Axborot texnologiyalari, ularning rivojlanish bosqichlari va qo’llanish sohalari 16v

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2264 KB

Скачать

Samarqand Davlat Universiteti
Psixologiya va ijtimoiy munosabatlar fakulteti
Amaliy psixologiya yo‘nalishi
Axborot texnologiyalari fanidan
Mustaqil ishi

Axborot texnologiyalari, ularning rivojlanish
bosqichlari va qo’llanish sohalari
Reja:
1. Axborot texnologiyalarining rivojlanish bosqichlari .
2. Axborot texnologiyalari turlari, zamonaviy axborot
texnologiyalarining texnik va dasturiy vositalari.
3. Axborot texnologiyalarining qo’llanilish sohalari
4. Zamonaviy axborot texnologiyalarining hozirgi kundagi o’rni.
O’zbekiston mustaqillikga erishganidan boshlab ijtimoiy- iqtisodiy
rivojlanib, xalqaro integratsiyaga qo’shilmoqda. Insoniyat ishlab
chiqarish jarayonida tartibsiz mexanik operatsiyalardan tartibli
boshqaruv operatsiyalari tomon jadal xarakatlanmoqda. Elektron
ofislar xar hil axborotlashtirish vositalari bilan ta’minlangan.
Ma’lumotlarning electron shakli xayotning barcha jabxalarda inson
faoliyati xarakterini o’zgartirmoqda. Axborot texnologiyasi va uning
dasturiy ta’minotining rivojlanishi, ofisda ish o’rinlarining evolutsion
va information to’yinishiga sharoit yaratadi. Texnologiyani
quyidagicha ta'riflash mumkin. Texnologiya — bu sun'iy ob'ektlarni
yaratishga yunaltirilgan jarayonlarni boshqarishdir. Kerakli
jarayonlarni kerakli yunalishda borishini ta'minlash uchun yaratilgan
shart-sharoitlar qanchalik yaxshi tashkil etilganligi texnologiyaning
samaradorligini bildiradi. Bu yerda tabiiy jarayonlar nafaqat
moddaning tarkibi, tuzilishi va shaklini uzgartirish maqsadida, balki
axborotni qayta ishlash va yangi axborot xosil qilish maqsadida xam
boshqariladi.
Axborot texnologiyalarining rivojlanish bosqichlari.

Shaxsiy kompyuterning yaratilishi bilan axborot
texnologiyasining taraqqiyotida yangi davr boshlandi. Yangi davrning
asosiy maqsadi kasbiy va maishiy xizmat sohalarida insonning shaxsiy
axborot talabini qondirish bo’lib bormoqda.
Axborotni qayta ishlash vazifalari va jarayonlarining ko’rinishi
bo’yicha:
1bosqich (1960-70 yillar) malumotlarni qayta ishlash hisoblash
markazlarida (jamoa bolib ishlash tartibida) amalga oshirilgan. Axborot
texnologiyasi taraqqiyotining asosiy yo’nalishi insonning qo’l mehnatini
avtomatlashtirishdan iborat edi.
2bosqich (1980 yillar)dan strategik vazifalarni yechish uchun axborot
texnologiyalari yaratildi.
Jamiyatni axborotlashtirish yo’lidagi muammolar bo’yicha:
1bosqich (1960-yillar oxirlarigacha) apparat vositalari imkoniyatlari
cheklangan sharoitlarda katta hajmlardagi malumotlarni qayta ishlash
muammosi bilan ajralib turadi.
2bosqich (1970yillar oxirlarigacha) IBM 360 turkumidagi EHM
yaratilishi bilan bogliq. Bu bosqich muammosi dasturiy taminotining
apparat vositalari rivojlanishi darajasida orqada qolishidir.
3bosqich (1980yillar boshlari) kompyuter malakasi bo’lmagan
foydalanuvchining quroli bo’lib qoldi. Axborot tizimlari esa
foydalanuvchining qarorlarini qabul qilishni qo’llab quvvatlovchi vosita

