Avstrayni anshlyus qilish va Chexoslovakiya masalasi (1938) Yevropada fashistik kuchlarning faoliyati. 1938-yil boshida Yevropa urush yoqasida ekanligi aniq edi. Germaniya butun harbiy kuchlarini shay holatga keltirib qo’ydi. Nemis armiyasi rahbariyatidan Gitler tomonidan olib borilgan urush borasida norozi yoki shu pozitsiyada bo’lmagan barcha shaxslar chetlashtirildi. Feldmarshal fon Blomberg iste'foga chiqishga majbur bo'ldi. Uning o'rniga general Keytel tayinlandi. Gering feldmarshal darajasiga ko'tarildi. Gitler o'zini Germaniya qurolli kuchlarining oliy bosh qo'mondoni deb e'lon qildi. Barcha mo'tadil pozitsiyadagi shaxslar davlat apparati va diplomatik bo'limdan chiqarildi. Tashqi ishlar vaziri Neyrat o'z o'rnini Ribbentropga berishga majbur bo'ldi. Londonda 18 oy davomida elchi bo'lib ishlagan bu Gitlerning xushyoqar agenti Angliyadagi fashistik tarafdorlarni to'plab, fashistlar Germaniyasining tajovuzkor harakatlarini yanada rivojlantirish uchun zarur bo'lgan ma'lumotni zahiralashga muvaffaq bo'ldi. Gitlerning ko'rsatmasi bilan Berlinga qaytib, Ribbentrop nemis diplomatiyasini fashistik ko’rinishga olib keldi. Uzoq Sharq, AQSh va Lotin Amerikasi, Afrika, O'rta yer dengizi, Ispaniya va Markaziy Yevropada fashistik bosqinchilar o'z harbiy kuchlarini to'plashdilar. 1938-yil yanvar oyida Italiya va Germaniya samalyotlari Ispaniyaning himoyasiz shaharlarini shafqatsizlarcha bombardimon qildilar. Germaniya va Italiyadan Frankoga yordamga ko'plab ko’ngilli brigadalar jo'natildi. Fashistlar respublika armiyasiga qarshi hal qiluvchi hujumni tayyorlamoqda edilar. G'arbning demokratik kuchlari orasida tobora kuchayib borayotgan fashistik tajovuzga qarshi bo'linish va chalkashliklar paydo bo’ldi. Angliyada Iden fashist bosqinchilariga qarshi kurashni tashkil qilishni talab qildi. Biroq, Chemberlen bu taklifni rad etdi. Shundan so'ng darhol Italiya va Germaniyadagi fashistik matbuot Angliya vaziriga qarshi norozilik kampaniyasini boshladi. Italiya elchisi Grandi agar Iden Angliyaning tashqi siyosati uchun mas'ul va tashqi ishlar

vaziri bo'lib tursa, Angliya-Italiya kelishuvini o'ylashdan hech ham foyda yo'qligini Chemberlenga aytdi. Fashistik kuchlar Angliya tinchligining isboti sifatida Idenning iste'fosini talab qilishdi. Angliyadagi reaksion matbuot fashistlarning Idenga qarshi harakatlarini qo'llab-quvvatladi. 1938-yil 20-fevralda Iden iste'foga chiqdi. Ertasi kuni Jamoalar palatasi yig'ilishida u parlamentga Britaniya tashqi siyosati pozitsiyasi bo'yicha hukumat boshlig'i bilan avvaldan butkul qarama-qarshi bo'lganini aytdi. "Yaqinda menga aniq bo’lgan narsa shu ediki men va Bosh vazir o'rtasida jiddiy qarama qarshiliklar va fikrlar farqi mavjud ekan”-dedi Iden Oppozitsiya yetakchisi Ettle, Chemberlenning siyosatini qoralab, u fashist hukumatlarining ko'rsatmalariga itoatkorlik bilan amal qilyapti, deb g'azab bilan ta'kidladi. Chemberlen tushuntirish berishga majbur bo'ldi. O'z mavqeini oqlash uchun u Britaniyada ishonadigan hech kim yo'qligiga ishora qildi. 1938-yil 20-fevralda Gitler Reyxstagda tahdidli nutq so'zladi. U "Yevropa matbuotining Germaniyaga qarshi keyingi hujumlariga toqat qilolmaydi ... Germaniya ikki qo'shni mamlakatda yashovchi 10 million nemis taqdiriga befarq qarab turolmaydi" deb ta'kidladi. Bu Avstriya va Chexoslovakiya masalasi edi. Gitler Germaniya armiyasi urushga tayyorligini va yaqin kelajakda uning kuchayib borishini aytib o’tdi. Germaniyaning Avstriyani bosib olishi (1938 yil 18-mart). Nemis fashistik matbuoti yana Avstriyani Germaniyaga qo'shilishi talabini ilgari surdi. Avstriyani bosib olish fashistlar Germaniyasi hukmronligi ostida "o'rta Yevropa" ni yaratish dasturini amalga