logo

Ta’limning innovasion shakllari interfaol ta’lim

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

33.962890625 KB
  Ta’limning innovasion shakllari: interfaol ta’lim
Reja:
1.           Ta’limni tashkil	 etishga	 interfaol	 yondashuv.   Interfaol	 TT	 mohiyati.
2.           Interfaol	
 TTni	 qo’llash.	 Interfaol	 TTni	 qo’llash	 jarayonida	 imkoniyatlari.
3.           Ta’limni	
 tashkil	 etishga	 interfaol	 yondashuvni	 qaror	 topshirish	 shartlari.
4.           Interfaol	
 metodlar.	 Strategiyalar.	 Grafik	 organayzerlar. Innovatsion texnologiyalar	 pedagogik	 jarayon	 hamda	 o‘qituvchi	 va	 talaba
faoliyatiga	
 yangilik,	 o‘zgarishlar	 kiritish	 bo‘lib,	 uni	 amalga	 oshirishda	 asosan
interfaol	
 metodlardan	 to‘liq	 foydalaniladi.	 Interfaol	 metodlar	 - bu	 jamoa	 bo‘lib
fikrlash	
 deb	 yuritiladi,	 ya’ni	 pedagogik	 ta’sir	 etish	 usullari	 bo‘lib,	 ta’lim
mazmunining	
 tarkibiy	 qismi	 hisoblanadi.	 Bu	 metodlarning	 o‘ziga	 xosligi	 shundaki,
ular	
 faqat	 pedagog	 va	 o‘quvchi-talabalarning	 birgalikda	 faoliyat	 ko‘rsatishi	 orqali
amalga	
 oshiriladi.
Bunday
 pedagogik	 hamkorlik	 jarayoni	 o‘ziga	 xos	 xususiyatlarga	 ega	 bo‘lib,	 ularga
quyidagilar	
 kiradi:
-	
 o‘quvchi-talabani	 dars	 davomida	 befarq	 bo‘lmaslikka,	 mustaqil	 fikrlash,	 ijod
etish	
 va	 izlanishga	 majbur	 etish;
-	
 o‘quvchi-talabalarni	 o‘quv	 jarayonida	 bilimga	 bo‘lgan	 qiziqishlarini ng   doimiy
ravishda	
 bo‘lishini	 ta’minlashi;
-	
 o‘quvchi-talabaning	 bilimga	 bo‘lgan	 qiziqishini	 mustaqil	 ravishda	 har	 bir
masalaga	
 ijodiy	 yondashgan	 holda	 kuchaytirishi;
  -	
 	pedagog	 	va	 	o‘quvchi-talabaning	 	hamisha	 	hamkorlikdagi
faoliyatini ng   tashkillanishi.
           	
Pedagogik	 texnologiyalar	 masalalari,	 muammolarini	 o‘rganayotgan
o‘qituvchilar,	
 ilmiy-tadqiqotchilar,	 amaliyotchilarning	 fikricha,	 pedagogik
texnologiya	
 – bu	 faqat	 axborot	 texnologiyasi	 bilan	 bog‘liq	 hamda	 o‘qitish
jarayonida	
 qo‘llanishi	 zarur	 bo‘lgan   AKT ,	 kompyuter,	 masofali	 o‘qish,	 yoki	 turli
xil	
 texnikalardan	 foydalanish	 deb	 belgilanadi.	 Pedagogik	 texnologiyaning	 eng
asosiy	
 negizi-bu	 o‘qituvchi	 va	 o‘quvchi-talabaning	 belgilangan	 maqsaddan
kafolatlangan	
 natijaga	 hamkorlikda	 erishishlar i   tanlagan	 texnologiyalariga
bog‘liq ligidadir ,	
 ya’ni	 o‘qitish	 jarayonida,	 maqsad	 bo‘yicha	 kafolatlangan	 natijaga
erishishda	
 qo‘llaniladigan	 har	 bir	 ta’lim	 texnologiyasi	 o‘qituvchi	 va	 o‘quvchi
o‘rtasida	
 hamkorlik	 faoliyatini	 tashkil	 eta	 olsa,	 har	 ikkalasi	 ijobiy	 natijaga	 erisha
olsa,	
 o‘quv	 jarayonida	 o‘quvchi-talabalar	 mustaqil	 fikrlay	 olsalar,	 ijodiy	 ishlay
olsalar,	
 izlansalar,	 tahlil	 eta	 olsalar,	 o‘zlari	 xulosa	 qila	 olsalar,	 o‘zlariga,	 guruhga,
guruh	
 esa	 ularga	 baho	 bera	 olsa,	 o‘qituvchi	 esa	 ularning	 bunday	 faoliyatlari	 uchun imkoniyat va	 sharoit	 yarata	 olsa,	 ana	 shu lar   o‘qitish	 jarayonining	 asosi	 hisoblanadi.
Har	
 bir	 dars,	 mavzu,	 o‘quv	 predmetining	 o‘ziga	 xos	 texnologiyasi	 bor,	 ya’ni	 o‘quv
jarayonidagi	
 pedagogik	 texnologiya	 – bu	 yakka	 tartibdagi	 jarayon	 bo‘lib,	 u
o‘quvchi-talabaning	
 ehtiyojidan	 kelib	 chiqqan	 holda	 bir	 maqsadga	 yo‘naltirilgan,
oldindan	
 loyihalashtirilgan	 va	 kafolatlangan	 natija	 berishiga	 qaratilgan	 pedagogik
jarayondir. O‘qituvchi	
 va	 o‘quvchi-talabaning	 maqsaddan	 natijaga	 erishishda
qanday	
 texnologiyani	 tanlashlari	 ular	 ixtiyorida,	 chunki	 har	 ikkala	 tomonning
asosiy	
 maqsadi	 aniq	 natijaga	 erishishga	 qaratilgan,	 bunda	 o‘quvchi-talabalarning
bilim	
 saviyasi,	 guruh	 xarakteri,	 sharoitga	 qarab	 ishlatiladigan	 texnologiya
tanlanadi . SHu	
 bilan	 bir	 qatorda,	 o‘qitish
jarayonini	
 oldindan	 loyihalashtirish	 zarur,	 bu	 jarayonida	 o‘qituvchi	 o‘quv
predmetining	
 o‘ziga	 xos	 tomonini,	 mavjud	 moddiy	 va	 ma’naviy	 shart-sharoitlarni,
AKT	
 vositalarini,	 eng	 asosiysi,	 o‘quvchi-talabalarning	 imkoniyat	 va	 ehtiyojini
hamda	
 ularning	 hamkorlikdagi	 faoliyatni	 tashkil	 eta	 olish	 qobiliyatlarini	 hisobga
olishi	
 kerak.	 SHundagina	 kerakli	 va	 kafolatlangan	 natijaga	 erishish	 mumkin.	 Qisqa
qilib	
 aytganda,	 o‘quvchi-talabani	 ta’limning	 markaziga	 olib	 chiqish	 kerak.
O‘qituvchi	
 tomonidan	 har	 bir	 darsni	 yaxlit	 holatda	 ko‘ra	 bilish	 va	 uni
tasavvur	
 etish	 uchun	 bo‘lajak	 dars	 jarayonini	 loyihalashtirib	 olish	 kerak.	 Bunda
o‘qituvchiga	
 u tomonidan	 bo‘lajak	 darsning	 texnologik	 xaritasini	 tuzib	 olishi	 katta
ahamiyatga	
 egadir,	 chunki	 darsning	 texnologik	 xaritasi	 har	 bir	 mavzu,	 har	 bir	 dars
uchun	
 o‘qitilayotgan    	predmet,	 fanning	 xususiyatidan,	 o‘quvchi-talabalarning
imkoniyati	
 va	 ehtiyojidan	 kelib	 chiqqan	 holda	 tuziladi.	 Bunday	 texnologik	 xaritani
tuzish	
 oson	 emas,	 chunki	 buning	 uchun	 o‘qituvchi	 pedagogika,	 psixologiya,
xususiy	
 metodika,	 pedagogik	 va	 axborot	 texnologiyalaridan	 xabardor	 bo‘lishi,
shuningdek,	
 juda	 ko‘p	 metod	 va	 usullarni	 bilish	 kerak	 bo‘ladi.	 Har	 bir	 darsning
rang-barang,	
 qiziqarli	 bo‘lishi	 avvaldan	 puxta	 o‘ylab	 tuzilgan	 darsning
loyihalashtirilgan	
 texnologik	 xaritasiga	 bog‘liq.
 	