sifatida ishlatilmoqda. Bu bosqichda foydalanuvchi ehtiyojlarini yuqori
darajasida qondirish va kompyuter muhitida ishlovchi tegishli
interfeysni yaratish muammolari mavjud.
4bosqich (1990yillar boshlaridan) tashkilotlarda aloqalar va axborot
tizimlari zamonaviy texnologiyalarini yaratish.
Bu bosqichda muammolar juda ko’p.
Ulardan muhimlari quyidagilardir:
 kompyuter aloqasi uchun kelishuvlari ishlab chiqish va standartlar,
protokollarni o’rnatish;
 strategik axborotga kirishni tashkil etish;
 axborotni muhofaza qilish va xavfsizligini taminlash;
Kompyuter texnologiyasining afzalliklari boyicha:
1bosqich (1960yillar boshidan) hisoblash markazlari zaxiralaridan
markazlashgan tarzda foydalanishga yo’naltirilgan qo’l mehnati
amallarini bajarishda axborotni ancha samarali qayta ishlash bilan ajralib
turadi.
2bosqich (1970yillar o’rtalaridan) shaxsiy kompyuterning paydo bolishi
bilan bogliq.
3bosqich (1990yillar boshlaridan) tijoratda strategik afzalliklar tahlili
tushunchasi bilan bogliq va axborotni taqsimlovchi qayta ishlash
telekommunikatsiya texnologiyalari yutuqlariga asoslangan. Axborot
texnologiyalari faqat fan va texnika xodisasi bo’lmasdan, iqtisodiy
rivojlanishning muhim omiliga aylanmoqda. Axborot bilan qamrab
olinmagan biror muhim xujalik sektorini (ishlab chiqarish, transport,
kredit-moliya soxasi, savdo) misol keltirish qiyin. Ayni paytda
kompyuterlar va aloqa vositalari asosida axborotni to’plash, saqlash va
taqdim etishning zamonaviy usullari, yangi axborot texnologiyalari va
xizmatlarni sotish (tarqatish) maqsadlarida ishlab chiqarish mustaqil
tarmoq sifatida shakllandi va ajralib chiqdi. Shunday qilib, xalq
xujaligini axborotlashtirish kelgusiga yorib o’tish demakdir.
Axborot texnologiyalari, shu jumladan, kompyuterlar bugungi kunda
barcha soxalarda keng qo’lanilib kelinmoqda, masalan:

Biznes soxasida axborot texnologiyalari yangi korxona yoki firmaning
muvaffaqiyat bilan faoliyat ko’rsatishida katta rol uynashi mumkin.
Masalan:
biznes reja tuzishda va kutilayotgan daromad va chiqimlarni
xisoblashda;
kompaniya yoki firmaning emblemasini va tegishli xujjatlarini
tartibga keltirishda;
kompaniya yoki firmaning taqdimot marosimini o’tkazishda;
reklamalarning loyixasini tuzish va reklama materiallarini
tayinlash, xisobotlar, shartnomalarni tayyorlashda;
mijozlar xakidagi ma`lumotlar ro’yxatini saqlash va u bilan
ishlashda;
boshqa firmalar, potensial ta`minotchi, ulgurji xaridorlar bilan
bog’lanishda;
mijozlar va ta`minotchilar bilan muzokara olib borish va
xokazolarda.
Bank soxasi, bank tizimi o’zining ish faoliyatida axborot
texnologiyalaridan keng foydalanish imkoniyatiga ega. Masalan:
yil davomida sutkasiga 24 soat mijozlarga aloqa uchun va tegishli
ma`lumotlarni olish, balansni tekshirish, xisobni tulash
imkoniyatini yaratish;
mijozlarga xizmat ko’rsatish madaniyatini oshirish;
kredit kartochkalari yordamida telefon yoki Internet orqali
xizmatni yulga qo’yish va boshqalar
Axborot texnologiyasi — bu axboriy ma'lumotni bir ko’rinishdan
ikkinchi, sifat jixatidan yangi ko’rinishga keltirish, axborotni yig’ish,
qayta ishlash va uzatishning usul va vositalari majmuasidan foydalanish
jarayonidir.
Moddiy ishlab chiqarishda turli maxsus jixozlar, stanoklar, uskunalar va
boshqalar ishlatiladi. Axborot texnologiyalari uchun xam o’zining
«uskunalari», vositalari mavjud. Bular kseroks, telefaks, faks, skaner va
boshqa vositalardir. Bu vositalar orqali axborotga ishlov berilib,
uzgartiriladi. Hozirgi paytda axborotga ishlov berish uchun
kompyuterlar va kompyuter tarmoqlari keng qullanilmoqda. Axborot

