikrlarni ochiq
ifoda etish, yorqin va oqilona tarzda ifoda etishdir;
5. Vokal yoki kinetik imidj (imo-ishoralar, yuz ifodalari, jestlar va
pantomimika, yurish uslublari bilan izohlanadi;
6. Vizual imidj - bu ongimizda biror insonning qiyofasi shakllangan va
mustahkamlanganligi sanaladi.
Har bir kasbda ijobiy imidjni yaratishning eng yaxshi usuli - bu shaxsiy va
maqbul xususiyatlarga rioya qilishdir.
Imidjning ijtimoiy ahamiyati tadqiqotchi K.Xilmann taklif etgan tasniflashda
aks etgan. U shaxsning ijtimoiy faoliyati uchun imidjning rolini quyidagicha
tushuntiradi:
1. Qayd qilish funksiyasi (ya’ni idrok qilish ma’nosini anglatadi): bir
narsaga alohida baho berish, yakuniy qaror yoki fikrini o‘zgartirishga moyil
bo‘lmagan shaxslar;
1
Панасюк А.Ю. Формирование имиджа: стратегия, психотехнологии, психотехники.-М.: Омега, 2007.-87 с.
2
Никифорова Г.С. Психология менеджмента : У чебник . -СПб.: Изд-во . Петер. ун-та, 2000. -168 с.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_10.png)
![2. Stereotipik funksiyasi. Bir marta inson ongiga xos bo‘lgan stereotip
imidjni qabul qilish uchun qulaydir;
3. Bo‘ysunuvchanlik funksiyasi. Rasm muqobil yechimlar ko‘lamini
qisqartiradi, xatti-harakatga ta’sir qiladi va hokazo.
B.Dji imidjning turlari haqida o‘z nuqtai - nazarini bildirib, muammoni
soddalashtirish uchun yana ayrim tasniflarni keltirib o‘tadi 1
:
tashqi imidj - “imidj” dan ko‘ra, bir oz boshqacha mazmunda. Bu jamiyat
tomonidan bir kishining kompleks hissi bo‘lib, u jamoatchilik fikri ham
hisoblanadi;
ichki imidj - Amerika tadqiqotchisining fikriga ko‘ra, bu imidjning asl
mazmuni ichki noqulaylik tushunchasi bilan bog‘liq ya’ni bezovtalik;
ob’ektiv imidj - Sezgilarimiz tomonidan qabul qilingan imidj. ko‘rilayotgan
va eshitiladigan imidj ham sanaladi;
nomoddiy bo‘lmagan imidj - javob tuyg‘ulari aniq bir munosabatga ichki
reaksiyamizdir.
Bunday imidj turlarini tadqiq etishda, rang barang psixodiagnostik
metodikalardan foydalanish mumkin.
Ba’zi mualliflar masalan, Ye.Fadeeva imidjga ega bo‘lish uchun shaxs
umumiy va ijtimoiy madaniyat darajasiga javob berishi kerakligini ta’kidlaydi 2
.
Tadqiqotlardagi bunday bahsbop qarashlar oxir- oqibat shaxsga oid imidj turlari
bilan bog‘liq bo‘lgan “real imidj”, “o‘z-o‘zini imidjlash”, “mukammal imidj” kabi
tasniflarning paydo bo‘lishiga olib keldi.
E .Perelgina fikricha, shaxsiy tasvir - bu shaxsning psixologik tasviri, oddiy
bir shaxs, guruh, tashkilot obraziga qaraganda kengroq mazmundagi fenomen
tushuncha sanaladi 3
.
Shaxsning individual obrazini yaratish uchun quyidagi ikki omil hisobga
olinishi shart sanaladi:
1
Джи Б. Имиж ферм ы. Планирование, формирование, продвижение. СПб. Питер, 2000.- 162 с.
2
Фадеева Е.И. Тайны имиджа . У чебно-методическое пособие . – СПб.: Питер , 2002. - 87 с.
3
Перелыгина, Е.Б. Психология имиджа. – М.: Аспект Пресс, 2002.- 49 с.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_11.png)
![1. Odamning o‘z-o‘zini hurmat qilishi va o‘zini yaxshilashga muhtojligi
bilan bog‘liq psixologik motivatsiya, ya’ni bu psixologik qulaylik;
2. Samarali ijtimoiy ta’sir ko‘rsatish uchun imidjdan to‘g‘ri foydalanish va
uning yordami bilan bir yoki boshqa tashqi maqsadlarga erishishdir. Shu orqali
insonlar jamiyatda farqlanadi.
Yuqorida ajratib ko‘rsatilgan ushbu ikki turdagi motivatsiya shaxs obrazini
yaratish bilan shug‘ullanadigan mutaxassislar faoliyatida birlashtirilishi mumkin .
E.Perelыgina imidjni yaratishda asosiy motivatsiya turiga qarab, tasvirni
yaratish strategiyasi va ushbu jarayonda qo‘llaniladigan usullar va mexanizmlarni
farqlab chiqdi. Shu asosda, bu ikki turdagi individual imidj, o‘z-o‘zini his qilishga
qaratilgan tasvir sifatida farqlandi.
Yuqoridagilardan ko‘rish mumkinki, shaxsning har bir timsoli, rassomning
obrazi, tashkilot rahbarining obrazi - bu his-tuyg‘ularga qaratilgan tasvirdir. Biroq,
bir xil tasvirni o‘z-o‘zini anglaydigan shaxslar ya’ni pedagoglar, harbiylar,
yuristlar va rahbarlar ko‘proq namoyon etadilar va ular ishlashda eng
muvaffaqiyatli shaxslar sanaladi.
Tadqiqotlarda fikrlashga yo‘naltirilgan imidjdan farqli o‘laroq, o‘z-o‘zini
anglashga asoslangan imidjni ta’riflash jarayoni ko‘pincha o‘z-o‘zidan paydo
bo‘ladi, ko‘proq u noqulay harakatlardan iboratdir. Zamonaviy jamiyatda o‘zini
yaxshi his qiluvchi shaxslarning individual imidji ko‘proq ijtimoiy ahamiyatga
egadir 1
.
Imidjologiya sohasidagi adabiyotlarni tahlil qilish quyidagicha xulosa
chiqarishga imkon beradi:
Birinchidan, odamda o‘z-o‘zini hurmat qilishini kuchaytirish motivatsiyasi,
bu ishda va hayotda psixologik qulaylikka erishishga olib keladi;
Ikkinchidan, shaxs ijtimoiy ta’sirga ega bo‘lish uchun o‘z individual
imidjidan oqilona foydalanishi va hurmatga ega bo‘lish motivatsiyasi.
1
Перелыгина Е.Б. Социально-психологическая природа индивидуального имиджа.– М.: Мир психологии,
2004. №4. С.154 – 167 .](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_12.png)
![Bundan tashqari, individual imidjni tadqiq etgan psixolog I.Fedorov
ta’kidlashicha, insonda shaxsiy tasvir yoki individual imidj hayotda boshqa
funksiyalarni ham bajaradi 1
:
ijtimoiy-madaniy funksiya: ya’ni shaxsning guruh ichidagi tasviri bo‘lib, u
shaxsning ongli ravishdagi yoki o‘z ko‘rinishini to‘g‘rilash, guruhdagi ayrim
rollarni bajarishidagi moslashuvini ta’kidlaydi;
kompensatorlik (to‘ldiruvchilik) funksiya - “Shaxs tomonidan oddiy
hayotning stereotiplarini saqlab qolish, shu bilan birga o‘zlikni saqlab qolish
hamdir;
ijtimoiy identifikatsiya funksiyasi - shaxsning o‘z imidji yordamida guruh
ichidan o‘ziga mos va emotsional yaqin bo‘lgan sherikni tanlashini nazarda tutadi 2
.
Ayrim tadqiqotlar mazmunicha, ba’zan shaxsda va guruhda individual imidj
ham namoyon bo‘lmasligi mumkin. Tadqiqotchi M.Rober fikricha, bunday holat
shaxsdagi ba’zi ruhiy kasalliklar, uyqusizlik, intuitiv harakatlar, ehtiroslar va
dasturlashtirilgan xatti-harakatlar kabi ijtimoiy bo‘lmagan holatlarni bilan ham
belgilanadi. Individual imidj va psixologik tasvir tushunchalari mazmunan bir
biriga yaqin bo‘lsada. Ammo imidj tushunchasi mazmunida ko‘proq psixologik
mexanizmlar va xususiyatlar yotadi. Individual imidj har bir insonning kasbiy
qiyofasi bilan ham bog‘liq sanaladi. Har bir kasb shaxsda o‘ziga xos imidjni
shaklltantiradi. Individual imidj har bir insonga xos bo‘lgan faoliyat sifatlari,
individual psixologik xususiyatlar, motivaison soha, emotsional soha, ma’naviy
kabi sohalar mazmuni bilan tushuntiriladi.
Demak, shaxs imidji va imidj fenomenini tahlil etish qator masalalar ya’ni
shaxsning asl ichki va tashqi qiyofasi, oliy va yuksak maqsadlari va ideallari
haqida shuningdek, shaxsning jamiyatdagi o‘rni, jamiyat va davlat obro‘si,
boshqaruv va uning milliy xususityalarini, yuksaklik hamda ishlash salohiyatida
boshqalarga andoza bo‘lish madaniyati kabi ijtimoiy-psixologik holatlarni tahlil
etish ham sanaladi.
1
Федоров И.А. Имидж как программирование повидения людей. Рязань, 1997.- 21 с.
2
Робер М. А., Тильман Ф.Психология индивида и группы – М.: Прогресс, 1988. - 126 с.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_13.png)
![1.2. Shaxsda o‘z-o‘zini rivojlantirish va boshqarish imidji
Shaxsda o‘z-o‘zini rivojlantirish va boshqarish imidji muammosi sof
psixologik masasalalardan biri bo‘lib, uni tadqiq etish nafaqat imidj tushunchasi
tabiatini, balki boshqaruv psixologiyasi, boshqaruv madaniyati, rahbar shaxsi, ideal
rahbar, ijobiy imidj shuningdek, shaxsga xos qator psixologik sifatlarini tadqiq
etish ham sanaladi.
Jamiyat sohalarida xizmat qilayotgan har bir kasb egasi jumladan,
pedagoglar, rahbarlar, sportchilar, murabbiylar, menejerlar hamda harbiy
xizmatchilar va ofitserlarning zamonaviy jamiyatdagi imidji, imidjning shaxsga
ta’siri, kasb va imidj, boshqaruvda imidjning roli kabi masalalarni tadqiq etish
psixologik tadqiqotlarda keng ko‘zga tashlanmoqda.
A.Panasyuk fikricha, boshqaruv imidji tushunchasida rahbar shaxsga xos
psixologik qiyofa, zamonaviy shaxs obrazi, shaxs tasviri tushunchalari bilan
birlashadi va shu yerda shaxs mukammalligi aniqlanadi 1
.
Ana shu jihatdan olib qaralganda, biz tadqiq etayotgan ushbu muammo ilmiy
jihatdan ahamiyatli sanaladi. Imidj tushunchasini kengroq yoritishdan oldin,
shaxsda o‘z-o‘zini rivojlantirish va boshqarish imidji qonuniyatining ayrim
tahlillariga e’tibor qaratmoqchimiz.
Ye.Orlova o‘z-o‘zini rivojlantirish va boshqarish imidjini quyidagi
psixologik ichki qonuniyatlar asosida tushuntiradi 2
:
1. O‘zgarish zarurligini anglash;
Bu shaxsdagi ongli rag‘bat - bu ichki o‘zgarish va o‘zgarish zaruratini
oqlash haqidadir. O‘zgarishlar insondan katta yukni talab qiladi, bu o‘zgarishning
sababi hissiy - irodalilik sohani qo‘llab-quvvatlovchi asosdir.
2. Maxsus maqsadlarni belgilash;
1
Панасюк А.Ю. Вам нужен имиджмейкер? Или о том, как создать свой имидж. –М.: Дело, 2001. – 240 с.
2
Орлова Е.А. Формирование позитивного имиджа государственного деятеля. Дисс… канд. псих. наук. – М.:
1997.-123](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_14.png)
![Globallashuv sharoitida aniq maqsadga erishish uchun inson ma’lum
o‘zgarishlar qilish kerak. Aniq va kuchli maqsadlarni shakllantirish o‘ziga xos
rag‘batdir;
Ayniqsa, dinamik va faol, natija yo‘naltirilgan rahbarlar uchun aniq
maqsadlarni aniqlash juda muhimdir. Misol uchun, menedjer direktorlar
kengashini qayta saylashda muvaffaqiyatli ishtirok etish uchun jamoatchilik
oldidagi nutq qobiliyatini yaxshilash kerak;
3. Shaxsning haqiqiy qiyofasini angalash va o‘zini o‘zi baholash. “Qaerga
borish kerakligini tushunish uchun siz qaerda ekanligingizni aniqlashingiz kerak
(ya’ni qanday kasbdasiz)”. Ob’ektiv haqiqatning ta’rifi ko‘pincha “imidj
egasining” kuchidan tashqariga chiqadi. Bunday holda, sub’ektiv baholashning
o‘zi yetarli emas, u turli shaxs komplekslari va psixologik himoya vositalariga
asoslangan bo‘ladi. Bu muammoni psixodiagnostik metodikalar yordamida hal
qilish o‘rinli sanaladi.
Psixodiagnostik tekshiruvda rahbarning quyidagi sifatlarini aniqladi:
a) Boshqaruvchining shaxsiy va rahbarlik sifati va individual xususiyatlari
(haqiqiy imidj);
b) O‘zini o‘zi hurmat qilish va “o‘z-o‘zini tasvirlashi”;
c) Ekspert guruhi vakillari tomonidan o‘z imidjini idrok etishning o‘ziga
xos xususiyatlarini o‘rganish, ular taklif qilayotgan rahbarning ideal qiyofasini
aniqlash.
4. “Mukammal imidj”. Ushbu bosqichda “Fikr yetakchilari” (masalan,
ommaviy axborot vositalari vakillari) maxsus guruhining tashxisi qo‘yilgan. Bunda
shaxdagi “Men” jamoatchilik idrokiga bog‘liq. “Fikr rahbarlari”, ma’lumotni
“o‘zlari orqali” ataylab, uni o‘zgartiradilar. Agar teatr hayotning ko‘zgusi bo‘lsa,
unda ommaviy axborot vositasi - bu buzilish va giperbolizatsiya ta’sirini
kuchaytiradi, ya’ni magnitafon stakan kabi;
Ushbu bosqichda buzilish va giperbolizatsiya ta’sirini ko‘rsatuvchi stakan
bo‘lishi kerak. Ushbu bosqichda menejerning ijobiy va salbiy imidjini jurnalistlar
nuqtai nazaridan xarakterlovchi xususiyatlarni aniqlash kerak.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_15.png)
![5. Istalgan o‘zgarishlarning ta’rifi - haqiqiy tasvirning idealga yaqinlashishi.
Tadqiqot natijasi kasb egasning “ideal imidj” ni belgilaydi, bu esa unga erishish
kerak bo‘lgan tasvir hamdir. Buning uchun haqiqiy va mukammal tasvirni
taqqoslash va ularning yaqinlashuvi uchun maxsus uslublar ishlab chiqish kerak.
Shuni yodda tutish kerakki, ideal tasvir dinamik bir stereotipdir. Ushbu bosqichda
aniqlangan shaxs tasviri “zamon sinovi”ga chidash kerak;
6. Shaxs “i deal obrazi” va “ichki meni” ni taqqoslash .
Ushbu bosqichda, shakllanayotgan imidj “shaxsiy tasavvurlar” zonasida
joylashganligini aniqlash kerak. Agar menejer bir sababga ko‘ra, harakat qila
boshlagan istalgan maqsad bo‘lsa, uning ijobiy harakati ichki tushunishiga mos
kelmasa, ichki qarshilik faollashadi (barcha rahbarlar uchun). Shunday qilib,
Shaxsning to‘liq, dinamik va barqaror qiyofasini yaratish uchun imidjning ko‘roq
sotsial psixologik komponentlariga e’tibor qaratish zarur;
7. Maqsadga erishish yo‘llarini aniqlash. Tekshiruv natijalari.
Shaxs imidjini tuzatish (shaxsiy o‘sishni) dasturini ishlab chiqishda ma’lum
bir vaqt va metodik aparatni tanlab olish kerak. Natijalarni baholashda birinchi
navbatda eng diqqat markazda - ma’lumot yaqin atrofdagi odamlar guruhidan
olinishi kerak. Biroq, individual yondashuv doirasida umumiy mezonlar mavjud
emas. Ba’zilar uchun baho berishda hamkasblar ijobiy “fokus-guruh” bo‘lsa,
boshqalari uchun - kasbiy sheriklar, boshqalar uchun esa professional psixologdir;
8. Ommaviy axborot vositalari orqali kasbga xos imidj haqida ma’lumot
berish;
Aytish joizki, shaxs imidji borasidagi adabiyotlarning aksariyati shu
muammoga bag‘ishlangan.
Bizning fikrimizcha, harbiy xizmatchi shaxsi obrazining individual-tipologik
xususiyatlarini hisobga olgan holda, uni tadqiq etishda qator psixologik
uslublardan foydalanish mumkin. Qolaversa, ayrim afsonalar tizimini yaratish
mumkin. Ehtimol, bu bosqich shaxs falsafasining eng muhim aspektlarini oshkor
qilish va aniqlashdir.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_16.png)
![9. Katta muloqot maydoniga chiqish. Media guruh bilan keng qamrovli
aloqa bog‘lash. Bosh miya marafoni uchun to‘liq tayyorlik. Shaxsning o‘ziga xos
xususiyatlariga moslashtirilgan “ichkaridan faollik”, hatto “bo‘ronli vaziyat” da
ham chidash. Bu holatdagi imidj boshqaruvchining ichki salohiyatiga tegishli
bo‘lib, tasodifiy noto‘g‘ri yo‘l bilan yo‘q bo‘lishi mumkin emas;
10. O‘z-o‘zida n atijalarni tekshirish va yangi o‘zgarishlar kiritish zarurligini
anglab olish .
Hayot hamon to‘xtamaydi. Ertaga eng yaxshi ijobiy imidj ham tuzatishni
talab qilishi mumkin. Kognitiv psixologiya tamoyillariga asoslanib, haqiqiy
professional psixolog shaxsda o‘z-o‘zini tuzatishning yetakchilik ko‘nikmalari va
usullarini o‘rgatish vazifasini o‘z zimmasiga olishi kerak.
N.Makiavelli davlat odamining ideal ijobiy imidjini tavsiflab, uni shunday
misol bilan izohlaydi: “U barcha insonlarga tegishli, ayniqsa qirolliklarning
harakatlariga yakun yasaydi, shuning uchun hukmdorlar hokimiyatni saqlashga va
g‘alaba qozonishga harakat qilsinlar”. Imkoniyatini shakllantirishda
muvaffaqiyatga erishish uchun lider haqiqatdan ham g‘olib chiqadi deb
ta’kidlaydi 1
.
Imidj borasidagi ko‘plab izlanishlar “psixologik qiyofa” masalasiga ham
oydilik kiritdi. Tadqiqotchilar yetakchi va ilg‘or menejerlarning ijobiy qiyofasini
aniqladilar. Ayni shu holat shaxs imidji va psixologik qiyofasi o‘rtasidagi
uyg‘unlikni o‘ziga xosligi haqida ta’kidlaydi. L.Averchenko fikricha, shaxsda
ijobiy imidj quyidagilarni qamrab olishi kerak 2
:
1. Kuch;
2. Raqobat;
3. Innovatsiyalar;
4. Ishonch;
5. Yuqori muloqot qobiliyati;
6. Fidoiylik va hokazo.
1
Макиавелли Н. Государь. Астрель.2011. 65 с.
2
Аверченко Л.К. Психология управления . – М. : 1997. - с .67.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_17.png)
![L.Averchenkoning shaxsning ijobiy imidji turlarida ta’kidlab o‘tilgan
“Ishonch” xususiyatini harbiy xizmatchilarda tadbiq etishda dushmanning hiyla va
nayranglariga ishonib qolmasligini ta’minlab, dushman ustidan g‘alaba qozonishga
ishonchini oshirishga ustanovka berish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
D.V.Berezina shaxs imidjining ijobiy xususiyatlariga quyidagi ro‘yxatini
taqdim etadi 1
:
1. Komunikativlik;
2. Yangilik yaratish qobiliyati (kreativlik);
3. Yetuklik;
4. Siyosatdan, yangiliklardan yuksak xabardorlik;
5. Sabrlilik;
6. Amaliylik;
Keltirib o‘tilgan sifatlardan sabrlilik va amaliylik sifati shaxs faoliyatida
muhim bo‘lgan sifatlar sanalib, turli sharoitlarda malakaviy mashg‘ulotlarni olib
borish, turli vazifalarni bajarishdagi tezkorlik sifatlarini ta’minlovchi psixologik
jihatlar hisoblanadi. Bundan farqli o‘laroq, I.Sinyaeva rahbarlik fazilatlarini tahlil
qilishni quyidagicha taqdim etadi 2
:
kasb etikasi haqida bilish;
yuqori boshqaruv ko‘nikmalari;
kasbiy kompitentlilik;
o‘z jamoasini shakllantira olish;
kreativ korporativ uslubga ega bo‘lish va hokazo.