O‘zbekiston	 Respublikasining    	«Ta’lim	 to‘g‘risida»gi	 Qonuni
va	
 «Kadrlar	 tayyorlash	 milliy	 dasturi»da	 yosh	 avlodni	 ma’naviy-axloqiy
tarbiyalashda	
 xalqning	 boy	 intellektual	 merosi	 va	 umumbashariy    	qadriyatlari asosida zamonaviy	 madaniyat	 va	 iqtisodiyotning	 pedagogik	 shakl	 va	 vositalarini
ishlab	
 chiqish,	 amaliyotga	 joriy	 etishga	 alohida	 ahamiyat	 berilgan.
 	
SHu	 jihatdan	 ham	 umumiy	 o‘rta
ta’lim	
 maktablarida	 davlat	 ta’lim	 standartlari	 bo‘yicha	 ko‘zda	 tutilgan	 iqtisodiy
ta’lim	
 va	 iqtisodiy	 tarbiyani	 takomillashtirish,	 uni	 o‘quvchilar	 ongiga	 singdirib
borib,	
 iqtisodiy	 tafakkurni	 shakllantirish	 muammosi	 dolzarbdir.
CHunki	
 har	 bir	 o‘quvchi-talaba	 bozor	 munosabatlari	 rivojlanib	 borayotgan
bir	
 davrda	 – uni	 o‘rab	 turgan	 iqtisodiy	 voqelikni,	 unda	 kechayotgan	 jarayonni
anglashi,	
 tadqiq	 va	 tahlil	 qilib,	 xulosalar	 chiqarish	 imkoniga	 ega	 bo‘lishi	 lozim.	 Bu
esa	
 har	 bir	 fuqarodan	 iqtisodiyot	 nazariyasining	 asoslaridan	 xabardor	 bo‘lishini,
uni	
 amalda	 joriy	 qilish	 yo‘l	 va	 vositalarini	 talab	 darajasida	 o‘zlashtirishini	 taqozo
etadi.	
 Bu	 masalalar,	 asosan,	 o‘quv	 muassasalarida	 amalga	 oshiriladi.
         	
Iqtisodiy	 tarbiyaning	 bosh	 maqsadi	 – yoshlarda	 iqtisodiy	 savodxonlikni,
iqtisodiy	
 ongni,	 iqtisodiy	 madaniyatni	 yuksaltirishdan	 iboratdir.	 Bu	 esa	 shaxsning
kamol	
 topish	 faoliyati	 vositasida	 aniq	 iqtisodga	 bog‘liq,	 nazariy	 bilimlar	 tizimini,
shuningdek,	
 iqtisodiy	 bilim,	 ko‘nikma	 va	 malakalar	 majmuasi,	 o‘rganuvchining
iqtisodiy	
 ongiga	 bevosita	 ta’sir	 etishga	 imkon	 beruvchi	 bosqichlarni	 amalga
oshirishdir. O‘quvchi-talabalar    	
bosqichma-bosqich	 uzluksiz	 ta’lim	 jarayonida
iqtisodiy	
 bilim	 asoslarini	 o‘rganish	 mobaynida	 ularning	 tafakkurlari	 ham	 shakllana
boradi.	
 Ular	 quyidagi	 bilimlar	 majmui	 bo‘lib	 xizmat	 qiladi:	 shaxsning	 ehtiyoj
imkoniyatlarini	
 hisobga	 olib,	 aniq	 reja	 va	 dasturlar	 tuzib,	 o‘ziga	 xos	 uslub	 va
metodlar	
 asosida	 amalga	 oshirishda;	 shaxsning	 mustaqil	 faoliyatida	 samarali	 o‘rin
tutadigan	
 aniq	 iqtisodiy	 tushunchalarni;	 iqtisodning	 siyosat	 va	 bozor	 munosabatlari
bilan	
 bog‘liq	 qonuniyat	 asoslari	 va	 ulardan	 amalda	 foydalanish	 yo‘l-yo‘riqlarini;
mustaqil	
 faoliyat	 ko‘rsatishda	 zarur	 bo‘ladigan	 barcha	 iqtisodiy	 bilim,	 ko‘nikma	 va
malakalar	
 majmuini	 o‘zlashtirishni;	 hayotda	 qaysi	 sohani	 tanlashidan	 qat’i	 nazar,
ehtiyoj	
 darajasida	 iqtisodiy	 tayyorgarlikni	 o‘zida	 shakllantirishni;	 iqtisodiy	 bilim
asoslaridan	
 to‘g‘ri	 va	 maqsadga	 muvofiq	 holda	 foydalana	 olish-shaxs
barkamolligini	
 belgilovchi	 axloqiy	 sifatlaridan	 biri,	 deb	 qarashni;	 iqtisodiy	 bilim
asosidan	
 xabardorlikni	 o‘z	 faoliyati	 davomida	 jamiyat	 va	 davlat	 iqtisodiy,	 huquqiy siyosati asosida	 namoyon	 etadi.
Bugungi	
 kundagi	 ijtimoiy-iqtisodiy    	taraqqiyot	 ishlab	 chiqarishning
ko‘p	
 sonli	 tarmoqlari	 bilan	 bir	 qatorda,	 ma’rifat	 va	 madaniyat	 hamda	 iqtisodiy
sohalarga,	
 shu	 jumladan,	 ijtimoiy-gumanitar,	 iqtisodiy	 bilimlar	 doirasiga	 ham
zamonaviy	
 pedagogik	 texnologiyalarni	 joriy	 etishni	 taqozo	 etmoqda.
 	
Zamonaviy	 	pedagogik
texnologiyalarni	
 ishlab	 chiqish	 va	 amalga	 oshirish	 ilmiy	 muammo	 sifatida
iqtisodiy	
 yo‘nalishdagi	 o‘quv	 yurtlarida    	maxsus	 ilmiy	 tadqiqotlar	 olib	 borishni
ko‘zda	
 tutadi.	 Bunda	 eng	 avvalo,	 quyidagilarni	 aniqlash	 lozim:
     	
- zamonaviy	 pedagogik	 texnologiyalarni	 ishlab	 chiqish	 va	 amaliyotga	 joriy
etish	
 uchun	 ijtimoiy-pedagogik	 asoslar	 mavjudligini	 aniqlash;
     	
- ta’lim	 majmui	 sifatida	 nimani	 anglatishi	 va	 qanday	 tarkibiy	 qismlardan
tashkil	
 topganligini	 belgilash;
      -	
 pedagogik	 texnologiyaning	 funksional	 majmui	 jarayon	 sifatida	 nimalardan
iboratligini	
 aniqlash;
     	
-    	zamonaviy	 pedagogik	 texnologiyalar	 «Kadrlar	 tayyorlash	 milliy	 dasturi»
maqsadlariga	
 qay	 darajada	 to‘g‘ri	 kelishi	 va	 uni    	baholash	 mumkinligini	 ko‘rsatib
berish;
     	
- pedagogik	 texnologiyaning	 majmualar	 nazariyasining	 asosiy	 qonuniyatlariga
mosligini	
 nazoratda	 tutib	 turish	 yo‘l-yo‘rig‘ini	 ishlab	 chiqish.
         	