texnologiyasida kompyuterlar va kompyuter tarmoqlarining qullanishiga
urg’u berish maqsadida ko’pincha kompyuter va kommunikatsion
texnologiya haqida gapirishadi.
Axborot texnologiyasi uzi uchun asosiy muxit bo’lgan axborot tizimlari
bilan bevosita bog’liqdir. Chunki axborot texnologiyasi axborot
tizimlarida mavjud bo’lgan ma'lumotlar ustida bajariladigan turli xil
murakkablikdagi operatsiyalar, amallar va algoritmlarni bajarishdan
iborat bo’lgan tartiblashtirilgan jarayondir.
Axborot texnologiyalari jamiyat axborot resurslaridan oqilona
foydalanishning eng muhim usullaridan biri bo’lib, xozirgi vaqtga qadar
bir necha evolyutsion bosqichlarni bosib o’tdi. Bular quyidagilar:
1-bosqich . XIX asrning ikkinchi yarmigacha davom etgan. Bu bosqichda
«Kunlik» axborot texnologiya taraqqiy etgan. Uning vositasi: pero,
siyoxdon, kitob. Kommunikatsiya, ya'ni aloqa odamdan odamga yoki
pochta orqali xat vositasida amalga oshirilgan.
2-bosqich . XIX asrning oxiri, unda «Mexanik» texnologiya rivoj topgan.
Uning asosiy vositasi yozuv mashinkasi, arifmometr kabilardan iborat.
3-bosqich . XX asr boshlariga mansub bo’lib, «Elektromexanik»
texnologiyalar bilan farq qiladi Uning asosiy vositalari sifatida telegraf
va telefonlardan foydalanilgan. Bu bosqichda axborot texnologiyasining
maqsadi xam o’zgardi. Unda asosiy urg’u axborotni tasvirlash shaklidan,
uning mazmunini shakllantirishga ko’chirildi.
4-bosqich . XX asr o’rtalariga to’g’ri kelib, «Elektron» texnologiyalar
qullanilishi bilan belgilanadi. Bu texnologiyalarning asosiy vositasi
EHMlar va ular asosida tashkil etiladigan avtomatlashtirilgan boshqarish
tizimlari va axborot izlash tizimlaridir.
5-bosqich . XX asr oxiriga to’g’ri keladi. Bu bosqichda «Kompyuter»
texnologiyalari taraqqiy etdi. Ularning asosiy vositasi turli maqsadlarga
muljallangan dasturiy vositalarga ega bo’lgan shaxsiy kompyuterlardir.
Bu bosqichda kundalik turmush, madaniyat va boshqa soxalarga

