logo

Axborotlarga nisbatan xavf xatar tasnifi

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

28.3134765625 KB
Mavzu: Axborotlarga nisbatan xavf xatar tasnifi
                            Reja
1.Kirish
2. Tarmoq xavfsizligini nazorat qilish vositalari
3. Axborotni himoyalash tizimi
4. Axborot tizimlarida Ma’lumotlarga nasbatan   xavf-xatarlar
5.Xulosa Ilmiy   va   amaliy   tekshirishlar   natijalarini   umumlashtirish   natijasida   axborotlarga
nisbatan xavf xatarlarni quyidagicha tasniflash mumkin.
Xavfsizlik   siyosatining   eng   asosiy   vazifalaridan   biri   himoya   tizimida   potensial
xavfli joylarni qidirib topish va ularni bartaraf etish hisoblanadi.
Tekshirishlar   shuni   ko’rsatadiki,   tarmoqdagi   eng   katta   xavflar   —   bu   ruxsatsiz
kirishga mo’ljallangan maxsus dasturlar, Komp’yuter viruslari va dasturning ichiga
joylashtirilgan   maxsus   kodlar   bo’lib,   ular   Komp’yuter   tarmoqlarining   barcha
obhektlari   uchun   katta   xavftug’diradi.
Tarmoq   xavfsizligini   nazorat   qilish   vositalari
Zamonaviy   axborot   –   kommunikatsion   texnologiyalarining   yutuqlari   himoya
uslublarining bir qator zaruriy instrumental vositalarini yaratish imkonini berdi.
Axborotlarni   himoyalovchi   instrumental   vositalar   deganda   dasturlash,   dasturiy-
apparatli   va   apparatli   vositalar   tushuniladi.   Ularning   funktsional   to’ldirilishi
xavfsizlik   xizmatlari   oldiga   qo’yilgan   axborotlarni   himoyalash   masalalarini
yechishda   samaralidir.   Hozirgi   kunda   tarmoq   xavfsizligini   nazorat   qilish   texnik
vositalarining   juda   keng   spektri   ish lab   chiqarilgan.
Axborotni   himoyalash   tizimi
Axborotning   zaif   tomonlarini   kamaytiruvchi   axborotga   ruxsat   etilmagan   kirishga ,
uning   chiqib   ketishiga   va   yo’qotilishiga   to’sqinlik   qiluvchi   tashkiliy,   texnik,
dasturiy,   texnologik va boshqa vosita , usul va choralarning kompleksi —   axborotni
himoyalash   tizimi   deyiladi.
Axborot   egalari   hamda   vakolatli   davlat   organlari   shaxsan   axborotning
qimmatliligi, uning yo’qotilishidan keladigan zarar va himoyalash mexanizmining
narxidan   kelib   chiqqan   holda   axborotni   himoyalashning   zaruriy   darajasi   hamda
tizimning turini , himoyalash usullar va vositalarini aniqlashlari zarur. Axborotning
qimmatliligi   va   talab   qilinadigan   himoyaning   ishonchliligi   bir-biri   bilan   bevosita
bog’liq.
Himoyalash   tizimi   uzluksiz,   rejali,   markazlashtirilgan,   maqsadli ,   aniq,   ishonchli, kompleksli,   oson   mukammallashtiriladigan   va   ko’rinishi   tez   o’zgartiriladigan
bo’lishi   kerak.   U   odatda   barcha   ekstremal   sharoitlarda   samarali   bo’lishi   zarur.
Axborot   tizimlarida   Ma’lumotlarga   nasbatan   xavf-xatarlar
Komp’yuter tizimi (tarmog’i) ga ziyon yetkazishi mumkin bo’lgan sharoit,   harakat
va jarayonlar        Komp’yuter   tizimi   (tarmog’i)   uchun xavf-xatarlar deb hisoblanadi.
Avtomatlashtirilgan   axborot   tizimlariga   tasodifiy   ta’sir   ko’rsatish   sabablari
tarkibiga   quyidagilar   kiradi.
Ma’lumki,   Komp’yuter   tizimi   (tarmog’i)   ning   asosiy   komponentlari   –   texnik
vositalari, dasturiy-matematik tahminot va Ma’lumotlardir.