Yuqoridagi mezonlar bilan birga zamonaviy rahbarning ijobiy qiyofasi
o‘ziga xos, milliy xususiyatlar bilan ham shakllangan bo‘lishi shart.
Tasvirolog B.Dji fikricha, boshqaruvda ideal shaxs qiyofasi quyidagilarda
ko‘rinadi 3
:
Qat’iylik;
Izchillik;
1
Березина, Д.В. Психологические условия формирования имиджа руководителя учреждения
образования. Новосибирск, 2006. – 40 с.
2
Сеняева И.М. Маркетинговые коммуникации.М.: 2005.-223 с.
3
Джи Б. Имидж фирмы. Планирование. Формирование, продвижение. – СПб . : Изд-во Питер, 2000. - 45 с.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_18.png)
![Kompitentlik;
Altruizm;
Rejalilik;
Tolerantlilik;
Rivojlanish va maqsadlarni aniq ko‘ra olish qobiliyati va hokazolar.
Keltirilgan tasniflardan fidoiylik va qat’iylik sifatlari ham shaxs uchun
muhim bo‘lib, u rahbarlik lavozimlarida qat’iy qaror qabul qilish, topshiriqlarni
fidoiylik bilan bajarishda muhim sanaladi.
Ingliz psixologi E.Sempson shaxsdagi muvaffaqiyatli professional
qiyofaning beshta mukammal komponentini aniqladi 1
. Ularga:
Muvaffaqiyatlilik;
O‘ziga ishonchning yuqoriligi;
Sobit qadamlilik;
Sub’ektiv nazoratning kuchligi.
Keltirilgan shaxs sifatlaridan o‘ziga ishonch va sobitqadamlik rahbar
shaxslar uchun muhim bo‘lgan xarakter sifatlari sanalib, ular faoliyatni amalga
oshirish mobaynida doimo muhimdir.
Imidj xususiyatlarini o‘rganish bu boshqaruv imidji xususiyatlarini o‘rganish
hamdir. Shunday ekan, imidjda namoyon bo‘luvchi shaxs sifatlar tahlili o‘z-
o‘zidan rahbarga xos bo‘lgan boshqaruv sifatlari tahlili hamdir. Shuning
uchun boshqaruvda biz qattiqo‘l rahbar, yuvosh rahbar, befarq rahbar, qo‘rqoq
rahbar kabi toifalar ajratamiz.
Qattiq qo‘l rahbar imidji – tez qo‘zg‘aladigan, hissiy holati juda agressiv,
ichki va tashqi to‘siqlarni tez yengish yo‘li bilan hokimiyatga keladi. Ya’ni jang
maydonida jang qiluvchi jangchiga o‘xshatiladi. Individual psixologiya ta’limoti
asoschisi A.Adler tili bilan aytganda, bunday rahbar, o‘z kamchiliklarini hokimiyat
istagiga singdiradi 2
. Odatdagidek, o‘z-o‘zida qattiq nazorat o‘rnatadi va buni
jamoaviy boshqaruvda ham tezda qo‘llashadi. Bunday rahbar avtoritar uslubdagi
rahbardir.
1
Сэмпсон Э. Имиджелогия.М.,1995,-22 с.
2
Адлер А. Очерки по индивидуальной психологии.М.: Когито –Центр.2002.-115 с.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_19.png)
![E.Erikson ta’limotiga ko‘ra, ular tezda o‘z “men” ni anglab yetadi. Hattoki,
o‘smirlik davridayoq o‘zining shaxsiy qadriyatlarini tushunib, hayotiy maqsadlari
va uni amalga oshirish yo‘llari haqida keng ma’lumotga ega bo‘ladilar. Shunday
qilib, avtoritar rahbarda ikki fikr bor: uning o‘zi va boshqalar. Yoki u dunyoni
qora-oq, dushman va do‘stlarga ajratadi. Avtoritar liderning boshqaruvdagi sifati
xuddi oiladagi “ota-ona” roli bilan tushuntiriladi. U hech qachon o‘z
o‘rinbosarlariga o‘z rolini egallashiga ruxsat bermaydi. Harbiy faoliyatda farqli
tarzda, harbiy bo‘linmalarda “jamoaviy men”ni rivojlantirish talab etiladi. Demak,
jangovar vazifalarni bajarish vaqtida komandir (boshliq) o‘z bo‘ysunuvchilari bilan
o‘zaro hamjihatlikda haraktlanishi guruhni g‘alabasini ta’minlaydi.
Boshqaruv tipologiyasi va nazariyasi tadqiqotchilari fikricha, demokratik
boshqaruv uslubiga ega shaxslar o‘z faoliyatlarini o‘rganishni yaxshi ko‘radilar
hamda qo‘l ostidagi xodimlarining yutuqlarini doimiy tarafdori sanaladi 1
.
G.Nikifirova izlanishlarida boshqaruvning liberal uslubdagi turi farqlanib,
bunday rahbarlar o‘z-o‘zini tashkil qilish, tashkilotni shu kabi murosaga keltirish
va o‘zlarini boshqarishda mos kelmaydigan tarzda boshqarish munosabatlarini
o‘rnatadilar 2
. Bunday rahbarlarda o‘z-o‘zini baholashi avvalo, vaziyatga bog‘liq
bo‘ladi. Ushbu turdagi rahbarlar hokimiyatni tubdan ko‘zdan kechirishadi.
Ko‘pincha liberal uslubdagi rahbarlar tashqi ko‘rinishlarini, imo-ishoralarini va
nutq shakllarini boshqalardan ko‘chirib o‘tkazadi. Liberal tipdagi yetakchilar
ayrim harakatlarga qattiq turtki bermaydilar, shuning uchun jamoani ayrim
muammolarni hal qilishga undamaydi. Bunday tashkilotlarda xodimlar
“favqulodda vaziyatlar” rejasiga muvofiq ish olib borishadi, aniq maqsadlar
qo‘yilmaydi va qat’iy rejalashtirish tizimi yo‘q. Ammo, shaxslararo
munosabatlarda odamlarni yaxshi tushunishadilar.
Yu.Gippenreyter ham boshqaruv imidjida farqlanadigan rahbarlik tiplarida
kreativ rahbarni farqlab, bunday yetakchilar o‘z faoliyatlarida boshqaruvning
1
Эриксон Э. Идентичность: Юность и Кризис. Прогресс, Флинта, МПСИ. 2006.- 67 с.
2
Психология менеджмента: учебник / под ред. проф. Г.С. Никифорова. - СПб.: Изд-во С. - Петер. ун-та,
2000. -1 32 с.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_20.png)
![barcha usullarini qo‘llay oladilar 3
. Bunday rahbarlar turi juda kam. Ayrim
tadqiqotlarda liberal lider, kreativ rahbar turi sifatida qabul qilinadi.
Kreativ uslubdagi rahbarning do‘stlari va izdoshlari yo‘q, u bilan ishlash
yoqimlidir. Boshqacha aytganda, qo‘l ostidagi xodimlar bunday rahbarlar
munosabatlaridan to‘liq hissiy qoniqishga ega. Buning sababi ular doim muloqotda
muloyim, o‘zgalar dunyosi va hissiy olamini tez anglovchi shaxslardir.
Demak, shaxsda o‘z-o‘zini rivojlantirish va boshqarish imidji faqat tashqi
sifatlarga emas, shaxsning individual psixologik xususiyatlari, kasbiy ko‘nikma va
malakalari, kasbiy kiyofa, shaxsning ma’naviy – axloqiy qiyofasi, kasbdagi
fidoiylik, kasb etikasi, kasbiy mas’uliyat shuningdek, shaxsga xos psixologik tasvir
tushunchalariga ham aloqador sanaladi.
1.3. Shaxs imidjini belgilovchi psixologik
omillarning tahlili
Biz bitiruv malakaviy ishimizda shaxs imidjining fenomeni va uning ta’rifi,
imidjning psixologik komponentlari, uni shakllanish rivojida ijtimoiy-psixologik,
sotsiologik, madaniy - tarixiy va ilmiy-nazariy asoslarini xronologik tizimda tahlil
etishga harakat qildik.
Imidjning paydo bo‘lishi, shakllanishi va taraqqiyoti tarixini nazariyotchi
olim Ye.Yakovlevning ilmiy qarashlariga asoslanib, shartli uch davrga ajratishimiz
mumkin 1
:
1) tarixiy davr (miloddan avvalgi 9-7 ming yillik-XVIII asr);
2) tizimlash (tartibga solish) davri (XVIII-XX asr o‘rtasi);
3) axborotlashgan davr (XX asr o‘rtasi-xozirgi vaqtgacha) .
Tadqiqotlarda qaysi vaqtda imidjni yaratishga zaruriyat paydo bo‘lganini
taxmin qilishning imkoni yo‘q. Aynan qaysi bir mamlakatda ilk bora unga ehtiyoj
tug‘ilganini va uning asoschisi kim ekanligini aytish ham mushkul. Imidjni
shakllantirishning ibtidoiy ko‘rinishlarini dastlabki jamoaviylik tuzumi bosqichida
paydo bo‘la boshlagan, degan farazni ilgari surishimiz mumkin. Imidjelogiyaga
3
Психология личности. Тексты / под ред. Ю.Б. Гиппенрейтер.– М.: Изд-во Моск. ун-та, 19 99 . – 194 с.
1
Яковлев Е.В. Педагогическая концепция: методологические аспекты построения. – М.: 2006. - 212 с.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_21.png)
![zaruriyat sabab shakllantirilgan qiyofa va joziba yordamida insonlarni ishontirish,
ta’sir o‘tkazish, ularning hayot tarzini o‘zgartirishga asoslanadi. Imidj XX asrning
favqulodda hodisasi, biroq uning tub ildizi uzoq o‘tmishga borib taqaladi.
Jamoatchilik fikriga ta’sir etish vositasi sifatida hali ta’riflanmagan termin qadimgi
zamonlardayoq faoliyatda mavjud bo‘lgan.
Mutafakkir Aristotel o‘z asarida hukmdorga xos imidj tushunchasini ilk bor
Moiseyning yordamchisi ruhoniy Aaron (miloddan avvalgi 1445 yil) tomonidan
qo‘llanilganligini e’tirof etadi. Moisey duduq bo‘lganligi sababli uning o‘rniga
xalq oldida Aaron gapirishga majbur bo‘lgan. Shu sabab ham uni hukmdorning
og‘zi va bashoratchisi deb atashgan 1
.
Qadimgi Rimning davlat va siyosiy arbobi, ajoyib notiq Sitseron (miloddan
avvalgi 106-43 yillar) ommaning psixologiyasi, qiziqishlari va didini o‘rganish
hukmdor uchun muhim ekanligini aytib o‘tgan 2
. Uning fikricha, notiqning vazifasi
tinglovchilarni estetik ko‘nglini olish, ularning axloqi va irodasiga ta’sir
o‘tkazishdir.
Insoniyat tarixi shuni isbotlaydiki, imidjni shakllantirish asrlar davomida o‘z
samarasini berib kelayotgan turli xil usul, uslub va omillarni o‘z ichiga qamrab
oladi. Notiqlik mahoratidan tashqari ramzlar, imidjning har xil atributlari (kiyim,
hidlar, bezak, imo-ishora, mimika va boshqalar). Tarixiy manbalarga asoslanib
shuni aytishimiz mumkinki, jamoatchilikka ta’sir etish asoslari janglarga
tayyorgarlik ko‘rish, siyosiy saylovlar jarayonida, mahsulotni savdoga olib chiqish,
mablag‘ yig‘ish, odamlar va hodisalarni ommalashtirishda keng qo‘llanilgan.
N.Makiavelli imidjning ilk nazariyachilardan biri hisoblanib, unga yuqori
darajadagi “imidj tuyg‘usi” yoki yuksak “imidj tafakkuri” xos bo‘lgan. Bunday
tafakkurning ahamiyatli tomoni shuki, shaxslararo munosabatlarda mulohaza
qilish va ta’sir ko‘rsatish, atrofdagilarning harakatini taxmin qilish, odamlar bilan
iliq munosabatlarni o‘rnatishni uddalashdan iborat edi 3
.
1
Аристотель . Поэтика // Аристотель. – Соч. В 4 т. М. : , 2006 . -78 с.
2
Цицерон.Диалоги.М.,1994.-64 с.
3
Макиавелли Н. Государь. – Минск .: 1998 . -35с.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_22.png)
![Bu davrda imidjmeyking professional faoliyat turi sifatida qonunlar,
qadriyatlar va jamiyatning ehtiyoji bilan o‘zaro bog‘liqligi, shuningdek, imidjni
idrok qilishga tayyorgarlik orqali paydo bo‘ldi. Bu faoliyat AQShda professional
soha tariqasida shakllantirildi va rasmiylashtirildi.
Keyinchalik, AQShda yuzaga kelgan iqtisodiy inqiroz oqibatida jamiyatda
mamlakat obrazi salbiy ko‘rinishga ega bo‘lib bordi va bu uning xalqaro
maydondagi biznes harakatiga halaqit bera boshladi. Va ilk bor
“Imidjmeyker”larga dunyo madaniyatini o‘rganish va jahonda andoza bo‘la
oladigan mamlakatning ijobiy imidjini yaratish vazifasi yuklatiladi. Ayni shu
paytdan boshlab, “amerikacha hayot tarzi” tushunchasi paydo bo‘ldi va
imidjmeykerlarda “butun dunyoni egallash” falsafasini yuzaga keldi. Oxir-oqibat
shaxs imidjini shakllantirish texnologiyasi ishlab chiqildi.
“Imidj” tushunchasi dastlab ishlab chiqarish sohasida iste’molchilarga
psixologik ta’sir o‘tkazish vositasi bo‘lganligi bois, tijorat reklamalarida
mahsulotlarni farqlashda faydalanilmagan.
XX asrning 30-yillarida “Nyu-York Tayms” gazetasida chop etilgan
maqolalarning asosiy qismini imidjni yaratish, taraqqiy ettirish kabi mavzudagi
mutaxassislar tomonidan nashrga tayyorlangan materiallar tashkil etgan.
XX asrning boshlarida Rossiyada ham imidjni shakllantirishning ijtimoiy
roliga bag‘ishlangan izlanishlar olib borilgan.
Tadqiqotlarda badiiy obrazni yaratish usullari o‘rganilib, u orqali imidjning
ijtimoiy-psixologik jihatlari e’tibor yoritilgan. K.Stanislavskiyning yozishicha,
imidj – inson faoliyati, muloqoti, xulq-atvori va tafakkurining yaqqol obrazidir 1
.
XX asr davomida shakllangan ko‘plab “Imidj” tushunchasi ta’riflari turli
talqinlarga ega bo‘lib, ularning ayrimlari shakllari foydalanish jarayonida bir-birini
inkor qiladi. Biz nufuzli adabiyotlar va ensiklopedik nashrlarni, shuningdek, bir
guruh mualliflarning ta’riflarini tahliliga ko‘ra, imidj – ommalashtirish, reklama,
e’tirof etilish maqsadida kimgadir hissiy-ruhiy ta’sir o‘tkazadigan biror bir shaxs,
hodisa, buyumning maqsadli shakllantirilgan obrazidir.
1
Станиславский К.С. Работа актера над собой. – М.: Артист. Режиссер. Театр, 2002. - 488 с.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_23.png)
![“Imidj” tushunchasi ostida nufuzli va yuqori ijtimoiy mavqega ega bo‘lgan
inson obrazi ham tushuniladi.
Ye.Vlasova fikricha, imidj – shaxsning odamlar nazaridagi obrazidir 1
.
Ammo, G.Andreeva talqinicha, imidj – bu idrok etish hodisasining maxsus
obrazidir. Shuning uchun ham ob’ekt yoki hodisaning hayoliy tasviri hissiy
murojaatlar asosida yaratiladi 2
.
D.Yager imidj - psixologik xususiyatlardan tashqari shaxsga xos tashqi
ma’lumotlarini ham o‘z ichiga oladi. Yoki imidj – tashqi qiyofaning o‘ziga xos
majmui, nutq, xulq-atvordan hosil qilinadi, deb yozadi. Uningcha, imidj –
“taassurotlarni boshqarish” san’atidir 3
.
Demak, “imidj” tushunchasi ilmiy tushuncha sifatida ishlatilayotganiga hali
ko‘p bo‘lmaganligi bois, aniq talqinga ega emas. Bu tushuncha psixologik
bilimlarning ko‘p qirralarini o‘zida birlashtirib, psixologiya, siyosatshunoslik,
pedagogika kabi fanlarning turli tarmoqlarida ishlab chiqilgan. Imidj nafaqat
ko‘riladigan obraz, balki shakl va mazmun jihatidan ichki va tashqi yaxlitlikning
bir ko‘rinishi sifatida ham tushuniladi. Bu borada, bir qator tadqiqotchilar
o‘zlarining fiklarini bildirishgan:
E .Sempson fikricha, sizning shaxsiy imidjingiz bu - sizning suratingizdir.
Insonda imidj bo‘lmasligi mumkin emas. Hohlaysizmi-yo‘qmi, boshqalarga nima
namoyish etsangiz, shuni ko‘rishadi. O‘z imidjingizga reklama sifatida qarang.
Surat ichki dunyoni reklama qiladi. Tashqi imidj esa, u reklama qilayotgan
qadriyatlar, malaka, mahoratni taqdim etadi 4
;
G.Pochepsov ta’birida imidj bu – shakl va mazmundan iborat bo‘lgan
belgi xarakteristikalari majmui bo‘lib, u omma bilan muloqot qilish vositasi
hamda ongli faoliyat mahsuli hisoblanadi 5
;
1
Власова Е, Нефедова И. Яи мой имидж.-М.:Язуа.ЭКСМО-Пресс,1997.-56 с.
2
Андреева Г.М. Социальная психология. Учебник для высших учебниых заведении. – М. : Аспект Пресс,
2001 .- 84 с.
3
Ягер Д. Имидж и этикет делового человека.М., 1997.-128 с.
4
Сэмпсон Э.Управление имиджем или как создать свой стиль. М.: 1989.- 25 с.
5
Поцепцов Г.Г. Имиджеология. – М.: Ваклер. 2000.- 423 с.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_24.png)
![B.Bryuse fikricha, imidj – ommani tushunishda, malakali imidjmeykerlar
tomonidan yaratilgan inson, guruhlar, tashkilotlar hayoliy qiyofasining hodisa,
jarayon yoki holatlaridir 1
;
V.Shepel ta’rificha, imidj – bu muloqotimizni qulaylashtirishning ajoyib
vositasi, insonlarning shaxs sifatlarini yaxshiroq ko‘ra bilish borasidagi
kattalashtiruvchi oynadir kabi mazmunlarda ta’riflashganlar 2
.
Yuqoridagilardan xulosa qilib aytganda, ijobiy imidjni shakllantirish ko‘p
mamlakatlar hukumatining muhim bir bo‘lagi bo‘lib qolmoqda. Bugungi kunda
imidjga barcha sohalarda talab kuchaymoqda. Jumladan, Qurolli Kuchlar sohasida
ushbu tushunchaga keng e’tirof etilmoqda.
Ta’kidlash kerakki, armiyaning imidji odamlar ongida stixiyaviy (tasodifan
paydo bo‘lib qoluvchi) tarzda shakllangan siymo emas, balki, alohida sub’ektlar
tomonidan maxsus yaratilgan va singdirilgandir. Imidj abstrakt-nazariy darajada
emas, balki hissiy darajada ommaviy ongga ta’sir o‘tkazishga qaratiladi. Bu
mafkuraning bir elementi hisoblanadi, negaki ma’lum bir siyosiy sub’ektlarning
qiziqishini ifodalaydi 3
.
Falsafa fanlari doktori, general-leytenant V.Serebryannikov bu borada
shunday yozadi: “Davlat tomonidan armiya xususida yaratiladigan imidj katta
ijtimoiy kuchga ega. Ishning to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilganligi davlat imidjini ko‘taradi,
armiyaga nisbatan hurmat va harbiy xizmatchilarga ishonchni uyg‘otadi, harbiylar
va fuqarolarning jipsligini ta’minlaydi, aholining harbiy xizmatga hurmatini
oshiradi. Bir so‘z bilan aytganda, armiya va mamlakatning xavfsizligini har
tomonlama mustahkamlaydi” 4
. Davlat imidji doirasida Qurolli Kuchlarning
quyidagi jihatlari aks etiladi:
1) mavjudligi;
2) maqsadi;
3) vazifalari;
4) ma’naviy va axloqiy-psixologik;
1
Bruce B.Images of power : How the image makers shape our leaders London, 1992.P.87.