muljallangan texnik vositalarning o’zgarishi ro’y berdi. Lokal va global
kompyuter tarmoqlari ishlatila boshlandi.
Axborot texnologiyalari bir necha turlarga bo’linadi:
1. Ma'lumotlarga ishlov beruvchi axborot texnologiyalari. Ular ma'lum
algoritmlar bo’yicha boshlang’ich ma'lumotlarga ishlov beruvchi
masalalarni yechishga muljallangan. Masalan, xar bir firmada o’zining
xodimlari haqidagi axborotga ishlov beruvchi axborot texnologiyasi
albatta bo’lishi kerak.
2. Boshqarishning axborot texnologiyalari. Ularning maqsadi ish
faoliyati qaror qabul qilish bilan bog’liq bo’lgan insonlarning axborotga
bo’lgan talabini qondirishdan iborat. Boshqarishning axborot tizimlari
tashkilotning utmishi, xozirgi xolati va kelajagi haqidagi axborotni ham
o’z ichiga oladi.
3. Ofis(idora)ning axborot texnologiyasi.
Avtomatlashtirilgan ofisning zamonaviy axborot texnologiyalari bu —
tashkilot ichidagi va tashqi muxit bilan kommunikatsion jarayonlarni
kompyuter tarmoqlari va axborotlar bilan ishlovchi boshqa zamonaviy
vositalar asosida tashkil etish va qullab-quvvatlashdan iborat. Buning
uchun maxsus dasturiy vositalar xam ishlab chiqilgan. Ulardan biri
Microsoft Offise dasturlar paketidir. Uning tarkibiga Word matn
muxarriri, Excel elektron jadvali, Power point taqdimot uchun grafikani
tayyorlash dasturi, Microsoft Accsess ma'lumotlar omborini boshqarish
tizimlari kiradi.
Hozirgi paytdagi kompyuterlar uchun ko’plab dasturiy vositalar
mavjudki, ular barcha turdagi axborot texnologiyalarini ta'minlay oladi.
Ularning ayrimlari bilan qisqacha tanishib chiqamiz.
Ma'lumotlar ombori. Uar qanday axborot texnologiyasining majburiy
komponenti ma'lumotlar omboridir (MO). Avtomatlashtirilgan ofisda
MO firmaning ishlab chiqarish tizimi haqidagi barcha ma'lumotlarni
o’zida saqlaydi.
Matn protsessori. Bu matnli xujjatlarni tashkil etish va ularga ishlov
berishga muljallangan dasturiy vosita turidir. Masalan, matn muxarririda

tayyorlangan xat va xujjatlarni doimiy ravishda qabul qilish menedjerga
firmadagi xolatni doimo nazorati ostida tutishga yordam beradi.
Elektron pochta (E-mail) — kompyuterlardan tarmoqda foydalanishga
asoslangan bo’lib, xamkor (partnyor)larga ma'lumotlar jo’natish yoki
ulardan ma'lumot olish imkoniyatini yaratadi.
Audiopochta — bu ma'lumotlarni klaviatura yordamida emas, balki
tovush orqali uzatuvchi pochtadir.
Zamonaviy telefon vositasining funksiyalari ko’p: avtojavob
beruvchi, qo’ng’iroq qilayotgan abonentning raqamini aniqlovchi,
telefon raqamini aniqlovchi, telefon raqamini bilib olishdan ximoyalash
va h.k.z.
Qog’ozli xujjatning normativ qiymati, adolatning muxim tarkibiy
qismidir. Qog’ozli xabarlarni uzatish vositalari ko’p. Bunda oddiy
telegraf aloqasi teletayp aloqasiga aylanadi. Rivojlangan vositalardan
biri telefaks aloqasidir.
Faks (lotincha- faxsimile, uxshashini yarat) – xujjat orginalini xuddi
uziday aks ettiradi. Bunda, uzatishda xabar elementlarini skanerlash
yo’li bilan o’zgartiriladi. Qabul qilish apparati qatoridagi ketma-ket
signallarni qabul qilib qog’ozdagi tasvirga aylantiriladi. Matnni qog’ozli
tashuvchidan ajratib olish uchun o’qish qurilmasi ishlatiladi.
Elektron ofisga uzoq va yaqin bo’lgan turli manbalardan juda ko’p
xabarlar keladi. O’z navbatida ofis xodimlari xam tashqi dunyoga
o’zining axborot oqimlarini uzatadilar. Telefaks tarmog’i orqali
qo’gozdagi xabarlar keladi. Lokal tarmog’i orqali qog’ozdagi xabarlar
keladi . Lokal va Global tarmoq vositalari orqali electron xabarlar
kompyuterga modem yordamida kiritiladi yoki chiqariladi. Ofisda
kompyuterlar axborot oqimlariga ishlov berib, birlashtirish vazifalarini
bajaradi.
Elektron pochta kompyuterlar yordamida olingan
korrepondensiyani yuborish va ishlov berishda electron usullarni
ishladtadi. U orqali xujjatlar, jadvallar, grafiklar, chizmalar, rasm va
fotografiya, ro’znoma og’zaki xabarlar olish mumkin. Elektron pochta-
buqog’ozsiz pochta, u telefon tarmog’i bilan kompyuterga ulangan.
ELEKTRON POCHTA