oshirish yo'lidagi birinchi qadamni anglatar edi. Agar nemislar Avstriyani qo'shib olsa Chexoslovakiya Janubi-Sharqiy Yevropa va Bolqonga hujum qilish uchun strategik tayanch hududga ega bo’ladi. Germaniya-fashistik diplomatiyasi bosimiga bo'ysunib, Italiya davlati ham itoatkorlik bilan kuchli nemis sherigi tomonida bo’ldi. 1938-yil 12-yanvarda Budapeshtda chaqirilgan Italiya-Avstriya-Vengriya konferensiyasi deklaratsiya qabul qildi va unda "buyuk do'st davlatlar - Italiya va Germaniya o'rtasida o'rnatilgan va tinchlikning yangi va muhim kafolati bo'lgan samimiy hamkorlikni ma'qullash

to'g'risida" bayonot qabul qilindi. Konferensiya anti-Komintern paktini mamnuniyat bilan qabul qildi va uning ishtirokchilarining kommunizmga qarshi shafqatsiz kurash olib borishga qaror qilganligini tasdiqladi. Avstriyada Shushnig hukumati fashistlar Germaniyasiga nisbatan o'ta neytrallikni namoyish etdi. Bu fashistlarni yanada g'azablantirdi. Venadagi "Nemis klubi" deb nomlangan guruh Avstriyani "Buyuk Germaniya" tarkibiga kiritish uchun ochiq kampaniya olib bordi. Jasorat paydo bo’lgan Shushnig hukumati Venadagi milliy sotsialistik tashkilotni tarqatib yubordi va hattoki Gitlerning Avstriyadagi norasmiy vakili bo'lgan yetakchisini hibsga oldi. Shushnigning ushbu faoliyati Gitlerning juda ham jahlini chiqardi. Fon Neyrat Venaga yuborildi. Uchrashuv vaqtida, Avstriya milliy sotsialistlari namoyish uyushtirishdi. Shushnig jim turmaslikka qaror qildi. Neyratning ketishi bilan Avstriyaning "vatanparvarlik fronti" ning ta’sirli namoyishi tashkil etildi. Shushnigning jasurligi qisman Mussolinining qo'llab-quvvatlashiga ishonganligi bilan ham bog'liq edi. Ammo Avstriya hukumati rahbarining duche bilan uchrashuvi Shushnigda nisbatan umidsizlik paydo qildi. Mussolini Gitler hech qanday "shoshilinch choralar" ko'rmasligiga ishonch bildirdi. U mehmoniga Germaniya bilan kelishishni maslahat berdi. 1938-yil 11-fevralda Shushnig Berxtesgadendagi Gitler huzuriga chaqirildi. Ertasi kuni Avstriya kanslerini qabul qilgan Gitler uni bazmga ham taklif qilmadi. U Shushnigga tahdidlar bilan ko’rsatma berib, uning shartlarini so'zsiz qabul qilishni talab qildi. "Siz bu shartlarni muhokama qilmasligingiz kerak", deb buyruq berdi Gitler. «Siz aytganimdek, ularni qabul qilishingiz kerak. Agar qarshilik qilsangiz, meni butun tizimingizni yo'q qilishga majburlagan bo’lasiz. " Shushnig Gitlerning tahdidli so'zlari oqimini to'xtatmoqchi edi. Ammo bu Fyurerni g'azablanishiga sabab bo’ldi. “Siz menga ishonmaysizmi? - deb baqirdi u, - men seni ezib tashlayman! Men nemislar ko’rgan kechirgan eng buyuk rahbarman va 80 million aholisi bo'lgan Buyuk Germaniya imperiyasini yaratish mening vazifam. Men allaqachon aql bovar qilmaydigan qiyinchiliklarni yengib chiqdim va siz meni

to'xtatishni o'ylayapsiz. Mening armiyam, samolyotlarim, tanklarim shunchaki buyruq kutmoqda ". Shushnigga o’ziga kelishga imkon bermasdan, Gitler general Keytelni chaqirib, undan darhol Avstriya chegarasida turgan va birinchi nabatda hujum qilishga tayyor bo'lgan motorli brigadalar soni to'g'risida hisobot berishni talab qildi. Kotib Shushnigga Gitlerning oldindan yozib qo'ygan talablarini tutqazdi. Kanslerdan ushbu "shartnoma" loyihasini yopiq holda ko'rib chiqish talab qilindi. Ammo Shushnig o'qishni tugatmasdan, u yana Gitler yoniga chaqirildi. Yana yangi tahdidlar bilan unga Italiya, Fransiya va Buyuk Britaniyaning yordamiga umid bog'lamasligini aytdi. Shundan so'ng, Avstriya kansleri ozod qilindi. Xuddi shu kuni kechqurun Ribbentrop va Avstriya tashqi ishlar vaziri, fashist rahbarlaridan biri Gvido Shmidt Shushnigg bilan suhbatlashdilar. Ular Shushnigni quyidagi talablarga asoslanib