2
Шепель В. Имиджелогия: секрет ы личного обояния. М.: Народное образование. 2002.-67 с.
3
Самаров Р. Мудофавий фаолият: Назарий ёндошувлар.Т. 2017.-164 б.
4
Серебянников В.В. Социология войн ы. – М.:Ось, 1998. - 92 с.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_25.png)
![5) zamonaviy harbiy texnika va qurol-aslahalar bilan ta’minlanganligi;
6) jangovar tarixi;
7) harbiy-jangovar an’analari;
8) istiqboli;
9) harbiy xizmatchilarning ijtimoiy ahvoli;
10) yuqori harbiy kasb tayyorgarligi;
11) harbiy qo‘shinlarga xos belgi va nishonlarning ma’no-mazmuni.
V.Suvorov ta’kidicha, armiyaning asosiy richagi va ob’ekti harbiy
xizmatchilar (ofitser, serjant, askar) hisoblanadi. Demak, hozirgi kunda harbiy
xizmatchilarning imidjini psixologik jihatdan o‘rganish muhim hisoblanadi.
Chunki, harbiy xizmatchining ijobiy imidj bilan shakllanganligi, o‘z navbatida
Qurolli Kuchlar imidjini yetukligi bilan baholanadi 1
.
Har bir kasb o‘z rivojlanish tarixiga ega bo‘lib, unda bir-biridan farqli
jihatlar mavjud. Masalan, harbiylik, jurnalistika, tibbiyot va uchuvchilik kabi
ixtisosliklar zo‘riqish (stress)ning kuchli darajada namoyon bo‘lishi tufayli boshqa
kasblardan ajralib turadi. Bu kasb egalari turli vaziyat, holat va hududlarda,
vaqtning chegaralanganligida faoliyat yuritishi zarurligi, xavf bilan bevosita
yuzma-yuz bo‘lgan davrda ham o‘z vazifalarini bajarishlari zarur ekanligi bilan
ajralib turadi.
Yuqorida berilgan tasniflardan ko‘rinib turibdiki, barcha sohalar kabi
armiyaning imidji ham qisqa vaqt davomida yaratib bo‘lmaydigan, balki yetarli
darajada tarixiy asoslarga ega va doimiy rivojlanib borilayotgan holatdir. Shuning
uchun, mazkur masala toki Qurolli Kuchlarning to‘liq imidji yetarli darajada
yaratilmaguncha muntazam tarzda tadqiq etishni talab etadi. Ta’kidlash kerakki,
armiyaning imidji uni alohida okrug, qo‘shilmalar, harbiy qismlar va bo‘linmalarni
hamda barcha turdagi komandirlar, ofitserlar, shartnoma asosidagi harbiy xizmat
serjantlari va oddiy askarlar toifasi hamda muddatli harbiy xizmatchi (askarlar)
faoliyatini targ‘ib etish asosida shakllanadi.
1
Суворов В., Чебан. А. Социально - психологический портрет воинского коллектива // Войсковой вестник. – Москва,
2005. № 3 . - 40 - 65 с .](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_26.png)
![Shuningdek, imidjni yaratish va izohlashda shaxs tiplari bo‘lgan introversiya
va ekstroversiya tushunchalarini ham hisobga olish ahamiyatlidir. Oddiy
ko‘rinadigan ushbu yondashuv rahbar shaxslarda imidjni izohlaydigan shaxsiy va
boshqaruv sifatlarini nazarda tutadi. Fikrimizcha, bu ikki tushunchaning o‘zaro
aloqasi rahbar shaxslardagi imidj va uning individual xususiyatlarini baholash
imkoniyatini beradi.
Ko‘plab tadqiqotchilar fikricha, shaxsning martabasi o‘sishida introvert
kishilar bilan ekstrovertlar o‘rtasida sezilarli farq yo‘q. Ammo, bir va boshqa
shaxslarning yo‘nalganligida afzalliklar va o‘ziga xos xususiyatlar mavjud.
Shaxsning yo‘nalishiga qarab, taniqli yetakchilar ya’ni ekstravert rahbarlar
xususiyatlarini o‘rganish mumkin. L.Averchenkoning ehtiyotkorlik nazariyasiga
ko‘ra, introvert rahbarlardan farqli ravishda ekstrovertlar ko‘proq usullarni
qo‘llaydilar va biror xavf yoki qarama - qarshilikni oldindan sezishadilar 1
. Beznes
faoliyatini tadqiq etish jarayonida “etakchilik” fenomenini tahlil etish muhim
sanalib, bu yerda shaxs obro‘si va uning o‘sishida muloqot qobiliyatlari hisobga
olinadi va bu ikki tushuncha imidjni shakllantiruvchi muhim tarkibiy qismlardan
sanaladi. D.Berezina ta’rificha, rahbar shaxslar muloqotga sezgirlik qobiliyati
sababli professional muloqot va ommaviy nutqqa ega bo‘lgan ijobiy imidjga ega
bo‘ladi 2
.
Odatda, bolalikdan bunday rahbarlar boshqalarning diqqatiga tez tushishadi
yoki turli hissiyotlarga boy bo‘lgan muhitda o‘sib-ulg‘ayadilar. Demak, faol
muloqot ichida bo‘lish rahbarning ishdagi zavqini ta’minlaydi. Majlislar va
konferensiyalarda ishtirok etish bu - rahbarlarda barcha turdagi jamoatchilik
aloqalarining amalga oshirish sanaladi. Ekstravert rahbarlar omma oldida nutq
so‘zlash nuqtai - nazaridan introvertlardan ancha farqlanadi. Bu holat tadqiqotlarda
aniqlangan bo‘lib, ekstravert rahbarlar qatnashchilar bilan tezda til topishganlar.
Ya’ni ular turli jalb etuvchi so‘zlar, iboralar orqali erkin muloqotni amalga
oshirishganlar. Introvertlar esa, bir xil qolipdagi so‘lar bilan muloqot oli borib,
1
Аверченко, Л.К. Психология управления / Л.К. Аверченко. – М.:, 1997. – 86 с.
2
Березина, Д.В. Психологические условия формирования имиджа руководителя учреждения образования.
Новосибирск, 2006. - 40 с.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_27.png)
![tinglovchilar bilan til topishda ancha qiynalilshganlar. Demak, ijobiy imidjni
namoyon bo‘lishida shaxslarda muloqotchanlik qobiliyati ham shart sanalarkan.
J.Boduan fikricha, ekstrovert rahbarlar ba’zan keraksiz ravishda tashvishga
tushadilar. Bu ulardagi odob-axloq nutq ritimining umumiy ma’nosi bilan ham
bog‘liq. Bunday harakatlarning o‘zaro uyg‘unligi empatiyaning paydo bo‘lishiga,
aloqa guruhlari o‘rtasida ishonch bag‘ishlaydi 1
.
Ekstravert rahbarlar sifatlarini ish xona ichidagi holat bilan ham ajratib olish
mumkin. Xonadagi yorqin ranglar, gullar, chiroyli stol va stullar yoki estetik
didning ustunligi yaqqol qo‘rinadi.
Ekstrovert shaxs uchun ijobiy imidjni namoyon etishning yagona omili bu
yuqori motivatsiyalilikdir. U deyarli har doim shaxsda ichki senzura mexanizmini
saqlaydi. Boshqalarning ko‘ziga qanday qarash haqidagi ongli tashvish ham ijobiy
imidjni shakllanishiga hissa qo‘shadi. Chet elga borgan, hatto eng ahamiyatsiz
ijtimoiy munosabatlarga ega bo‘lgan lider ham o‘zini “tashqi tomondan” yaxshi
baholashga harakat qiladi.
B.Dji talqinicha, lider – ekstrovertlar o‘z faoliyatida hissiy kechinmalarni
yuqori aks ettirishlari mumkin. Hatto qiyin vaziyatni ham shu kechinmalar bilan
yengib o‘tishi mukin. Umuman olganda, bu holatda “jamoatchilik” kuchli
to‘xtatuvchi, tuzatuvchi, xatti-harakatlarni yo‘naltiruvchi omil ham hisoblanadi 2
.
Lider - i ntrovert rahbar o‘z qiyofasini boshqacha asosda shakllantiradi . Bunda
asosiy rol tanishtiruvchilarga o‘tadi. Introvert liderlar xolistik shaxslar sanaladi.
Ularda juda ko‘p ijobiy fazilatlar bor. Faqat ular o‘z vaqtida ulardan foydalana
olishmaydi va bu ulardagi orqada qolish holati bilan izohlanadi. Ekstrovert
rahbarlarning ijobiy qiyofasi so‘z bilan bilansa, introvert rahbarlarning ijobiy
qiyofasi o‘zini tutishi va axloq qoidalariga rioya etishi bilan belgilanadi.
Shuningdek, ularning nutqlari juda hayajonli emas, ammo og‘ir va mantiqiy
sanaladi. Introvert shaxslar imo-ishoralardan kamroq foydalanadilar.
1
Бодуан, Ж-П. Управление имиджем компании. Паблик Рилейшнз: предмет и мастерство – М.: Имидж-
Контакт. 2001. -76 с.
2
Джи Б. Имидж фирмы. Планирование. Формирование, продвижение. - СПб: Изд-во Питер, 2000. -69 с.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_28.png)
![Introvert rahbar obrazi - muammoli vaziyatlarni hal qilishda muvozanatli va
pragmatik yondashishadilar. Nafaqat kompaniya harakatining maqsadi, balki uni
strategik rejalari, unga erishish vositasi va vositalarini yuqori darajada tasavvur
qila oladilar. Introvert liderlar qarorlarni ham ishonch bilan qabul qilishi mumkin,
chunki bu jarayon faqat o‘zi bilan “uchrashuv” bilan cheklangan, hamkasblar bilan
keyingi maslahatlashuvlar faqat rasmiy xarakterga ega bo‘ladi. Faqat introvert
liderlar va ularga berilgan jamoaviy baho ishonchsiz bo‘ladi.
Demak, imidj fenomenini tushuntirishda shaxs tiplari sanalgan
“ekstroversiya” va “introversiya” tushunchalari tahlili ham ahamiyatli sanalar
ekan. Bu esa, o‘z-o‘zidan shaxsga xos bo‘lgan ko‘plab ijtimoiy-psixologik sifatlar
mazmunini yoritish zaruratini yuzaga keltiradi.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_29.png)
![II BOB. ZAMONAVIY SHAXS IMIDJINING PSIXOLOGIK
JIHATLARINI TADQIQ ETISH METODOLOGIYASI
2.1. Shaxs imidjini belgilovchi psixologik
profilning tahlili
Sir emaski, hozirgi rivojlangan barcha jamiyatda yoshlar asosiy o‘rinni
egallab turibdi. Shuningdek, iqtisodiyot va siyosatda, jamiyatning ijtimoiy va
ma’naviy sohalar islohotida fidokor yoshlar ham keng hissa qo‘moqda. Ushbu
yoshlar boshqa yosh guruhlaridan farqli ravishda o‘z hayotiy tajribasi, kasb
tanlashdagi ustunligi, jamoat ishlarida faolligi, yangi sharoitlarga tez moslasha
olishi, ilg‘or innovatsion usullardan keng foydalana olishi, ijtimoiy ongning
rivojlanganligi, shaxslararo munosabatlarda yetakchiligi, jismoniy va aqliy faolligi
bilan farqlanishi tabiiydir.
Bugungi kunda jamiyatning yangi iqtisodiy munosabatlarga o‘tishi
yoshlarning kasbiy tayyorgarligini tubdan o‘zgartirishga olib kelmoqda. Bu esa
yoshlarning kelajagi bilan bog‘liq ayrim masalalarni ustuvor ishlar sifatida amalga
oshirilishini yuzaga keltirdi. Misol uchun hozirda yoshlarni kasbga yo‘naltirishda
kasb-hunarga yo‘naltirish markazlari va boshqarmalar tomonidan qo‘llab-
quvvatlanayotganligi, zamonaviy korxona va firmalarning malaka talablari
bo‘yicha olib borayotgan shartnoma ishlari diqqatga sazovordir.
Bozor munosabatlariga o‘tish va iqtisodiyotni qayta qurish oqibatida yuzaga
kelgan inqiroz oqibatlari ushbu mexanizmning ayrim qismlarini yo‘q bo‘lishiga va
har bir elementni qayta tashkil qilishga olib keldi. Oxir-oqibat ushbu ishlarda
davlat tomonidan homiylikdan voz kechildi, endi yoshlarning o‘zi jamiyatda faol
bo‘lishi, o‘zini o‘zi boshqarishi, davlat ravnaqi uchun o‘z hissasini qo‘shishi oliy
burch sanaldi 1
.
Ammo, mehnat bozoridagi barcha kasb-hunarlar har doim ham yoshlar
uchun ma’qul emas. Hozirda yoshlar uchun kasb bu – ijtimoiy harakatlanishning
eng muhim kanali, moddiy farovonlik manbai va jamiyatda nufuzga ega
bo‘lishning yagona bo‘lib qolmoqda. Yoshlarning ayrim qismida da’vogarlik
1
Лазуткин В.П Профотбор Вооруженных Силах России // М.: Военные знания 11/ 1998.- 23 с.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_30.png)
![darajasi va ular qobiliyatining yuqori ko‘rsatkichlari o‘rtasida katta farq qayd
etilmoqda.
Tadqiqotchi V.Lazutkin fikricha, yoshlarda da’vogarlik darajasini
shakllantirish muvaffaqiyat yoki qobiliyatlar bilan emas, balki, jamiyatdagi eng
muhim kasblar to‘g‘risida erta tasavvurlarni uyg‘otish, kabs imidji to‘g‘risida
ko‘proq ma’lumot berish bilan bog‘liq sanaladi. Ana shundagina o‘zini-o‘zi
hurmat qilish mexanizmi yuqori insonda o‘z-o‘zini anglash, da’vogarlik va kelajak
yutuqlariga nisbatan yuqori sezgirlik mavjud bo‘ladi.
Shaxs va uning imidji borasidagi turli nazariy tadqiqotlar oxir-oqibat “ijobiy
imidj” tushunchasining paydo bo‘lishiga zamin yaratdi. Qolaversa, bu borada xorij
psixologiyasi va imidjeologiya sohalarida ko‘plab ilmiy monografiyalar, ilmiy
ommabop nashrlar chop etildi. Ammo, psixolog olimlar tadqiqotlari ancha qiziqarli
va bahbop kechgan. Chunki imidj tushunchasining butun bir ijtimoiy - psixologik va
umumpsixologik fenomenologiyasi tadqiqotlar mazmunida aks eta bordi. Har bir
keltirilgan fikr-mulohazalar boshqa fan tadqiqotchilari e’tiboridan chetda qolmadi.
J.Servan-Sichreyber eng muvaffaqiyatli biznes rahbarlarining imidjini tahlil
qilib, imidj fenomenologiyasida aks etgan shaxga xos ko‘plab sifatlarni aniqladi.
Uning fikriga ko‘ra ijobiy imidj:
1. Muloqotchanlik;
2. O‘zgartirishga moyillik;
3. Qattiq qo‘llik;
4. O‘ziga bo‘lgan kuchli hurmat;
5. Saxovatlilik va hokazo 1
.
Demak, yuqoridagi besh muhim sifat ijobiy imidjni tushuntiruvchi
psixologik mezon bo‘lib xizmat qiladi va ishdagi muvaffaqqiyatlarning garovi
sanaladi.
B.Uorren ishlarida rahbar shaxslarga xos ijobiy qiyofa omillari va uning
emotsional kechinmalar hamda iroda sifatlari bilan bog‘liq jihatlarni ko‘rish
mumkin. Uning fikricha, rahbarga xos ijobiy qiyofa o‘zida:
1
Г. Поцепцов Имиджеология. – М.:Ваклер, 2000. - 266 с.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_31.png)
![1. Strategiklikni;
2. Boshqalarga ilhom berishga qodirlikni;
3. Qo‘l ostidagilarga kishilarga yordam berishga qodirlikni;
4. Ochiq chehralilik, istaralilikni;
5. Bashoratlilikni;
6. O‘zini o‘zi boshqarishdagi yuqorililikni;
7. Har bir narsaga sezgirlikni;
8. Qat’iylikka intiluvchanlikni;
9. Kreativlikka moyillikni va hokazolarni qamrab oladi 1
.
Yuqorida e’tirof etilgan ijobiy imidjning belgilovchi muloqotchanlik,
strategiklik, qo‘l ostidagilarga kishilarga yordam berishga qodirlik va kreativlik
kabi sifatlarni harbiy bo‘linmalarga rahbarlik qilayotgan komandir va
boshliqlarning xizmat faoliyatlari uchun ahamiyatli hisoblanadi.
A.Panasyuk mulohazasiga ko‘ra, tasvir bu – insonning ko‘p qirrali faoliyati
bo‘lib, unda so‘z eng muhim psixologik omildir. Shu asosda u o‘zining shaxs
ijobiy qiyofasiga oid psixologik tasnifini yaratadi. Muallif fikricha, tasvirni
shakllantirishga bo‘lgan yondashuvlardan kelib chiqqan holda, har bir psixolog
turli kasb egasining ya’ni ijobiy “qahramon”ning psixologik portretini yaratishi
mumkin. Ijobiy tasvir sifatlari:
1. O‘zini tuta olishda;
2. Tabiiylikda;
3. Tolerantlilikda
4. Aqllikda;
5. Mas’ullikda;
6. Empatiyaga qobiliyatlilikda;
7. O‘z muloqotiga egalikda;
8. Hurmatlilikda;
9. O‘z-o‘ziga baho berishda;
10. Do‘stonalikda 2
.
1
А.С. Ковальчук Основы имиджеологии и делового общения.– Ростов - на - Дону. – Феникс, 2004. - 89 с.
2
Панасюк А.Ю. Вам нужен имиджмейкер? Или о том, как создать свой имидж. –М.: Дело, 2001. - 109 с.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_32.png)
![Yuqoridagi psixologik portretga xos sifatlar mazmunidan kelib chiqib, ushbu
sifatlar shaxsning ijobiy imidjini tavsiflash mumkin. Ular quyidagicha:
1. Professionallik;
2. Axloqiy va ma’naviy yetuklik;
3. Hissiy irodalilik;
4. Shaxsiy yo‘nalganlik;
5. Fidoiylik va hokazo.
Demak, shaxs faoliyati nafaqat ijtimoiy-psixologik omillarga balki, ijtimoiy-
iqtisodiy jihatdan ham ko‘plab sabablarga bog‘liq faoliyat sanaladi. Uning birgina
psixologik jihatini o‘rganish, shaxsning bir butun psixologik loyihasini tadqiq etish
ham sanaladi.
2.2. Zamonaviy shaxs imidjini belgilashning
psixodiagnostik imkoniyatlari
Zamonaviy psixodiagnostik usullar orqali, zamonaviy shaxs imidjini
belgilash ishlari, o‘ziga xos tadqiqot jarayoni sanalib, bu borada xorijda va
mahalliy psixologik tadqiqotlarda talaygina ishlar amalga oshirilgan.
Ushbu tajribalar orqali biz bitiruv malakaviy ishimizning psixodiagnostik
qismini takomillashtirishga harakat qildik. Bir qarashda ko‘plab tadqiqotlarda
shaxs imidji masalasi o‘rganilganga o‘xshaydi, ammo qayd etilgan izlanishning
maqsadi boshqa jihatlarga qaratilganligini ko‘rish mumkin. Shunga qaramasdan
mahalliy psixologik tadqiqotlarda shaxs imidjini o‘rganishga oid o‘ziga xos
yondoshuvlar mavjud deb aytsak, mubolag‘a bo‘lmaydi. Bitiruv malakaviy
ishimizning tadqiqot usullaridan kelib chiqib, empirik tadqiqotimizni amalga
oshirish bosqichlariga alohida e’tibor qaratdik.
Psixodiagnostik qoidalardan kelib chiqib aytganda, har qanday tajribani qay
tarzda tashkil etish, unda qaysi psixodiagnostik mezonlar mavjud kabi savollarga
javob topish har bir izlanuvchining asosiy burchlaridan biridir. Shu bosqichlar qay
jihatda tashkil etilishini ko‘rib chiqamiz. Ular quyidagicha:](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_33.png)
![1. Bosqich – muammoli vaziyatni aniqlash ya’ni tadqiqot mavzusini tanlash
va uning dolzarbligini asoslash;
2. Bosqich – tanlangan tadqiqot mavzusiga doir ilmiy adabiyotlar tahlilini
amalga oshirish;
3. Tadqiqot maqsadi va vazifalarini ilgari surish, shuningdek, mavzu
bo‘yicha masalalarning ahvolini tahlil qilish;
4. Tushunchalar operatsionalizatsiyasi – mavzudagi tushunchalar aynan
nimani ifodalanishini aniqlash;
5. Farazni ilgari surish;
6. Tadqiqot loyihasini ishlab chiqish;
Tadqiqot metodlarini tanlash, tanlanmani asoslash, metodika darajasidagi
instrumentlarni ishlab chiqish, dastlabki tadqiqotni o‘tkazish, ma’lumotlarni
yig‘ish va olingan natijalarni matematik qayta ishlash va hokazo. Bunda natijalar
interpritatsiyasi ya’ni olingan natijalarni qayta ishlash, umumlashtirish va tadqiqot
natijalari bo‘yicha sharhlar yozish bosqichi ham asosiy vazifalardan biridir.