Nazariy tomondan bu komponentlarga nisbatan to’rt turdagi xavflar mavjud, ya’ni
uzilish,   tutib   qolish ,   o’zgartirish   va   sohtalashtirish.
Uzilish   – qandaydir tashqi harakatlar (ishlar, jarayonlar) ni bajarish uchun hozirgi
ishlarni   vaqtincha   markaziy   protsessor   qurilmasi   yordamida   to’xtatishdir,   ularni
bajargandan   so’ng   protsessor   oldingi   holatga   qaytadi   va   to’xtatib   qo’yilgan   ishni
davom   ettiradi.   Har   bir   uzilish   tartib   raqamiga   ega,   unga   asosan   markaziy
protsessor qurilmasi qayta ishlash uchun qism-dasturni qidirib topadi. Protsessorlar
ikki   turdagi   uzilishlar   bilan   ishlashni   vujudga   keltirishi   mumkin:   dasturiy   va
texnik. Biror qurilma favqulodda xizmat ko’rsatilishiga muhtoj bo’lsa, unda texnik
uzilishlar   paydo   bo’ladi.   Odatda   bunday   uzilish   markaziy   protsessor   uchun
kutilmagan   hodisadir.   Dasturiy   uzilishlar   asosiy   dasturlar   ichida   protsessorning
maxsus   buyruqlari   yordamida   bajariladi.   Dasturiy   uzilishda   dastur   o’z-o’zini
vaqtincha to’xtatib, uzilishga taalluqli jarayonni bajaradi.
Tutib   olish   –   jarayoni   oqibatida   g’arazli   shaxslar   dasturiy   vositalar   va
axborotlarning   turli   magnitli   tashuvchilariga   kirishni   qo’lga   kiritadi.   Dastur   va
Ma’lumotlardan   noqonuniy nusxa olish , Komp’yuter tarmoqlari aloqa kanallaridan
nomualliflik   o’qishlar   va   hokazo   harakatlar   tutib   olish   jarayonlariga   misol   bo’la
oladi. O’zgartirish   –   ushbu   jarayon   yovuz   niyatli   shaxs   nafaqat   Komp’yuter   tizimi
komponentlariga   (Ma’lumotlar   to’plamlari,   dasturlar,   texnik   elementlari)   kirishni
qo’lga   kiritadi,   balki   ular   bilan   manipulyatsiya   (o’zgartirish,   ko’rinishini
o’zgartirish)   ham   qiladi.   Masalan,   o’zgartirish   sifatida   g’arazli   shaxsning
Ma’lumotlar   to’plamidagi   Ma’lumotlarni   o’zgartirishi,   yoki   umuman   kopg’yuter
tizimi   fayllarini   o’zgartirishi,   yoki   qandaydir   qo’shimcha   noqonuniy   qayta
ishlashni   amalga   oshirish   maqsadida   foydalanilayotgan   dasturning   kodini
o’zgartirishi   tushuniladi ;
Sohtalashtirish   –   ham   jarayon   sanalib,   uning   yordamida   g’arazli   shaxslar   tizimda
hisobga   olinmagan   vaziyatlarni   o’rganib,   undagi   kamchiliklarni   aniqlab,
keyinchalik o’ziga kerakli harakatlarni bajarish maqsadida tizimga qandaydir sohta
jarayonni yoki tizim va boshqa foydalanuvchilarga sohta yozuvlarni yuboradi.
Ijlimoiy xavfsizlik - sh axs, oila va jam iyatning 
hayotiy   muhim   manfaatlarining   ichki   va   tashqi   tahdidlardan   him   oyalanganligi.
