logo

BIOLOGIK TA’LIMNING ROLI. YANGI O’ZBEKISTONNING “TA’LIM TO’G’RISIDAGI” QONUNI.

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

40.6083984375 KB
BIOLOGIK   T A’LIMNING  R OLI .   YANGI O’ZBEKISTONNING “TA’LIM
TO’G’RISIDAGI” QONUNI.
Reja :
1. Biologik ta’lim yutuqlari.
2. Biologik ta’limning po litexnik roli.
3. Biologik ta’limning tarbiyaviy roli.
4. Biologiya fani yutuqlarining boshqa fanlarga bog‘liqligi.
5. Bionika,   kosmik   biologiya,   biologiyaning   tibbiyot,   agron o miyadagi   va
politexnik roli.
6. Yangi O’zbekistonning “Ta’lim to’g’risidagi” qonuni. Biologiya   o‘qituvchisi   biologik   bilimlarning   jamiyatimizdagi   har   bir
insonning hayoti va mehnatidagi ulug‘vor kuchini chuqur anglashi, bunga ishonch
hosil   qilishi   va   shunday   ishonchni   o‘quvchilarda   tarbiyalashi   uchun   zarurdir.
Maktabda   o‘qituvchining  muvaffaqiyatli   ish   olib  borishi   uchun  birinchi   shart   ana
shudir,   chunki   tarbiyalovchi   ta’lim   jarayoni   ishonchga   asoslanadi.   Biologiya
o‘qituvchisi – biologiya fanining tashviqotchisidir.
Biologiya   o‘qituvchisining   kasbi,   o‘quvchilarga   nega   har   bir   odam
biologiyani   o‘rganmog‘i   zarurligini   singdirish   uchun   turli   xil   eruditsiyani,   jiddiy
amaliy o‘quv va malakalarni hamda mustahkam irodani talab etadi.
Biologik   ta’lim   insoniyat   hayotida   katta   ahamiyatga   e ga.   Biologiya
o‘qituvchisi biologik bilimlarning har bir inson hayoti va mehnatidagi rolini chuqur
anglashi,   bunga   ishonch   hosil   qilishi   lozim.   Maktabda   o‘qituvchining
muvaffaqiyatli ish  olib  borishining birinchi sharti  ana shudir, chunki  tarbiyalovchi
ta’lim jarayoni ishonchga asoslanadi.
XX-XXI   asrda   fan   va   texnika   tez   rivojlandi,   natijada   insoniyat   o‘zi
yashayotgan   muhit   bilan   qarama-qarshilikka   duch   kelmoqda,   muhit   uning
sog‘ligiga   va   hayotiga   xavf   solmoqda.   Sababi   ishlab   chiqarish   va   transport
chiqindilari,   o‘rmonlarning   kamayishi,   azon   qavatida   teshiklar   hosil
bo‘layotganligidir.
Butun dunyoda tabiatni muhofaza qilish, uning resurslarini qayta tiklash va
ulardan   unumli   foydalanish   barcha   insoniyat   oldida   turgan   muhim   vazifalardan
bo‘lib   qolmoqda.   Har   bir   kishi,   davlat   va   butun   insoniyat   uchun   biologik
bilimlarning keng yoyilishi va ahamiyati misli ko‘rilmagan darajada oshdi.
Biologiya   fanining   yutuqlari   ishonchli   tarzda   insoniyat   yangi   asrga   –
biologiya asriga kirib borganligi haqida dalolat bermoqda. 
Biologiya   fanining   yutuqlariga   ko‘p   jihatdan   tabiiy   fanlardan   fizika,   kimyo,
matematika,   astronomiya   sohasida   erishilgan   yutuqlardan   foydalanish   natijasida
erishilmoqda.   Bu   fanlarning   yutuqlari   va   usullari   asosida   elektron   mikroskopiya, spektroskopiya, rentgenostruktura tahlili, hujayraning molekular va submolekular
darajada   o‘rganish   imkonini   beradi.   Biokimyo   va   biofizika   usullari   asosida
tajribalar   o‘tkazish   natijasida  moddalar   almashinuvi,  ayniqsa,  oqsil  biosintezining
mexanizmi ochib berildi, fotosintez sirlari ochildi. Irsiyatning moddiy asosi DNK va
RNK   strukturasi,   funksiyasi   ayon   bo‘ldi,   aminokislotalarning   genetik   kodi   ochib
berildi.
Olimlarning   diqqat   -   e’tibori   hayot   hodisalarining   mohiyatini   aniqlashga,
moddalar   almashinuvi,  irsiyat   va  o‘zgaruvchanlikni  boshqarishning  turli  usullarini
ishlab chiqarishga qaratilgan.
Hujayra   va   uning   organoidlarida   boradigan   ko‘p   jarayonlarning   fizik-
kimyoviy   va   biologik   mohiyatini   ochib   bergan   fan   yutuqlari   hayotiy   jarayonlari
kechishiga   faol   aralashish   imkoniyatlarini   bermoqda.   Biologiya   fanining  yutuqlari
tibbiyot   oldiga   saraton,   virus,   yurak,   qon-tomir   va   boshqa   kasalliklarni   davolash
kabi   vazifalarini   qo‘ymoqda,   bu   xastaliklar   asta-sekinlik   bilan   o‘z   davosini
topmoqda.
Hozirgi   vaqtda   tirik   organizmlarning   tuzilishi   va   unda   kechadigan
jarayonlarga asoslangan texnika fani – kibernetika asosida tabiiyot fanlarida yangi
yo‘nalish   –   botanika   vujudga   keldi,   bu   biologiyani   fizika   va   texnika   bilan
bog‘laydigan fandir.
Bionika   organizmlarning   morfologik   va   funk s ional   moslanishlarini
mu h andislik   masalalarini   yechish   doirasida   aniqlaydi   va   tahlil   qiladi.   Masalan,
sezgi organlari juda kichik bo‘lgan hasharotlar, tez va ko‘p harakatlanib energiyani
kam   sarflashi,   tez  ta’sirlanishi,  tanlovchanligi  va  o‘z-o‘zini   boshqara   olishi  kabilar
olimlar   fikrini   jalb   etadi   va   ularni   texnikaga   qo‘llash   usullari   haqidagi   fikrlarni
tug‘diradi.   Hozirgi   vaqtda   juda   ko‘p   qurilmalar   hayvonot   va   o‘simlik   olamining
tuzilishiga asoslangan holda ishlab chiqilgan. Hayotiy   jarayonlarni   boshqarishda   fiziologik   faol   moddalarni ng   roli
nihoyatda   ortib   bormoqda.   Shuning   uchun   biologlar   biologik   faol   moddalar
vitaminlar,   antibiotiklar,   oqsillar   hosil   qiladigan   mikroorganizm   shtammlarini
yaratib,   gen   va   hujayra   muhandisligi   usullarini   qo‘llab   insoniyat   uchun   zarur
bo‘lgan   moddalarni   sintez   qilib   olmoqda.   Bunga   misol   qilib   hozirgi   vaqtda   ichak
tayoqchasi bakteriyasi genotipiga insulin sintezini boshqaruvchi gen kiritish orqali
insulinni   sintez   qilish   yo‘lga   qo‘yilgan.   Bu   jarayonlar   biotexnologiyada   keng
qo‘llanilmoqda.
Hozirgi vaqtda insoniyat, zamonaviy genetika va biotexnologiya yutuqlariga
tayanib,   xossalari   oldindan   ma’lum   bo‘lgan   mikroorganizmlarning   shtammlarini
yarata   oladigan   bo‘ldi.   Mikroorganizmlardan   hayvonlar   uchun   zarur   bo‘lgan
vitaminlar,   antibiotiklar   va   boshqa   gormonlar   ishlab   chiqarilmoqda.   Bu
biopreparatlarni sanoat usulida ishlab chiqish yo‘lga qo‘yilib, hayvonlar ozuqasiga
qo‘shib   berilmoqda.   Mikroorganizmlar   yordamida   hayvonlar   mahsuldorligini
oshirish,   o‘simliklarning   o‘sish   va   rivojlanishini   tezlashtirish,   hosilni   hamda
o‘simliklarning   kasalliklarga   chidamliligini   oshirish   usullari   yo‘lga   qo‘yilgan.   Gen
injeneriyasi usullari qo‘llanib ko‘sak qurtiga chidamli g‘o‘za va kolarado qo‘ng‘iziga
chidamli kartoshka navi yetishtirilgan.