SHuni	 aytish	 lozimki,	 zamonaviy	 pedagogik	 texnologiyalar,	 pedagogika
ilmining	
 tadqiqot	 ob’ekti	 sifatida,	 aniq	 fanlarni	 o‘qitish	 uslubi	 bo‘libgina	 qolmay,
balki	
 ijtimoiy-iqtisodiy	 fanlarni	 o‘qitishga	 ham	 yangicha	 yondashuv	 sifatida	 qayd
qilinishi	
 kerak. Hozirgi	 kunga	 kelib,	 jamiyatimiz
jadallik	
 bilan	 taraqqiy	 etib,	 iqtisodiy	 va	 siyosiy	 mavqei	 kundan-kunga	 ortib
bormoqda.	
 Biroq	 ijtimoiy	 sohada	 va	 ayniqsa,	 ta’lim-tarbiya	 jarayonida	 umumiy
taraqqiyotdan	
 biroz	 orqada	 qolish	 sezilmoqda.	 Bunday	 noxush	 vaziyatdan	 chiqib
ketish	
 yo‘llaridan	 biri	 ta’lim-tarbiya	 jarayonini	 qabul	 qilingan	 davlat	 standartlari
asosida	
 texnologiyalashtirishdir.
 	
Rivojlangan	 bir	 qator	 mamlakatlarda	 muvaffaqiyat	 bilan	 qo‘llanib kelayotgan ilg‘or	 pedagogik	 texnologiyalarni	 o‘rganib,	 xalqimizning	 milliy
pedagogika	
 an’analaridan	 hamda	 ta’lim	 sohasining	 shu	 kundagi	 holatidan	 kelib
chiqqan	
 holda    	respublikamizning	 milliy	 pedagogik	 texnologiyasini	 yaratish
bugungi	
 kunning	 talabidir. Hozirgi
vaqtda	
 ta’limni	 axborotlashtirishda	 asosiy	 yo‘nalish	 turli	 o‘quv	 fanlari	 bo‘yicha
pedagogik	
 dastur	 vositalarini	 yaratishdan	 iborat	 bo‘lib	 qoldi.	 Biroq	 mavjud	 va
ishlab	
 chiqilayotgan	 kompyuter	 texnikasi	 bazasidagi	 pedagogik	 dastur	 vositalari
o‘qitish	
 nuqtai	 nazaridan	 ta’lim	 sifatida	 muhim	 siljishlarga	 olib	 kelishi	 mumkin
emas.	
 Buning	 sabablaridan	 biri	 kompyuter	 texnologiyalarini	 an’anaviy	 tashkil
etilgan	
 o‘qitish	 jarayoniga	 joriy	 etila	 boshlanganligida	 bo‘lib,	 o‘z	 mazmuni	 va
metodi	
 bo‘yicha	 bu	 texnologiya	 aniq	 maqsadga    	yo‘naltirilmagan.	 SHu	 munosabat
bilan	
 iqtisodiy	 ta’lim	 tizimiga	 axborot	 texnologiyalarini	 joriy	 qilish	 muammmo	 va
istiqbollarini	
 ko‘rib	 chiqish	 favqulodda	 muhimdir.  	Iqtisodiy	 fanlarni	 o‘qitishda
innovatsion	
 pedagogik	 texnologiyalarni	 qo‘llash	 orqali	 uzluksiz	 ta’lim
samaradorligini	
 oshirishga	 alohida	 e’tibor	 berilayapti.	 Pedagogik	 texnologiyalar	 –
ta’lim	
 berish	 va	 zamonaviy	 axborot	 texnologiyalarini	 qo‘llash	 yordamida
talabalarning	
 shaxsiy	 sifatlarini	 rivojlantirish	 va	 takomillashtirish	 imkoniyatini
beruvchi	
 o‘quv	 vositalari	 bo‘lib,	 u o‘ziga	 xos   didaktik	 va	 uslubiy	 asosga	 ega.        
Iqtisodiy	
 fanlarning	 o‘qitilish	 sifati	 va	 samaradorligini	 oshirish	 maqsadida,
pedagogik	
 texnologiyalarni    	zamonaviy	 axborot	 texnologiyalar	 imkoniyatlari
asosida	
 uch	 turdagi	 o‘quv	 mashg‘ulotlariga,	 ya’ni	 ma’ruza,	 amaliy	 va	 laboratoriya
mashg‘ulotlarining	
 o‘ziga	 xos	 xususiyatlarini	 hisobga	 olgan	 holda	 kompleks	 holda
qo‘llash	
 tavsiya	 etiladi. Iqtisodiy	 	fanlardan
o‘rganilayotgan	
 materiallarning	 o‘quv	 soatlari    	miqdori	 hisobga	 olingan	 holda
mavzu	
 bloklariga    	ajratiladi,	 har	 bir	 ma’ruza	 mavzu	 blokiga	 2-8	 o‘quv	 soati
oralig‘ida	
 vaqt	 ajratiladi	 hamda	 ushbu	 mavzu	 blokiga	 mos	 amaliy	 va	 laboratoriya
mashg‘ulotlari	
 mazmuni	 va	 hajmi	 belgilanadi.	 Bu	 usulda	 har	 bir	 mavzuni
o‘rganishdagi	
 ichki	 izchillik	 va	 uzviylik	 to‘la	 saqlanadi	 va	 talabalarda	 mavzuga	 oid
malaka	
 va	 ko‘nikmalarni	 to‘laroq	 va	 maqsadliroq	 shakllantirish	 imkoniyati
kuchayadi.            Innovatsiya	 texnologiyalari	 o‘qitish	 jarayonida	 yuqori	 malakali,
raqobatbardosh	
 o‘qituvchi	 kadrlar	 tayyorlash,	 ularning	 kasbiy	 omilkorliklarini
shakllantirish,	
 metodik	 mahoratini	 ko‘tarish,	 o‘qituvchi-pedagoglarni	 zamonaviy
pedagogik	
 texnologiyalar	 bilan	 qurollantirish	 omili	 bo‘lib	 qolmoqda.
Iqtisodiy	
 fanlarni	 o‘qitish	 jarayonida	 qo‘llash
mumkin	
 bo‘lgan	 ba’zi	 bir	 treninglar	 (texnologiyalarga)ga	 tavsifnoma	 berib,
ba’zilarini	
 o‘tkazish	 tartibi	 to‘g‘risida	 metodik	 tavsifnoma	 berib	 o‘tamiz:
«TARMOQLAR»   metodi  	
- o‘quvchi-talabani	 mantiqiy	 fikrlash,	 umumiy
fikr	
 doirasini	 kengaytirish,	 mustaqil	 ravishda	 adabiyotlardan	 foydalanishni
o‘rgatishga	
 qaratilgan.     «3x4»   metodi   -
o‘quvchi-talabalarning	
 erkin	 fikrlashi,	 keng	 doirada	 turli	 g‘oyalarni	 bera	 olishi,
ta’lim	
 jarayonida	 yakka,	 kichik	 guruh	 holda	 tahlil	 etib,	 xulosa	 chiqara	 olishi,	 ta’rif