Ijtimoiy 
xavfsizlikning   obyekti   -   milliy   va   ijtimoiy   siyosat   tomonidan   tartibga   solinuvchi
xalq turmushi sifati va darajasini taminlovchi ijtim 
oiytizimning   barcha   asosiy   elementlari.   Ijtimoiy   rrvojlanish   strategiyasi,   ularning
uzoqligiga, kam bag‘allik darajasiga, turmush darajasidagi       
mintaqaviy mutanosibligiga, ta ’lim va so g ‘liqni saqlash sifatiga , jamiyatdagi m
a’naviyat va 
madaniyatning  umum   iy  darajasiga   va   nihoyat,  demografik  muammolariga  ta’siri
ma’lum. Ma’naviy xavfsizlik — bugungi kunda inson 
ma’naviyatiga   qarshi   yo‘naltirilgan,   bir   qarashda   arzimas   bo‘lib   tuyuladigan
kichkina xabar ham 
axborot   olamidagi   globallashuv   shiddatidan   kuch   olib,   ko'zg   a   ko‘rinmaydigan   ,
lekin zararini hech narsa bilan qoplab bo'lmaydigan ulkan 
ziyon yetkazishi mumkin. Ayniqsa, ommaviy  madaniyat degan niqob ostida ahloqiy buzuqlik va zo'ravonlik, in d ivid u alizm ,
egotsen trizm
 g‘oyalarini tarqatish, kerak boisa , shuning 
hisobidan   boylik   orttirish,   boshqa   xalqlaming   necha   ming   yillik   an’ana   va
qadriyatlarini, turmush tarzining m a’n aviy negizlariga
  bepisandlik   ,   ulamiq   o‘porishga   qaratilgan   xatarli   tahdidlar   odamni   tashvishga
solmay 
qo‘ymaydi. Hozirgi vaqtda axloq sizlik nimada 
niyat   deb   bilish   va   aksincha,   asl   ma’naviy   qadriyatlarni   mensimasdan   ,   eskilik
sarqiti   deb   qarash   bilan   bog‘liq   holatlar   bugungi   taraqqiyotga,   inson   hayoti,   oila
muqaddasligi va yoshlar tarbiyasiga katta xavf solmoqda va 
ko‘pchitik   butun   jahonda   bamisoli   balo-qazodek   tarqalib   borayotgan   bunday
xurujlarga qarshi kurashish naqadar muhim ekanini anglab 
olmoqda.   Xalqaro   xavfsizlik   -   xalqaro                                       munosabatlar   nazariyasida
xalqaro   xa   v   fsizlik   deganda   dunyo   ham   jamiyatining   barqarorligini   taminlovchi
xalqaro munosabatlar holati tushuniladi. Boshqacha aytganda, xalqaro xav fsiz lik -
xalqaro   m   unosabatlar   subyektlariga   urush   x   a   v   fi   yok   i   suveren   hayotiga   va   m
ustaqil rivojiga tashqaridan b o sh q a tajovu z x a v fi b o ‘lm agan holat. B M T N
izo   m   ig   a   binoan,   h   o   z   ir   d   a   xalqaro   tinchlikni   saqlashga   a   so   siy   javob   gar
sifatida   X   a   v   fsiz   lik   K   en   gash   i   belgilangan.   Faqat   aynan   ushbu   K   engash
agressorga  nisbatan  sanksiya   qo‘   llash  huquqiga  ega. Axborot  xavfsizligi  -  m   am
lakat   m   adaniy   m   ulkining,   x   o   ‘jalik   subyektlari   va   fuqarolar   intellektual   m
ulkining,   davlat   va   kasbiy   sirga   ega   m   axsu   s   m   a   ’lum   otlarning   ishonchli   him
oyalanganligi holati.Harbiy xavfsizlik - harbiy siyosat 0 ‘zb ek iston R espublikasi
harbiy   doktrinasida   ishlab   ch   iq   ilgan   nizom   larga   asosan   yuritiladi.   H   arb   iy
doktrina - O ‘zb ek iston R espublikasin ing harbiy xa v fsizlig in in g h a rb iy-
siyosiy,   harbiy-strategik   va   harbiy-iqtisodiy   asoslarini   b   e   lg   ilo   v   c   h   i   rasm   iy
qarashlar   m   ajm   ui.   H   arbiy   doktrinaning   huquqiy   a   so   sin   i   0   ‘zb   ek   iston   R
espublikasi   K   onstitutsiyasi,   qonunlar   ham   da   harbiy   xavfsizlik   n   i   ta   ’m   inlash
sohasidagi   0   ‘zb   ek   iston   R   e   sp   u   b   lik   a   sin   in   g   xalqaro   shartnomalari   tashkil etadi. 0 ‘zbekiston R esp u b lik a sin in g harbiy x a v fsizlig in i  ta’m inlashga
rahbarlik Q urolli K u ch la m in g O liy B o sh q o ‘m ondoni h isoblanuvchi  0
‘zbekiston R esp u b lik a si Prezidenti tom onidan am alga oshiriladi. Chegaraviy
xavfsizlik   -   0   ‘zb   ek   iston   R   espublikasi   davlat   ch   egarasi   v   a   chegara   oldi
hududlarining him oyalanganlik holati. C h egaraviy x a v fsizlik shaxs, jam iyat va
davlat   x   a   v  fsizlig   in  in  g   juda   m   u  h   im   tashkil   etuvchilaridan   biri   hisoblanadi,
chunki davlat barqarorligi uning chegaralarining x a v fsiz lig i bilan uzviy b o g ‘-
langan. Chegara x a v fsizlig in i ta’m inlash zaruriyati davlat chegarasi va ch egara
oldi hududlarda yuzaga kelgan tahdidlar tizim iga asoslan gan .