Biologiya   fanining   yangi   sohasi   -   kosmik   biologiya   hozirgi   vaqtda   vujudga
kelgan.   Undan   koinotdagi   hayotning   shakllari,   tarqalishi   va   uning   xususiyatlari
qanday,   o‘zga   sayyoralarda   hayot   nishonalari   bor   yoki   yo‘qligi   haqidagi
olamshumul savollarga javob kutilmoqda. Biologiya fani erishgan yutuqlarni ishlab
chiqarishga   joriy   qilingani   sari   odamlar   uchun   biologik   ta’lim   professional
tayyorgarlik   elementi   bo‘lib   qoladi.   Umumiy   texnika   taraqqiyoti   bilan   birga
ularning   tor   ixtisosliklariga   bo‘lgan   talablar   ham   oshmoqda.   Ular   agronomiya   va
zootexnika bilimlarini  e gallash g‘oyat zarurligini sezmoqdalar va  e gallamoqdalar. Shundan   ko‘rinib   turibdiki,   o‘rta   maktabda   biologiya   ta’limi   politexnik
xarakterga   ega   bo‘lmog‘i   va   u   yosh   avlodning   ijtimoiy   foydali   hamda   unumli
mehnatdagi   ishtiroki   bilan   bog‘lanishi   lozim.   Bu   aloqa   fermer   xo‘jaliklarida,
ko‘kalamzorlashtirishda,   yangi   foydali   qazilmalarni,   o‘simliklarni   qidirib   topishda,
dorivor   o‘simliklarni   to‘plashda   va   boshqa   ijtimoiy   foydali   ishlarda   amalga
oshiriladi. Bu  maktab o‘quvchilariga nazariy bilimlarni chuqurlashtirishga yordam
qiladi va tabiat, qishloq xo‘jaligi bilan bog‘liq kasb tanlashlariga imkon beradi.
Biologiyani   o‘rganish   mehnatga  muhabbat   va   insonga  hurmatni,   mehnatni
insoniyatning   barcha   moddiy   va   ma’naviy   boyliklarning   manbayi   sifatida   e’tirof
etishni   tarbiyalash   uchun   keng   imkoniyatlar   beradi.   Maktabda   biologiya   kursini
o‘rganish  to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilganda u maktabni tamomlab  chiqqandan  keyin  ham
mustaqil   ravishda   ma’lumot   olish   yo‘li   bilan   bilimlarni   tinmay   yangilab   borish
ehtiyojini tug‘diradi va rivojlantiradi.
Hozirgi   zamon   kishisi   hayotini   tirik   tabiat   to‘g‘risidagi   ilmiy   bilimlarsiz
tasavvur   etib   bo‘lmaydi,   chunki   uning   hayoti   o‘simliklar   va   hayvonot   olami   bilan
butkul   bog‘langan.   Lekin   o‘simliklar   –   Yerda   organik   xomashyo   va   e nergiya   olish
manbayidir.   Hayvonot   dunyosi   o‘z   navbatida   turli   xil   oziq-ovqat   va   sanoat
xomashyosining   manbayi   bo‘lib   xizmat   qiladi.   Tabiiy   boyliklardan   mohirona
foydalanish va ularni ko‘paytirish xalq va davlat farovonligini yuksaklarga ko‘tarish
uchun xizmat qiladi.
To‘g‘ri   yo‘lga   qo‘yilgan   biologik   ta’lim,   ilmiy   dunyoqarashni   tarbiyalashga
imkon   beradi.   O‘quvchilar   biologik   ta’limni   o’zlashtirib   olsagina   tabiat   faktlari   va
hodisalarini   o‘zaro   bog‘lanishda,   harakat,   o‘zgarish   va   rivojlanish   holatida
tushunishga o‘rganadilar.
Biologik   ta’lim   ko‘p   jihatdan   yosh   avlodni   e stetik   tarbiyalashga   yordam
beradi.   Ajoyib   manzara   yosh   ruhning   rivojlanishiga   shu   qadar   ulkan   darajada
tarbiyaviy   ta’sir   ko‘rsatadiki,   pedagogning   ta’siri   u   bilan   tenglasha   olmaydi. Biologiyani   o‘rganishda   estetik   tarbiyaga   barcha   o‘quv   tarbiya   jarayonining   uzviy
qismi   sifatida   qaraladi.   Ilmiy   idrok   qilish   e stetik   qabul   qilish   va   h issiyotlarni   o‘z
ichiga oladi.
Biologik   ta’lim   insonning   qalbi   va   aqliga   ijobiy   ta’sir   qilish   uchun   hamma
imkoniyatlarga egadir. Tabiatni idrok qilish u bilan yaqinroq tanishayotgan kishiga
juda   katta   huzur   baxsh   etadi.   Tabiat   vositalari   bilan   e stetik   tarbiya   berish   yosh
avlodning umumiy  e stetik tarbiyasiga ko‘maklashadi.
Tabiatni   sevish   –   katta   va   murakkab   tuyg‘udir.   U   yuksak   qalb   va   aql
doiralarini   qamrab   oladi,   odamning   ongli   ma’naviy   hayotining   asosiy   tomonini
tashkil etadi. Bu tuyg‘u ko‘p jihatdan vatanparvarlik   h islariga mos keladi. Jonajon
tabiatga   bo‘lgan   muhabbat   bilan   birga   yosh   avlodga   jonajon   o‘lkaga,   jonajon
mamlakatga qo‘yilgan mehr o‘sadi. U bevosita bolalikda, maktab yillarida tug‘iladi.
Ulg‘ayish   va   yetuklik   mehr-u   muhabbatni   his   etib   olishga   olib   keladi   va   uni
mustahkamlaydi. Biologik ta’lim butun yosh avlodni tabiatga to‘g‘ri munosabatda
bo‘lishga olib keladi: unga nisbatan ta’sirchan muhabbatni tarbiyalaydi, tabiatning
chiroyini   idrok   etishdan   tashqari,   uni   muhofaza   qilish,   asrash,   tabiat   boyliklarini
o‘z qo‘llari bilan yaratish va ko‘paytirishga o‘rgatadi. Bularning barchasiga biologik
qonuniyatlarni chuqur va ongli ravishda o‘zlashtirgandagina  e rishish mumkin.
ЎЗБЕКИСТОН   РЕСПУБЛИКАСИНИНГ   ҚОНУНИ
ТАЪЛИМ   ТЎҒРИСИДА
Қонунчилик   палатаси   томонидан   2020   йил   19   майда   қабул   қилинган   Сенат   томонидан   2020
йил  7  августда   маъқулланган
1- боб .  Умумий   қоидалар
1- модда .   Ушбу   Қонуннинг   мақсади
Ушбу   Қонуннинг   мақсади   таълим   соҳасидаги   муносабатларни   тартибга   солишдан   иборат .
Олдинги   таҳрирга   қаранг . 2- модда .   Таълим   тўғрисидаги   қонунчилик
Таълим   тўғрисидаги   қонунчилик   ушбу   Қонун   ва   бошқа   қонунчилик   ҳужжатларидан
иборатдир .
Агар   Ўзбекистон   Республикасининг   халқаро   шартномасида   Ўзбекистон   Республикасининг
таълим   тўғрисидаги   қонунчилигида   назарда   тутилганидан   бошқача   қоидалар   белгиланган   бўлса ,
халқаро   шартнома   қоидалари   қўлланилади .
( 2- модда   Ўзбекистон   Республикасининг   2021   йил   21   апрелдаги   ЎРҚ -683-
сонли   Қонуни        таҳририда   —   Қонунчилик   маълумотлари   миллий   базаси ,   21.04.2021   й .,
03/21/683/0375- сон )
  LexUZ шарҳи
Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг   17-моддаси .
3-модда.   Асосий тушунчалар
Ушбу Қонунда қуйидаги асосий тушунчалар қўлланилади:
давлат   аккредитацияси   —   давлат   таълим   муассасалари   ва   ташкилотлари,   шунингдек
нодавлат   таълим   ташкилотлари   (бундан   буён   матнда   таълим   ташкилотлари   деб   юритилади)
фаолиятининг   давлат   таълим   стандартлари   ва   давлат   таълим   талабларига   ҳамда   ўқув
дастурларига   мувофиқлигининг   давлат   томонидан   эътироф   этилиши   ҳамда   уларнинг
битирувчиларига  маълумот тўғрисидаги  ҳужжатларни топшириш  ҳуқуқининг  тақдим  этилишидан
иборат жараён;
давлат   таълим   муассасаси   —   давлат   ҳокимияти   ва   бошқаруви   органлари   томонидан
давлат мулки бўлган мол-мулк негизида ташкил этилган, давлат таълим стандартларига ва давлат
таълим талабларига мувофиқ таълим берадиган муассаса;
давлат   таълим   стандартлари   —   давлат   томонидан   таълимнинг   мазмуни   ва   сифатига
нисбатан белгиланадиган талаблар мажмуи;
давлат таълим талаблари — таълимнинг тузилмасига, мазмунига ва уни амалга ошириш
шарт-шароитларига,   шунингдек   таълим   олувчиларнинг   жисмоний,   шахсий,   интеллектуал,   илмий
ҳамда касбий сифатларига қўйиладиган мажбурий талаблар;
малака   —   шахснинг   касбий   фаолиятнинг   муайян   турини   бажаришга   тайёргарлигини
ифодалайдиган, маълумот тўғрисидаги тегишли ҳужжат билан тасдиқланадиган билим, қобилият,
маҳорат ва кўникмалар даражаси; мутахассислик   —   малака   бериш   билан   якунланадиган   муайян   касбий   тайёргарлик
турининг номи;
Олдинги   таҳрирга   қаранг.