bera	
 olishiga	 qaratilgan. «BLITS-O‘YIN»   metodi  	–	 harakatlar	 ketma-
ketligini	
 to‘g‘ri	 tashkil	 etishga,	 mantiqiy	 fikrlashga,	 o‘rganayotgan	 predmeti
asosida	
 ko‘p,	 xilma-xil	 fikrlardan,	 ma’lumotlardan	 kerakligini	 tanlab	 olishni
o‘rgatishga	
 qaratilgan.
«INTERVYU»   texnikasi  	
- o‘quvchi-talabalarga	 savol	 berish,	 eshita	 olish,
to‘g‘ri	
 javob	 berish,	 savolni	 to‘g‘ri	 tuzishni	 o‘rgatishga	 qaratilgan.
« IERARXIYA»  texnikasi  	
– oddiydan	 murakkabga,	 murakkabdan	 oddiyga	 o‘tish
usullarini	
 qo‘llash	 orqali	 ularni	 mantiqiy,	 tanqidiy,	 ijodiy	 fikrlashga	 o‘rgatishga
qaratilgan. «BUMERANG»   texnikasi  	
-
o‘quvchi-talabalarni	
 dars	 jarayonida	 , darsdan	 tashqarida	 turli	 adabiyotlar,	 matnlar
bilan	
 ishlash,	 o‘rganilgan	 materialni	 yodida	 saqlab	 qolish,	 so‘zlab	 bera	 olish,
fikrini	
 erkin	 holda	 bayon	 eta	 olish	 hamda	 bir	 dars	 davomida	 barcha	 o‘quvchi-
talabalarni	
 baholay	 olishga	 qaratilgan.
«TALABA»   treningi  	
-	 	o‘quvchi-talabalar	 	bilan
individual	
 holda	 ishlash	 o‘qituvchi	 va	 talaba	 o‘rtasidagi	 to‘siqni	 yo‘q	 qilish,
hamkorlikda	
 ishlash	 yo‘llarini	 o‘rgatishga	 qaratilgan
    «O‘QITUVCHI   SHAXSI»  	
treningi	 –	 o‘qituvchining	 innovatsion
faoliyatini	
 ochib	 beruvchi	 «O‘qituvchi	 shaxsiga	 qo‘yiladigan	 talablar» mavzusidagi mustaqil	 fikrlashga,	 ijodiy	 insho	 yozish	 orqali	 fikrlarni	 bayon	 qilishga
qaratilgan. «MULOQOT»   texnikasi
o‘qituvchilarni	
 auditoriya	 diqqatini	 o‘ziga	 jalb	 etish,	 dars	 jarayonida	 hamkorlikda
faoliyat	
 ko‘rsatishga,	 uni	 tashkil	 etishni	 o‘rgatishga	 qaratilgan.
  «BOSHQARUV»     texnikasi  	
o‘qituvchilarni
auditoriyani	
 boshqarishdagi	 usullari	 hamda	 o‘quvchi-talabalarni	 ish	 jarayonida
boshqarish	
 usullari	 bilan	 tanishtiruvchi	 va	 shunga	 o‘rgatishga	 qaratilgan.
Fikrlar   hujumi   (aqliy   hujum )	
 «Aqliy	 hujum»	 - muammolarni	 hal
qilishda	
 keng	 qo‘llanadigan	 anchagina	 mashhur	 metoddir.	 Bu	 usul	 katta
miqdordagi	
 g‘oyalarni	 yig‘ish,	 talabalarni	 ayni	 bir	 xil	 fikrlash	 inersiyasidan	 holi
qilish,	
 ijodiy	 vazifalarni	 echish	 jarayonida	 dastlab	 paydo	 bo‘lgan	 fikrlarni
engishdir.	
 U	 qatnashchilarni	 o‘z	 tasavvurlari	 va	 ijodlaridan	 foydalanishga	 undaydi
va	
 berilgan	 har	 qanday	 muammoga	 ko‘p	 sonli	 echimlar	 topishda	 yordam	 beradi
(Bu	
 vaziyatda	 men	 nima	 qilishim	 kerak?	 Bu	 to‘siqni	 qanday	 bartaraf	 qilishimiz
kerak?).	
 Aqliy	 hujum	 qadriyatlarni	 tanlash	 va	 muqobillarini	 aniqlashga	 yordam
beradi. Aqliy	
 hujumni	 o‘tkazish	 qoidalari,	 foydalanish	 usullari
quyidagilardan	
 iborat:
1.       O‘ylash
 jarayonida	 hech	 qanday	 baholashlarga	 yo‘l	 qo‘yilmaydi.	 Agar
o‘ylash	
 jarayonida	 g‘oyalarni	 baholaydigan	 bo‘lsak,	 qatnashchilar	 e’tiborlarini	 o‘z
fikr	
 va	 g‘oyalarini	 himoya	 qilishga	 qaratib,	 ularning	 yangilari	 va	 yaxshilari	 ustida
bosh	
 qotirmay	 qo‘yadilar.   Baholash	 qoidadan	 istisno	 qilinishi	 kerak.
2.       Hammani	
 o‘ta	 xilma-xil	 kutilmagan	 g‘oyalar	 doirasida   o‘ylashga	 undash
kerak.	
 Haqiqatdan	 ham	 aqliy	 hujumda	 kutilmagan	 g‘oyalar	 yuzaga	 kelmas	 ekan,
ayrim	
 qatnashchilar	 o‘z	 shaxsiy	 fikrlarini	 qayta	 ko‘rib	 chiqishlari	 aniq	 bo‘lib
qoladi.
3.       G‘oyalar	
 miqdori	 rag‘batlantiriladi.	 Miqdor	 deyarli    	doimo	 o‘sib,	 sifatga
aylanadi.	
 Tezkor	 izchillikda	 katta	 miqdorda	 g‘oyalar	 paydo	 bo‘lganda,	 odatda
baholash	
 istisno	 qilinadi. 4.       Har bir	 kishi	 o‘zgalar	 g‘oyasiga	 asoslanishi	 va	 ularni	 o‘zgartirishi	 mumkin.
Oldin	
 taklif	 etilgan	 g‘oyalarni	 biriktirish	 yoki	 o‘zgartirishga   ko‘pincha	 sabab
bo‘lganlardan	
 ko‘ra	 yaxshiroq	 g‘oyalarni	 keltirib	 chiqaradi.
        Samarali   «Aqliy   hujum»   metodidan   foydalanish   quyidagilarni   taqozo
etadi:
     	
-    	qatnashchilar	 bemalol	 o‘tiradigan	 qilib	 joylashtiriladi;
     	
-    	g‘oyalarni	 yozish	 uchun	 doska	 yoki	 varaqlar	 tayyorlab	 qo‘yiladi;
     	
-    	muammo	 aniqlanadi;
     	
-    	ish	 qoidalari	 belgilanadi;
     	
-    	g‘oyalar	 hech	 qanaqasiga	 baholanmaydi;
     	
-    	fikrlarga	 to‘liq	 erkinlik	 beriladi;
     	
-    	miqdorga	 intilish;
     	