Yuqoridagilarni hisobga olib, malakaviy ishimizni tashkil etishda avvalo,
muammoning yuqoridagi barcha xususiyatlarini e’tiborga olgan holda, mavzuga
mos tadqiqot ob’ektini tanlab oldik. Ya’ni, Sharof Rashidov nomidagi SamDUning
4-kurs talabalari tashkil etadi. Empirik tadqiqotimizni o‘tkazishda 4 bosqichga
tayandik. Quyida ular haqida batafsilroq to‘xtalib o‘tamiz.
Birinchi bosqich – tayyorgarlik bosqichi sanaladi. Bunda tadqiqotning
nazariy materiallari to‘planib olindi va boshqaruv kompetentligiga doir
yondashuvlar tanlab olindi hamda nazariy va metodologik jihatlarni yoritish uchun
ma’lumotlar tizimlashtirildi. Tayyorgarlik bosqichida tekshiruvchi sinaluvchilar
bilan tegishli aloqalar o‘rnatildi. Bu aloqalar esa, tadqiqotchida shaxs imidjini
ta’minlovchi psixologik jihatlar haqidagi farazlarni vujudga keltirishiga yordam
beradi. Tadqiqotimiz zamonaviy shaxs imidjining psixologik jihatlarini miqdor
jihatdan emas, balki sifat jihatdan qay darajada ekanligini aniqlashni maqsad etgan.
Ikkinchi bosqich – empirik bosqich hisoblanadi va tadqiqotimiz uchun
tanlab olingan metodikalarni o‘tkazish jarayoni amalga oshadi.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_34.png)
![Uchinchi bosqich –tadqiqotdan olingan natijalarning interpritatsiyasi amalga
oshirildi va natijalar umumlashtirildi va qayta ishlandi.
To‘rtinchi bosqich – olingan natijalarni izohlash va psixologik
qonuniyatlarga asoslangan holda talqin etish. Oxir - oqibat qo‘yilgan farazning
to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligini isbotlash va aniqlash ko‘zda tutildi.
Tadqiqotlarda psixologiyaning obektiv metodlaridan keng tarzda
foydalanish, psixometrik talablarga javob beradigan yuqori imkoniyatli
metodikalarni qo‘llash hozirgi zamonaviy tadqiqotlarni yuksak darajada
o‘tkazilishiga imkoniyat yaratib beradi. Yuqoridagi xususiyatlarni inobatga olgan
holda zamonaviy shaxs imidjining psixologik jihatlarini tadqiq etuvchi eng ilg‘or,
metodikadan foydalanildi. Ya’ni, R.B.Kettell tomonidan ishlab chiqilgan “Shaxsni
16 omil yordamida o‘rganish” so‘rovnomasidan foydalanilgan.
Quyida bitiruv malakaviy ishimizning tadqiqot usuli sanalgan va tanlab
olingan shaxs so‘rovnomasi to‘g‘risida qisqacha to‘xtalib o‘tamiz.
R.B.Kettellning «Shaxsni 16 omil yordamida
o‘rganish so‘rovnomasi»
Yo‘riqnoma: Qo‘lingizda sizning qarash va qiziqishlaringizni aniqlovchi
savollar turibdi. Har bir savolga javob bera turib, javoblar blankasining mos
keluvchi katakchasiga berilgan 3ta javobdan: “a” (ha), “?” (bilmayman), “b”
(yo‘q) birini ko‘rsating. Javob uchun vaqt sarflamang, miyangizga kelgan birinchi
tabiiy javobni belgilang.
Haqqoniy va aniq javob bering. Bunda “to‘g‘ri” yoki “noto‘g‘ri” javoblar
yo‘qligini, har bir odam o‘zining shaxsiy fikriga ega ekanligini esda tuting.
So‘rovnoma faktorlari (omillari tahlili)
1. Muloqotga moyillik.
Ballar yig‘indisi: 1, 11, 21, 31, 41, 51, 61, 71, 81, 91
1-3 ball- moslashuvchan emassiz, atrofingizdagi hodisalarga sovuqqonlik va
loqaydlik bilan qaraysiz, odamovisiz, odamlarga nisbatan qog‘ozlar bilan
qiziqibroq ishlaysiz, yolg‘izlikda ishlashni yoqtirasiz, kompromissiv qarashlar,](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_35.png)
![nuqtai nazarlar, hukmlardan qochasiz Bunday shaxslar muloqotga moyillik
sezmaydi va o‘z faoliyatida avtoritar uslubida ish tutadi.
4-7 ball. Bunday shaxslar boshqalar bilan hamkorlik qilishga tayyor, diqqat
e’tiborli, qattiq g‘azablanish yoki xursand bo‘lish holatlariga (ichki hayajonlanish,
ehtiros) tushmaydilar, hulqini boshqara olish qobiliyatiga ega, rahmdil va samimiy,
lekin talabchandir.
8-10 ball (7.5 ball) –Sizdagi muloqotga moyillik yuqori darajada. Siz
hislaringizin yorqinligi bilan harakterlanasiz. Tez qaror qabul qilasiz, kun
mobaynida kayfiyatingiz tez o‘zgarib turadi. Siz odamlarga diqqat etiborlisiz,
rahmdilsiz, jonkuyarsiz. Shuningdek, yumshoq tabiatlisiz, bu xususiyatingizdan
hammadan ham o‘zingiz jabrlanasiz. Yana istaqlaringiz va intilishlaringiz
o‘rtasidagi qarama-qarshilikni keskinlashib ketishidan ehtiyot bo‘lishingiz kerak.
Shu bilan birga, muvaffaqiyatga bo‘lgan intilishingizni susaytirmang, shuningdek,
jamoat ishlarida faol qatnashishni davom ettiring, chunki odamlar sizga to‘la
ishonishadi.
2. Hissiy barqarorlik-beqarorlik.
Ballar yig‘indisi: 2, 12, 22, 32, 42, 52, 62, 72, 82, 92
1-3 ball (3.5 ball). Bunday kishilarning asablari charchagan, injiq,
charchagan, tez hayajonlanadi, o‘z sog‘ligi haqida qayg‘uradi., kuydi-pishdi,
qiziqishlari o‘zgaruvchan va beqaror. Holatlarni boshdan kechirishda chidamsiz
bo‘lib, bu uning faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, natijada “Men”ini zaifligini
namoyon qiladi. Siz uchun maktabda ishlash qiyin, lekin kim bilan
ishlayotganingizni o‘ylab ko‘ring.
5-6 ball (4, 4,5. 6, 7 ball) Umuman olganda siz o‘z hislaringizni va
kayfiyatingizni boshqara olasiz. Agar sizni “ Men” ingizin “kuchli yoki zaifligi”
haqida fikr bildirish kerak bo‘lsa, u holda sizning “Men” ingizni kuchi yuqoriroq
bo‘lib, “Men” konsepsiyasini ijobiy bo‘lshiga olib keladi. Siz pedagogik faoliyatda
ma’lum darajada muvaffaqiyat bilan ishlashingiz mumkin. Agarda sizda, hissiy
barqarorlik yanada yuqori darajada bo‘lsa, maqsadga muvofiq bo‘lur edi.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_36.png)
![8-10 ball (7,5 ball). Bu saranjomlik, kuchli iroda, xotirjamlik. Bunday
shaxslar asabiylashishdan ozodlar, qiziqishlari barqaror, hayotga real qaraydilar,
qat’iylar. Sizdagi o‘z holatingizni tartibga keltira olish qobiliyatingiz, ba’zi salbiy
psixologik xususiyatlaringizga qaramay, faoliyatingizni muvaffaqiyatli bo‘lishiga
yordam beradi.
3.Hukmronlikka intilish-tobe’lik.
Ballar yig‘indisi: 3, 13, 23, 33, 43, 53, 63, 73, 83, 93.
1-3 ball (3,5ball). Siz odatda atrofingizdagi odamlarning xohish va
istaqlariga yon berasiz; itoatkor va moslashuvchansiz (bu odamning tendensiyasi
o‘zgalar ta’sirida hulqini o‘zgartirish). Ko‘proq siz tobe’siz, ochiq ko‘ngilsiz, sizga
qo‘yilayotgan va bajarilishi zarur bo‘lgan va talablarning to‘g‘ri bajarilayotganini
havotirlanib, zo‘r etibor berib tekshirib borasiz. O‘zini nuqtai nazarini himoya qila
bilmaslik, o‘ziga va o‘zini imkoniyatiga yetarli ishonmaslik ko‘proq ish jarayoniga
salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
5-6 ball (4,5 ball). Sizni atrofingizdagi odamlar ta’siriga to‘la beriladi deb
aytib bo‘lmaydi. Ko‘proq sizni tutgan yo‘lingiz “Men konsepsiyasi” ni ijobiy
namoyon bo‘lishini talab qiladigan kasbingiz ta’siri bilan. Shu bilan bir vaqtda
atrofdagilar talabini ham hisobga olasiz. Mustaqilligingizni belgilovchi
huquqingizni himoya qilishda siz agressiv emassiz, shu bilan birga sizda juda
yuqori turuvchi shaxslar oldida quldek bo‘lishni ham xohlamaydi.
8-10 ball. Siz da’vogar odamsiz, o‘zingizga ishonasiz, fikrlashingiz
mustaqil, qattiqqo‘lsiz, o‘z qonunlaringizni o‘rnatasiz, har doim o‘z holingizcha
ish tutasiz. Deyarli har doim ustunlikni yaxshi ko‘rasiz. Obro‘lisiz, lekin odatda
rahbarlarga bo‘ysunmaysiz. Humronlikka intlish yuqori darajada bo‘lgan shaxslar
odatda, dadil, faol va g‘ayratli bo‘ladilar. Boshqa shaxslarga qaraganda bunday
shaxslar janjalkash bo‘lib, agressiv holatlarni ko‘proq boshdan kechiradilarki, bu
o‘z navbatida ularning sog‘ligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bunday shaxs o‘z
obro‘sini doim saqlab qolsada, bu holat oxir oqibatda undagi “Men-
konsepsiyasi”ning pasayishiga olib keladi.
4. Ijtimoiy yetuklik, onglilik.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_37.png)
![(Yuqori darajadagi vijdoniylik-vijdonsizlik, ongsizlik). Ballar yig‘indisi: 4,
14, 24, 34, 44, 54, 64, 74, 84, 94.
1-3 ball (3,5 ball) –Vaqtdan foydalanib vaziyatdan foyda izlaysiz.
Qoidalardan o‘zingizni olib qochasiz. Jamoat topshiriqlarini bajarish uchun kup
kuch sarflamaysiz, tez-tez o‘zingizni jamoaga qarshi qo‘yasiz va ko‘pincha undagi
janjallarning boshlovchisi bo‘lib qolasiz. Umuman olganda, sizga o‘zingiz
haqingizda yuqori fikrlar halal bermaydi, aksincha, Ehtimol, siz o‘zingizni “Men”
ingizni faol himoya qilsangiz kerak. Onglilikni ko‘rsatish ustida ishlash kerak.
5-6 ball (4; 4,5;6,5;7). Afsuski, siz hayotga va ishga yengil qarash,
javobgarlikni his qilmaslik, tejamsizlik kabi hislatlardan to‘la ozod emassiz.
Ammo, bunday holat “Men-konsepsiyasi” ni salbiy ekanligini ko‘rsatmaydi, balki
o‘z hulqini boshqara olish va qa’tiylikni yetarli emasligining oqibati bo‘lib
hisoblanadi. Har qalay, siz umuminsoniy qadr-qimmatlarni tan olishga va ahloq
qoidalariga rioya qilishga intiluvchi shaxs sifatida mavqega egasiz.
8-10 ball (7,5 ball) – Siz vijdonlisiz, sizga ishonsa bo‘ladi, burchingizni his
qilasiz, o‘zingizga talabchansiz, javobgarlikni his qilasiz, qat’iysiz, rejalar bilan
to‘lib-toshasiz, vaqtingizni bekorga o‘tkazmaysiz, quvnoq odamlar davrasida
vijdonan ishlashni ma’qul ko‘rasiz. Shuning uchun boshqalar sizga ishonishadi,
vijdonli bo‘lganingiz uchun hurmat qilishadi, lekin oldingizda biroz hadiksirab
turishadi.
5. Ijtimoiy mardlik (dadillik-tortinchoqlik).
Ballar yig‘indisi: 5, 15, 25, 35, 45, 55, 65, 75, 85, 95.
1-3ball (3,5). Siz tortinchoqsiz, uyatchansiz, o‘zingizga
ishonmaysiz;,qo‘rqoqsiz, doim o‘zingizni chetga olasiz, odatda o‘zingizdan
ko‘nglingiz to‘lmaydi, sizdagi nerv sistemasi ta’siriga o‘ta beriluvchan bo‘lib, har
qanday xavf-xatarga kuchli reaksiya qilasiz. Odamlar bilan birgalikda ish qilishni
yoqtirmaysiz, sekin qiynalib gapirasiz. Ijtimoiy dadillik ko‘rsatkichi past
odamlarning “Men-konsepsiyasi” ko‘pincha, salbiy bo‘lib uning ishiga va ijtimoiy
mavqeiga salbiy ta’sir etadi..](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_38.png)
![5-6 ball (4; 4,5; 6,5;7 ball) –Sizni ijtimoiy dadillik bo‘yicha ko‘rsatkichingiz
pedagogik faoliyat uchun eng maqbul ko‘rsatkich. Siz yetarli darajada botirsiz,
odamlar bilan aloqaga erkin kira olasiz, muomaladagi qiyinchiliklarni yenga
olasiz, kutilmagan holatlarga tushib qolganingizda o‘zingizni yo‘qotmaysiz.
8-10 ball (7,5 ball). Siz to‘la erkinsiz, ijtimoiy botirsiz, ehtiyotkor emassiz,
yangi narsalarni tekshirib ko‘rishni yaxshi ko‘rasiz. Shuningdek, “teringizning
qalinligi” detallar bilan ehtiyotsizlik bilan muomalada bo‘lishingizda, xavfli
belgilarni e’tirof etishda, zo‘riqish vaziyatini yengil boshdan kechirishda muhim
rol o‘ynaydi. Uddaburonsiz, shu bilan birga o‘z faoliyatingizda xavf-xatardan
qo‘rqmaslik holatini oqlamaydi.
6. Ishonuvchanlik – shubhalanish.
Ballar yig‘indisi: 6, 16, 26, 36, 46, 56, 66, 76, 86, 96.
1–3 ball (3,5 ball) – Siz ishonuvchansiz, bu xususiyatingizdan atrofdagilar
foydalanishadi. Rashk yoki ko‘ra olmaslikdan butunlay ozodsiz. Quvnoqsiz,
raqobatga intilmaysiz, boshqalar haqida qayg‘urasiz, guruhlarda yaxshi ishlaysiz.
Sizning bu xususiyatingiz hamkasblaringizga ma’qul keladi. O‘ylab ko‘ring
va o‘zingiz xulosa qiling.
5–6 ball (4; 4,5; 6,5; 7 ball) – Siz aqlingizga asoslanib ishonasiz, bu
faoliyatingizni samarali bo‘lishiga olib keladi.
8–10 ball (7,5 ball) – Siz shubhalanuvchansiz, deyarli har doim alohida
fikringiz bo‘ladi, sizni aldab bo‘lmaydi, siz ishonuvchan emassiz, ikkilanasiz,
harakatlaringizda ehtiyotkorsiz, ko‘proq ichki kechinmalarga berilasiz. O‘zini
“Men”ini va “Men–konsepsiyasi”ni bunday agressiv shaqlda himoya qiladigan
shaxs “Meni muvaffaqiyatlarimga yetarli e’tibor berishmaydi va yetarli
baholashmaydi”, deb hisoblaydi. Shuni bilingki, qanchalik kasbiy qobiliyatlaringiz
shaqllangan bo‘lsa, shunchalik shubhalanish kam bo‘ladi.
7. O‘ziga ishonch – ishonma-slik.
Ballar yig‘indisi: 7, 17, 27, 37, 47, 57, 67, 77, 87, 97.
1–2 ball (3,5 ball) – Qat’iy o‘zingizga ishonasiz, sizni “o‘zdan” chiqish
holatiga olib kelish qiyin. Siz atrofdagilar va hamkasblaringiz ta’siriga](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_39.png)
![berilmaysiz, oqibatda ularga yoqmaysiz. Haddan tashqari o‘ziga ishonish va
ta’sirga berilmaslik, sizning faoliyatingiz uchun maqsadga muvofiq emas.
5–ball (4; 4,5; 6,5; 7 ball)– Sizni o‘zingizga bo‘lgan ishonch darajangiz o‘z
muvaffaqiyatsizliklaringizni boshqarish imkoniyatini, bo‘layotgan voqealarni
to‘g‘ri baholash va ularga munosib javobni bera olishni, o‘z imkoniyatlarga
ishonchni yuzaga keltiradi. Sizda o‘zini kamsitishga moyillik bo‘lmasada, lekin bir
muncha yuqori darajadagi tez xafa bo‘lish, ta’sirchanlik bor. O‘zingizga bo‘lgan
ishonchni mustahkamlashga harakat qiling. Kasbiy sifatlaringizni
takomillashtirishga alohida e’tibor bering.
8–10 ball (7, 5 ball )– Sizda ortiqcha vahima, ta’sirga tez berilish mavjud.
Siz deyarli har doim bezovtasiz, sizda oldindan nohush fikrlar va xislar vujudga
keladi, o‘z imkoniyatlaringizni yetarli baholaysiz. Jamoatchilik orasida o‘zingizga
ishonmaslikni xis qilasiz, o‘zingizni haddan tashqari jiddiy, kamgap tutasiz. O‘z
kuchlaringizga ishonchni rivojlantiring. Hayotda va ishda o‘zingizni aybdor deb
xis qilishga moyillik, o‘zini to‘g‘ri baholashni va umuman obro‘yingizning
pasayishiga olib keladi.
8. Mustaqillik – tobe’lik.
Ballar yig‘indisi: 8, 18, 28, 38, 48, 58, 68, 78, 88, 98.
1–3 ball (3, 5 ball)– Siz guruhga tobesiz, mustaqil emassiz, doimiy
suyanchiqqa, qo‘llab-quvvatlashlarga muhtojsiz. Faoliyatda (umuman hayotda)
sizga tashabbuskorlik, shaxsiy fe’l-atvor yo‘nalishini tanlashda dadillik
yetishmaydi.
5–6 ball (4; 4,5; 6,5; 7 ball)– Siz hamma narsani o‘zingiz qilishni ma’qul
ko‘rsangiz ham, atrofingizdagilar tavsiyasi va takliflarini ham rad etmaysiz. Siz
mustaqil bo‘lishni ham, atrofdagilarga tayanishni ham, ularni qo‘llab-
quvvatlashlarini ham hohlaysiz. Ushbu mustaqillik faoliyatingizning samarali
bo‘lishini ta’minlaydi.
8–10 ball (7,5 ball)–O‘zingizdan ko‘nglingiz to‘q, shaxsiy qarorlaringizni
tavsiya qilasiz, lidersiz, uddaburonsiz. O‘z yo‘lingizni tutishga moyilsiz, mustaqil
harakat qilasiz. Odamlar fikri bilan hisoblashmaysiz. Sizni “odamlarni](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_40.png)
![yoqtirmaydi”, deb bo‘lmaydi, siz faqat ularning maslahatiga, qo‘llab-quvvatlashiga
muhtoj emassiz. O‘zgalar fikrini hisobga olmasligingiz ko‘pincha jamoadagi
obro‘yingizga salbiy ta’sir o‘tkazadi. Ba’zi hollarda boshqalar fikriga ham quloq
solish kerak.
9. O‘zini o‘zi nazorat qilish.
Ballar yig‘indisi: 9, 19, 29, 39, 49, 59, 69, 79, 89, 99.
1–3 ball (3,5 ball)–Sizdagi iroda zaif bo‘lib, o‘zingizni nazorat qilish ham
yetarli emas. Ko‘pincha bir tekisda harakat qilmaysiz, o‘z vaqtingizni va ishingizni
tartibli tashkil qilishni bilmaysiz. Sizda intizomsizlik tez-tez uchrab turadi, faqat
o‘z fikrlaringiz bilan hisoblashasiz. Shu bilan birga siz o‘zingizni hayot va uning
talablariga to‘la moslashganman deb hisoblaysiz.