нодавлат таълим ташкилоти — давлат таълим стандартлари, давлат таълим талаблари ва
ўқув   дастурларига   мувофиқ   таълим   хизматлари   кўрсатиш   фаолиятини   амалга   ошириш   ҳуқуқини
берадиган   лицензия   асосида   ёки   хабардор   қилиш   тартибида   таълим   хизматлари   кўрсатувчи
юридик шахс;
(3-модданинг   саккизинчи   хатбошиси   Ўзбекистон   Республикасининг   2021   йил   12
октябрдаги   ЎРҚ-721-сонли   Қонуни   таҳририда   —   Қонунчилик   маълумотлари   миллий   базаси,
12.10.2021 й., 03/21/721/0952-сон)
тарбия   —   аниқ   мақсадли   ҳамда   ижтимоий-тарихий   тажриба   асосида   ёш   авлодни   ҳар
томонлама камол топтиришга, уларнинг онгини, маънавий-ахлоқий қадриятлар ва дунёқарашини
шакллантиришга қаратилган тизимли жараён;
таълим  —  таълим  олувчиларга  чуқур   назарий  билим,   малакалар   ва  амалий  кўникмалар
беришга,   шунингдек   уларнинг   умумтаълим   ва   касбий   билим,   малака   ҳамда   кўникмаларини
шакллантиришга, қобилиятини ривожлантиришга қаратилган тизимли жараён;
таълим   кампуси   —   ягона   ҳудудда   бирлаштирилган   ўқув   биноларини,   илмий-тадқиқот
институтларини (марказларини), ишлаб чиқариш мажмуалари ва технопаркларни, таълим-тарбия
жараёни   иштирокчиларининг   вақтинча   яшаш   жойларини,   лабораторияларни,   ахборот-ресурс
марказларини (кутубхоналарни), спорт иншоотларини, умумий овқатланиш объектларини ўз ичига
олган   бинолар   ҳамда   иншоотлар   мажмуидан   иборат   бўлган,   ўқув   жараёни,   маънавий-ахлоқий
тарбиянинг юқори самарадорлигини таъминлайдиган таълим-тарбия муҳити;
таълим-тарбия   жараёни   иштирокчилари   —   таълим   олувчилар,   вояга   етмаган   таълим
олувчиларнинг   ота-оналари   ёки   бошқа   қонуний   вакиллари,   педагог   ходимлар   ва   уларнинг
вакиллари;
таълим   ташкилотлари   аттестацияси   —   таълим   ташкилотларининг   фаолиятини   баҳолаш,
давлат таълим стандартлари, давлат таълим талаблари ҳамда ўқув дастурларига мувофиқ кадрлар
тайёрлаш мазмуни, даражаси ва сифатини аниқлаш бўйича давлат назоратининг асосий шакли.
4-модда.   Таълим соҳасидаги асосий принциплар
Таълим соҳасидаги асосий принциплар қуйидагилардан иборат:
таълим устуворлигининг тан олиниши; таълим олиш шаклини танлаш эркинлиги;
таълим соҳасида камситишларга йўл қўйилмаслиги;
таълим олишга доир тенг имкониятларнинг таъминланиши;
таълим ва тарбияга миллий ҳамда умуминсоний қадриятларнинг сингдирилганлиги;
таълим ва тарбиянинг инсонпарварлик, демократик хусусияти;
таълимнинг узлуксизлиги ва изчиллиги;
ўн   бир   йиллик   таълимнинг   ҳамда   олти   ёшдан   етти   ёшгача   бўлган   болаларни   бир   йил
давомида умумий ўрта таълимга тайёрлашнинг мажбурийлиги;
давлат   таълим   стандартлари   ва   давлат   таълим   талаблари   доирасида   таълим   олишнинг
ҳамма учун очиқлиги;
ўқув дастурларини танлашга доир ёндашувнинг ягоналиги ва табақалаштирилганлиги;
инсоннинг бутун ҳаёти давомида таълим олиши;
жамиятда педагогларни ижтимоий ҳимоя қилишнинг кафолатланганлиги;
таълим тизимининг дунёвий хусусиятга эгалиги;
билимлилик, қобилиятлилик ва истеъдоднинг рағбатлантирилиши;
таълим тизимида давлат ва жамоат бошқарувининг уйғунлиги;
таълим фаолияти соҳасидаги очиқлик ва шаффофлик.
5-модда.   Таълим олиш ҳуқуқи
Жинси,   ирқи,   миллати,   тили,   дини,   ижтимоий   келиб   чиқиши,   эътиқоди,   шахсий   ва
ижтимоий мавқеидан қатъи назар, ҳар кимга таълим олиш учун тенг ҳуқуқлар кафолатланади.
  LexUZ шарҳи
Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг   18-моддаси .
Таълим олиш ҳуқуқи:
таълим ташкилотларини ривожлантириш;
таълим ташкилотларида инновацион фаолиятни қўллаб-қувватлаш ва ўқув дастурларини
инновацион технологияларни қўллаган ҳолда амалга ошириш; ишлаб чиқаришдан ажралган (кундузги) ва ажралмаган ҳолда (сиртқи, кечки, масофавий)
таълим олишни ташкил этиш;
кадрларни тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш;
умумий ўрта, ўрта махсус таълимни ва бошланғич профессионал таълимни бепул олиш;
оилада   ёки   мустақил   ўқиш   орқали   таълим   олган   фуқароларга,   шунингдек   умумий   ўрта
таълим   олмаган   шахсларга   аккредитациядан   ўтган   давлат   таълим   муассасаларида   экстернат
тартибида аттестациядан ўтиш ҳуқуқини бериш орқали таъминланади.
Олдинги   таҳрирга   қаранг.
Чет   эллик   фуқаролар   Ўзбекистон   Республикасининг   халқаро   шартномаларига   ва
қонунчилигига мувофиқ Ўзбекистон Республикасида таълим олишга ҳақлидир.
( 5-модданинг   учинчи   қисми   Ўзбекистон   Республикасининг   2021   йил   21   апрелдаги   ЎРҚ-
683-сонли   Қонуни        таҳририда   —   Қонунчилик   маълумотлари   миллий   базаси,   21.04.2021   й.,
03/21/683/0375-сон)
Ўзбекистон   Республикасида   доимий   яшаётган   фуқаролиги   бўлмаган   шахслар   таълим
олиш учун Ўзбекистон Республикаси фуқаролари билан тенг ҳуқуқларга эга.
2-боб. Таълим тизими, турлари ва шакллари
6-модда.   Таълим тизими
Таълим тизими:
давлат   таълим   стандартларини,   давлат   таълим   талабларини,   ўқув   режалари   ва   ўқув
дастурларини;
давлат   таълим   стандартларини,   давлат   таълим   талаблари   ва   ўқув   дастурларини   амалга
оширувчи таълим ташкилотларини;
таълим сифатини баҳолашни амалга оширувчи ташкилотларни;
таълим тизимининг фаолият кўрсатиши ва ривожланишини таъминлаш учун зарур бўлган
тадқиқот ишларини бажарувчи илмий-педагогик муассасаларни;
таълим   соҳасидаги   давлат   бошқаруви  органларини,   шунингдек   уларнинг   тасарруфидаги
ташкилотларни ўз ичига олади.
Таълим тизими ягона ва узлуксиздир.
7-модда.   Таълим турлари Таълим турлари қуйидагилардан иборат:
мактабгача таълим ва тарбия;
умумий ўрта ва ўрта махсус таълим;
профессионал таълим;
олий таълим;
олий таълимдан кейинги таълим;
кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш;
мактабдан ташқари таълим.
8-модда.   Мактабгача таълим ва тарбия
Мактабгача   таълим   ва   тарбия   болаларни   ўқитиш   ва   тарбиялашга,   уларни   интеллектуал,
маънавий-ахлоқий, этик, эстетик ва жисмоний жиҳатдан ривожлантиришга, шунингдек болаларни
умумий ўрта таълимга тайёрлашга қаратилган таълим туридир.
Мактабгача   таълим   ва   тарбия   олти   ёшдан   етти   ёшгача   бўлган   болаларни   бошланғич
таълимга бир йиллик мажбурий тайёрлашни ҳам назарда тутади.
  LexUZ шарҳи
Қаранг:   Ўзбекистон   Республикаси   Президентининг   2017   йил   30   сентябрдаги
«Ўзбекистон   Республикаси   мактабгача   таълим   вазирлиги   фаолиятини   ташкил   этиш
тўғрисида»ги   ПҚ-3305-сонли   қарори ,   «Мактабгача   таълим   тизими   бошқарувини   тубдан
такомиллаштириш   чора-тадбирлари   тўғрисида»ги   ПФ-5198-сонли   Фармони ,   Ўзбекистон
Республикаси   Президентининг   2018   йил   5   апрелдаги   «Мактабгача   таълим   тизимини   янада
рағбатлантириш   ва   ривожлантириш   чора-тадбирлари   тўғрисида»ги   ПҚ-3651-сонли   қарори ,
«Мактабгача   таълим   тизимини   бошқаришни   такомиллаштириш   чора-тадбирлари
тўғрисида»ги ПҚ-3955-сонли   қарори .