-    	o‘qish,	 qayta	 o‘zgartirish	 va	 boshqalar;
     	
-    	g‘oyalar	 haqida	 so‘rash	 va	 aytilishi	 bilan	 yozib	 olish;
     	
-    	qog‘oz	 varaqlari	 to‘lganda,	 ularni	 devorlarga	 osib	 qo‘yish;
     	
-    	o‘zidan	 qo‘shib	 yangi	 g‘oyalarni	 rag‘batlantirish;
     	
-    	ishni	 davom	 ettirish	 va	 o‘zgalar	 g‘oyasiga	 aralashmaslik.
          «Aqliy	
 hujum»	 metodining	 mohiyati	 ham	 o‘ziga	 xos	 xususiyatga	 ega.	 Bunda
maqsad	
 berilgan	 qisqa	 vaqt	 ichida	 ma’lum	 muammoning	 echimini	 topishga
qaratilgandir.	
 Bu	 psixotexnik	 o‘yin	 mashg‘ulot	 jarayonida	 ijodiy	 va	 noandoza
fikrlashni	
 uyg‘otadi.	 Bitta	 yoki	 bir	 necha	 guruh	 tashkil	 etiladi	 va	 ular	 oldiga
muammo	
 qo‘yiladi.	 Talabalar	 o‘z	 oldiga	 qo‘yilgan	 muammoni	 echish	 uchun	 turli
g‘oyalarni	
 ilgari	 suradi.	 Echim	 variantlari	 qancha	 ko‘p	 bo‘lsa,	 tanlash	 jarayoni
shunchalik	
 oson	 bo‘ladi.	 Har	 bir	 ilgari	 surilgan	 g‘oyani	 atroflicha	 ko‘rib,
kengaytiriladi	
 va	 ular	 orasidan	 eng	 to‘g‘ri	 g‘oyani	 muammoning	 echimi	 sifatida
qabul	
 qilinadi.	 Muammoni	 echish	 vaqti	 oldindan	 belgilab	 olinadi	 va	 unga	 qat’iy
amal	
 qilinadi.	 «Aqliy	 hujum»	 o‘yini	 qiyin	 vaziyatlardan	 qutulish	 chorasini	 tez
topishga,	
 muammoni	 ko‘ra	 bilish	 chegaralarini	 kengaytirishga,	 fikrlash	 bir	 xilligini
yo‘qotishga	
 va	 keng	 doirada	 tafakkur	 yuritishga	 imkon	 beradi.	 Bundan	 tashqari
jamoadagi	
 munosabatlar	 o‘zgaradi,	 kurashish	 kayfiyatidan	 ijodiy	 hamkorlik kayfiyatiga o‘tiladi	 va	 guruh	 yanada	 jipslashadi.
«Tarmoqlar»   (Klaster)   metodi -Bu	
 usulning	 ma’nosi	 –	 fikrlarning
tarmoqlanishi.	
 «Klaster»	 texnologiyasi	 – pedagogik	 strategiya	 bo‘lib,	 u o‘quvchi-
talabalarni	
 biron	 bir	 mavzuni	 chuqur	 o‘rganishlariga	 yordam	 beradi.	 O‘quvchi-
talabalarni    	
mavzuga	 taalluqli	 tushuncha	 yoki	 aniq    	fikrni	 erkin	 va	 ochiq	 ravishda
ketma-ketlik	
 bilan	 uzviy	 bog‘langan	 holda	 tarmoqlashlariga	 o‘rgatadi.	 Bu	 usul
biron	
 mavzuni	 chuqur	 o‘rganishdan	 avval	 o‘quvchi-talabalarning	 fikrlash
faoliyatini	
 jadallashtirish	 hamda	 kengaytirish	 uchun	 xizmat	 qiladi.	 SHuningdek,
o‘tilgan	
 mavzuni	 mustahkamlash,	 umumlashtirish	 hamda	 o‘quvchi-talabalarni	 shu
mavzu	
 bo‘yicha	 tasavvurlarini	 chizma	 shaklida	 ifodalashga	 undaydi.
«Bumerang»   texnologiyasi       Bu	
 texnologiya	 bir	 mashg‘ulot
davomida	
 o‘quv	 materialini	 chuqur	 va	 yaxlit	 holatda	 o‘rganish,	 ijodiy	 tushunib
etish,	
 erkin	 egallashga	 yo‘naltirilgan.	 U	 turli	 mazmun	 va	 xarakterga	 (muammoli,
munozarali,	
 turli	 mazmunli)	 ega	 bo‘lgan	 mavzularni	 o‘rganishga	 yaroqli	 bo‘lib,	 o‘z
ichiga	
 og‘zaki	 va	 yozma	 ish	 shakllarini	 qamrab	 oladi.	 Har	 bir	 mashg‘ulot
davomida	
 talabalarning	 turli	 topshiriqlarni	 bajarishi,	 navbat	 bilan	 o‘qituvchi	 yoki
talaba,	
 iqtisodchi	 yoki	 tadbirkor    	rolida	 bo‘lishi,    	kerakli	 ballni	 to‘plashiga
imkoniyat	
 yaratadi. « Bumerang»
texnologiyasi  	
tanqidiy	 fikrlash   va   mantiqni	 shakllantirishga	 imkoniyat	 yaratadi
hamda	
 g‘oya	 va	 fikrlarni	 yozma	 va	 og‘zaki	 shakllarda	 bayon	 qilish	 ko‘nikmalarini
rivojlantiradi. Mazkur	
 metod	 tarbiyaviy	 xarakterdagi	 qator
vazifalarni	
 amalga	 oshirish	 imkonini	 beradi,    	ya’ni    	bo‘lajak	 iqtisodchilarda	 jamoa
bilan	
 ishlash	 mahorati,	 muomalalik,	 xushfe’llik,	 o‘zgalar	 fikriga	 hurmat,	 rahbarlik
sifatlarini	
 shakllantirish,	 ishga	 ijodiy	 yondashish,	 o‘z	 faoliyatini	 samarali
bo‘lishiga	
 qiziqish,	 o‘zini	 xolis	 baholash	 kabilar. «Veer»   (elpig‘ich)  
texnologiyasi  	
Bu	 texnologiya	 murakkab,	 ko‘ptarmoqli,	 mumkin	 qadar	 muammo
xarakteridagi	
 mavzularni	 o‘rganishga	 qaratilgan.	 Texnologiyaning	 mohiyati
shundan	
 iboratki,	 bunda	 mavzuning	 turli	 tarmoqlari	 bo‘yicha	 axborot	 beriladi	 va
ularning	
 har	 biri	 alohida	 muhokama	 etiladi.    	«Veer»	 texnologiyasi	 tanqidiy, tahliliy, aniq	 va	 mantiqiy	 fikrlarni	 rivojlantirishga	 hamda	 o‘z	 g‘oyalari	 va	 fikrlarini
yozma	
 va	 og‘zaki	 shaklda	 bayon	 etish	 hamda	 himoya	 qilishga	 imkoniyat	 yaratadi.
          Ushbu   texnologiya   mavzuni   o‘rganishning   turli   bosqichlarida
qo‘llanilishi mumkin:
      -	
 boshida	 o‘z	 bilimlarini	 erkin	 faollashtirish;
     	
- mavzuni	 o‘rganish	 jarayonida	 uning	 asoslarini	 chuqur	 fahmlash	 va	 anglab
etish;
     	
- yakunlash	 bosqichida	 olingan	 bilimlarni	 tartibga	 solish.
         	