Telefaks – axborot tizimi axborotning ulkan oqimlari xar hil abonentga
avtomatik ravishda tayyorlash va uzatish imkonini beradi. Matn
tayyorlashning bu tizimida yuqori sifatli displeylar bilan jihozlangan
terminallar yordamida uzatilayotgan axborot massivi kompyuter
xotirasida saqlanib qoladi. Keyin maxsus ma’lumotlarni uzatish
apparatlari yordamida tayyorlangan massiv abonentga jo’natiladi yoki
undan qabul qilinadi.
Televidenya xayotga uzoqdan ko’rish sifatida kirib keldi va ommaviy
xodisaga aylanib qoldi. Dunyoga 4 mlrd. dan ortiq telepryomniklar
ishlatiladi. Televizor bu juda murakkab axborot qurilmasidir.
Televizorni ko’rish g’oyasi quyidagicha:
Tasvir elementlarini uzgartirish yuli bilan electron signallar ketma-
ketligiga aylantiradi, (tasvir analiz).
Ularning aloqa kanallari orqali nuqtalardan qimirlaydigan rasmga
teskari aylantirish, (tasvir sintezi) amalga oshiriladigan qabul qilish
punkitiga uzatiladi.
Telematn axborot tizimi foydalanuvchilarning kup guruhlari uchun
doim qiziqarli bo’lgan dolzarb axborotni uzatish uchun yaratilgandir.
Telematn- bu gazeta, jurnal, agentlik xizmatlarida olingan matn
varoqlarini uzluksiz o’tkazib beradigan “elektron gazeta” yoki “elektron
byulleten”. Tizim xususiyatlari:
 Axborot varoqlarini uzluksiz va ketma- ket ravishda utkazuvchi
stansiya tomonidan tuplanadi, eferga oddiy televizor signallari
bilan yoki kabel orqali uzatiladi.POCHTA
TELEGRAF FAKSIMAL
AlOQA

 “Telamatn “ axboroti uzluksiz yangilanib boradi.
 Kerakli axborotning varog’ini belgilash uchun televizorga
qoshimha qurilma kerak.
Kundalik hayotimizda turli ko’rinishdagi axborotlar masalan: matnli,
grafikli, jadvalli, ovozli(audio), tasvirli(video) va boshqa axborotlar
bilan ishlashga to’g’ri keladi. Axborot texnologiyasi biror obyekt
jarayon yoki hodisaning halok haqidagi axborotlarni to’plash, qayta
ishlash va uzatishni amalga oshiruvchi jarayondir.
Zamonaviy axborot texnologiyalari- shaxsiy kompyuterlar va
telekommunikatsiya vositalaridan foydalanilgan holdagi zamonaviy
muloqotni o’rnatuvchi axborot teexnologiyasi hisoblanadi.
Jamiyatimizda axborotlarni uzatish, qabul qilish, xamda axborotlarni
tarqatish uchun turli xil qurilmalar qo’llaniladi.
Bu qurilmalarga:
Radio va televideniyadagi, xamda gramayozuvdagi magnitafon
yozuvidagi qo’llaniladigan signallarning grafik ko’rinishi uzluksiz
qiyshiq chiziq xolatida uzgaruvchan shaklda bo’lib, bunday
signallarning uzluksiz yoki analog signallar deyiladi. Bunga qarama-
qarshi telegraf va xisoblash texnikasidagi signallar impuls shaklida
bo’ladi va bunday signallarni diskret yoki raqamli signal deyiladi.

Uzluksiz va diskret signallar uzaro taqqoslash uchun ularning quyidagi
aloxida axamiyatlar farqlanadi:
 Uzluksiz signal katta uzgaruvchan qiymatlar to’plamidan iborat
bo’lsa ,
 diskret signallar esa ikkita qiymatga ega “0” va “1” sonlari orqali
ifodalanadi.