                               Xulosa
A xborot x a v fsiz lig i - axborotning nom aqbul (axborot m un o sa b a tla m in g
teg ish li su b yek tlari uchun) oshkor qilinishidan (k on fíd en siailigin in g buzil
ish id an ), buzilishidan (y axlitligin in g buzilishidan), sirqib ch iq ish id a n , y o
‘qotilishidan, m odifikatsiyalanishidan yoki fo y d a la n u v ch a n lik darajasining
pasayishidan ham da noq on u n iy tirajlanishidan h im o y a la n g a n lig i. U shbu
h od isalam  in g sababchisi  tasod ifiy ta ’sirlar  y o k i  b u z g ‘unchining (niyati
buzuqning) atayin ruxsatsiz fo y d a la n ish i natijasidagi ta’sirlar b o iis h i m um
kin.   Jam   iyatning   jad   al   s   u   r   ’atlarda   axborotlashtirilishi   sababli   axborot   x   a   v
fsizlig i m u a m m o si nih oyatd a dolzarb va doim o shunday b o ‘lib qoladi.

Mavzu: Axborotlarga nisbatan xavf xatar tasnifi Reja 1.Kirish 2. Tarmoq xavfsizligini nazorat qilish vositalari 3. Axborotni himoyalash tizimi 4. Axborot tizimlarida Ma’lumotlarga nasbatan xavf-xatarlar 5.Xulosa

Ilmiy va amaliy tekshirishlar natijalarini umumlashtirish natijasida axborotlarga nisbatan xavf xatarlarni quyidagicha tasniflash mumkin. Xavfsizlik siyosatining eng asosiy vazifalaridan biri himoya tizimida potensial xavfli joylarni qidirib topish va ularni bartaraf etish hisoblanadi. Tekshirishlar shuni ko’rsatadiki, tarmoqdagi eng katta xavflar — bu ruxsatsiz kirishga mo’ljallangan maxsus dasturlar, Komp’yuter viruslari va dasturning ichiga joylashtirilgan maxsus kodlar bo’lib, ular Komp’yuter tarmoqlarining barcha obhektlari uchun katta xavftug’diradi. Tarmoq xavfsizligini nazorat qilish vositalari Zamonaviy axborot – kommunikatsion texnologiyalarining yutuqlari himoya uslublarining bir qator zaruriy instrumental vositalarini yaratish imkonini berdi. Axborotlarni himoyalovchi instrumental vositalar deganda dasturlash, dasturiy- apparatli va apparatli vositalar tushuniladi. Ularning funktsional to’ldirilishi xavfsizlik xizmatlari oldiga qo’yilgan axborotlarni himoyalash masalalarini yechishda samaralidir. Hozirgi kunda tarmoq xavfsizligini nazorat qilish texnik vositalarining juda keng spektri ish lab chiqarilgan. Axborotni himoyalash tizimi Axborotning zaif tomonlarini kamaytiruvchi axborotga ruxsat etilmagan kirishga , uning chiqib ketishiga va yo’qotilishiga to’sqinlik qiluvchi tashkiliy, texnik, dasturiy, texnologik va boshqa vosita , usul va choralarning kompleksi — axborotni