Мактабгача   таълим   ва   тарбияни   ташкил   этиш   тартиби   ушбу   Қонун,   шунингдек
«Мактабгача таълим ва тарбия тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси   Қонуни   билан белгиланади.
  LexUZ шарҳи
Қаранг:   Ўзбекистон   Республикаси   «Мактабгача   таълим   ва   тарбия   тўғрисида»ги
Қонунининг   9-боби .
9-модда.   Умумий ўрта ва ўрта махсус таълим Умумий ўрта ва ўрта махсус таълим умумтаълим ўқув дастурларини, зарур билим, малака
ҳамда кўникмаларни ўзлаштиришга қаратилган.
Умумий ўрта таълим (I — XI синфлар) босқичлари қуйидагилардан иборат:
бошланғич таълим (I — IV синфлар);
таянч ўрта таълим (V — IX синфлар);
ўрта таълим (X — XI синфлар).
Умумий ўрта таълим ташкилотининг биринчи синфига болалар улар етти ёшга тўладиган
йилда қабул қилинади.
Бошланғич   таълим   таълим   олувчиларда   умумий   ўрта   таълимни   давом   эттириш   учун
зарур бўлган саводхонлик, билим, малака ва кўникмалар асосларини шакллантиришга қаратилган.
Таянч   ўрта   таълим   ўқув   дастурига   мувофиқ   таълим   олувчиларга   билим,   малака   ва
кўникмаларнинг   зарурий   ҳажмини   беради,   уларда   мустақил   фикрлаш   ва   таҳлил   қилиш
қобилиятини ривожлантиради.
Таянч   ўрта   таълим   доирасида   (VII   синфдан   сўнг)   таълим   олувчиларда   касблар   бўйича
бирламчи билим ва кўникмаларни шакллантириш учун уларни профессионал ташхислаш ва касб-
ҳунарга йўналтириш бўйича чоралар амалга оширилади.
Ўрта таълим ўқув дастурига мувофиқ таълим олувчилар томонидан зарур билим, малака
ва   кўникмалар   ўзлаштирилишини,   шунингдек   таълимнинг   кейинги   тури   танланишини   ҳамда
юқори малака талаб қилинмайдиган касблар эгалланишини таъминлайди.
Олдинги   таҳрирга   қаранг.
Профессионал   ташхислаш   ва   касб-ҳунарга   йўналтириш,   шунингдек   таълим   олувчиларни
юқори малака талаб қилинмайдиган касбларга тайёрлаш тартиби қонунчиликда белгиланади.
( 9-модданинг   саккизинчи   қисми   Ўзбекистон   Республикасининг   2021   йил   21   апрелдаги
ЎРҚ-683-сонли   Қонуни        таҳририда   —   Қонунчилик   маълумотлари   миллий   базаси,   21.04.2021   й.,
03/21/683/0375-сон)
Умумий   ўрта   таълим   умумий   ўрта   таълим   ташкилотларида   узлуксиз   тарзда,   мажбурий
бўлган ўн бир йил давомида амалга оширилади.
Ўрта махсус таълим академик лицейларда тўққиз йиллик таянч ўрта таълим асосида икки
йил   мобайнида   амалга   оширилади   ва   таълим   олувчиларнинг   интеллектуал   қобилиятларининг жадал   ривожланишини,   шунингдек   чуқур,   табақалаштирилган,   касб-хунарга   ва   шахсга
йўналтирилган таълим олишини таъминлайди.
Нодавлат   таълим   ташкилотларида   умумий   ўрта   ва   ўрта   махсус   таълим   тўлов-шартнома
асосида амалга оширилиши мумкин.
Иқтидорли   ва   истеъдодли   болаларнинг   қобилиятини   ривожлантириш   учун   Президент,
ижод  ва  бошқа   ихтисослаштирилган   мактаблар,   шунингдек   мактаб-интернатлар   ташкил   этилиши
мумкин.
Жисмоний, ақлий, сенсор (сезги) ёки руҳий нуқсонлари бўлган болалар, шунингдек узоқ
вақт   даволанишга   муҳтож   бўлган   болалар   давлат   ихтисослаштирилган   таълим   муассасаларида,
умумий ўрта ва ўрта махсус таълим ташкилотларида инклюзив шаклда ёки уй шароитларида якка
тартибда таълим олади.
Умумий   ўрта   таълим   ташкилотларининг   синфларида   (гуруҳларида)   таълим   олувчилар
сони ўттиз беш нафардан ошмаслиги керак.
  LexUZ шарҳи
Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2008 йил 7 августдаги 173-
сонли   «Айрим   фанлар   чуқур   ўрганиладиган   давлат   ихтисослаштирилган   умумтаълим
муассасалари фаолиятини такомиллаштириш тўғрисида»ги   қарори .
10-модда.   Профессионал таълим
Профессионал   таълим   эгалланадиган   касб   ва   мутахассислик   бўйича   қуйидаги
даражаларни ўз ичига олади:
бошланғич профессионал таълим;
ўрта профессионал таълим;
ўрта махсус профессионал таълим.
Бошланғич   профессионал   таълим   касб-ҳунар   мактабларида   IX   синф   битирувчилари
негизида бепул асосда кундузги таълим шакли бўйича умумтаълим фанларининг ва мутахассислик
фанларининг икки йиллик интеграциялашган дастурлари асосида амалга оширилади.
Ўрта профессионал таълим коллежларда давлат буюртмаси ёки тўлов-шартнома асосида
касблар   ҳамда   мутахассисликларнинг   мураккаблигидан   келиб   чиққан   ҳолда,   давомийлиги   икки
йилгача   бўлган   кундузги,   кечки   ва   сиртқи   таълим   шакллари   бўйича   умумий   ўрта,   ўрта   махсус
таълим ҳамда бошланғич профессионал таълим негизида амалга оширилади. Ўрта  махсус  профессионал  таълим  техникумларда   умумий   ўрта,  ўрта  махсус, бошланғич
профессионал   ва   ўрта   профессионал   таълим   негизида   давлат   буюртмаси   ёки   тўлов-шартнома
асосида   касблар   ҳамда   мутахассисликларнинг   мураккаблигидан   келиб   чиққан   ҳолда,
давомийлиги камида икки йил бўлган кундузги, кечки ва сиртқи таълим шакллари бўйича амалга
оширилади.
Ушбу   Қонун   кучга   киргунига   қадар   ўрта   махсус,   касб-ҳунар   таълими   (тўққиз   йиллик
умумий   ўрта   ва   уч   йиллик   ўрта   махсус,   касб-ҳунар   таълими)   олган   фуқаролар   ҳам   ўрта
профессионал ва ўрта махсус профессионал таълим олиш ҳуқуқига эга.
Касб-ҳунар   мактаблари,   коллежлар   ва  техникумлар  таълим  олувчиларнинг   ўзи  танлаган
касбга ва мутахассисликка эга бўлишини таъминлайди.
Фуқаролар   шартнома   асосида   иккинчи  ва  ундан   кейинги   профессионал   таълимни   олиш
ҳуқуқига эга.
11-модда.   Олий таълим
Олий   таълим   бакалавриат   таълим   йўналишлари   ва   магистратура   мутахассисликлари
бўйича юқори малакали кадрлар тайёрланишини таъминлайди.
Олий   маълумотли   кадрларни   тайёрлаш   олий   таълим   ташкилотларида   (университетлар,
академиялар,   институтлар,   олий   мактаблар)   амалга   оширилади.   Умумий   ўрта   (ўн   бир   йиллик
таълим),   ўрта   махсус   (тўққиз   йиллик   таянч   ўрта   ва   икки   йиллик   ўрта   махсус   таълим),   бошланғич
профессионал таълим (тўққиз йиллик таянч ўрта ва икки йиллик бошланғич профессионал таълим)
олган   шахслар,   шунингдек   ушбу   Қонун   кучга   киргунига   қадар   ўрта   махсус,   касб-ҳунар   таълими
(тўққиз   йиллик   умумий   ўрта   ва   уч   йиллик   ўрта   махсус,  касб-ҳунар   таълими)   олган   шахслар   олий
маълумот олиш ҳуқуқига эга.
Олий таълим икки босқичга — бакалавриат ва магистратура босқичига эга.
Бакалавриат   олий   таълим   йўналишларидан   бири   бўйича   чуқурлаштирилган   билим,
малака   ва   кўникмалар   берадиган,   ўқиш   давомийлиги   камида   уч   йил   бўлган   таянч   олий
таълимдир.
Магистратура   тегишли   бакалавриат   негизидаги   аниқ   мутахассислик   бўйича   ўқиш
давомийлиги камида бир йил бўлган олий таълимдир.
Магистратура   мутахассисликларининг   ва   уларга   мувофиқ   бўлган   бакалавриат   таълим
йўналишларининг   рўйхати   таълим   соҳасидаги   ваколатли   давлат   бошқаруви   органи   томонидан
белгиланади.