5–6 ball (4; 4,5; 6,5; 7 ball)–Umuman olganda, ijtimoiy va ahloq
normalarini bajarishda siz qat’iysiz. Ko‘pchilik holatlarda tartibli va rejali harakat
qilasiz. Lekin har doim ham qiyinchiliklarni yengib, boshlagan ishni oxirigacha
yetkazavermaysi. Siz o‘z faoliyatingizni samarali tashkil qila olsangizda, har qalay
o‘zingizni nazorat qilishingizga ko‘proq e’tibor berganingiz ma’qul.
8–10 ball (7, 5 ball )–Sizda o‘zini nazorat qilish yuqori darajada bo‘lib, sizni
uyushganligingiz, ijtimoiy aniqligingiz, e’tiborligingizdan dalolat beradi.
O‘zingizni hurmat qilish bilan birga o‘z obro‘yingiz haqida doim g‘amxo‘rlik
qilasiz. Sinchkovsiz, ba’zan qaysarlikka moyilsiz. Sizda bu xususiyatlar “Men–
konsepsiyasi” ni kuchli nazorat qilishini natijasidir.
10. Qo‘zg‘aluvchanlik, zo‘riqish-bo‘shashish
Ballar yig‘indisi: 10, 10, 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90, 100.
1–3 ball (3, 5 ball)– Siz bo‘shashgansiz, murakkab maqsadlardan o‘zingizni
olib qochasiz. Ba’zi bir vaziyatlarda haddan tashqari o‘zidan qoniqish
dangasalikka olib keladi. Kamroq xatolarga yo‘l qo‘yish uchun kichik maqsadlarni
qo‘yasiz. Muvaffaqiyatga ham, muvaffaqiyatsizlikka ham loqayd va xotirjam
qaraysiz. Agar sizda o‘zgarishga, muvaffaqiyatga erishishga intilish bo‘lmasa,
“Men” ingizni kuchi zaif bo‘lsa, “Men – konsepsiyasi” salbiy bo‘lsa, faoliyatingiz
samarasi ko‘rinmaydi.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_41.png)
![5–6 ball (4; 4,5; 6,5; 7 ball)–Ehtiyojlaringiz miqdori ko‘pligi tufayli sizda bir
muncha zo‘riqish bor, harakteringiz notinch, asabiy ruhiy olamingiz
qo‘zg‘aluvchan. Murakkab maqsadlardan o‘zini olib qochish va zo‘riqish birinchi
navbatda kasbiy faoliyat natijasi bo‘lib, bunga o‘z navbatida, temperament
tiplarining o‘ziiga xos xususiyatlari ma’lum darajada o‘z ta’sirini o‘tkazadi. Shu
bilan birga qo‘zg‘alish va zo‘riqishni namoyon bo‘lgan darajasi sizda “tolerantlik”
shaqllanganligini ko‘rsatadi.
8–10 ball (7,5 ball )–Siz haddan tashqari zo‘riqqansiz, me’yordan ortiq
faolsiz, sabr-toqatingiz yo‘q. Siz uchun hissiy barqarorlik harakterli bo‘lib, past
kayfiyat va qo‘zg‘aluvchanlik ustunlik qiladi. Siz ko‘pincha o‘zingizni toliqqan his
qilasiz.
2.3. Zamonaviy shaxs imidjining o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlash va
tadqiqot natijalari tahlili
Ushbu paragrafda tavsiflangan malakaviy ishimizning asosiy natijalari
“Zamonaviy shaxs imidji” tushunchasini psixologik tadqiq etish, uning tarkibiy
qismlari, mexanizmlari va uni xarakterlovchi psixologik omillar tizimi o‘rnini
tahlil etishdan iboratdir. Zamonaviy shaxs imidjining psixologik jihatlari va undagi
shaxslilik xususiyatlarini empirik tahlil natijalari keltiriladi.
R.Kettellning “Kattalar shaxsini o‘rganish so‘rovnomasi” (A-variant) dan
olingan natijalarni taqdim etmoqchimiz. Quyidagi jadvalda 4-kurs talabalaridan
olingan umumiy o‘rtacha ko‘rsatkichlar qayd etilgan
(1-jadval).
1-jadval](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_42.png)
![Ko‘p omilli kattalar shaxsini o‘rganish so‘rovnomasining
statistik ko‘rsatkichlari (talabalar misolida)
shkalalar M
(n=40) Standart
og‘ish
( n=40)
s h izotimiya (yopiq)-affektotimiya (ochiq) 5,98 1,45
kuchsiz-kuchli intellekt 5,28 0 ,81
men zaif-men kuchli 4,03 1,64
bo‘ysunish-hukmronlik 4,45 1,39
desurgensiya (tortinchoq)-surgensiya (dadil) 3,65 1,64
quyi-yuqori men 4,15 1,27
trektiya (mas’uliyatli)-parmiya (mas’uliyatsiz) 6,00 1,13
xarriya (qat’iyatsiz)-premsiya (qat’iyatli) 7,13 1,78
alaksiya (shubhalanish)-protensiya (ishonish) 6,28 1,61
prakserniya (amaliy)-autiya (hayolchan) 6,35 1,68
soddalik-ziyraklilik 2,95 1,30
gipertimiya (xotirjam)-xavotirli (gipotimiya) 7,00 1,67
qotib qolgan (konservatizm)-egiluvchan (radikalizm) 6,95 1,64
to’belik-mustaqillik 5,20 1,34
o‘zini kuchsiz-kuchli nazorat qilish 6,15 1,42
bo‘shashish-zo‘riqish 6,95 1,03
Zamonaviy shaxs imidjining psixologik xususiyatlaridan olingan natijalar,
shaxsning ko‘p omilli xususiyatlariga bo‘lgan munosabati bo‘yicha
ko‘rsatkichlaridan quyidagicha natijalar aniqlangan.
Talabalarning ko‘p omilli shaxs so‘rovnomasi bo‘yicha birinchi faktorda
umumiy o‘rtacha ko‘rsatkichlari ochiqlik omiliga 5,98 nisbatda birlashgan.
Talabalarda shaxslar bilan muloqotda hamkorlikda ishlashda oson moslashadigan,
insonlar o‘rtasidagi noxush vaziyatlarni oldini olishda, yaxshi xulqli, qulaylikka
moyil, vaziyatlarga yengil moslashuvchanligi shakllanganligidan dalolat beradi.
Yopiqlik omilida esa, ma’lum bir holatlarda yopiq shaxs sifatida, har bir narsaga
shubha bilan qaraydigan, insonlar bilan munosabatga kirisha olishda tanqidiylik
kuchli ekanligidan, befarq va odamlarni baholashda ehtiyotkorlik bilan harakat
qiladigan shaxslarni o‘z ichiga olgan.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_43.png)
![Kuchsiz va kuchli intellekt shkalasi bo‘yicha ofitserlar tarkibining me’yor
ko‘rsatkichlari kuchli intellektning boshlanishi 5,28 bilan namoyon bo‘ldi. Kuchli
intellekt xususiyatining aks etishi muayyan tafakkurdagi qonuniyatlarning
rivojlanganligi, mavhum vaziyatlarni baholashda qulay yo‘lni topa olishi, tafakkur
darajasining yuqori ekanligi va aqliy intellektual faoliyatlar shakllanganligining
borligi bilan ajralib turadi. Ushbu faktorning past darajada rivojlanganligi bir
qancha omillarga bog‘liq sanaladi. Kuchsiz intellektning namoyon bo‘lishi
shaxslardagi egallagan bilim va ko‘nikmalarga bevosita aloqador bo‘lishi
natijalardan ko‘rinishi mumkin.
Uchinchi omil bo‘yicha talabalarning statistik me’yor ko‘rsatkichlari “men”
zaifligi 4,03 bilan xarakterlandi. Bu faktor hissiy jihatdan beqaror, ma’lum bir
hislar ta’sirida tez o‘zgaruvchan, umidsizlikka tez-tez tushib turadigan, tezda
bezovtalik holatining namoyon bo‘lishi va muammoli vaziyatlarda tortishuvlarga
bormasligi bilan farqlanadi.
Keyingi faktor bo‘ysunish-hukmronlik omili bo‘yicha olingan ko‘rsatkichlar
bo‘yicha talabalarda bo‘ysunishga intilish faktori
4,45 darajada bir ozgina farq bilan namoyon bo‘ldi. Bu ularda hukmronlikka
nisbatan tajovuzkorlik mavjud emasligi bilan, shuningdek, boshqalar ustidan
nazoratni qo‘lga olishda birmuncha qiyinchiliklarga duch keladigan, o‘zining xatti-
harakatlarini doimo bir holatda yuzaga chiqarishi bilan farqlanib turadi.
Keyingi faktor bo‘yicha talabalardagi statistik ko‘rsatkich me’zonlari
tortinchoqlikni 3,65 qiymat bilan tashkil etgan. Tortinchoqlik faktorida shaxslar
muloqotdosh sherigini tanlashda ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lishi,
murakkab vaziyatlarni tushunishga qiynaladigan va ichki kechinmalarda
qiyinchiliklarni yuzaga kelishi bilan alohida xarakterlanishi mumkin. Dadillik
darajasidagi shaxslar esa, tezkor harakatlarni amalga oshiradigan, guruhiy
holatlarda hissiy va emotsionallikning samimiy kechishi yuqoriligi bilan ajralib
turadigan shaxslar hisoblanishadi.
Quyi men-yuqori men omili bo‘yicha olingan natijalar talabalarda quyi men
4,15 bilan kuzatilgan. Quyi men ko‘rsatkichi, noxush vaziyatlarga beqaror](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_44.png)
![munosabatda bo‘lish, turli hil sharoitlarda belgilangan topshiriqlarni bajarishga
mas’uliyatning sustligi, axloq va ijtimoiy me’yorlarga nisbatan moslashuvchanlik
darajasi etishmaslikni keltirib chiqarishi mumkin. Yuqori men esa, axloqiy
jihatdan intizomli, muvozanatlashgan, vazifalarni bajarishda jiddiy yondashadigan
talabchan shaxslardir. Shu bilan bir qatorda, umumiy qabul qilingan me’yorlarga
rioya qiladigan insonlarni tashkil etgan.
Navbatdagi faktor mas’uliyatli-mas’uliyatsizlik bo‘yicha talabalarning
statistik ko‘rsatkichlari mas’uliyatli faktoriga 5 darajaga mos keladi.
Mas’uliyatlilik faktorida shaxslar boshqalarning oldida o‘zini xijolat tortadigan,
xavf-xatarlarga tez javob beradigan va boshqalarga ehtiyotkorona munosabatda
bo‘ladigan shaxslar hisoblanishadi. Mas’uliyatsiz faktorida hissiy jihatdan
barqaror, tangli vaziyatlarni ham bardosh bilan enga oladigan xususiyatlarni
mujassam etadi. Shu bilan birgalikda, bu omil genetik kelib chiqish va nerv
xususiyatlari kuchining faolligini ham aks ettiradi.
Keyingi shaxslilik faktori qat’iyatsiz-qat’iyatlidir. Bu omil bo‘yicha
ofitserlar tarkibining statistik ko‘rsatkich darajasi qat’iyatlilikni 7,13 darajada
tashkil etgan. Bu xususiyat natijalaridan ma’lum bo‘lishicha, ularda tirishqoqlik
rivojlanganligi, empatiyaga moyilroq, boshqalarni tushunishga intilishga qodir
ekanligi bilan farqlanadi. Qat’iyatsizlik esa tajovuzkorlik, munosabatlarda qat’iy
turish va boshqalarga nisbatan qattiqqo‘llik kabi sifatlarni o‘z ichiga olgan.
Shubhalanish-ishonish bo‘yicha olingan natijalar talabalarda ishonish faktori
6,28 bilan bog‘langanligini ko‘rish mumkin. Ishonishni Kettell “himoya va ichki
taranglik” deb atagan. Ishonish faktori talabalarda shuni ko‘rsatadiki,
atrofdagilarga shubha bilan qarash, ba’zida o‘zgalarni noto‘g‘ri talqin qilish va
mustaqillikka igtilishni anglatadi. Shubhalanishda odamlar simpatiyaga moyil va
ortiqcha ta’sirlardan holi bo‘lishi mumkin. Ishonishda haddan tashqari
himoyalanish va hissiy kuchlanish yuqori bo‘ladi.
Amaliy-hayolchan faktori bo‘yicha natijalar 6,35 daraja bilan hayolchanlikni
ko‘rsatgan. Hayolchanlikda shaxslarning g‘ayritabiiy tasavvurlarga ega bo‘lishi,
o‘z g‘oyalarini doimiy ravishda amalga oshirishi, ijodkorona munosabatda va o‘z](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_45.png)
![meni atrofida harakatda bo‘lishini namoyon qiladi. Amaliylikda odamlar ko‘proq
tashabbuskorlik, tashqi tomonga yo‘nalgan, yaqqol tasavvurlarga ega shaxslar
sanaladi.
Keyingi soddalik-ziyraklilik faktori bo‘yicha statistik ko‘rsatkichlar
ofitserlarda soddalikni 2,95 darajada tashkil qilgan. Soddalik faktori bo‘yicha
shaxslarda tavakkalchilikka moyillik, jonkuyarlik, hissiy kechinmalarga moyillik,
boshqalarning kechinmalarini his qilish qobiliyatining past ekanligi bilan,
shuningdek, talabalarda bu omil keskin qarorlarni qabul qilishi va ish faoliyatlarida
to‘siqlarga duch kelishda tez qarorlar qabul qilishi mumkin. Ziyraklilik faktorida
qiyin vaziyatlardan chiqish yo‘lini biladigan, ayyorroq, hissiy barqaror va tahlil
qilishga moyil shaxslar hisoblanishadi.
Xotirjam-xavotirli faktori bo‘yicha talabalarning natijalari xavotirlilikni
tashkil etgan. Xavotirlilikda shaxslar tashvishga beriluvchan, o‘zidan ko‘ngli
to‘lmaydigan va o‘zini shubha ostiga qo‘yadigan, shuningdek, noqulay
vaziyatlardan tezda chiqib keta olmaydigan shaxslardir. Xotirjam tipdagi odamlar
esa, xotirjam, muvozanatlashgan, moslashuvchan va o‘ziga ishongan shaxslardir.
Navbatdagi omil qotib qolgan-egiluvchan bo‘yicha olingan statistik
ko‘rsatkichlar egiluvchanlikni 6,95 bilan tashkil qilgan. Egiluvchanlikka xos
xususiyatlarda tafakkur tezligi rivojlangan, o‘z ustida ko‘p ishlaydigan, lekin,
axloqiy-ma’naviy qadriyatlar sustroq shakllanganligini ko‘rsatishi mumkin. Lekin
bu omilni o‘zida mujassam etganlarda yangiliklarga nisbatan qiziqish va
munosabat kuchli rivojlanganligini ham ko‘rish mumkin. Qotib qoluvchi
xarakterga ega insonlarda boshqalar bilan tez kelisha oladigan, yuklatilgan
vazifalarni qabul qilish istagi yuqori va boshqalar bilan kelisha oladigan shaxslar
sanaladi.
Tobe’lik-mustaqillik shkalasi bo‘yicha talabalarda to’belik darajasi yuqori
chiqqan. To’belik faktorida o‘z fikrlarida qat’iy turmaydigan, o‘z qarorlarini
boshqalarga taklif qila olmaydigan va boshqa shaxslarni boshqarishga
intilmaydigan sifatlarni jamlagan. Mustaqillik darajasida esa, jamoatchilik fikrini](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_46.png)
![ma’qullamaydigan, qarorlarni qo‘llab-quvvatlamaydigan va guruhlarda
hukmronlikni shakllantirib qo‘yadigan omildir.
O‘zini kuchsiz-kuchli nazorat qilish faktori bo‘yicha olingan natijalar
talabalarda kuchli nazorat qilish faktori 6,15 bilan bog‘langan. Bu faktorda kuchli
nazorat va hissiy holatlarni nazorat qilishning yuqoriligi bilan va o‘zining xulq-
atvorini boshqara oladigan shaxslar sanaladi. Kuchsiz nazorat esa, o‘zini nazorat
qilishning sust ekanligini ko‘rsatadi.
Bo‘shashish-zo‘riqish omili bo‘yicha talabalar statistik ko‘rsatkichi
zo‘riqishni 6,95 nisbat bilan keltirib chiqargan. Bunday munosabatning yuqoriligi,
ulardagi qat’iy xatti-harakatlarni amalga oshirishi, topshiriqlarni to‘la-to‘kis
bajarishi bilan, hissiy zo‘riqishning kuchayishi va energiyaning yuqoriligi kabi
omillarga bog‘liqdir. Bo‘shashish esa, bo‘shashish, muvaffaqiyatga erishishning
past darajada ekanligi bilan xarakterlanishi mumkin. Talabalar tarkibida
zo‘riqishning kelib chiqishi, ularda muvozanatli xulq-atvorning ustunligi bilan va
hissiy xulq-atvorning pastligi bilan farqlanishi mumkin. Shunga o‘xshash
tadqiqotlardan tadqiqotchi N.N.Shurupov o‘zining “Kasallardagi qo‘rquv va
xavotirni davolashda gipnoterapiya va ongsizlik usullarini qo‘llash” mavsuzidagi
tadqiqot ishida tekshiriluvchilarning Kettel testi bo‘yicha natijalari 7 ball
ko‘rsatkichini qayd etgan. Ushbu tadqiqotdan ko‘rish mumkinki, natijalar standart
ko‘rsatkich bo‘yicha o‘rtachadan yuqorini tashkil etgan 1
.
Umuman olganda talabalarning ko‘p omilli shaxs so‘rovnomasi bo‘yicha
ko‘rsatgan natijalari faktorlar orasida asosan hissiy barqarorlikdan ko‘ra, kognitiv
xulq-atvorning ustunligi bilan farqlandi. Faktorlar orasida shu narsa yaqqol
sezildiki, talabalarda intellektning kuchli ekanligi alohida ko‘zga tashlandi.
Endilikda zamonaviy harbiy xizmatchi imidjining psixologik xususiyatlarini
baholash uchun Strelyau tomonidan ishlab chiqilgan so‘rovnoma natijalarining
statistik ko‘rsatkichlarining umumiy o‘rtacha qiymatlari aniqlangan.
1
Шурупов Н.Н. Историческое и этиопатогенетическое обоснование применения психоаналитического
подхода в психотерапии больных тревожными фобическими расстройствами. Вопросы ментальной
медицины и экологии. Москва-Павлодар. Том VII, № 4, 2001год, стр. 32 – 43.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_47.png)
![Umuman olganda tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, shaxs imidjining
psixologik jihatlariga ko‘ra, shaxs imidjini yaratishda shaxslilik tiplariga ko‘ra
talabalarda introvert, murosakor va muvozanatlashgan tip ustunlik qilayotgani
namoyon etgan. Talabalarda bu tiplarning kelib chiqishi, ulardagi ta’lim olish
faoliyatidagi jarayonlar va ijtimoiy munosabatlardagi faollik kabi xususiyatlar
o‘zining ta’sirini ko‘rsatishi mumkin.
Zamonaviy shaxs imidjining psixologik jihatlari mavzusidagi
izlanishlarimizdan kelib chiqqan holda R.Kettellning “Kattalar shaxsini o‘rganish”
so‘rovnomasidan olingan natijalar orqali shaxsga xos bo‘lgan ijobiy, salbiy
psixologik sifatlar hamda imidjning tipologik modelini keltirib o‘tish o‘rinli
sanaladi.
Zamonaviy shaxs imidjining ijobiy psixologik jihatlari:
R.Kettellning “Kattalar shaxsini o‘rganish” so‘rovnomasiga oid xususiyatlar:
• Mas’uliyatlilik ;
• Jamoaviy men;
• Qat’iyatlilik ;
• Sabr-bardoshlilik ;
• Faollik ;
• Jasoratlilik.](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_48.png)
![Zamonaviy harbiy xizmatchi imidjining salbiy psixologik jihatlari:
R.Kettellning “Kattalar shaxsini o‘rganish” so‘rovnomasiga oid xususiyatlar:
• xavotirlilik ;
• o‘zini nazorat qila olmaslik ;
• chorasizlik ;
• murosasiz ;
• mas’uliyatsiz ;
• tortinchoqlik . Замонавий ҳарбий
хизматчига хос
ижобий имиж
компоненттлари Масъулиятлилик
Жамоавий мен
Қатъиятлилик
Сабр-бардошлилик Фаоллик Жасоратлилик](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_49.png)
![Замонавий ҳарбий
хизматчига хос
ижобий имиж
компоненттлари Хавотирлилик
Ўзини назорат қила
олмаслик
Чорасизлик
Муросасиз Масъулиятсиз Тортинчоқлик](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_50.png)
![XULOSALAR
Zamonaviy shaxs imidjining psiologik jihatlarini tadqiq etish va uni
amaliyotda joriy etilishining psixologik nuqtai nazardan asoslanishi tadqiqot ishi
natijalariga xizmat qiladi. Bundan tashqari, imidjni psixologik jihatdan talabalar
misolida o‘rganish, ulardagi shaxslilik xususiyatlari qay darajada ekanligi
aniqlandi. “Zamonaviy shaxs imidjining psixologik jihatlari” mavzusi bo‘yicha
bitiruv malakaviy ishi yuzasidan quyidagi umumiy xulosalarni berish mumkin:
1. Shaxsda imidjni namoyon bo‘lish shakllari imidjologiyada shaxs haqidagi
ijtimoiy, psixologik, estetik va shaxsiy sifatlarni birlashtiradigan obrazlarga
asoslanib farqlanishi mumkin.