himoyalash tizimi deyiladi. Axborot egalari hamda vakolatli davlat organlari shaxsan axborotning qimmatliligi, uning yo’qotilishidan keladigan zarar va himoyalash mexanizmining narxidan kelib chiqqan holda axborotni himoyalashning zaruriy darajasi hamda tizimning turini , himoyalash usullar va vositalarini aniqlashlari zarur. Axborotning qimmatliligi va talab qilinadigan himoyaning ishonchliligi bir-biri bilan bevosita bog’liq. Himoyalash tizimi uzluksiz, rejali, markazlashtirilgan, maqsadli , aniq, ishonchli,

kompleksli, oson mukammallashtiriladigan va ko’rinishi tez o’zgartiriladigan bo’lishi kerak. U odatda barcha ekstremal sharoitlarda samarali bo’lishi zarur. Axborot tizimlarida Ma’lumotlarga nasbatan xavf-xatarlar Komp’yuter tizimi (tarmog’i) ga ziyon yetkazishi mumkin bo’lgan sharoit, harakat va jarayonlar Komp’yuter tizimi (tarmog’i) uchun xavf-xatarlar deb hisoblanadi. Avtomatlashtirilgan axborot tizimlariga tasodifiy ta’sir ko’rsatish sabablari tarkibiga quyidagilar kiradi. Ma’lumki, Komp’yuter tizimi (tarmog’i) ning asosiy komponentlari – texnik vositalari, dasturiy-matematik tahminot va Ma’lumotlardir. Nazariy tomondan bu komponentlarga nisbatan to’rt turdagi xavflar mavjud, ya’ni uzilish, tutib qolish , o’zgartirish va sohtalashtirish. Uzilish – qandaydir tashqi harakatlar (ishlar, jarayonlar) ni bajarish uchun hozirgi ishlarni vaqtincha markaziy protsessor qurilmasi yordamida to’xtatishdir, ularni bajargandan so’ng protsessor oldingi holatga qaytadi va to’xtatib qo’yilgan ishni davom ettiradi. Har bir uzilish tartib raqamiga ega, unga asosan markaziy protsessor qurilmasi qayta ishlash uchun qism-dasturni qidirib topadi. Protsessorlar ikki turdagi uzilishlar bilan ishlashni vujudga keltirishi mumkin: dasturiy va texnik. Biror qurilma favqulodda xizmat ko’rsatilishiga muhtoj bo’lsa, unda texnik uzilishlar paydo bo’ladi. Odatda bunday uzilish markaziy protsessor uchun kutilmagan hodisadir. Dasturiy uzilishlar asosiy dasturlar ichida protsessorning maxsus buyruqlari yordamida bajariladi. Dasturiy uzilishda dastur o’z-o’zini vaqtincha to’xtatib, uzilishga taalluqli jarayonni bajaradi. Tutib olish – jarayoni oqibatida g’arazli shaxslar dasturiy vositalar va axborotlarning turli magnitli tashuvchilariga kirishni qo’lga kiritadi. Dastur va Ma’lumotlardan noqonuniy nusxa olish , Komp’yuter tarmoqlari aloqa kanallaridan nomualliflik o’qishlar va hokazo harakatlar tutib olish jarayonlariga misol bo’la oladi.