Asosiy	 tushunchalar	 quyidagilar:
1.     Aspekt	
 (nuqtai	 nazar)	 bilan	 predmet,	 hodisa	 va	 tushuncha  
             	
tekshiriladi.
2.     Afzallik	
 – biror	 narsa	 bilan	 qiyoslangandagi	 ustunlik,	 imtiyoz.
3.     Fazilat	
 – ijobiy	 sifat.
4.       Nuqson	
 – nomukammallik,	 qoidalarga,	 mezonlarga	 nomuvofiqlik.
5.       Xulosa	
 – muayyan	 bir	 fikrga,	 mantiqiy	 qoidalar	 bo‘yicha	 dalildan	 natijaga
kelish.
       	
Ta’limdan	 tashqari	 bu	 texnologiya	 tarbiyaviy	 xarakterdagi	 qator	 vazifalarni
amalga	
 oshirish	 imkonini	 beradi:
     	
-    	jamoa,	 guruhlarda	 ishlash	 mahorati;
     	
- muammolar,	 vaziyatlarni	 turli	 nuqtai	 nazardan	 muhokama	 qilish	 mahorati;
   	
- murosali	 qarorlarni	 topa	 olish	 mahorati;
   	
- o‘zgalar	 fikriga	 hurmat;
   	
- xushmuomalalik;
   
- faollik;
   
- ishga	 ijodiy	 yondashish;
   	
- muammoga	 diqqatni	 jamlay	 olish	 mahorati.
       	
Ta’lim	 samaradorligini	 oshirishda    	«Blits-o‘yin»,	 «CHorraha»,	 «Muomala
texnologiyasi»	
 kabi	 ish	 o‘yinlaridan	 ham	 foydalanish	 mumkin.	 Masalan,	 «Agar
men	
 …	 bo‘lsam»,	 «Men	 shunday	 qilgan	 bo‘lar	 edim»	 kabilar. «Iqtisodchi» texnologiyasi ( Mualliflik) Bu usul	 interfaol	 texnologiya	 bo‘lib,
talabalarda	
 fikriy	 bog‘liqlik,	 mantiq,	 xotiraning    	rivojlanishiga	 imkoniyat	 yaratadi,
qandaydir	
 muammoni	 hal	 qilishda	 o‘z	 fikrini	 ochiq	 va	 erkin	 ifodalash	 mahoratini
shakllantiradi.	
 Iqtisodiy	 iboralarni	 pedagogik	 terminlar	 bilan	 to‘ldirishda	 yordam
beradi. «Iqtisodchi-rahbar»   texnologiyasi  	
Bu	 usul	 talabalarni	 ijodiy,
mustaqil,	
 obrazli	 fikrlashga	 o‘rgatadi.	 Ish	 rejasini	 tuzish,	 tanqidiy	 fikrlash
qobiliyatlarini	
 rivojlantirishga	 yordam	 beradi.	 Masalan,	 «O‘zini-o‘zi	 boshqarish»,
«Rahbarning	
 tashkiliy	 qobiliyatlari»,	 «Zamonaviy	 tadbirkor	 shaxsi»,	 «Zamonaviy
iqtisodchining	
 shaxsi»	 deb	 nomlanuvchi	 mavzularning	 yakunida	 «Iqtisodchi-
rahbar»	
 degan	 yangi	 usuldan	 foydalaniladi.	 Har	 bir	 talabaga	 varaqlar	 tarqatiladi,
ularda	
 «Men - firma	 direktori»,	 «Men - rektor»,	 «Men - bankir»,	 «Men -t adbirkor»,
«Men - deputat»	
 kabi	 savollar	 yozilgan   bo‘ladi .	 Har	 bir	 guruh	 talabasi	 o‘ziga
tushgan	
 faoliyatni	 ta’riflab,	 mazmunini	 ochib	 beradi ,	 uning	 ish	 yuritishi	 va	 hatto,
kiyinishigacha	
 gapirib	 beradi.	 Javob	 beruvchi	 talabaga	 beriladigan	 savollarning	 5-7
tadan	
 oshmasligi	 shart.	 Oxirida	 tahlil	 qilingan	 obrazning	 ishi	 va	 uning	 kasbiy
sifatlari,	
 mehnat	 faoliyatining	 mazmuni,	 ish	 sharoitlari,	 o‘ziga	 xos	 harakatlarining  
manzarasi	
 ifodalanadi. Bu	 o‘yin-usuli   talabalarni	 ijodiy,	 mustaqil,	 obrazli
fikrlashga	
 o‘rgatadi.	 Ish	 rejasini	 tuzish,	 tanqidiy	 fikrlash	 qobiliyatlarini
rivojlantiradi. Psixotexnik   o‘yinlar   didaktik   o‘yinlarning  	
o‘ziga	 xos
xususiyatiga	
 ega	 bo‘lgan	 turi	 hisoblanadi.	 Bu	 o‘yinlar	 o‘quv	 jarayonida	 kerak
bo‘luvchi	
 malaka,	 xotira,	 fikrlash,	 diqqat	 va	 tasavvur	 kabilarni	 shakllantiruvchi
o‘qitish	
 usuli	 hisoblanadi.	 Psixotexnik	 o‘yinlar	 ko‘proq	 umumiy	 malakalarni
rivojlantirishga	
 qaratilgandir.  	Masalan,	 o‘quv	 jarayonida	 bilimlarni	 tartib-
tizimiga	
 solish	 ularni	 mustahkam	 egallashga	 yordam	 beradi.	 Axborotni	 tizimga
solish	
 jarayonida	 talabadan	 diqqat	 talab	 etiladi.	 Bunda	 talabaga	 tartibsiz	 holda
axborot	
 tarqatilib,	 ularni	 ma’lum	 belgi	 asosida	 guruhlarga	 ajratish	 yuklatiladi.
Press-ekspress	
 uslubiyoti	 asosida	 tashkil	 etiluvchi	 o‘yinlar	 talabalarning
bilimlarini	
 mustahkamlashga	 yordam	 berish	 bilan	 birga	 ularni	 hozirjavoblikka
o‘rgatadi.	
 Buning	 uchun	 o‘qituvchi	 tomonidan	 ma’lum	 mavzuga	 bag‘ishlangan	 va
qisqa	
 javob	 talab	 etuvchi	 10-15	 ta	 savol	 tuzilishi	 lozim.	 Har	 bir	 javob	 uchun	 2-3 soniya ajratiladi.	 YA’ni	 talabalardan	 qisqa	 vaqt	 ichida	 og‘zaki	 javob	 berish	 talab
etiladi.	
 Bu	 jarayonda	 talaba	 o‘zi   bilgan	 axborotlar   ichidan	 kerakli	 javobni	 tez
topishni	
 o‘rganadi. «Skarabey»   texnologiyasi  	«Skarabey»	 	interfaol
texnologiya	
 bo‘lib,	 u o‘quvchi-talabalarda	 fikriy	 bog‘liqlikni	 kuchaytiradi,	 mantiq
va	
 xotiraning	 rivojlanishiga	 imkoniyat	 yaratadi.	  Talabalarda	 muammoni	 hal
qilishda	
 o‘z	 fikrini	 ochiq	 va	 erkin	 ifodalash	 mahoratini	 shakllantiradi.	 Mazkur
texnologiya	
 mustaqil	 ravishda	 bilimning	 sifati	 va	 saviyasini	 xolis	 baholash,
o‘rganilayotgan	
 mavzu	 haqidagi	 tushuncha	 va	 tasavvurlarni	 aniqlash	 imkonini
beradi	
 hamda	 turli	 g‘oyalarni	 ifodalash	 va	 ular	 orasidagi	 bog‘liqliklarni	 aniqlashga
imkon	
 yaratadi.	 «Skarabey»	 texnologiyasi	 o‘quvchi-talabalar	 tomonidan	 oson
qabul	
 qilinadi,	 chunki	 u faoliyatning	 fikrlash,	 bilish	 xususiyatlari	 inobatga	 olingan
holda	
 ishlab	 chiqilgan.	 U	 talabalar	 tajribasidan	 foydalanishni	 ko‘zda	 tutadi,	 faol
ijodiy	
 izlash	 va	 fikriy	 tajriba	 o‘tkazish	 imkoniyatlariga	 ega.	 «Skarabey»
texnologiyasi	
 alohida	 ishlarda,	 kichik	 guruhlarda	 va	 mashg‘ulotlar	 o‘tish
jarayonida	
 qo‘llanilishi	 mumkin. «Skarabey»	 	texnologiyasidan	 	o‘quv
materialining	
 turli	 bosqichlarini	 o‘rganishda	 foydalaniladi:
           	