2. Talabalarda imidj bilan bog‘liq xususiyatlarning yuqoriligi, psixologik
jihatdan o‘zgalarni tushunish, to‘g‘ri tasavvur qila olish va yaxlit obrazlarni
shakllanishida muhmi omil ekanligi, aksincha, bu xususiyatning pastligi, shaxsda
noto‘g‘ri tushunchalarning paydo bo‘lishi, astenik ko‘rinishdagi kechinmalarning
mavjudligi, kasbiy mas’uliyatda jur’atsizlik va faollikning pasayishi kabi
xususiyatlarga ishora qiladi.
3. Shaxs imidjining psixologik jihatdan barqarorligi va shaxslilik
xususiyatlarining o‘sishi vazifalarni muvaffaqiyatli amalga oshirishiga va kasbiy
sifatlarning o‘sishiga asos bo‘ladi.
4. Shaxslilik sifatlarining turli xil omillari talabalarda aniqlanib, ularning har
xil darajalari aks etib, ayniqsa, intellekt faktorining yuqoriligi va shaxslilik tiplari
bo‘yicha introvert tipiga bog‘liqlik darajasi yuqori ekani bilan alohida
xarakterlanadi.
Olingan tadqiqot natijalari yuzasidan berilgan xulosalar bilan bir qatorda
quyidagicha tavsiyalarni ham berib o‘tishimiz o‘rinli sanaladi:
1. Oliy ta’lim muassasalarida faoliyat yurituvchi talabalarga mazkur mavzu
doirasida imidj bilan bog‘liq tadqiqot ishlarini psixodiagnostik jihatdan baholashga
doir metodikalar ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish.
51](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_51.png)
![2. Soha xodimlarini kasbiy tanlov asosida ishga olish jarayonida, ularning qay
darajada bu kasbga moslik darajasini aniqlashda imidj bilan bog‘liq jihatlarini
hisobga olish.
3. Shaxs imidjini barqaror ravishda kechishi uchun, ularda shaxslilik
xususiyatlarini tushunishga yordam beruvchi chora-tadbirlarni amalga oshirish.
4. Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim oluvchi talabalar bilan imidj bilan bog‘liq
mavzularni joriy etish.
52](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_52.png)
![FOYDALANGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar
strategiyasi to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoni // O‘zbekiston
Respublikasi qonun hujjatilari to‘plami. 2017.-(766)-son.B.36-37.
2. Averchenko L.K. Psixologiya upravleniya. – M.: 1997. - s.67.
3. Ananev B.G. O problemax sovremennogo chelovekoznaniya. - M., 1977. - S.
380.
4. Andreeva G. M. Psixologiya sotsialnogo poznaniya - M., 1997. -239 s.
5. Aristotel. Poetika // Aristotel.– Soch. V 4 t. M.:, 2006.-78 s.
6. Arredonto L. Iskusstvo delovoy prezentatsii. Chelyabinsk, 1998. – 513s.
7. Artemeva Ye.Yu., Strelkov Yu.K. Professionalnaya sostavlyayuщaya obraza
mira. V kn. «Mыshlenie i obuchenie: aktivnoe vzaimodeystvie s mirom». –
Yaroslavl, 1988. – S. 37 -49.
8. Asmolov A. G. Lichnost kak predmet psixologicheskogo issledovaniya. – M..
1988.-109 s.
9. Afanasev V.G. Nauchnoe upravlenie obщestvom. - M., 1993. - S.305.
10. Bazarov T.Yu. Osobennosti mejlichnostnogo vospriyatiya v sisteme
«rukovodstvo i podchinenie» v usloviyax proizvodstvennogo kollektiva. V kn.:
Mejlichnostnoe vospriyatie v gruppe. - M., 1981. – S.57 - 68.
11. Berd P. Proday sebya. Taktika sovershenstvovaniya vashego imidja. –
Minsk, 1997. – 187 s.
12. Berezina, D.V. Psixologicheskie usloviya formirovaniya imidja
rukovoditelya uchrejdeniya obrazovaniya. / D.V. Berezina. – Novosibirsk, 2006. –
40 s.
13. Birkenbil V. Yazыk intonatsii, mimiki, jestov. - SPb., 1997 – 230 s.
14. Bobbi Dji. Imidj firmы. Planirovanie, formirovanie, prodvijenie. - SPb.,
2000. – 224 s.
15. Boduan, J-P. Upravlenie imidjem kompanii. Pablik Rileyshnz: predmet i
masterstvo – M.: Imidj-Kontakt. 2001. - 98 s.
16. Braun L. Imidj - put k uspexu. - SPb., 1996. – 98 s.
53](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_53.png)
![17. Pochepsov G.G. Professiya: imidjmeyker. – SPb.: Aleteyya, 2001.- 94s.
18. G‘oziev E.G‘., Mamedov K.Q. Kasb psixologiyasi.–Toshkent, «O‘qituvchi»
nashriyoti, 2003.- 45b.
19. Gofman E. Sovremennaya zarubejnaya psixologiya. – M., 1986. – 379 s.
20. Deyvis F. Vash absolyutnыy imidj. Kniga dlya politikov i biznesmenov,
mujchin i jenщin. – M., 1997. – 295 s.
21. Dell D., Linda G. Uchebnik po reklame. Kak stat izvestnыm, ne tratya deneg
na reklamu. - Minsk, 1996. – 275 s.
22. Dermanova I.B., Sidorenko Ye.V. Psixologicheskiy praktikum.
Mejlichnostnыe otnosheniya. – SPb., 1996. – 231 s.
23. Dji B. Imidj firmы. Planirovanie. Formirovanie, prodvijenie. - SPb: Izd-vo
Piter, 2000. -75 s.
24. Kriksunova I. Sozday svoy imidj – SPb., 1997. – 121 s.
25. Orlova Ye.A. Formirovanie pozitivnogo imidja gosudarstvennogo
deyatelya. \ Diss... kand. psix. nauk. – M., 1997. - 265 s.
26. Panasyuk A.Yu. Vam nujen imidjmeyker? Ili o tom, kak sozdat svoy imidj. –
M.: Delo, 2001. – 240 s.
27. Perelыgina Ye.B. Sotsialno-psixologicheskaya priroda individualnogo
imidja.– M.: Mir psixologii, 2004. №4. S.154 - 167
28. Perelыgina, Ye.B. Psixologiya imidja. – M.: Aspekt Press, 2002.- 49 s.
29. Potsepsov G.G. Imidjeologiya. – M.: Vakler. 2000.- 766 s.
30. Potsepsov G.G. Professiya: imidjmeyker.– SPb.: Aleteyya, 2001.- 144 s.
ILOVALAR
54](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_54.png)
![R.B.Kettellning “Kattalar shaxsini o‘rganish” so‘rovnomasi
Hurmatli respondent!
Mazkur tadqiqot ilmiy maqsadlarda o‘tkazilib, turli xil holatlarda insonlarning
xulq-atvori xususiyatlarini o‘rganish bilan bog‘liq sanaladi. Sizlarga savollar qatori
va har bir savolga 3 (uch) xil javob varianti taklif etiladi («a», «v»,«s»).
Savollarga q uyidagicha javob berish lozim:
Avval savolni va unga beriladigan javoblarni o‘qing so‘ngra sizning
fikringizni aks ettiradigan javob variantlaridan birini tanlang javoblar varag‘iga
belgilashingiz lozim bo‘ladi.
Javob berayotganingizda, o‘ylashga ko‘p vaqt sarflamang. Chindildan javob
bering. Javoblaringiz bilan yaxshi taassurot qoldirishga intilmang, javoblaringiz
haqiqatga yaqin bo‘lishi lozim. Tadqiqotda ishtirok etganingiz uchun
minnatdorchilik bildiramiz!
1. Men ushbu so‘rovnoma yo‘riqnomasini yaxshi tushundim:
a) ha;
v) ishonchim yo‘q;
s) yo‘q.
2. Men savollarga iloji boricha samimiy javob berishga tayyorman:
a) ha;
v) ishonchim yo‘q;
s) yo‘q.
3. Mening dala hovlim quyidagi joyda bo‘lishini ma’qul ko‘rardim:
a) ko‘pgina dala hovlilar qurilgan qishloq joyda
v) o‘rta javobni ma’qul ko‘raman
s) alohida, o‘rmon joyda
4. Ish davomiyligi va maoshi bir xil bo‘lgan taqdirda men quyidagi kasb
bo‘yicha ishlashni ma’qul ko‘rardim:
a) duradgor yoki oshpaz;
v) nimani talashni bilmayman;
s) yaxshi restoranda ofitsiant bo‘lib.
5 . Mening hayotimda:
a) saylanuvchi mansablarda kam ishlaganman;
v) oraliq javob;
s) saylanuvchi mansablarda ko‘p ishlaganman.
6 . Tug‘ilgan kun, bayramlarga men:
a) sovg‘a berishni yaxshi ko‘raman;
v) javob berishim qiyin;
s) sovg‘a sotib olish men uchun unchalik xush bo‘lmagan mas’uliyatdir
7. Agar shunday imkoniyat bo‘lib qolsa, quyidagi soha egasi bo‘lishni
hohlardim:
a) o‘rmonchi bo‘lishni;
v) tanlashim qiyin;
s) yuqori sinflar o‘qituvchisi bo‘lishni.
8. Agar xo‘jalik sohasida ishlaganimda quyidagi ishlar bilan shug‘ullanish men
uchun qiziqarli bo‘lardi:
55](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_55.png)
![a) buyurtmachi va mijozlar bilan suhbatlashish;
v) o‘rtacha javobni tanlayman;
s) hisob kitob yuritish va xujjatlar bilan ishlash.
9. Agar oylik bir xil bo‘lsa, men quyidagi sohalardan birida ishlashni
hohlardim:
a) advokat;
v) tanlashda qiynalayapman;
s) shturman yoki uchuvchi;
10. Agar kimgadir sovg‘a sotib olish yoki yubiley tufayli pul yig‘ish bilan
bog‘liq tadbirni amalga oshirishni so‘rashsa men:
a) rozi bo‘lar edim;
v) bunday taklifga ikkilanaman;
s) afsuski hozir bandman, deb javob berardim.
11. Agar men biron foydali kashfiyot yaratganimda quyidagini ma’qul
ko‘rardim:
a) laboratoriyada bu kashfiyot ustida ishni davom ettirishni;
v) tanlashim qiyin;
s) uni amaliyotga tatbiq etishga harakat qilardim.
12. Menimcha quyidagi kasb sohibi bo‘lish qiziq:
a) rassom;
v) qaysini tanlashimni bilmayman;
s) teatr yoki kinostudiya direktori bo‘lish.
13. «Taajjub» so‘zining «g‘aroyib» so‘ziga bog‘liqligidan kelib chiqib,
«qo‘rqinch» so‘zini quyidagi so‘zlardan biri bilan bog‘lar edim:
a) jasur;
v) tashvishli;
s) vahimali.
14. «Belkurak» so‘zi «qazish» bilan qanday bog‘liq bo‘lsa, «pichoq» so‘zi
quyidagilar bilan shunday bog‘langan:
a) o‘tkir;
v) kesmoq;
s) charxlash.
15. Qaysi so‘z keyingi ikkitasiga mos kelmaydi:
a) qandaydir;
v) bir nechta;
s) ko‘p qismi.
16. Quyidagi so‘zlarning qaysinisi keyingi ikkitasiga mos kelmaydi:
a) keng;
v) egri-bugri ;
s) to‘g‘ri.
17. «Charchoq» so‘zining «ish» so‘ziga bog‘liqligidan kelib chiqib
«faxrlanish» so‘zini quyidagi so‘zlardan biri bilan bog‘lar edim:
a) tabassum;
v) muvaffaqiyat;
s) baxtli.
56](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_56.png)
![18. «Razmer» so‘zining «uzunlik» so‘ziga bog‘liqligidan kelib chiqib,
«insofsiz» so‘zini quyidagi so‘zlardan biri bilan bog‘lar edim:
a) qamoq;
v) gunohkor;
s) o‘g‘irlik qilgan.
19. «Yaxshiroq» so‘zi «eng yomon» so‘ziga to‘g‘ri kelganidek, «eng sekin»
so‘zi quyidagilarning qaysi biriga to‘g‘ri keladi:
a) tez;
v) eng yaxshi;
s) juda tez.
20. Quyidagi so‘zlarning qaysi biri qolgan ikkitasiga to‘g‘ri kelmaydi:
a) sham;
v) oy;
s) chiroq.
21. Qaysi bir nisbat qolgan ikkitasiga mos kelmaydi:
a) 3/7;
v) 3/9;
s) 3/11.
22. «Yaqinda» so‘zi «hech qachon» so‘ziga mos kelganidek, «yaqin» so‘zini
quyidagilardan biri bilan bog‘lar edim:
a) hech qaerda;
v) uzoq;
s) yo‘qolsin.
23. «Alanga» so‘zining «issiq» so‘ziga bog‘liqligidan kelib chiqib, «atirgul»
so‘zini quyidagi so‘zlardan biri bilan bog‘lar edim:
a) tikan;
v) qizil yaproqchalar;
s) hid.
24. Alfavitdagi harflar ketma-ketligida AB ning GV bilan bog‘liqligi, xuddi SR
ning quyidagilar bilan bog‘liqligi kabidir:
a) PO;
v) OP;
s) TU.
25 . Quyidagi belgilardan qaysi biri X000 0 XX000XXX … qatorni davom
ettirishi kerak
a) 0XXX
v) 00XX
s) X000
26. Yovvoyi hayvonlarni ko‘rsam, negadir vahimam keladi, garchand ular
yaxshilab berkitib qo‘yilgan bo‘lsa ham:
a) ha, shunday;
v) ishonchim yo‘q;
s) yo‘q, bu noto‘g‘ri.
27. Ba’zan ayrim fikrlar menga uyqu bermaydi:
a) ha, bu to‘g‘ri;
57](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_57.png)
![v) ishonchim yo‘q;
s) yo‘q, bu noto‘g‘ri.
28. Men hayot qiyinchiliklarini yengib o‘tishga o‘zimda yetarli kuch-g‘ayrat
topa olaman:
a) doimo;
v) odatda;
s) kamdan-kam.
29. Hayotimda, odatda men, o‘zim ko‘ygan maqsadlarga erishaman:
a) ha, bu to‘g‘ri;
v) ishonchim yo‘q;
s) yo‘q, bu noto‘g‘ri .
30 . Mening do‘stlarim:
a) mening ishonchimni oqlashgan;
v) ba’zan ishonchimni oqlashmagan;
s) ko‘p marta ishonchimni oqlashmagan.
31. Biron kimsa aqlsiz va farosatsiz harakatlar qilsa:
a) bunga xotirjam munosabatda bo‘laman;
v) oraliq javob to‘g‘ri;
s) unga nisbatan jirkanish his etaman.
32. Ba’zi odamlar negadir mendan o‘zlarini olib qochishadi, lekin nega
shundayligini bilmayman:
a) ha, to‘g‘ri;
v) ishonchim yo‘q;
s) yo‘q, bu noto‘g‘ri.
33. Boshqalarga mexribonlarcha munosabatda bo‘lishimga qaramay, ular
menga nisbatan kamroq mehribonlik ko‘rsatadilar:
a) tez-tez;
v) ba’zan;
s) hech qachon.
34. Ba’zan oldindan rejalab qo‘ygan ishlarni bajarish vaqti kelganida ularni
amalga oshira olmasligimni sezaman:
a) qo‘shilaman;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) qo‘shilmayman.
35. Men shunday hayajonli tushlarni ko‘ramanki, uyqumdan uyg‘onib
ketaman:
a) tez-tez;
v) kamdan-kam;
s) deyarli hech qachon.
36. Men musiqa tinglayotgan bo‘lsam-u, yonimda qattiq ovozda
gaplashayotgan bo‘lishsa:
a) bu menga halaqit bermaydi va e’tiborimni buzmaydi;
v) oraliq javob to‘g‘ri;
s) rohatimni buzadi va jaxlimni chiqaradi.
58](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_58.png)
![37. O‘z ishim ustida diqqatimni jamlab, atrofdagi odamlar shovqiniga e’tibor
bermay ishlay olaman:
a) ha;
v) oraliq javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
38. Agar odamlar orasida biron xato harakatga yo‘l qo‘ysam bu haqda tezda
unutaman:
a) ha;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
39. Men o‘zgalarni va ularning qarashlarini tanqid qilishdan o‘zimni tiyaman:
a) ha;
v) ba’zan;
s) yo‘q.
40. Eskirgan qonunlar quyidagi tarzda o‘zgartirilishi lozim:
a) faqat batafsil muhokamadan so‘ng;
v) o‘rta javob;
s) shu zahotiyoq o‘zgartirilishi kerak.
41 . Agar kimdir shunga loyiq bo‘lsa men unga keskin, tanqidiy fikrimni
aytishim mumkin:
a) odatda;
v) ba’zan;
s) hech qachon bunday qilmayman.
42 . Menda shunday xislatlar borki, ular orqali boshqalardan ustun turaman:
a) ha;
v) ishonchim yo‘q;
s) yo‘q.
43. Ba’zan men notanish odamlar bilan (ularni bu qiziqtiradimi yoki yo‘qmi)
o‘zim uchun muhim bo‘lgan turli narsalarni gaplashaman:
a) ha;
v) o‘rtaga yaqin javob;
s) yo‘q.
44. Agar harakatlarim atrofdagilarga ta’sir o‘tkazsa, men o‘zimni noqulay his
etaman:
a) ha, bu to‘g‘ri;
v) ishonchim yo‘q;
s) yo‘q, bu noto‘g‘ri.
45. Biron ishning boshlanishi muvaffaqiyat haqida dalolat bermasada,
tavvakkal qilish kerak deb o‘ylayman:
a) ha;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
46. Kayfiyatim yomon bo‘lganda o‘z hissiyotimni atrofdagilardan yashirishga
intilaman:
a) ha, bu to‘g‘ri;
59](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_59.png)
![v) o‘rtacha holat bo‘lsa kerak;
s) bu noto‘g‘ri.
47. Uyatsiz so‘zlarni aytish men uchun doimo yoqimsiz (o‘sha damda hatto
o‘zga jins vakillari bo‘lmasa ham):
a) ha;
v) o‘rta javobni tanlardim;
s) yo‘q.
48. Men beixtiyor tarzda rahbar rolida bo‘lib qolaman, chunki kollektiv nimani
qilishi kerakligini hammadan ko‘ra yaxshi bilaman:
a) ha;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
49. O‘ylashimcha, men haqimdagi quyidagi fikr to‘g‘ri bo‘lardi:
a) muloyim va xotirjam;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) g‘ayratli va shijoatli.
50. Atrofdagilar mening fikrga boyligimni bilishadi va men hohlagan paytda
biron muammoni hal etish bo‘yicha taklif berishim mumkin:
a) ha;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
51 . Ha, menga quyidagi xislat tegishli:
a) yangi qiyinchiliklar paydo bo‘lganda xayajonlanish;
v) nimani tanlashimni bilmayman;
s) boshqalarning hohishi va talabiga chidamli munosabatda bo‘lish.
52. Ko‘pchilik tanishlarim meni qiziqarli suhbatdosh deb hisoblashadi:
a) ha;
v) ishonchim yo‘q;
s) yo‘q.
53. Zamonaviy ommabop muzikadan ko‘ra yengilroq, klassik kuyni ma’qul
ko‘raman:
a) ha, shunday;
v) ishonchim yo‘q;
s) yo‘q, bu noto‘g‘ri.
54 . Mening kinoga, kafega va boshqa ko‘ngil ochar joylarga borgim keladi:
a) haftasiga bir marotabadan ko‘p (ko‘pchilikka nisbatan ko‘proq);
v) haftasiga bir marotaba (ko‘pchilik kabi);
s) haftasiga bir marotabadan kam (ko‘pchilikka nisbatan kam).
55. Haqiqatan ham, ko‘pchilik odamlarga qaraganda mening do‘stlarim kam:
a) ha;
v) o‘rta javobni tanlardim;
s) yo‘q.