  LexUZ шарҳи Қаранг:   Ўзбекистон   Республикаси   Вазирлар   Маҳкамасининг   2015   йил   2   мартдаги   36-
сонли қарори билан тасдиқланган «Магистратура тўғрисида»ги   низом .
Фуқаролар   шартнома   асосида   иккинчи   ва   ундан   кейинги   олий   маълумотни   олиш
ҳуқуқига эга.
  LexUZ шарҳи
Қаранг:   «Ўзбекистон   Республикаси   таълим  муассасаларида   иккинчи   ва  ундан   кейинги
таълимни олиш тартиби тўғрисида»ги   низом        (рўйхат рақами 1844, 21.08.2008 й.).
12-модда.   Олий таълимдан кейинги таълим
Олий таълимдан кейинги таълимни олий таълим ва илмий ташкилотларда олиш мумкин.
Олий таълимдан кейинги таълим докторлик диссертациясини тайёрлаш ва ҳимоя қилиш
мақсадида   мутахассисликни   чуқур   ўрганишни   ва   илмий   изланишлар   олиб   боришни   назарда
тутадиган таянч докторантура, докторантура ва мустақил изланувчанлик асосида илмий даражага
эга илмий ва илмий-педагогик кадрлар тайёрлашни таъминлайди.
Таянч   докторантура   фалсафа   доктори   (Doctor   of   Philosophy   (PhD)   илмий   даражасига
даъвогар   изланувчилар   учун   ишлаб   чиқаришдан   ажралган   ҳолда   ташкил   этиладиган   олий
малакали илмий ва илмий-педагог кадрлар ихтисослиги бўйича олий таълимдан кейинги таълим
шакли ҳисобланади.
Докторантура   фан   доктори   (Doctor   of   Science   (DSc)   илмий   даражасига   даъвогар
изланувчилар учун ишлаб чиқаришдан ажралган ҳолда ташкил этиладиган олий малакали илмий
ва   илмий-педагог   кадрлар   ихтисослиги   бўйича   олий   таълимдан   кейинги   таълим   шакли
ҳисобланади.
Мустақил   изланувчилик   фалсафа   доктори   (Doctor   of   Philosophy   (PhD)   ёки   фан   доктори
(Doctor   of   Science   (DSc)   илмий   даражаларига   даъвогар   изланувчилар   учун   ишлаб   чиқаришдан
ажралмаган   ҳолда   ташкил   этиладиган   олий   малакали   илмий   ва   илмий-педагог   кадрлар
ихтисослиги бўйича олий таълимдан кейинги таълим шакли ҳисобланади.
Олдинги   таҳрирга   қаранг.
Илмий   ва   илмий-педагогик   кадрлар   тайёрлаш,   илмий   даражалар   ва   илмий   унвонлар
бериш   тартиби,   шунингдек   ҳарбий,   тиббиёт   ва   бошқа   таълим   ташкилотларида   олий   таълимдан
кейинги таълим олиш хусусиятлари қонунчиликда белгиланади.
Олий таълимдан кейинги таълимнинг давом этиш муддати қонунчиликда белгиланади. ( 12-модданинг  олтинчи ва еттинчи қисмлари   Ўзбекистон Республикасининг 2021 йил
21   апрелдаги   ЎРҚ-683-сонли   Қонуни        таҳририда   —   Қонунчилик   маълумотлари   миллий   базаси,
21.04.2021 й., 03/21/683/0375-сон)
  LexUZ шарҳи
Қаранг:   Ўзбекистон   Республикаси   Вазирлар   Маҳкамасининг   2012   йил   28   декабрдаги
365-сонли   «Олий   таълимдан   кейинги   таълим   ҳамда   олий   малакали   илмий   ва   илмий-педагог
кадрларни   аттестациядан   ўтказиш   тизимини   такомиллаштириш   чора-тадбирлари
тўғрисида»ги   қарори .
13-модда.   Кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш
Кадрларни   қайта   тайёрлаш   таянч   мутахассисликлар   ва   касбларга   мувофиқ   бўлган
йўналишлар   бўйича   фаолиятни   амалга   ошириш   учун   қўшимча   касбий   билим,   малака   ва
кўникмаларнинг зарур ҳажми эгалланишини таъминлайди.
Кадрлар   малакасини   ошириш   касбий   билим,   малака   ва   кўникмаларнинг
чуқурлаштирилиши   ҳамда   янгилаб   борилишини   таъминлайди,   кадрларнинг   тоифаси,   даражаси,
разряди ва лавозими ошишига хизмат қилади.
Кадрларни   қайта   тайёрлаш   ва   уларнинг   малакасини   ошириш   шакллари   ва   муддатлари
тегишли давлат таълим талаблари билан белгиланади.
  LexUZ шарҳи
Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2006 йил 16 февралдаги 25-
сонли «Педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш тизимини янада
такомиллаштириш   тўғрисида»ги   қарори ,   Ўзбекистон   Республикаси   Вазирлар   Маҳкамасининг
2001 йил 4 октябрдаги 400-сонли «Ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасалари учун педагог
кадрлар тайёрлаш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги   қарори .
14-модда.   Мактабдан ташқари таълим
Болаларнинг   эҳтиёжларини   қаноатлантириш,   бўш   вақти   ва   дам   олишини   ташкил   этиш
учун   давлат   органлари,   нодавлат   нотижорат   ташкилотлари,   шунингдек   тижорат   ташкилотлари
маданий-эстетик,   илмий,   техникавий,   спорт   йўналишидаги   мактабдан   ташқари   таълим
ташкилотларини ташкил этиши мумкин.
Мактабдан   ташқари   таълим   болаларга   узлуксиз   таълим   беришнинг   таркибий   қисми
сифатида   уларнинг   истеъдоди   ва   қобилиятини   ривожлантиришга,   маънавий   эҳтиёжларини
қаноатлантиришга қаратилган. Мактабдан   ташқари   таълим   ташкилотлари   жумласига   болалар,   ўсмирлар   ижодиёти
саройлари,   уйлари,   клублари   ва   марказлари,   «Баркамол   авлод»   болалар   мактаблари,   болалар-
ўсмирлар спорт мактаблари, болалар мусиқа ва санъат мактаблари, студиялар, ахборот-кутубхона
ҳамда соғломлаштириш муассасалари киради.
Мактабдан   ташқари   таълим   бериш   тартиби   таълим   соҳасидаги   ваколатли   давлат
бошқаруви органи томонидан белгиланади.
  LexUZ шарҳи
Қаранг:   Вазирлар   Маҳкамасининг   1995   йил   18   февралдаги   59-сон   қарори   билан
тасдиқланган «Мактабдан ташқари таълим муассасаси тўғрисида»ги   низом .
15-модда.   Таълим олиш шакллари
Таълим олиш шакллари қуйидагилардан иборат:
ишлаб чиқаришдан ажралган ҳолда таълим олиш (кундузги);
ишлаб чиқаришдан ажралмаган ҳолда таълим олиш (сиртқи, кечки, масофавий);
дуал таълим;
оилада таълим олиш ва мустақил таълим олиш;
катта ёшдагиларни ўқитиш ва уларга таълим бериш;
инклюзив таълим;
экстернат тартибидаги таълим;
мудофаа, хавфсизлик ва ҳуқуқни муҳофаза қилиш фаолияти соҳасида кадрлар тайёрлаш.
16-модда.   Масофавий таълим
Масофавий   таълим   ўқув   режалари   ва   ўқув   дастурларига   мувофиқ   таълим   олувчилар
томонидан   зарур   билим,   малака   ва   кўникмаларни   ахборот-коммуникация   технологияларидан
ҳамда   Интернет   жаҳон   ахборот   тармоғидан   фойдаланган   ҳолда   масофадан   туриб   олишга
қаратилган.
Масофавий   таълимни   ташкил   этиш   тартиби   Ўзбекистон   Республикаси   Вазирлар
Маҳкамаси томонидан белгиланади.
17-модда.   Дуал таълим Дуал   таълим   таълим   олувчилар   томонидан   зарур   билим,   малака   ва   кўникмаларни
олишга қаратилган бўлиб, уларнинг назарий қисми таълим ташкилоти негизида, амалий қисми эса
таълим олувчининг иш жойида амалга оширилади.
Дуал   таълимни   ташкил   этиш   тартиби   Ўзбекистон   Республикаси   Вазирлар   Маҳкамаси
томонидан белгиланади.
18-модда.   Оилада таълим олиш ва мустақил таълим олиш
Давлат   оилада   таълим   олишга   ва   мустақил   таълим   олишга   кўмаклашади.   Болаларнинг
оилада таълим олиши ва мустақил  таълим олиш  услубий ва маслаҳат ёрдами кўрсатилган ҳолда
тегишли ўқув дастурлари бўйича амалга оширилади.
Оилада   таълим   олиш   ва   мустақил   таълим   олиш   тартиби,   шунингдек   таълим
олувчиларнинг тоифалари таълим соҳасидаги ваколатли давлат бошқаруви органлари томонидан
белгиланади.