Diskret signalning uzluksiz signalga nisbatan farqi va imkoniyati katt.
Diskret televideniyada quyidagi imkoniyatlar mavjud:

Videomatn axborot tizimi
Bu axborot tizimi axborot qabul qilish va tanlash ekanligi imkoniyatini
kengaytiradi, xamda telefon, kompyuter, televizor imkoniyatlarini
birlashtiradi. Telefon chaqirig’i tufayli telefon tarmog’iga ulangan
kompyuter va televizor orasida aloqa o’rnatiladi.
Ma’lumotlar bazasi menyusi va bu ma’lumotlarga ishlov berish
algoritmlari orqali foydalanuvchi (boshqa kompyuterga) birovning
axborotini shakllantirish, o’zining telepristavkasi xotirasiga ko’chirish
buyrug’ini beradi.
Axborot tizimlari ishida va uning texnologik jarayonida shu bosqichlarni
ajratib ko’rsatish mumkin:

Test
1. Sistemali menyu qaysi oynalarda bo’ladi?
A. Dastur oynasida
B. Muloqot oynasida
C. Xujjat oynasida
D. Barchasida
2. Pusk menyusining nastroyka bo’limi ichidagi panel upravleniya
bo’limi yordamida nima qilamiz?
A. Kompyuterni o’chiramiz
B. Kompyuter va uning qurilmalar ishini sozlaymiz
C. Kompyuterga qayta yuklanish buyrug’ini beramiz
D. Kompyuterni dasturlaymiz
3. Oynani yig’ish tugmasi qaysi oynalarda bo’lmaydi?
A. Xujjat oynasida
B. Dastur oynasida
C. Muloqot oynasida
D. Barchasida
4. Dastur oynasida uskunalar paneldan keyin nima joylashadi?
A. Menyu
B. Sarlavha
C. Hujjat darchasi
D. Gorizontal varoqlash leniyasi
5. Keltirilgan javoblardan standart dasturlarini ko’rsating?
A. Paint, Word, Blaknot, Kalkulyator
B. Paint, Excel, Blaknot, Kalkulyator
C. Paint, WordPad, Blaknot, Kalkulyator
D. Barchasi
6. EXM qaysi sanoq sistemasida ishlashga asoslangan?
A. Pozision
B. Pozision bo’lmagan
C. Ikkilik
D. Sakkizlik
7. Kompyuter so’zining tarjimasini toping?
A. Xisoblovchi
B. Qurilma
C. Uzluksiz

D. Bog’lanma
8. Birinchi EXMning og’irligi qancha bo’lgan?
A. 30 tonna
B. 18 tonna
C. 150 tonna
D. 40 tonna
9. Foydalanuvchiga bajarilayotgan vazifalarni ko’rsatib turadigan
qurilma?
A. Monitor
B. Protsessor
C. Klaviatura
D. Barchasi
10. Sanoq sistemasi nima?
A. Sonlarning atalish va yozilish qoidalari to’plami
B. Sonlarni ma’lum qoida asosida atalishi
C. Sonlarni belgilash uchun raqamlar to’plami
D. Sonlarning atalishi
Kalit, javoblar:
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
A B C B C C A A A A
SKANVORD

A K T V M O D E L N
Q O G S P S E F K D
B M M I A I X S U J
D P O CH C S M D R H
G Y N Q M T F L S E
D U I O Y E O U O X
J T T N SH M R Y R C
H E O CH K A M R F E
L R R A E P A D A L
W O R D T O T S Q D
Kompyuter, model, monitor, sichqoncha, kursor, exm, excel, sistema,
word -so’zlarini skanvord ichidan toping.
Foydalanilgan adabiyotlar:

www.axborot.uz
www.axborot kutubxonasi.uz
www.axborot bosqichlari rivojlanishi milliy dasturi.uz
www.elektron darslik.uz

Samarqand Davlat Universiteti Psixologiya va ijtimoiy munosabatlar fakulteti Amaliy psixologiya yo‘nalishi Axborot texnologiyalari fanidan Mustaqil ishi