O’zgartirish – ushbu jarayon yovuz niyatli shaxs nafaqat Komp’yuter tizimi komponentlariga (Ma’lumotlar to’plamlari, dasturlar, texnik elementlari) kirishni qo’lga kiritadi, balki ular bilan manipulyatsiya (o’zgartirish, ko’rinishini o’zgartirish) ham qiladi. Masalan, o’zgartirish sifatida g’arazli shaxsning Ma’lumotlar to’plamidagi Ma’lumotlarni o’zgartirishi, yoki umuman kopg’yuter tizimi fayllarini o’zgartirishi, yoki qandaydir qo’shimcha noqonuniy qayta ishlashni amalga oshirish maqsadida foydalanilayotgan dasturning kodini o’zgartirishi tushuniladi ; Sohtalashtirish – ham jarayon sanalib, uning yordamida g’arazli shaxslar tizimda hisobga olinmagan vaziyatlarni o’rganib, undagi kamchiliklarni aniqlab, keyinchalik o’ziga kerakli harakatlarni bajarish maqsadida tizimga qandaydir sohta jarayonni yoki tizim va boshqa foydalanuvchilarga sohta yozuvlarni yuboradi. Ijlimoiy xavfsizlik - sh axs, oila va jam iyatning hayotiy muhim manfaatlarining ichki va tashqi tahdidlardan him oyalanganligi. Ijtimoiy xavfsizlikning obyekti - milliy va ijtimoiy siyosat tomonidan tartibga solinuvchi xalq turmushi sifati va darajasini taminlovchi ijtim oiytizimning barcha asosiy elementlari. Ijtimoiy rrvojlanish strategiyasi, ularning uzoqligiga, kam bag‘allik darajasiga, turmush darajasidagi mintaqaviy mutanosibligiga, ta ’lim va so g ‘liqni saqlash sifatiga , jamiyatdagi m a’naviyat va madaniyatning umum iy darajasiga va nihoyat, demografik muammolariga ta’siri ma’lum. Ma’naviy xavfsizlik — bugungi kunda inson ma’naviyatiga qarshi yo‘naltirilgan, bir qarashda arzimas bo‘lib tuyuladigan kichkina xabar ham axborot olamidagi globallashuv shiddatidan kuch olib, ko'zg a ko‘rinmaydigan , lekin zararini hech narsa bilan qoplab bo'lmaydigan ulkan ziyon yetkazishi mumkin. Ayniqsa, ommaviy

madaniyat degan niqob ostida ahloqiy buzuqlik va zo'ravonlik, in d ivid u alizm , egotsen trizm g‘oyalarini tarqatish, kerak boisa , shuning hisobidan boylik orttirish, boshqa xalqlaming necha ming yillik an’ana va qadriyatlarini, turmush tarzining m a’n aviy negizlariga bepisandlik , ulamiq o‘porishga qaratilgan xatarli tahdidlar odamni tashvishga solmay qo‘ymaydi. Hozirgi vaqtda axloq sizlik nimada niyat deb bilish va aksincha, asl ma’naviy qadriyatlarni mensimasdan , eskilik sarqiti deb qarash bilan bog‘liq holatlar bugungi taraqqiyotga, inson hayoti, oila muqaddasligi va yoshlar tarbiyasiga katta xavf solmoqda va ko‘pchitik butun jahonda bamisoli balo-qazodek tarqalib borayotgan bunday xurujlarga qarshi kurashish naqadar muhim ekanini anglab olmoqda. Xalqaro xavfsizlik - xalqaro munosabatlar nazariyasida xalqaro xa v fsizlik deganda dunyo ham jamiyatining barqarorligini taminlovchi xalqaro munosabatlar holati tushuniladi. Boshqacha aytganda, xalqaro xav fsiz lik - xalqaro m unosabatlar subyektlariga urush x a v fi yok i suveren hayotiga va m ustaqil rivojiga tashqaridan b o sh q a tajovu z x a v fi b o ‘lm agan holat. B M T N izo m ig a binoan, h o z ir d a xalqaro tinchlikni saqlashga a so siy javob gar sifatida X a v fsiz lik K en gash i belgilangan. Faqat aynan ushbu K engash agressorga nisbatan sanksiya qo‘ llash huquqiga ega. Axborot xavfsizligi - m am lakat m adaniy m ulkining, x o ‘jalik subyektlari va fuqarolar intellektual m ulkining, davlat va kasbiy sirga ega m axsu s m a ’lum otlarning ishonchli him oyalanganligi holati.Harbiy xavfsizlik - harbiy siyosat 0 ‘zb ek iston R espublikasi harbiy doktrinasida ishlab ch iq ilgan nizom larga asosan yuritiladi. H arb iy doktrina - O ‘zb ek iston R espublikasin ing harbiy xa v fsizlig in in g h a rb iy- siyosiy, harbiy-strategik va harbiy-iqtisodiy asoslarini b e lg ilo v c h i rasm iy qarashlar m ajm ui. H arbiy doktrinaning huquqiy a so sin i 0 ‘zb ek iston R espublikasi K onstitutsiyasi, qonunlar ham da harbiy xavfsizlik n i ta ’m inlash sohasidagi 0 ‘zb ek iston R e sp u b lik a sin in g xalqaro shartnomalari tashkil