Оилада   таълим   олиш   болалар,   оила,   давлат   ва   жамият   манфаатларини   ҳисобга   олган
ҳолда   давлат   таълим   муассасаси   ҳамда   таълим   олувчиларнинг   ота-онаси   ёки   бошқа   қонуний
вакиллари ўртасидаги шартнома асосида амалга оширилади.
Мустақил   таълим   олиш   якка   тартибда   амалга   оширилади   ҳамда   таълим   олувчиларни
касбий, интеллектуал, маънавий ва маданий ривожлантиришга хизмат қилади.
Оилада   таълим   олган   ва   мустақил   таълим   олган   шахсларга   давлат   томонидан
тасдиқланган намунадаги таълим тўғрисидаги ҳужжатни бериш давлат таълим муассасаларининг
тасдиқланган ўқув дастурига мувофиқ экстернат тартибида амалга оширилади.
19-модда.   Катта ёшдагиларни ўқитиш ва уларга таълим бериш
Катта   ёшдагиларни   ўқитиш   ва   уларга   таълим   бериш   бутун   умр   давомида   ўқитишнинг
марказий   таркибий   қисми   бўлиб,   таълим   бериш   ҳамда   ўқитишнинг   жамият   ҳаётида   ва   меҳнат
фаолиятида   катта   ёшдагиларнинг   иштирок   этишини   таъминлашга   қаратилган   барча   шаклларини
ўз   ичига   олади,   шунингдек   расмий,   норасмий   ва   информал   ўқитиш   жараёнларининг   бутун
мажмуини қамраб олади.
Расмий   таълим   давлат   таълим   муассасалари   ҳамда   давлат   томонидан   тан   олинган
аккредитациядан ўтган нодавлат таълим ташкилотлари иштирокидаги институционаллаштирилган
(муайян   қоидалар   ва   нормаларни   мужассамлаштирувчи),   аниқ   мақсадга   йўналтирилган   ва
режалаштирилган таълимдир.
Норасмий   таълим   таълим   хизматлари   тақдим   этилишини   таъминловчи   шахс   ёки
ташкилот   томонидан   институционаллаштирилган   (муайян   қоидалар   ва   нормаларни мужассамлаштирувчи),   аниқ   мақсадга   йўналтирилган   ва   режалаштирилган   бўлиб,   шахсни   бутун
ҳаёти давомида ўқитишдаги расмий таълимга қўшимча ва (ёки) унинг муқобилидир.
Информал   таълим   аниқ   мақсадга   йўналтирилган,   аммо   институционаллаштирилмаган
(муайян қоидалар ва нормаларни мужассамлаштирмаган), расмий ёки норасмий таълимдан кўра
камроқ   ташкиллаштирилган   ва   таркиблаштирилгандир   ҳамда   оиладаги,   иш   жойидаги,   яшаш
жойидаги ва кундалик ҳаётдаги ўқув фаолиятини ўз ичига олиши мумкин.
20-модда.   Инклюзив таълим
Инклюзив   таълим   алоҳида   таълим   эҳтиёжлари   ва   индивидуал   имкониятларнинг   хилма-
хиллигини   ҳисобга   олган   ҳолда   барча   таълим   олувчилар   учун   таълим   ташкилотларида   таълим
олишга бўлган тенг имкониятларни таъминлашга қаратилган.
Жисмоний,   ақлий,   сенсор   (сезги)   ёки   руҳий   нуқсонлари   бўлган   болалар   (шахслар)   учун
таълим ташкилотларида инклюзив таълим ташкил этилади.
Инклюзив таълимни ташкил этиш тартиби Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси
томонидан белгиланади.
21-модда.   Экстернат тартибидаги таълим
Экстернат   тартибидаги   таълим   олиш   ўқув   дастурларини   мустақил   равишда
ўзлаштиришни   ўз   ичига   олиб,   унинг   якунлари   бўйича   таълим   олувчилардан   давлат   таълим
муассасаларида якуний ва давлат аттестацияларидан ўтишни талаб этади.
Экстернат   тартибидаги   таълим   олишни   ташкил   этиш   тартиби   Ўзбекистон   Республикаси
Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.
22-модда.   Мудофаа,   хавфсизлик   ва   ҳуқуқни   муҳофаза   қилиш   фаолияти   соҳасида
кадрларни тайёрлаш
Олдинги   таҳрирга   қаранг.
Мудофаа,   хавфсизлик   ва   ҳуқуқни   муҳофаза   қилиш   фаолияти   соҳасида   кадрларни
тайёрлаш уларнинг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда қонунчиликка мувофиқ амалга
оширилади.
( 22-модданинг   матни   Ўзбекистон   Республикасининг   2021   йил   21   апрелдаги   ЎРҚ-683-
сонли   Қонуни        таҳририда   —   Қонунчилик   маълумотлари   миллий   базаси,   21.04.2021   й.,
03/21/683/0375-сон)
3-боб. Таълим тизимини бошқариш 23-модда.   Ўзбекистон   Республикаси   Вазирлар   Маҳкамасининг   таълим   соҳасидаги
ваколатлари
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси:
таълим соҳасидаги ягона давлат сиёсатини амалга оширади;
таълим соҳасидаги давлат дастурларини тасдиқлайди ва уларнинг амалга оширилишини
таъминлайди;
таълим соҳасидаги ваколатли давлат бошқаруви органларига раҳбарлик қилади;
Олдинги   таҳрирга   қаранг.
таълим ташкилотларини аттестациядан ва давлат аккредитациясидан, педагог кадрларни
ва   илмий   ходимларни   аттестациядан   ўтказиш,   нодавлат   таълим   ташкилотларига   таълим
хизматлари кўрсатиш фаолиятини амалга ошириш ҳуқуқини берадиган лицензиялар (бундан буён
матнда   лицензия   деб   юритилади)   бериш   ваколатли   органни   ушбу   соҳада   фаолият   бошлаш
тўғрисида   хабардор   қилиш,   таълим   тўғрисидаги   ҳужжатларга   апостиль   қўйиш   тартибини
белгилайди;
(23-модда биринчи қисмининг бешинчи хатбошиси Ўзбекистон Республикасининг 2021
йил   12   октябрдаги   ЎРҚ-721-сонли   Қонуни   таҳририда   —   Қонунчилик   маълумотлари   миллий
базаси, 12.10.2021 й., 03/21/721/0952-сон)
  LexUZ шарҳи
Қаранг:   Вазирлар   Маҳкамасининг   2019   йил   7   июндаги   470-сонли   «Давлат   таълим
муассасалари   ҳамда   нодавлат   таълим   ташкилотларини   аттестациядан   ва   давлат
аккредитациясидан   ўтказиш   тартибини   такомиллаштириш   тўғрисида»ги   қарори ,   2009   йил
11   февралдаги   40-сонли   қарори   билан   тасдиқланган   «Касб-ҳунар   коллежлари   ўқувчилари
томонидан   корхоналар,   муассасалар   ва   ташкилотларда   ишлаб   чиқариш   амалиётини   ўташ
тартиби тўғрисида»ги   низом .
педагогик   кадрларни   таълим   ташкилотларига   ишга   қабул   қилиш   ва   улар   фаолиятини
баҳолаш тартибини белгилайди;
хорижий   давлатларнинг   таълим   муассасаларига   Ўзбекистон   Республикаси   ҳудудида
таълим фаолияти билан шуғулланиш ҳуқуқига доир рухсатномалар беради;
хорижий   давлатларда   олинган   таълим   тўғрисидаги   ҳужжатларни   тан   олиш   тартибини
белгилайди; давлат   намунасидаги   таълим   тўғрисидаги   ҳужжатларни   тасдиқлайди   ва   давлат
томонидан   тасдиқланган   намунадаги   таълим   тўғрисидаги   ҳужжатлар   бериш   тартибини
белгилайди;
экстернат   тартибида   ўқитишга   йўл   қўйилмайдиган   таълим   йўналишлари,
мутахассисликлар ва касблар рўйхатини тасдиқлайди;
фақат   давлат   таълим   муассасаларида   ўқитиладиган   таълим   йўналишлари,
мутахассисликлар ва касблар рўйхатини тасдиқлайди;
давлат таълим муассасалари ва ташкилотларига қабул қилиш тартибини белгилайди;
давлат олий таълим муассасалари ректорларини, шунингдек давлат иштирокида ташкил
этиладиган   олий   таълим   ташкилотлари   (давлат   улуши   бўлган   нодавлат   олий   таълим
ташкилотлари, қўшма таълим муассасалари, давлат-хусусий шериклик асосида ташкил этиладиган
таълим   муассасалари   ва   бошқалар)   ректорларини   (раҳбарларини)   лавозимга   тайинлайди   ҳамда
эгаллаб турган лавозимидан озод этади;
таълим   олувчиларни   аккредитация   қилинган   бир   таълим   ташкилотидан   бошқасига
кўчириш, шунингдек уларни ўқишдан четлаштириш ва қайта тиклаш тартибини белгилайди;
таълим ташкилотлари рейтингини аниқлаш тартибини белгилайди;
кадрларни қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш тартибини белгилайди;
меҳнат   бозори   талабларини   прогноз   ва   таҳлил   қилиш   асосида   таълим   ташкилотларида
кадрларни тайёрлаш бўйича давлат буюртмаларини шакллантиради;
таълим   ташкилотларига   нисбатан   моддий-техник,   инфратузилмавий   ва   параметрик
талабларни белгилайди;
дарсликлар   ва  ўқув  қўлланмаларини  тайёрлаш   ҳамда   нашр   этиш   тартибини,  шунингдек
уларни   етказиб   беришга   ва   улардан   таълим   ташкилотларида   фойдаланишга   қўйиладиган
талабларни белгилайди.