Axborot texnologiyalari, ularning rivojlanish bosqichlari va qo’llanish sohalari Reja: 1. Axborot texnologiyalarining rivojlanish bosqichlari . 2. Axborot texnologiyalari turlari, zamonaviy axborot texnologiyalarining texnik va dasturiy vositalari. 3. Axborot texnologiyalarining qo’llanilish sohalari 4. Zamonaviy axborot texnologiyalarining hozirgi kundagi o’rni. O’zbekiston mustaqillikga erishganidan boshlab ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanib, xalqaro integratsiyaga qo’shilmoqda. Insoniyat ishlab chiqarish jarayonida tartibsiz mexanik operatsiyalardan tartibli boshqaruv operatsiyalari tomon jadal xarakatlanmoqda. Elektron ofislar xar hil axborotlashtirish vositalari bilan ta’minlangan. Ma’lumotlarning electron shakli xayotning barcha jabxalarda inson faoliyati xarakterini o’zgartirmoqda. Axborot texnologiyasi va uning dasturiy ta’minotining rivojlanishi, ofisda ish o’rinlarining evolutsion va information to’yinishiga sharoit yaratadi. Texnologiyani quyidagicha ta'riflash mumkin. Texnologiya — bu sun'iy ob'ektlarni yaratishga yunaltirilgan jarayonlarni boshqarishdir. Kerakli jarayonlarni kerakli yunalishda borishini ta'minlash uchun yaratilgan shart-sharoitlar qanchalik yaxshi tashkil etilganligi texnologiyaning samaradorligini bildiradi. Bu yerda tabiiy jarayonlar nafaqat moddaning tarkibi, tuzilishi va shaklini uzgartirish maqsadida, balki axborotni qayta ishlash va yangi axborot xosil qilish maqsadida xam boshqariladi. Axborot texnologiyalarining rivojlanish bosqichlari.

Shaxsiy kompyuterning yaratilishi bilan axborot texnologiyasining taraqqiyotida yangi davr boshlandi. Yangi davrning asosiy maqsadi kasbiy va maishiy xizmat sohalarida insonning shaxsiy axborot talabini qondirish bo’lib bormoqda. Axborotni qayta ishlash vazifalari va jarayonlarining ko’rinishi bo’yicha: 1bosqich (1960-70 yillar) malumotlarni qayta ishlash hisoblash markazlarida (jamoa bolib ishlash tartibida) amalga oshirilgan. Axborot texnologiyasi taraqqiyotining asosiy yo’nalishi insonning qo’l mehnatini avtomatlashtirishdan iborat edi. 2bosqich (1980 yillar)dan strategik vazifalarni yechish uchun axborot texnologiyalari yaratildi. Jamiyatni axborotlashtirish yo’lidagi muammolar bo’yicha: 1bosqich (1960-yillar oxirlarigacha) apparat vositalari imkoniyatlari cheklangan sharoitlarda katta hajmlardagi malumotlarni qayta ishlash muammosi bilan ajralib turadi. 2bosqich (1970yillar oxirlarigacha) IBM 360 turkumidagi EHM yaratilishi bilan bogliq. Bu bosqich muammosi dasturiy taminotining apparat vositalari rivojlanishi darajasida orqada qolishidir. 3bosqich (1980yillar boshlari) kompyuter malakasi bo’lmagan foydalanuvchining quroli bo’lib qoldi. Axborot tizimlari esa foydalanuvchining qarorlarini qabul qilishni qo’llab quvvatlovchi vosita