56. Hech kim bilan gaplasholmaydigan joylarda bo‘lishni juda yomon
ko‘raman:
a) to‘g‘ri;
60](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_60.png)
![v) ishonchim yo‘q;
s) noto‘g‘ri.
57. Men ko‘pincha do‘stlarim bilan qachonlardir bo‘lib o‘tgan qiziqarli
hodisalar haqida gaplashaman:
a) ha;
v) o‘rtaga yaqin;
s) yo‘q.
58. Faqat qiziqarli bo‘lgani uchun tavakkal qilish menga zavq baxsh etadi.
a) ha;
v) o‘rtaga yaqin javob;
s) yo‘q;
59. O‘ylashimcha quyidagi fikr to‘g‘ri:
a) «yashab qolguncha ishlab qol» prinsipi bo‘yicha yashash kerak;
v) a va v o‘rtasidagi oraliq javob;
s) ertangi kun haqida ko‘p qayg‘urmay, quvnoqlik bilan hayot kechirish lozim.
60. Oldindan quvonib, hali bo‘lmagan g‘alaba nashidasini his etgandan ko‘ra,
ehtiyot bo‘lib, zaruridan kamrog‘iga umid qilib turish kerak:
a) qo‘shilaman;
v) ishonchim yo‘q;
s) qo‘shilmayman.
61. Men o‘ziga xos va yorqin tarzda kiyinishdan ko‘ra, boshqalar kabi,
kamtarona kiyinishni ma’qul ko‘rardim:
a) qo‘shilaman;
v) ishonchim yo‘q;
s) qo‘shilmayman.
62. Kechada yaxshi ko‘rgan ish bilan mashg‘ul bo‘lish, quvnoq davradan ko‘ra
meni ko‘proq o‘ziga jalb etadi:
a) qo‘shilaman;
v) ishonchim yo‘q;
s) qo‘shilmayman .
63 . Meni har narsadan hayratlanuvchi odam deb hisoblashadi:
a) ha;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
64. Menga yangi sharoitlar va safarlar bilan bog‘liq ish yoqadi, garchi u bir oz
xavfli bo‘lsada:
a) ha;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
65. Ishimdagi bo‘lajak qiyinchiliklar haqida o‘ylasam:
a) ularni qanday yechish haqida oldindan reja tuzishga harakat qilaman;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) ular paydo bo‘lganda bartaraf etaman, deb o‘ylayman.
66 . Yig‘ishtirilmagan xona mening g‘ashimni keltiradi:
a) ha;
61](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_61.png)
![v) o‘rtaga yaqin javob javob;
s) yo‘q.
67. Biron qaror qabul kilarkanman, «nima yaxshi-yu, nima yomonligi» ga oid
me’yorni doimo yodda tutaman:
a) ha;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
68 . Agar ikki qo‘shni bolalar urishayotganini ko‘rib qolsam, men:
a) o‘zlari hal qilib olishar, deb aralashmasdim;
v) nima qilishimni bilmayman;
s) ularning janjallari sababini aniqlashga harakat qilardim.
69. Men besaranjom va o‘z ko‘rinishiga e’tiborsiz odamni ko‘rsam:
a) bu meni tashvishga solmaydi;
v) o‘rtacha javob;
s) ular menda ko‘ngilsizlik va inkor etish hissini uygotadi.
70. O‘ylashimcha, erkin bo‘lish jamiyatdagi axloq odob me’yorlariga rioya
qilishdan ko‘ra muhimroq:
a) ha;
v) ishonchim yo‘q;
s) yo‘q.
71. Atrofdagilar meni yaxshi odam deb hisoblaganlari bilan ba’zan menga
yengiltaksan deb aytishadi:
a) ha;
v) o‘rta javobni tanlardim;
s) yo‘q.
72. Men aniqlikka rioya qiluvchi odamman va har narsa o‘z vaqtida bo‘lishini
talab qilaman:
a) ha;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
73 . Men vijdonan va mahorat bilan bajariladigan ish bilan shug‘ullansam rohat
olaman:
a) ha;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
74. Ba’zan odamlarning mehribon maslahatlarini qabul qilmayman, garchand
shunday qilishim kerakligini bilgan taqdirimda ham:
a) kamdan-kam;
v) bunday bo‘lmasa kerak;
s) hech qachon.
75. Ko‘pchilikning diqqat markazida bo‘lib qolsam, o‘zimni salgina yo‘qotib
ko‘yaman:
a) ha;
v) ikkalasining o‘rtasi;
s) yo‘q.
62](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_62.png)
![76 . Yig‘ilishlar va turli anjumanlarda men:
a) odamlar oldiga chiqishga uyalmayman va bemalol gapiraman;
v) o‘rtacha javobni tanlardim;
s) chetda, aralashmay turishni ma’qul ko‘raman.
77 . Men doimo katta davralarga xursandchilik bilan qo‘shilaman, masalan,
do‘stlar bilan uchrashish, tug‘ilgan kunlar, to‘ylarda va shu bilan birga, biron
qiziqarli jamoa tadbirida ishtiroq etishni yaxshi ko‘raman:
a) ha;
v) ikki javobning o‘rtasi;
s) yo‘q.
78. Men o‘zimdan mavqei yuqori odamlar oldida (hayot va ish tajribasi katta,
yoki lavozimi baland) o‘zimni kamtarona tutishga harakat qilaman:
a) ha;
v) o‘rtacha javobni tanlardim;
s) yo‘q.
79. Mening ko‘p odamlar oldida yoki katta auditoriyada so‘zga chiqishim
qiyin:
a) ha;
v) o‘rta javobni tanlardim;
s) yo‘q.
80 . Men har qanday jamoaga tez moslashib ketaman:
a) ha;
v) ishonchim yo‘q;
s) yo‘q.
81. Ozgina ziyraklilik va o‘zgalarni ishontirish kerak bo‘lib qolsa, odatda
menga murojaat etishadi:
a) ha;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
82 . Men o‘zimni muomalali (ko‘ngli ochiq) odam deb hisoblayman:
a) ha;
v) o‘rtaga yaqin javob javob;
s) yo‘q.
83. Odamlar orasida turli vaziyatlarda, xuddi katta sahnaga chiqayotgandek
hayajonlanishni his etaman:
a) tez-tez;
v) kamdan-kam;
s) bunday bo‘lmagan bo‘lsa kerak.
84 . Odamlar bilan suhbatlashganda:
a) o‘z hissiyotlarimni jilovlashim mumkin;
v) o‘rtaga yaqin javob;
s) men o‘zimning tuyg‘ularimni ochiq oydin bayon etaman;
85 . Men doimo biron narsa bilan band bo‘lgan g‘ayratli odamlar qatoriga
kiraman:
a) ha;
63](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_63.png)
![v) ishonchim kam;
s) yo‘q.
86. Katta bo‘lmagan jamoada o‘zimni chetga olaman va boshqalarning
gapirishiga imkon beraman:
a) ha;
v) o‘rtacha javobni tanlardim;
s) yo‘q.
87. Mening qanday ishlayotganimni odamlar tomosha qilishlari menga
yoqmaydi:
a) ha;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) yo‘q;
88. Ko‘chada ketayotib sodir bo‘layotgan janjalni tomosha qilgandan ko‘ra,
ko‘chada rasm chizib turgan rassomning ishini ko‘rishni ma’qul ko‘raman:
a) ha, shunday;
v) ishonchim yo‘q;
s) yo‘q, bu noto‘g‘ri.
89. Menimcha, quyidagi kasb sohibi bo‘lish qiziqarli bo‘lardi:
a) injener-konstruktor;
v) qaysini tanlashni ham bilmayman;
s) dramaturg.
90. Maktabda o‘qigan chog‘imda quyidagi darsni ma’qul ko‘rardim:
a) Musiqa (ashula) darslarini;
v) aytishim qiyin;
s) ustaxonadagi darslar - mehnat darsi.
91. Menga quyidagi ish qiziqarliroq bo‘lardi:
a) yoshlarga maslahat berish va ularga ish tanlashga yordam berish;
v) javob berishim qiyin;
s) injener-iqtisodchi bo‘lib ishlash.
92. Men notanish joylarga tez moslashaman, qiynalmay shimol qayoqda-yu,
janub qaerda, g‘arb yoki sharq qaerdaligin aniq ayta olaman:
a) ha;
v) o‘rtacha javobni tanlardim;
s) yo‘q.
93. Meni ko‘proq kurol-yaroqning go‘zalligidan ko‘ra, boy mazmunga ega
she’r zavqlantiradi:
a) ha;
v) ishonchim komil emas;
s) yo‘q;
94 . Maktabda men quyidagi fanni ma’qul ko‘rardim:
a) ona tilini;
v) aytishim qiyin;
s) matematika yoki arifmetikani.
95. Men ko‘proq quyidagi mavzularni o‘qishni yaxshi ko‘raman:
a) harbiy va siyosiy o‘tkir nizolar bilan bog‘liq hodisalar haqida;
64](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_64.png)
![v) qaysini tanlashimni bilmayman;
s) hayolim va hissiyotimni ko‘zg‘atib yuboruvchi romanlarni.
96. Men quyidagicha musiqani yaxshi ko‘raman:
a) yengil, jonli, mazmunsiz bo‘lsa ham;
v) o‘rtaga yaqin javobroq;
s) hissiyotga boy va sentimental .
97. Har narsani ham astalik bilan bajarib bo‘lmaydi, ba’zi hollarda kuch ham
ishlatish zarur:
a) qo‘shilaman;
v) o‘rtacha javob to‘g‘ri;
s) qo‘shilmayman.
98. Agar meni biron ishga mas’ul qilib tayinlashsa, topshiriqlarim qat’iy
bajarilishini talab qilaman, aks holda men bu vazifadan bosh tortaman:
a) ha;
v) ba’zan;
s) yo‘q.
99. Odatda, man-manga berilgan odamlarga chidam bilan qarayman, garchand
ular o‘zlarini ko‘z-ko‘z qilib maqtanayotgan bo‘lsalar ham:
a) ha;
v) o‘rtacha javob to‘g‘ri bo‘lardi;
s) yo‘q.
100. Meni buyruq berib boshqarishmokchi bo‘lishsa, ataylabdan hamma
narsani teskari qilaman:
a) ha;
v) o‘rta javobni tanlardim;
s) yo‘q.
101. Agar boshqa odam haqqoniy bo‘lmagan tarzda yoki egoistik ravishda ish
tutsa, menga noxush bo‘lsa ham bu haqda unga aytishni lozim topaman:
a) ha;
v) oraliq javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
102 . Agar kimningdir menga nisbatan jahli chiqsa:
a) uni tinchlantirishga harakat qilaman;
v) nima qilishimni bilmayman;
s) bu mening g‘ashimni keltiradi yoki jahlimni chiqaradi.
103. Agar men biron nohaq maqolani ko‘rib qolsam muallifga norozi
javobimni aytgandan ko‘ra, bu xolni tezda unuta olaman:
a) ha, shunday;
v)shunday deyishga ishonchim yo‘q;
s) yo‘q, bunday emas.
104. Agar rahbariyat yoki oila a’zolarim menga ta’na qilishsa, odatda bu
faqatgina ish yuzasidan bo‘ladi:
a) to‘g‘ri;
v) a va v ning oraliq javobi;
s) noto‘g‘ri.
65](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_65.png)
![105. Ba’zan hazil tariqasida biron yengil gapni gapirib ko‘yaman va
atrofdagilar bunga qanday javob berishlarini kuzataman:
a) ha;
v) oraliq javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
106. Ba’zan odamlar mening orqamdan asossiz ravishda bo‘lmagur gaplarni
gapirishgan va bundan men xafa bo‘lganman:
a) ha;
v) javob berishim qiyin;
s) yo‘q.
107. Agar mening tanbehim inobatga olinmay qolsa, men o‘zimni quyidagicha
tutaman:
a) boshqa qaytarmaslikka harakat qilaman;
v) javob berishga qiynalayapman;
s) bergan tanbehimni boshqatdan takrorlayman;
108 . Agar odam aldayotgan bo‘lsa, men deyarli doimo uning yuziga qarab buni
bilib olaman:
a) ha;
v) o‘rta javob;
s) yo‘q.
109. Eng zerikarli kundalik ishni ham oxirigacha yetkazish kerak, garchand
bunda zarurat bo‘lmasa ham:
a) roziman;
v) ishonchim yo‘q;
s) rozi emasman.
110. Ota-onalar farzand tarbiyasida quyidigiga e’tibor qaratishlari lozim:
a) bolada nozik hislarni shakllantirishga;
v) oraliq javob;
s) bolaning o‘z hissiyotini boshqarishga o‘rgatish.
111. Jamoa ishida qatnashar ekanman, men quyidagini ma’qul ko‘rardim:
a) tashkiliy ishlar bilan shug‘ullanishni;
v) o‘rta javob;
s) yozuv bilan shug‘ullanish va tartib qoidalar bajarilayotganini tekshirib
borish.
112. Ba’zi bir odamlarning ko‘chada yoki magazinda boshqalarga tikilib qarab
turishi menga yoqmaydi:
a) ha;
v) o‘rta javobni tanlardim;
s) yo‘q.
113 . Arzimas narsalar, masalan ko‘chalar, magazinlarning nomini xotiramda
saqlamayman:
a) ha;
v) oraliq javobni tanlardim;
s) yo‘q.
114. Uzoq davom etuvchi sayohatda men quyidagini ma’qul ko‘rardim:
66](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_66.png)
![a) biron murakkab, lekin qiziqarli narsani o‘qishni;
v) nimani tanlashimni bilmayman;
s) yo‘ldoshim bilan gaplashib vaqt o‘tkazishni.
115 . Men uchun quyidagi muhimroq:
a) odamlar bilan yaxshi munosabatlarni saqlab qolish;
v) o‘rtacha javob;
s) o‘z hissiyotlarimni bemalol ayta olish .
116 . Men jon dilim bilan teatr, konsertlar va shu kabilarni sharxlovchi sifatida
gazetada ishlay olardim:
a) ha;
v) ishonchim yo‘q;
s) yo‘q.
117. Agar menga majlisda uzoq vaqt davomida gapirmay va harakat kilmay
o‘tirish zarurati tug‘ilsa, biron narsani chizib o‘tirish yoki stulda qimirlab o‘tirish
odatim yo‘q:
a) roziman;
v) ishonchim yo‘q;
s) noroziman.
118. Iqtidorli va o‘ziga xos odatga ega odamlar bilan muloqotda bo‘lish:
a) ko‘pincha qiziqarli va mazmundor bo‘ladi;
v) oraliq javobni tanlayman;
s) meni jaxlimni chiqaradi, chunki suhbat bekorchi gaplardan iborat bo‘ladi va
chuqur mazmunga yetib bormaydi.
119. Ayrim narsalar mening shunchalik jahlimni chiqaradiki, ular haqida
mutlaqo gaplashgim kelmaydi:
a) ha;
v) oraliq javobni tanlayman;
s) yo‘q.
120. Men otaliqqa olinib ozod etilgan, voyaga yetmagan qonunbuzarlar bilan
ishlashni hohlardim:
a) ha;
v) o‘rtaga yaqin javob javob;
s) yo‘q.
121. Men o‘z hissiyotlarim haqida quyidagi hollarda gapiraman:
a) Faqat zarur bo‘lib qolganda;
v) O‘rta javob;
s) Qachon imkon bo‘lib qolsa, bemalol gapiraveraman.
122. Men qo‘rs va to‘g‘ri odamlar bilan muloqotda bo‘lgandan ko‘ra, muloyim
va mulozamatli odamlar bilan muloqotda bo‘lishni ma’qul ko‘raman:
a) ha;
v) oraliq javob;
s) yo‘q.
123 . Men quyidagi ishni ma’qul ko‘rardim:
a) Ish doimiy bo‘lmasada, lekin ko‘p pul ishlab olish imkoni bo‘lsa;
v) Nimani tanlashni bilmayman;
67](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_67.png)
![s) Maoshi nisbatan katta bo‘lmasa ham doimiy ishni.
124. Vaqti-vaqti bilan men jismoniy zo‘riqish talab qiluvchi ishlar bilan
shug‘ullanishni ma’qul ko‘raman:
a) ha;
v) oraliq javob;
s) yo‘q.
125 . Menga hayvonlarni da’volovchi veterinarlik kasbi to‘g‘ri kelardi:
a) ha;
v) javob berishim qiyin;
s) yo‘q.
126 . Agar men bilgan narsani boshqa birov o‘zgartirib gapirsa, u holda men
quyidagi fikrga boraman:
a) «u – yolg‘onchi»;
v) o‘rtacha javob;
s) «unga noto‘g‘ri ma’lumot berishgandir».
127. Turistik sayohatlarda o‘z ixtiyorim bilan harakatlanish emas, balki
mutaxassislar tomonidan tuzilgan dasturdan foydalangan ma’qul deb hisoblayman:
a) ha;
v) o‘rtaga yaqin javob;
s) yo‘q.
128. Men maza qilib ovqatlanaman va ovqatlanish chog‘ida boshqalar kabi o‘z
harakatlarimni sinchkovlik bilan kuzatmayman:
a) ha, shunday;
v) ishonchim yo‘q;
s) yo‘q, bunday emas.
129. O‘lim haqidagi hazillarning didga mos kelmaydigan va axmoqona tomoni
yo‘q:
a) ha, qo‘shilaman;
v) o‘rtacha javob;
s) yo‘q, qo‘shilmayman.
130 . Tarbiyada muhimi:
a) bolani muhabbat va g‘amxo‘rlik bilan qurshab olish;
v) o‘rta javobni tanlayman;
s) bolada kerakli ko‘nikma va qarashlarni shakllantirish.
131 . Nimadanligini o‘zim ham bilmagan holda, ba’zan qo‘rqinch yoki
tashvishlanishni his etaman:
a) ha;
v) o‘rta javob;
s) yo‘q
132 . Meni odamlar oldida tanqid qilishganda, men juda aziyat chekaman:
a) ha, bu to‘g‘ri;
v) ishonchim yo‘q;
s) yo‘q, bu noto‘g‘ri.
1 33 . Meni aybsiz tanqid qilishganda, menda:
a) Hech qanday aybdorlik hissi uyg‘onmaydi;
68](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_68.png)
![v) O‘rtacha javob;
s) O‘zimni sal bo‘lsa ham aybdor his etaman.
134 . Agar meni rahbar o‘z oldiga chakirsa, men:
a) bu vaziyatdan o‘zimga kerakli narsani so‘rab olishga imkoniyat topaman;
v) o‘rtacha javob;
s) biron narsani noto‘g‘ri qilib qo‘ydimmikan, deb havotirlanaman.
135. Shunday paytlar bo‘ladiki, hech kim bilan ko‘rishgim va gaplashgim
kelmaydi:
a) juda kamdan kam;
v) o‘rtacha javob to‘g‘ri;
s) tez tez shunday bo‘ladi.
136. Aytishlaricha, hayajonlanishim qiyofam va ovozimdan yaqqol sezilib
turadi:
a) ha;
v) o‘rta javobni tanlardim;
s) yo‘q.
137. Meni maqtab, sha’nimga chiroyli gaplar aytishsa o‘zimni noqulay his etib
ketaman:
a) ha, bu to‘g‘ri;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) yo‘q, bu noto‘g‘ri.
138. Agar mening tanishlarim men bilan yomon munosabatda bo‘lib, o‘zining
yoqtirmasligini namoyon qilishsa, u holda:
a) bu menga hech kanday azob bermaydi;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) mening ko‘nglim tushib ketadi.
139. Hech narsa qilmagan bo‘lsam ham, xuddi meni biron chora kutayotganday
hissiyot menda bo‘ladi:
a) ha, tez-tez bo‘ladi;
v) ba’zan;
s) hech qachon bo‘lmaydi.
140. Agar odamlar mening munosabatimni suiiste’mol qilishsa, men ulardan
xafa bo‘lmayman va buni tezda unutaman:
a) roziman;
v) ishonchim komil emas;
s) rozi emasman.
141. Kasallik kelib chiqishida ruhiy sabablar ham jismoniylari kabi ahamiyatli
degan fikr me’yoridan ko‘ra ancha oshirma:
a) ha;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
142. Odamlar meni xotirjam, muvozanatli va har qanday vaziyatda o‘zini
yo‘qotib qo‘ymaydigan deb hisoblaydilar:
a) ha;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
69](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_69.png)
![s) yo‘q.
143. Meni qat’iy va mehnatsevar, lekin ba’zida omadi yurishmaydigan odam,
deb hisoblashadi:
a) ha;
v) ishonchim komil emas;
s) yo‘q.
144. Qaror qabul qilishda men ko‘proq quyidagiga asoslanaman:
a) qalbimga va yuragimga;
v) aqlimga va qalbimga ham teng;
s) aqlimga.