Олдинги   таҳрирга   қаранг.
Ўзбекистон   Республикаси   Вазирлар   Маҳкамаси   қонунчиликка   мувофиқ   бошқа
ваколатларни ҳам амалга ошириши мумкин.
( 23-модданинг   иккинчи   хатбошиси   Ўзбекистон   Республикасининг   2021   йил   21
апрелдаги   ЎРҚ-683-сонли   Қонуни        таҳририда   —   Қонунчилик   маълумотлари   миллий   базаси,
21.04.2021 й., 03/21/683/0375-сон)   LexUZ шарҳи
Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг   98-моддаси .
24-модда.   Ўзбекистон   Республикаси   Вазирлар   Маҳкамаси   ҳузуридаги   Таълим
сифатини назорат қилиш давлат инспекциясининг таълим соҳасидаги ваколатлари
Ўзбекистон   Республикаси   Вазирлар   Маҳкамаси   ҳузуридаги   Таълим   сифатини   назорат
қилиш   давлат   инспекцияси   (бундан   буён   матнда   Таълим   инспекцияси   деб   юритилади)   таълим
тизимида   ўқув-тарбия   жараёни,   профессор-ўқитувчилар   таркиби,   кадрларни   тайёрлаш,   қайта
тайёрлаш   ва   уларнинг   малакасини   ошириш   сифати   устидан   назорат   қилиш   соҳасида   давлат
сиёсатини амалга оширадиган, таълим соҳасидаги махсус ваколатли давлат бошқаруви органидир.
Таълим инспекцияси:
Олдинги   таҳрирга   қаранг.
таълим   ташкилотларини   (бундан   мактабдан   ташқари   таълим   хизматларини   кўрсатувчи
нодавлат   таълим   ташкилотлари   мустасно)   аттестациядан   ва   давлат   аккредитациясидан,
шунингдек таълим ташкилотларининг педагог ходимларини аттестациядан ўтказади;
(24-модда   иккинчи   қисмининг   иккинчи   хатбошиси   Ўзбекистон   Республикасининг   2021
йил   12   октябрдаги   ЎРҚ-721-сонли   Қонуни   таҳририда   —   Қонунчилик   маълумотлари   миллий
базаси, 12.10.2021 й., 03/21/721/0952-сон)
таълим   ташкилотларида   таълим-тарбия   жараёнининг   сифати   мониторингини   амалга
оширади;
мактабгача,   умумий   ўрта,   ўрта   махсус,   профессионал   ва   мактабдан   ташқари   таълим
ташкилотларининг   педагог   ходимларига   лавозимлар   ва   малака   тоифаларини   бериш   жараёнини
назорат қилади ҳамда унда иштирок этади;
Олдинги   таҳрирга   қаранг.
нодавлат   таълим   ташкилотларига   лицензиялар   беради   фаолиятини   хабардор   қилиш
тартибида   амалга   оширадиган   шахслардан   хабарномалар   қабул   қилади   ва   уларнинг   реестрини
юритади;
(24-модда  иккинчи қисмининг  бешинчи хатбошиси Ўзбекистон  Республикасининг  2021
йил   12   октябрдаги   ЎРҚ-721-сонли   Қонуни   таҳририда   —   Қонунчилик   маълумотлари   миллий
базаси, 12.10.2021 й., 03/21/721/0952-сон)
таълим ташкилотларининг рейтингини аниқлайди; Олдинги   таҳрирга   қаранг.
аниқланган   таълим   тўғрисидаги   қонунчилик   бузилишлари   юзасидан   тегишли   давлат
бошқаруви органларига ва таълим ташкилотларига тақдимномалар киритади.
( 24-модда иккинчи қисмининг еттинчи хатбошиси   Ўзбекистон Республикасининг 2021
йил   21   апрелдаги   ЎРҚ-683-сонли   Қонуни        таҳририда   —   Қонунчилик   маълумотлари   миллий
базаси, 21.04.2021 й., 03/21/683/0375-сон)
Олдинги   таҳрирга   қаранг.
Таълим   инспекцияси  қонунчиликка   мувофиқ   бошқа   ваколатларни  ҳам  амалга   ошириши
мумкин.
( 24-модданинг учинчи қисми   Ўзбекистон Республикасининг 2021 йил 21 апрелдаги ЎРҚ-
683-сонли   Қонуни        таҳририда   —   Қонунчилик   маълумотлари   миллий   базаси,   21.04.2021   й.,
03/21/683/0375-сон)
  LexUZ шарҳи
Қаранг:   Ўзбекистон   Республикаси   Вазирлар   Маҳкамаси   ҳузуридаги   Таълим   сифатини
назорат қилиш давлат инспекцияси тўғрисида низомнинг   11-банди .
Va hokozolar Foydalanilgan adabiyotlar.
Tavsiya qilinadigan  asosiy   adabiyotlar
1 Кадрлар тай ё рлаш Миллий  дастури. Тошкент, 2020 й.
2 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining ta’lim tizimini takomillashtirish va
rivojlantirish bo’yicha qonunlari, qarorlari va farmoyishlari.
3 Ғофуров Ж.О., Толипова, С.С.Файзуллаев, И.Т. Азимов, Ахмадалиева Б.
Биологиян А.Т.и ўқитишнинг умумий методикаси. Т.,2005, 151 б.
4 Biologiya  o’qitish   uslubiyati.   Toshkent:  Lesson  Press  nashriyoti,  2019. -152
b.
5 Шефер   И.Ф.,   Б.Э.Матчанов.   Общая   методика   преподавания
биологии.Т.,2005.
6 Yo’ldoshev   J.F.,   Usmonov   S.A.   Pedagogik   texnologiya   asoslari(qo’llanma).-
T.: O’qituvchi nashriyoti.2004.104b.
7 Уполномоченное образование. Пособие для 
тренеров.Т.:Информационно ресурсный центр. 2003. 203с.
Tavsiya qilinadigan qoʻshimcha adabiyotlar
8 Азизходжаева   Н.Н.   Педагогик   технологиялар   ва   педагогик   маҳорат.
Тошкент,   2006 й. 
9 Ж.О.Толипова,   А.Т.Гафуров.   Биология   таълими   технологиялари.
Тошкент, 2002 й.
10 Ж.Толипова   ва   бошқалар.   Ботаника.   5-6   синфлар   методик   қўлланма.
Тошкент,   2003 й.
11 Ж.Толипова,   А.Т.Гафуров.   Биология   ўқ итиш   методикаси.   Методик
қўлланма.  ( академ лицей ва коллежлари учун ) . Тошкент,   2004 й. 12 И.Пономарева   ва   бошк.   Биология   ўқ итишнинг   умумий   методикаси .
Москва ,  2003 й.

BIOLOGIK T A’LIMNING R OLI . YANGI O’ZBEKISTONNING “TA’LIM TO’G’RISIDAGI” QONUNI. Reja : 1. Biologik ta’lim yutuqlari. 2. Biologik ta’limning po litexnik roli. 3. Biologik ta’limning tarbiyaviy roli. 4. Biologiya fani yutuqlarining boshqa fanlarga bog‘liqligi. 5. Bionika, kosmik biologiya, biologiyaning tibbiyot, agron o miyadagi va politexnik roli. 6. Yangi O’zbekistonning “Ta’lim to’g’risidagi” qonuni.