bitim imzolashga taklif qilishdi: 1) barcha avstriyalik sotsialistlar uchun to'liq amnistiya; 2) Gitlerning himoyachisi Zeyss-Inkvartning jamoat tartibini saqlash va xavfsizlik vaziri etib tayinlash; 3) Avstriya milliy sotsialistlariga qonuniy yashash va erkin faoliyat yuritish huquqini berish. Shushnigga 1938-yil 15 -fevral kuni soat 18.00ga qadar javob berishni buyurdilar. Ammo Avstriya kansleri qochib qoldi. U Berxtesgadenni shartnomani imzolamasdan tark etdi. Berxtesgadendagi uchrashuv darhol ommaga e'lon qilindi. Demokratik kuchlar doirasida bu noroziliklarga sabab bo'ldi. Ammo Angliya, Fransiya va Italiyaning diplomatik korpuslari jim edi. Avstriya kansleri bekorga ularning qo'llab-quvvatlashini kutgan edi. U o'zini yolg'iz his qilishga majbur bo’ldi. Buni o'z ko'zlari bilan ko'rgan Shushnig Germaniya bilan kerakli shartnomani imzoladi. 28-fevralda Chemberlen shunday holatda o'zining tinchlantirish siyosatini oqlash uchun jamoalar palatasida nutq so'zlashi kerak edi. Buyuk Britaniya hukumati rahbarining tushuntirishlari Gitlerga yanada ilhom baxsh etdi. Chemberlen "12-fevral kuni Berxtesgadendagi uchrashuvdan so'ng Avstriya hukumatining choralari, Sen- Jermen shartnomasi bo'yicha zimmasiga olgan majburiyatlarga zid kelmasligini" ta’kidlab o’tdi.

Ayni paytda, Avstriyada muhim voqealar bo'lib o'tdi. Natsistlardan tashqari - jamoat xavfsizligi vaziri Zeyss-Inkvart va tashqi ishlar vaziri Gvido Shmidt, natsistlar matbuot bo'limi rahbari Vilgelm Volf kabi shaxslar zimmasiga barcha tashkiliy ishlar yuklandi. Avstriyadagi Milliy sotsialistlarning faoliyatini kuchaytirish uchun Gitler Germaniyadan eng tajribali va kuchli tashkilotchilarni yubordi. Avstriyaning barcha provinsiyalariga milliy sotsialistik komissarlar tayinlandi. Butun mamlakat bo'ylab fashistik paradlar va shovqinli namoyishlar boshlandi. 1938-yil 20-fevralda Gitler Reyxstagda Avstriyada "katta muammoning oldi olindi" degan bayonot bilan chiqdi. Ayni paytda, Avstriyaning bir qator shaharlarida Avstriya milliy mustaqilligi tarafdorlari va Milliy sotsialistlar o'rtasida qonli to'qnashuvlar yuz berdi. Keyin Shushnig so'nggi chora-tadbirga murojaat qilishga qaror qildi. 13-mart kuni Avstriyaning mustaqilligi masalasida plebitsey tayinladi. Ammo darhol Berlindan kelgan Avstriya kansleriga ikkita ultimatum talablari qo'yildi. Undan zudlik bilan plebitseyni bekor qilish va shoshilinch ravishda iste'foga chiqish to'g'risida ariza berish. Shushnig javob berishga ikkilanib qoldi. Berlin o'z buyrug'ini uch marta takrorladi. Va nihoyat, 1938-yil 11-martda Shushniga rasmiy ultimatum topshirildi. Agar Germaniya talablari bajarilmasa, o'sha kuni soat 19.30 da 200 ming nemis qo'shini Avstriya chegarasidan o'tib kirib keladi. Ultimatum muddati tugar vaqt bo'lganida, Shushnig radioda gapirib, Avstriya xalqiga iste’fosi to'g'risida xabar berdi. U ortiqcha qon to'kilishiga yo'l qo'ymaslik uchun shunday qilayotganligini aytdi. Shushnig radio va Zeyss-Inkvart orqali aholiga murojaat qilganidan so'ng darhol u Germaniya qo'shinlari Avstriyaga kirgan taqdirda ularga qarshilik ko'rsatilmasligini talab qildi. Zeyss-Inkvartning o'zi Avstriyaning yangi kansleri etib tayinlandi. Xuddi shu kuni, soat 18.00 atrofida nemis qo'shinlarining birinchi bo'linmalari Avstriya hududiga kirib keldi. Avstriya mustaqil mamlakat sifatidagi maqomini to'xtatdi. Ertasi kuni, 1938-yil 12-martda Gitlerning o'zi Avstriyaga keldi. U o'z vatani - Braunauga tashrif buyurdi. Gitler Linzda bo'lganida u yangi kansler Zeyss-Inkvart bilan uchrashdi. Venada Gitler fashistlar paradini o'tkazdi va Avstriyada plebitsey o'tkazilishini e'lon qildi. Xuddi shu kuni Vena shahriga plebitsey tayyorlash va o'tkazish