145. Quyidagi toifa odamlar tashkilot hayotida qiyinchilik tug‘diradi:
a) zamonaviy uslublardan foydalanishni hohlamaydigan;
v) qaysi javobni tanlashni bilmayman;
s) shunday ham ravon ketayotgan ishni o‘zgartirmoqchi bo‘lganlar.
146. Biron narsani o‘qir ekanman, kitob muallifi meni nimagadir ishontirishga
bo‘lgan yashirin niyatini doimo sezib turaman:
a) ha;
v) ishonchim yo‘q;
s) yo‘q.
147. O‘ylashimcha, odamlar o‘tgan yillar va o‘tgan davr tajribasidan voz
kechishni juda jiddiy o‘ylashlari lozim:
a) ha;
v) ishonchim yo‘q;
s) yo‘q.
148 . O‘smirlik paytimda, fikrim ota-onamnikiga to‘g‘ri kelmasa, men:
a) o‘z fikrimda kolardim;
v) a va v o‘rtasidagi oraliq javob;
s) ularning salobatini tan olib yon berardim.
149. Men quyidagi ish bilan shug‘ullanishni ma’qul ko‘rardim:
a) aniq va doimiy maoshga ega bo‘lgan ishni;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) harakatim va samaradorligimdan kelib chiqib kattaroq pul ishlash imkonini
beruvchi ishni.
150 . Agar guruhda bahs boshlanib ketsa:
a) bu bahsda kimning g‘olib chiqishi menga qiziqarli bo‘ladi;
v) o‘rtaga yaqin javob;
s) men hammasi tezroq tugashini hohlardim;
151 . Har qanday davlat anjumanlarida rang-baranglik va tantanavorlik
saqlanishi lozim:
a) ha;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
152. O‘ylashimcha, jamiyatimiz eski odat va an’analarni tashlab yuborib,
yangilarini kiritib borsa maqsadga muvofiq bo‘lardi, deb hisoblayman:
a) ha;
70](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_70.png)
![v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
153. Men ba’zan biron masala yuzasidan o‘ylanib qolib, atrofga sal e’tiborsiz
bo‘lib qolishim natijasida hayotimda noxushliklar sodir bo‘lgan:
a) hech qachon bunday bo‘lmagan;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) bir necha marta shunday bo‘lgan.
154 . Yuqori sinflarda o‘qiganimda men maktabdagi sport anjumanlarida
ishtirok etardim:
a) tez-tez;
v) ba’zan;
s) juda kam.
155. Men hamkasblar bilan bir xonada ishlagandan ko‘ra alohida xonada
ishlashni ma’qul ko‘raman:
a) ha;
v) ishonchim yo‘q;
s) yo‘q.
156. Agar odamlar do‘stlari davrasida ko‘proq vaqt o‘tkazganida ular baxtliroq
bo‘lardidar:
a) ha;
v) o‘rta javob;
s) yo‘q.
157. Kamtarona yashashni afzal ko‘raman, inson o‘z muvaffakiyatlari bilan
o‘ta faxrlanishi noto‘g‘ri:
a) ha;
v) o‘rta javobni tanlardim;
s) yo‘q.
158. Quyidagi vaziyatlarda qiyin masala yoki muammoni hal qilishim
yengilroq:
a) agar buni boshqalar bilan muhokama qilsam;
v) o‘rtacha javob to‘g‘ri;
s) agar uni yakka o‘zim o‘ylab yechsam.
159. Men ijtimoiy hayotda ishtiroq etishni, turli kommissiyalarda ishlashni
yaxshi ko‘raman:
a) ha;
v) o‘rtacha javobni tanlardim;
s) yo‘q.
160. Men ishlarimni boshqalarning aralashuvisiz o‘zim rejalashtirishni ma’qul
ko‘raman:
a) ha;
v) o‘rtaga yaqin;
s) yo‘q.
161. Agar odamlar meni asabiylashgan va odob-axloq me’yorlariga rioya
qilmaydigan deb hisoblashsa, bu menga yoqmaydi:
a) juda ham;
71](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_71.png)
![v) qisman;
s) mutlako bezovta kilmaydi.
162 . Men quyidagi usul orqali materialni yaxshi tushunib olaman:
a) yaxshi yozilgan matnni o‘qish orqali;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) guruh bilan muhokama etish orqali.
163. Biron ish ustida ishlar ekanman, men buni quyidagicha bajarishni ma’qul
ko‘rardim:
a) kollektivda;
v) nimani tanlashni ham bilmayman;
s) mustaqil ishlab .
164 . Men uyda doimo tartib saqlayman va nima narsam qaerda yotganini doim
yaxshi bilaman:
a) ha;
v) oraliq javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
165. Kelajak ishlarimni rejalashtirar ekanman, men omadim yurishib qolishiga
ko‘p umid qilaman:
a) ha;
v) javob berishga kiynalaman;
s) yo‘q.
166. Ko‘p masalalarda o‘zimni yetuk shaxsman deb hisoblayman:
a) ha, bu to‘g‘ri;
v) ishonchim yo‘q;
s) yo‘q, bunday emas.
167 . Gapirayotib, men quyidagiga moyillik sezaman:
a) boshimga kelgan fikrni darhol aytish;
v) o‘rta javob;
s) oldin yaxshilab fikrimni jamlab olishni.
168. Biron ishni bajarar ekanman, hatto mayda narsalar hisobga olinmaguncha
o‘zimni xotirjam his qilolmayman:
a) ha;
v) o‘rtacha javobni tanlardim;
s) yo‘q.
169. Men qat’iy aytishim mumkinki, rahbar doim ham xaq bo‘lmaydi, lekin u
o‘zining aytganida qat’iy turishga xaqlidir:
a) ha;
v) ishonchim komil emas;
s) yo‘q.
170. Ba’zan o‘z-o‘zimga rahmim va xo‘rligim kelgan paytlar bo‘lib qoladi:
a) tez-tez;
v) ba’zan;
s) hech qachon.
171. Ba’zan mendagi hasad hissi hatti-harakatlarimga ta’sir qiladi:
a) ha;
72](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_72.png)
![v) o‘rtaga yaqin javob;
s) yo‘q.
172. O‘z fikrimni aytishdan avval, xaqligim haqida butkul ishonch hosil
qilmagunimcha kutib turaman:
a) doimo;
v) odatda;
s) agar bunga imkoniyat va zarurat bo‘lsa .
173. Umumiy qabul qilingan qoidalarga rioya qilgandan ko‘ra, o‘zim
bilganimcha harakat qilishni ma’qul ko‘raman:
a) to‘g‘ri;
v) ishonchim yo‘q;
s) noto‘g‘ri .
174. Biron narsadan o‘ta asabiylashsam ham, men tezda yupanaman:
a) ha;
v) o‘rta javob;
s) yo‘q.
175 . Men doimo o‘z hissiyotlarimni nazorat qila olaman:
a) ha;
v) o‘rta javobni tanlardim;
s) yo‘q.
176. Kun bo‘yi nima bo‘lib o‘tganligini eslasam, ko‘pincha bezovtalik hissi
meni chulg‘ab oladi:
a) ha;
v) oraliq javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
177. Men bilan gaplashayotgan odamlar men gapirayotgan narsalarga qiziqib
qarashmayapti degan xayolga ba’zan boraman:
a) ha;
v) oraliq javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
178. Ko‘pchilik odamlar qo‘llovchi tanqid uslubi menga yordam bergandan
ko‘ra, menga ko‘proq halaqit beradi:
a) doimo;
v) kamdan-kam;
s) hech qachon.
179. Men qattiq uxlayman, uyqumda gapirmayman:
a) ha;
v) o‘rtacha javobni tanlardim;
s) yo‘q.
180 . Men, kerak bo‘lsa, eski odatlarimni tark etishim va ularga boshqa
kaytmasligim mumkin:
a) ha;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
73](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_73.png)
![181. Biron o‘yinda ishtirok etayotgan bo‘lsam-u, atrofdagilar menga o‘z
fikrlarini qattiq ovozda aytishsa, bunday vaziyat meni muvozanatdan chiqaradi:
a) qo‘shilaman;
v) ishonchim yo‘q;
s) qo‘shilmayman.
182. Ba’zan arzimas to‘siqlar ham meni jaxlimni chiqaradi:
a) ha;
v) o‘rtacha javobni tanlardim;
s) yo‘q.
183. Ko‘p hollarda odamlar mening asabimga qattiq tegishadi:
a) ha;
v) o‘rtacha javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
184 . Meni nimalar kutishini o‘ylasam asabiylasha boshlayman:
a) ha;
v) ba’zan;
s) yo‘q .
185. Ba’zan mayda narsalar asabingga tega boshlaydi, hatto ularning
arzimasligini bilgan taqdiringda ham:
a) ha;
v) o‘rta javob to‘g‘ri;
s) yo‘q.
186. Menda vaziyat taqozosi bilan biron narsani gapirib qo‘yish va keyinchalik
afsuslanish holatlari kam bo‘ladi:
a) qo‘shilaman;
v) oraliq javob to‘g‘ri;
s) qo‘shilmayman.
187. Men barcha savollarga chin ko‘ngildan va birontasini ham qoldirmay
javob berdim:
a) ha;
v) ishonchim kam;
s) yo‘q.
74](/data/documents/238c3d6f-50b7-4af0-8dd2-1ffc016bd705/page_74.png)
ZAMONAVIZ SHAXS IMIDJINING PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI MUNDARIJA KIRISh . .. ...................................................................................................................... I BOB. IMIDJ MUAMMOSINING PSIXOLOGIK TADQIQOTLARDA O‘RGANILGANLIK HOLATI .............. 1.1 Psixologik tadqiqotlarda imidj muammosiga oid yondoshuvlar masalasi ............................................................................................. 1.2. Shaxsda o‘z-o‘zini rivojlantirish va boshqarish imidji............. 1.3. Shaxs imidjini belgilovchi psixologik omillarning tahlili .............................................................................................. II BOB. ZAMONAVIY SHAXS IMIDJINING PSIXOLOGIK JIHATLARINI TADQIQ ETISH METODOLOGIYASI ..... 2.1. Shaxs imidjini belgilovchi psixologik profilning tahlili..... 2.2. Zamonaviy shaxs imidjini belgilashning psixodiagnostik imkoniyatlari..................................................................................... 2.3. Zamonaviy shaxs imidjining o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlash va tadqiqot natijalari tahlili..................................................... XULOSALAR VA TAVSIYOLAR ................................................... FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ........... ILOVALAR . xxxxxxx ............................................................................ .
KIRISh Mavzuning dolzarbligi. Mamlakatimizda demokratik qadriyatlar, inson huquq va erkinliklari hamda qonuniy manfaatlarini samarali himoya qilinishini ta’minlashda fuqarolik jamiyati institutlari, o‘zini o‘zi boshqarish organlari, davlat va jamoat tashkilotlari muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ular fuqarolik jamiyatining eng muhim instituti sifatida demokratik qadriyatlar, fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilishdek vazifani bajarmoqda. Bu esa, bugungi kun zamonaviy shaxsi imidjida (qiyofasida) fuqarolarning qonuniy manfaatlarini ifoda etish, ularning ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy va madaniy huquqlari hamda erkinliklarini ro‘yobga chiqarish, davlat va jamoat ishlarini boshqarishdagi tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlashga xizmat qilishi ehtimoldan holi emas. Jahon psixologiyasida shaxsning psixologik imidjining (qiyofasining) muammosi doirasida qator izlanishlar olib borilmoqdaki, ularda shaxsning psixologik moslashuvi, kasbiy xususiyatlari, shaxsning kasbga xos psixologik qiyofasi, xodimning ish unumdorligini ta’minlovchi psixologik komponentlar, yoshlar tasavvuridagi zamonaviy shaxs timsolining ijtimoiy-psixologik xususiyatlari, shaxsning ijrochilik faoliyatining psixologik xususiyatlari kabi qator yo‘nalishlarda izlanishlar olib borilmoqda. Yuqorida e’tirof etilgan izlanishlar natijasi, mamlakatimizning dunyodagi rivojlangan davlatlar reytingida o‘zining munosib o‘rinni egallashida lozim darajada xizmat qiladi. Davlatimiz rahbari Sh.M.Mirziyoev tomonidan “Yangi O‘zbekiston”ni qurish siyosatining ilk kunlaridayoq “Asosiy vazifa – bu yuqori kasb mahorati va zamonaviy tafakkurga ega, puxta o‘ylangan, har tomonlama to‘g‘ri qaror qabul qila oladigan, belgilangan maqsadlarga erishadigan shaxslarning yangi tarkibini shakllantirishdan iborat” 1 ekanligini ta’kidlab o‘tdi va ushbu yo‘nalishda faoliyat olib boruvchi barcha oliy ta’lim muassasalari va mazkur sohaga mutasaddi rahbarlar oldiga aniq vazifalar belgilab qo‘yildi. Natijada, amalga oshirilayotgan 1 Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз// Шавкат Мирзиёевнинг Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига бағишланган Олий Мажлис палаталарининг қўшма мажлисидаги нутқи. “Жамият” газетаси, 2016 йил 16 декабрь .
huquqiy-demokratik islohatlar, fuqarolik jamiyati barpo etish borasidagi chora- tadbirlar, jamiyatimiz hayotining barcha jabhalarini yanada erkinlashtirish kabi ustuvor masalalar – fuqarolarimizning kasbiy mahorati va ma’naviy qiyofasidagi ahloqiy-ruhiy jihatlar masalalarining mavqeini oshirdi desak, hech mubolag‘a bo‘lmaydi. Albatta, buning uchun jamoatchilik ongida hozirgi zamon shaxsi namunaga aylanishi zarur. Bugungi kun zamonaviy shaxsi nafaqat aniq bir kasb- hunarning egasi, avvalo, o‘zining faoliyati va shaxslilik fazilatlari bilan atrofdagilarning ishonchiga munosib bo‘lishi, yuksak intellektual tafakkur sohibi, uzoqni ko‘ra oladigan, doimo yangilikka intilib, zamon bilan hamqadam bo‘lib yashaydigan, qat’iyatli shaxs bo‘lishi lozim. Bu esa, bizning “Zamonaviy shaxs imidjining psixologik jihatlari” mavzusidagi bitiruv malakaviy ishimizning dolzarbligini ta’minlaydi. Muammoning o‘rganilganlik darajasi. Psixologiya fanida imidj va shaxs imidji, tashkilot imidji, rahbar imidji, harbiy faoliyat imidji , harbiy xizmatchi imidji, kasbiy faoliyatning psixologik jihatlari kabi masalalarning ilk tadqiqotlari xorij psixolog va ayrim sotsiolog olimlari izlanishlarida aks etgan bo‘lib, shaxsga xos imidj va imidjning turli tasniflarining o‘rganilishida Dji.Bobbi, P.Berd L.Braun, F.Deyvis, A.Panasyuk, G.Pochepsov, M.Spillein, E.Utlik va boshqa tadqiqotchilarning turli ilmiy ishlarida asosiy o‘rin egallaydi 1 . Mamlakatimiz olimlaridan E.G‘oziev, M.Mamatov, A.Rasulov, L.Tursunov, L.Ravshanov, N.Qosimova, F.Rahimova larning shaxs psixologiyasi, shaxs modeli, amaliy-nazariy psixologiya, kasb psixologiyasi, boshqaruv psixologiyasi, ijtimoiy psixologiya, harbiy xizmatchi imidji, nodavlat notijorat tashkilotlar imidjini shakllantirishga oid tadqiqotlari va ilmiy monografiyalari ham bu borada e’tiborga molikdir 2 . Bitiruv malakaviy ishi ana shu va boshqa shu yo‘nalishdagi tadqiqotlar 1 Бобби Джи. Имидж фирмы. Планирование, формирование, продвижение. - СПб., 2000. - 224 с. ; Берд П. Продай себя. Тактика совершенствования вашего имиджа. – Минск, 1997. -187 с. ; Браун Л. Имидж - путь к успеху. - СПб., 1996. - 98 с. ; Дейвис Ф. Ваш абсолютный имидж. Книга для политиков и бизнесменов, мужчин и женщин. М.,1997.-295 с. ; Панасюк А.Ю. Вам нужен имиджмейкер. Или о том, как создать свой имидж. – М., 1998. – 239 с. ; Почепцов Г.Г. Имиджелогия – М., 2000. –768 с. ; Спиллеин М. Создайте свой имидж. Руководство для женщин. - М., 1996. – 172 с. ; Утлик Э.П. Практическая психология имиджа // Вестник университета. Сер. Социология и психология управления. М.: ГУУ, 1999. С.47. 2 Ғозиев Э.Ғ., Мамедов К.Қ. Касб психологияси.–Тошкент, «Ўқитувчи» нашриёти, 2003.-34 б., Л.С.Турсунов, А.И.Расулов, Ф.А.Чориев, А.Девяткин. П сихологларни тайёрлаш модели.–Т.: ЎзМУ, 2016.- 49 б. ; Л.Равшанов Замонавий ҳарбий хизматчи имижининг психологик жиҳатлари. дисс., Т- 2019. 8-б.;
mazmuniga tayanadi hamda unda asosiy e’tibor zamonaviy shaxs imidjining psixologik jihatlariga qaratiladi. Tadqiqotning maqsadi. Zamonaviy shaxs imidjining psixologik jihatlarini nazariy va amaliy jihatdan tahlil etish dan iborat. Bitiruv malakaviy ishining vazifalari: mavzuga oid adabiyotlarni tahlil etish va nazariy materiallarni umumlashtirish; shaxs imidjining psixologik jihatlarini tadqiq etishda qo‘llaniladigan metodikalarni tanlash va asoslash; zamonaviy shaxs imidjini psixologik nuqtai nazardan tadqiq etish; shaxs imidjining psixologik tabiati va uning shakllanish shart-sharoitlarini aniqlash; imidjning psixologik jihatlari tahlilida “shaxs”, “kasb” va “profil” tushunchalari bilan aloqadorligini aniqlash; zamonaviy shaxs imidjini tadqiq etishda psixologik tarkiblar va umumpsixologik fenomen tushunchalar tabiatini ilmiy asoslash. Bitiruv malakaviy ishining metodlari: 1. Kuzatish; 2. Suhbat; 3. Anketa; 4. R.Kettelning “O‘n olti omilli shaxsni o‘rganish so‘rovnomasi (16 RG‘)” (A variant) ; 5. Matematik statistika. Bitiruv malakaviy ishining ob’ekti. Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universitetining Psixologiya va ijtimoiy munosabatlar fakulteti Psixologiya nazariyasi va amaliyoti kafedrasi Psixologiya (faoliyat turlari bo‘yicha) yo‘nalishining 42 nafar 3-bosqich talabalari . Қосимова Н, Раҳимова Ф. Нодавлат нотижорат ташкилотлар имижини шакллантириш: назария ва амалиёт. Ўқув-амалий қўлланма. Т: 2015. 14 б.
Bitiruv malakaviy ishining predmeti. Zamonaviy shaxs imidjining psixologik jihatlarni diagnostika qilish va psixologik xususiyatlarini tadqiq etishdan iborat. Bitiruv malakaviy ishining yangiligi: bitiruv malakaviy ishida, zamonaviy shaxs imidjining psixologik jihatlari ilk bor bakalavr darajasini olish uchun o‘rganildi; R.Kettelning “O‘n olti omilli shaxsni o‘rganish so‘rovnomasi (16 RG‘)” (A variant) psixologik metodikasi orqali zamonaviy shaxs imidjini o‘rganishning metodik tizimi ilmiy asoslandi; Zamonaviy shaxs imidjini tavsiflovchi “reguliyativlik qobiliyati”, “ kommunikativlik qobiliyati”, “mas’uliyatlilik”, “ijtimoiy dadillik”, “faollik va analitik tafakkur” singari yetakchi omillar aniqlandi. Bitiruv malakaviy ishining nazariy va amaliy ahamiyati. Bitiruv malakaviy ishining nazariy ahamiyati shaxs imidjining psixologik jihatlarini asoslovchi nazariy ma’lumotlarning to‘plangani, tadqiqot vazifalariga mos keluvchi metodlarning qo‘llanilgani, empirik qiymatlar matematik- statistikaning ishonchli usullari yordamida tahlil qilinganligi, xulosa va tavsiyalar ishlab chiqilganlig bilan izohlanadi. Bitiruv malakaviy ishining amaliy ahamiyati oliy ta’lim muassasalarida o‘tiladigan Psixologiya yo‘nalishi fanlarini amaliy manbalar bilan boyitishda hamda zamonaviy shaxs imidjining psixologik jihatlarini diagnostika qilish bo‘yicha faoliyatlarga tatbiq etiladi. Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi: kirish, ikki bob, olti paragraf, xulosa va tavsiyalar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati hamda ilovalardan iborat. I BOB. IMIDJ MUAMMOSINING PSIXOLOGIK TADQIQOTLARDA O‘RGANILGANLIK HOLATI