Biologiya o‘qituvchisi biologik bilimlarning jamiyatimizdagi har bir insonning hayoti va mehnatidagi ulug‘vor kuchini chuqur anglashi, bunga ishonch hosil qilishi va shunday ishonchni o‘quvchilarda tarbiyalashi uchun zarurdir. Maktabda o‘qituvchining muvaffaqiyatli ish olib borishi uchun birinchi shart ana shudir, chunki tarbiyalovchi ta’lim jarayoni ishonchga asoslanadi. Biologiya o‘qituvchisi – biologiya fanining tashviqotchisidir. Biologiya o‘qituvchisining kasbi, o‘quvchilarga nega har bir odam biologiyani o‘rganmog‘i zarurligini singdirish uchun turli xil eruditsiyani, jiddiy amaliy o‘quv va malakalarni hamda mustahkam irodani talab etadi. Biologik ta’lim insoniyat hayotida katta ahamiyatga e ga. Biologiya o‘qituvchisi biologik bilimlarning har bir inson hayoti va mehnatidagi rolini chuqur anglashi, bunga ishonch hosil qilishi lozim. Maktabda o‘qituvchining muvaffaqiyatli ish olib borishining birinchi sharti ana shudir, chunki tarbiyalovchi ta’lim jarayoni ishonchga asoslanadi. XX-XXI asrda fan va texnika tez rivojlandi, natijada insoniyat o‘zi yashayotgan muhit bilan qarama-qarshilikka duch kelmoqda, muhit uning sog‘ligiga va hayotiga xavf solmoqda. Sababi ishlab chiqarish va transport chiqindilari, o‘rmonlarning kamayishi, azon qavatida teshiklar hosil bo‘layotganligidir. Butun dunyoda tabiatni muhofaza qilish, uning resurslarini qayta tiklash va ulardan unumli foydalanish barcha insoniyat oldida turgan muhim vazifalardan bo‘lib qolmoqda. Har bir kishi, davlat va butun insoniyat uchun biologik bilimlarning keng yoyilishi va ahamiyati misli ko‘rilmagan darajada oshdi. Biologiya fanining yutuqlari ishonchli tarzda insoniyat yangi asrga – biologiya asriga kirib borganligi haqida dalolat bermoqda. Biologiya fanining yutuqlariga ko‘p jihatdan tabiiy fanlardan fizika, kimyo, matematika, astronomiya sohasida erishilgan yutuqlardan foydalanish natijasida erishilmoqda. Bu fanlarning yutuqlari va usullari asosida elektron mikroskopiya,

spektroskopiya, rentgenostruktura tahlili, hujayraning molekular va submolekular darajada o‘rganish imkonini beradi. Biokimyo va biofizika usullari asosida tajribalar o‘tkazish natijasida moddalar almashinuvi, ayniqsa, oqsil biosintezining mexanizmi ochib berildi, fotosintez sirlari ochildi. Irsiyatning moddiy asosi DNK va RNK strukturasi, funksiyasi ayon bo‘ldi, aminokislotalarning genetik kodi ochib berildi. Olimlarning diqqat - e’tibori hayot hodisalarining mohiyatini aniqlashga, moddalar almashinuvi, irsiyat va o‘zgaruvchanlikni boshqarishning turli usullarini ishlab chiqarishga qaratilgan. Hujayra va uning organoidlarida boradigan ko‘p jarayonlarning fizik- kimyoviy va biologik mohiyatini ochib bergan fan yutuqlari hayotiy jarayonlari kechishiga faol aralashish imkoniyatlarini bermoqda. Biologiya fanining yutuqlari tibbiyot oldiga saraton, virus, yurak, qon-tomir va boshqa kasalliklarni davolash kabi vazifalarini qo‘ymoqda, bu xastaliklar asta-sekinlik bilan o‘z davosini topmoqda. Hozirgi vaqtda tirik organizmlarning tuzilishi va unda kechadigan jarayonlarga asoslangan texnika fani – kibernetika asosida tabiiyot fanlarida yangi yo‘nalish – botanika vujudga keldi, bu biologiyani fizika va texnika bilan bog‘laydigan fandir. Bionika organizmlarning morfologik va funk s ional moslanishlarini mu h andislik masalalarini yechish doirasida aniqlaydi va tahlil qiladi. Masalan, sezgi organlari juda kichik bo‘lgan hasharotlar, tez va ko‘p harakatlanib energiyani kam sarflashi, tez ta’sirlanishi, tanlovchanligi va o‘z-o‘zini boshqara olishi kabilar olimlar fikrini jalb etadi va ularni texnikaga qo‘llash usullari haqidagi fikrlarni tug‘diradi. Hozirgi vaqtda juda ko‘p qurilmalar hayvonot va o‘simlik olamining tuzilishiga asoslangan holda ishlab chiqilgan.

Hayotiy jarayonlarni boshqarishda fiziologik faol moddalarni ng roli nihoyatda ortib bormoqda. Shuning uchun biologlar biologik faol moddalar vitaminlar, antibiotiklar, oqsillar hosil qiladigan mikroorganizm shtammlarini yaratib, gen va hujayra muhandisligi usullarini qo‘llab insoniyat uchun zarur bo‘lgan moddalarni sintez qilib olmoqda. Bunga misol qilib hozirgi vaqtda ichak tayoqchasi bakteriyasi genotipiga insulin sintezini boshqaruvchi gen kiritish orqali insulinni sintez qilish yo‘lga qo‘yilgan. Bu jarayonlar biotexnologiyada keng qo‘llanilmoqda. Hozirgi vaqtda insoniyat, zamonaviy genetika va biotexnologiya yutuqlariga tayanib, xossalari oldindan ma’lum bo‘lgan mikroorganizmlarning shtammlarini yarata oladigan bo‘ldi. Mikroorganizmlardan hayvonlar uchun zarur bo‘lgan vitaminlar, antibiotiklar va boshqa gormonlar ishlab chiqarilmoqda. Bu biopreparatlarni sanoat usulida ishlab chiqish yo‘lga qo‘yilib, hayvonlar ozuqasiga qo‘shib berilmoqda. Mikroorganizmlar yordamida hayvonlar mahsuldorligini oshirish, o‘simliklarning o‘sish va rivojlanishini tezlashtirish, hosilni hamda o‘simliklarning kasalliklarga chidamliligini oshirish usullari yo‘lga qo‘yilgan. Gen injeneriyasi usullari qo‘llanib ko‘sak qurtiga chidamli g‘o‘za va kolarado qo‘ng‘iziga chidamli kartoshka navi yetishtirilgan. Biologiya fanining yangi sohasi - kosmik biologiya hozirgi vaqtda vujudga kelgan. Undan koinotdagi hayotning shakllari, tarqalishi va uning xususiyatlari qanday, o‘zga sayyoralarda hayot nishonalari bor yoki yo‘qligi haqidagi olamshumul savollarga javob kutilmoqda. Biologiya fani erishgan yutuqlarni ishlab chiqarishga joriy qilingani sari odamlar uchun biologik ta’lim professional tayyorgarlik elementi bo‘lib qoladi. Umumiy texnika taraqqiyoti bilan birga ularning tor ixtisosliklariga bo‘lgan talablar ham oshmoqda. Ular agronomiya va zootexnika bilimlarini e gallash g‘oyat zarurligini sezmoqdalar va e gallamoqdalar.

Shundan ko‘rinib turibdiki, o‘rta maktabda biologiya ta’limi politexnik xarakterga ega bo‘lmog‘i va u yosh avlodning ijtimoiy foydali hamda unumli mehnatdagi ishtiroki bilan bog‘lanishi lozim. Bu aloqa fermer xo‘jaliklarida, ko‘kalamzorlashtirishda, yangi foydali qazilmalarni, o‘simliklarni qidirib topishda, dorivor o‘simliklarni to‘plashda va boshqa ijtimoiy foydali ishlarda amalga oshiriladi. Bu maktab o‘quvchilariga nazariy bilimlarni chuqurlashtirishga yordam qiladi va tabiat, qishloq xo‘jaligi bilan bog‘liq kasb tanlashlariga imkon beradi. Biologiyani o‘rganish mehnatga muhabbat va insonga hurmatni, mehnatni insoniyatning barcha moddiy va ma’naviy boyliklarning manbayi sifatida e’tirof etishni tarbiyalash uchun keng imkoniyatlar beradi. Maktabda biologiya kursini o‘rganish to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilganda u maktabni tamomlab chiqqandan keyin ham mustaqil ravishda ma’lumot olish yo‘li bilan bilimlarni tinmay yangilab borish ehtiyojini tug‘diradi va rivojlantiradi. Hozirgi zamon kishisi hayotini tirik tabiat to‘g‘risidagi ilmiy bilimlarsiz tasavvur etib bo‘lmaydi, chunki uning hayoti o‘simliklar va hayvonot olami bilan butkul bog‘langan. Lekin o‘simliklar – Yerda organik xomashyo va e nergiya olish manbayidir. Hayvonot dunyosi o‘z navbatida turli xil oziq-ovqat va sanoat xomashyosining manbayi bo‘lib xizmat qiladi. Tabiiy boyliklardan mohirona foydalanish va ularni ko‘paytirish xalq va davlat farovonligini yuksaklarga ko‘tarish uchun xizmat qiladi. To‘g‘ri yo‘lga qo‘yilgan biologik ta’lim, ilmiy dunyoqarashni tarbiyalashga imkon beradi. O‘quvchilar biologik ta’limni o’zlashtirib olsagina tabiat faktlari va hodisalarini o‘zaro bog‘lanishda, harakat, o‘zgarish va rivojlanish holatida tushunishga o‘rganadilar. Biologik ta’lim ko‘p jihatdan yosh avlodni e stetik tarbiyalashga yordam beradi. Ajoyib manzara yosh ruhning rivojlanishiga shu qadar ulkan darajada tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatadiki, pedagogning ta’siri u bilan tenglasha olmaydi.