-boshida-o‘quv	 faoliyatini	 rag‘batlantirish	 sifatida	 («Aqliy	 xujum»);
           	
-mavzuni	 o‘rganish	 jarayonida-uning	 mohiyati,	 tuzilishi	 va	 mazmunini
belgilash;	
 ular	 orasidagi	 asosiy	 qismlar,	 tushunchalar,	 aloqalar	 xarakterini	 aniqlash;
mavzuni	
 yanada	 chuqurroq	 o‘rganish,	 yangi	 jihatlarini	 ko‘rsatish;
           	
-oxirida-olingan	 bilimlarni	 mustahkamlash	 va	 yakunlash	 maqsadida.
           	
Mazkur	 texnologiyaning	 ayrim	 afzalliklari	 sifatida	 idrok	 qilishni
engillashtiruvchi	
 	chizma	 	shakllardan	 	foydalanishni	 	ko‘rsatish	 	mumkin.
Ta’limdan	
 tashqari	 «Skarabey»	 texnologiyasi	 tarbiyaviy	 xarakterdagi	 qator
vazifalarni	
 amalga	 oshirish	 imkonini	 beradi:
 	
  - o‘zgalar	 fikriga	 hurmat;
     	
- jamoa	 bilan	 ishlash	 mahorati;
     	
- imkoniyatni	 ko‘rsatish	 ehtiyoji;
     	
- xushmuomalalik;
     
- ishga	 ijodiy	 yondashish;      - o‘z	 qobiliyati	 va	 imkoniyatlarini	 tekshirishga	 yordam	 beradi;
     	
- «men»ligini	 ifodalashga	 imkon	 beradi;
     	
- o‘z	 faoliyati	 natijalariga	 mas’ullik	 va	 qiziqish	 uyg‘otadi.
         	
Psixotexnik	 o‘yinlar	 didaktik	 o‘yinlarning	 o‘ziga	 xos	 xususiyatiga	 ega
bo‘lgan	
 turi	 hisoblanadi.	 Bu	 o‘yinlar	 o‘quv	 jarayonida	 kerak	 bo‘luvchi	 malaka,
xotira,	
 fikrlash,	 diqqat	 va	 tasavvur	 kabilarni	 shakllantiruvchi	 o‘qitish	 usuli
hisoblanadi.	
 Psixotexnik	 o‘yinlar	 ko‘proq	 o‘quvchi-talabalarni	 bilim,	 ko‘nikma	 va
malakalarini	
 rivojlantirishga	 xizmat	 qiladi.	    Innovatsion	 texnologiyalar   bo‘yicha
mutaxassislar	
 tomonidan   yuqoridagi	 texnologiyalar	 tavsiya	 qilingan.   Bu   faoliyatni
turli	
 yo‘nalishlar	 bo‘yicha   bajariladigan	 ishlar	 quyidagi   tashkil	 etadi:
     	
- oliy	 maktab	 o‘qituvchilarini	 yangi	 pedagogik	 texnologiyalarga	 o‘qitish;
     	
-   ta’lim	 muassasalarining	 fan   o‘qituvchilarini	 o‘qitish;
     	
-   ta’lim	 muassasalarining	 ayrim	 toifadagi	 rahbar	 kadrlarini   o‘qitish;
     	
- akademik	 guruhlar    	murabbiylarini	 tarbiyaviy	 texnologiyalarga	 o‘qitish.
         	