sifatida ishlatilmoqda. Bu bosqichda foydalanuvchi ehtiyojlarini yuqori darajasida qondirish va kompyuter muhitida ishlovchi tegishli interfeysni yaratish muammolari mavjud. 4bosqich (1990yillar boshlaridan) tashkilotlarda aloqalar va axborot tizimlari zamonaviy texnologiyalarini yaratish. Bu bosqichda muammolar juda ko’p. Ulardan muhimlari quyidagilardir:  kompyuter aloqasi uchun kelishuvlari ishlab chiqish va standartlar, protokollarni o’rnatish;  strategik axborotga kirishni tashkil etish;  axborotni muhofaza qilish va xavfsizligini taminlash; Kompyuter texnologiyasining afzalliklari boyicha: 1bosqich (1960yillar boshidan) hisoblash markazlari zaxiralaridan markazlashgan tarzda foydalanishga yo’naltirilgan qo’l mehnati amallarini bajarishda axborotni ancha samarali qayta ishlash bilan ajralib turadi. 2bosqich (1970yillar o’rtalaridan) shaxsiy kompyuterning paydo bolishi bilan bogliq. 3bosqich (1990yillar boshlaridan) tijoratda strategik afzalliklar tahlili tushunchasi bilan bogliq va axborotni taqsimlovchi qayta ishlash telekommunikatsiya texnologiyalari yutuqlariga asoslangan. Axborot texnologiyalari faqat fan va texnika xodisasi bo’lmasdan, iqtisodiy rivojlanishning muhim omiliga aylanmoqda. Axborot bilan qamrab olinmagan biror muhim xujalik sektorini (ishlab chiqarish, transport, kredit-moliya soxasi, savdo) misol keltirish qiyin. Ayni paytda kompyuterlar va aloqa vositalari asosida axborotni to’plash, saqlash va taqdim etishning zamonaviy usullari, yangi axborot texnologiyalari va xizmatlarni sotish (tarqatish) maqsadlarida ishlab chiqarish mustaqil tarmoq sifatida shakllandi va ajralib chiqdi. Shunday qilib, xalq xujaligini axborotlashtirish kelgusiga yorib o’tish demakdir. Axborot texnologiyalari, shu jumladan, kompyuterlar bugungi kunda barcha soxalarda keng qo’lanilib kelinmoqda, masalan:

Biznes soxasida axborot texnologiyalari yangi korxona yoki firmaning muvaffaqiyat bilan faoliyat ko’rsatishida katta rol uynashi mumkin. Masalan: biznes reja tuzishda va kutilayotgan daromad va chiqimlarni xisoblashda; kompaniya yoki firmaning emblemasini va tegishli xujjatlarini tartibga keltirishda; kompaniya yoki firmaning taqdimot marosimini o’tkazishda; reklamalarning loyixasini tuzish va reklama materiallarini tayinlash, xisobotlar, shartnomalarni tayyorlashda; mijozlar xakidagi ma`lumotlar ro’yxatini saqlash va u bilan ishlashda; boshqa firmalar, potensial ta`minotchi, ulgurji xaridorlar bilan bog’lanishda; mijozlar va ta`minotchilar bilan muzokara olib borish va xokazolarda. Bank soxasi, bank tizimi o’zining ish faoliyatida axborot texnologiyalaridan keng foydalanish imkoniyatiga ega. Masalan: yil davomida sutkasiga 24 soat mijozlarga aloqa uchun va tegishli ma`lumotlarni olish, balansni tekshirish, xisobni tulash imkoniyatini yaratish; mijozlarga xizmat ko’rsatish madaniyatini oshirish; kredit kartochkalari yordamida telefon yoki Internet orqali xizmatni yulga qo’yish va boshqalar Axborot texnologiyasi — bu axboriy ma'lumotni bir ko’rinishdan ikkinchi, sifat jixatidan yangi ko’rinishga keltirish, axborotni yig’ish, qayta ishlash va uzatishning usul va vositalari majmuasidan foydalanish jarayonidir. Moddiy ishlab chiqarishda turli maxsus jixozlar, stanoklar, uskunalar va boshqalar ishlatiladi. Axborot texnologiyalari uchun xam o’zining «uskunalari», vositalari mavjud. Bular kseroks, telefaks, faks, skaner va boshqa vositalardir. Bu vositalar orqali axborotga ishlov berilib, uzgartiriladi. Hozirgi paytda axborotga ishlov berish uchun kompyuterlar va kompyuter tarmoqlari keng qullanilmoqda. Axborot

Axborot texnologiyalari, ularning rivojlanish bosqichlari va qo’llanish sohalari 16v

08.08.2023

0

2264 KB

Похожие