SHu	 yo‘nalishlar	 bo‘yicha	 zamonaviy	 pedagogik	 texnologiyalar	 ishlab
chiqi sh ,	
 texnologik	 xaritalar	 tuzi sh ,	 tarqatma	 materiallar	 tayyorla sh	 va	 ulardan
amaliyotda	
 foydalanish	 lozim .   Bunday	 faoliyatda   ko‘chma	 seminarlar	 ham	 amalga
oshiriladi.	
 Ko‘chma	 seminarlarni	 tayyorlash   va	 o‘tkazishda   har	 bir	 o‘quv	 yurtining
o‘quv-tarbiya	
 jarayoni	 xususiyatlaridan	 kelib	 chiqqan	 holda	 dasturlar   yaratila di.
Bugungi
 kunda	 Oliy	 va	 o‘rta
maxsus	
 o‘quv	 yurtlari	 ta’lim	 sohasida	 iqtisodiy	 fanlarni	 o‘qitish,	 iqtisodiy	 ta’lim-
tarbiya,	
 o‘zlashtirilgan	 iqtisodiy	 bilimlar	 darajasini	 zamonaviy	 pedagogik
texnologiyalarga	
 suyangan	 holda	 tashkil	 qilish,	 baholash,	 iqtisodiy	 fanlar	 bo‘yicha
yangi	
 o‘quv	 dasturlarini	 yaratish	 muhim	 muammolardan	 biridir.	 SHu	 o‘rinda
aytish	
 kerakki,	 iqtisodiy	 tarbiya	 tizimini	 ishlab	 chiqishda	 uzluksizlik,	 yaxlitlik	 va
bog‘liqlikni	
 ta’minlovchi	 «bosqichli	 ta’lim»	 konsepsiyasi	 tavsiya	 etildi.
Konsepsiya	
 negizida	 maktabgacha	 ta’lim	 sohasida	 o‘zlashtirilgan	 elementar
iqtisodiy	
 ta’lim-tarbiyadan	 to	 iqtisodiy	 madaniyatlilik	 darajasigacha	 bo‘lgan
jarayon	
 qamrab	 olinadi.	 Bu	 jarayon	 tarbiyalanuvchilarga	 iqtisodiy	 tayyorgarlik,
iqtisodiy	
 tafakkur,	 fikrga	 egalik,	 iqtisodiy	 ong	 va	 iqtisodiy	 madaniyatlilik	 kabi sifatlarni etkazishni	 talab	 qiladi.	 Ma’lumki,	 bilimlarni	 nazorat	 qilish	 hamda
baholashning	
 reyting	 tizimiga	 o‘tilguniga	 qadar	 o‘quv	 jarayoni	 faqat
o‘qituvchi(pedagog)ning	
 mahoratiga	 asoslangan	 bo‘lib,	 bilim	 olishni	 o‘quvchi-
talabaning    	
faolligi,	 ijodiy	 mehnati	 asosida	 tashkil	 etishga    	imkon	 bermas	 edi,
berilayotgan	
 bilimlar	 miqyosi	 oshib	 borayotgan	 bo‘lsa	 ham,	 o‘quvchi-talabaning
bu	
 bilimlarni	 o‘zlashtirish	 darajasi	 talab	 doirasida	 emas	 edi.	 Bu	 hol	 ta’lim
jarayoniga	
 o‘quvchi-talabalarni	 bir	 xil	 uzluksiz	 bilim	 olishga	 undaydigan,	 ular
olgan	
 bilimlarni	 jahon	 talablari	 darajasiga	 etkazish	 imkonini	 beradigan	 zamonaviy
pedagogik	
 texnologiyalar	 va	 ta’lim	 uslublarini	 joriy	 qilishni	 taqozo	 etdi.	 SHu
maqsadda	
 oliy	 ta’limdan	 so‘ng,	 o‘rta	 maxsus,	 kasb-hunar	 ta’limi	 tizimida	 ham
bilimlarni	
 nazorat	 qilish	 va	 baholashning	 reyting	 amaliyotiga	 o‘tdi.
Reyting	
 tizimida	 iqtisodiy	 bilimlarni
ko‘p	
 bosqichli	 nazoratini	 amalga	 oshirish	 va	 baholashda	 asosiy	 uslublardan	 biri
to‘g‘ri	
 tuzilgan	 testlardan	 foydalanishdir.	 Test	 sinovlarini	 ishlab	 chiqishda
uslubiyot	
 didaktik	 testologiya	 nazariyasini	 tashkil	 etadi. Xulosa
qilib	
 aytganda,	 bugungi	 yoshlarimizni	 iqtisodiy	 tarbiyalangan,	 ta’lim	 olgan,
iqtisodiy	
 savodxonlik	 va	 tayyorgarligi	 davr	 talabi	 darajasida	 bo‘lgan,	 iqtisodiy
tafakkur i   va	
 ongi	 yuksak ,   barkamol	 insonlar	 qilib	 tarbiyalash	 muammosiga	 har
tomonlama	
 amaliy	 va	 nazariy	 yordam	 berish	 har	 bir	 ziyoli	 fuqaroning	 burchidir. FOYDALANILADIGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.A:8.  Pedagogy	 and	 Practice:	 Teaching	 and	 Learning	 in	 Secondary	 Schools.	 
2.	
 A:9.	 Michael	 Uljens.School	 Didactics	 and	 Learning:	 A	 School	 Didactik	 Model	 
Framing	
 an	 Analysis	 of	 Pedagogical	 Implications	 of	 Learning	 Theory	 2008-y.	 
3.	
 A:10.	 John	 Dewey,	 how	 we	 think	 (1910).	 Martin,	 Jay.The	 Education	 of	 John
Dewey.	
 (2003)	 Columbia	 University	 Press.Gutek	 Gerald	 L.	 (2009)	 New
Perspectives	
 on	 Philosophy	 and	 education.	 Pearson	 Education	 Inc.
4.A:6.	
  Pedagogic	 texnologiyalar	 va	 pedagogic	 mahorat.	 2009.	 Tosh.H.T.	 Omonov,
N.X.	
 Xo’jayev,	 S.A.	 Madyarova.
5.	
 A:2.	 Azizxo`jaeva	 N.N.	 «Pedagogik	 texnologiya	 va	 pedagogik	 mahorat»	 -T.:
2003	
 – 174	 b 
6.	
 A:1.	 “Innovatsion	 ta’lim	 texnologiyalari	 vapedagogik	 kompetentlik”-T.:2016
N.A.	
 Muslimov,	 M.	 Usmonboveya	 
7.	
 Bespalko	 V.P.	 Pedagogika	 i progressivn ы ye	 texnolog.	 obucheniya.	 - M.,	 1995.	 
8.	
 A:5.	 Ishmuxamedov	 R.,	 Abduqodirov	 A.,	 Pardayev	 A.	 Ta’limda	 innovasion
texnologiyalar.	
 O’zbekiston	 Respublikasi	 Prezidentining	 “Iste’dod”	 jamg’armasi.
Toshkent,	
 2008	 yil,	 180	 bet	 -------------
9.	
 A:4.	 Sayidahmedov	 N.,	 Ochilov	 M.,	 Yangi	 pedagogik	 texnologiyalarning
mohiyati	
 va	 zamonaviy	 loyihasi	 T.,	 1999.-55b	 
10.	
 A:7.	 Selevko	 G.K.	 Sovremennie	 texnologii.	 Moskva,	 Narodnoe	 obrazovanie.
199	
 R.A.	 Mavlonova,	 
11.	
 Pityukov	 V.Yu.	 Osnov ы  	pedagogicheskoy	 texnologii.	 – M.:	 Gnom-press,	 1999.
12.A:3.	
 Yo`ldoshev	 J,	 Usmonov	 S.	 Pedagogik	 texnologiya	 asoslari.	 Toshkent.
O`qituvchi,	
 2004.	 

  Ta’limning innovasion shakllari: interfaol ta’lim Reja: 1.           Ta’limni tashkil  etishga  interfaol  yondashuv.   Interfaol  TT  mohiyati. 2.           Interfaol  TTni  qo’llash.  Interfaol  TTni  qo’llash  jarayonida  imkoniyatlari. 3.           Ta’limni  tashkil  etishga  interfaol  yondashuvni  qaror  topshirish  shartlari. 4.           Interfaol  metodlar.  Strategiyalar.  Grafik  organayzerlar.

Innovatsion texnologiyalar  pedagogik  jarayon  hamda  o‘qituvchi  va  talaba faoliyatiga  yangilik,  o‘zgarishlar  kiritish  bo‘lib,  uni  amalga  oshirishda  asosan interfaol  metodlardan  to‘liq  foydalaniladi.  Interfaol  metodlar  - bu  jamoa  bo‘lib fikrlash  deb  yuritiladi,  ya’ni  pedagogik  ta’sir  etish  usullari  bo‘lib,  ta’lim mazmunining  tarkibiy  qismi  hisoblanadi.  Bu  metodlarning  o‘ziga  xosligi  shundaki, ular  faqat  pedagog  va  o‘quvchi-talabalarning  birgalikda  faoliyat  ko‘rsatishi  orqali amalga  oshiriladi. Bunday  pedagogik  hamkorlik  jarayoni  o‘ziga  xos  xususiyatlarga  ega  bo‘lib,  ularga quyidagilar  kiradi: -  o‘quvchi-talabani  dars  davomida  befarq  bo‘lmaslikka,  mustaqil  fikrlash,  ijod etish  va  izlanishga  majbur  etish; -  o‘quvchi-talabalarni  o‘quv  jarayonida  bilimga  bo‘lgan  qiziqishlarini ng   doimiy ravishda  bo‘lishini  ta’minlashi; -  o‘quvchi-talabaning  bilimga  bo‘lgan  qiziqishini  mustaqil  ravishda  har  bir masalaga  ijodiy  yondashgan  holda  kuchaytirishi;   -   pedagog   va   o‘quvchi-talabaning   hamisha   hamkorlikdagi faoliyatini ng   tashkillanishi.             Pedagogik  texnologiyalar  masalalari,  muammolarini  o‘rganayotgan o‘qituvchilar,  ilmiy-tadqiqotchilar,  amaliyotchilarning  fikricha,  pedagogik texnologiya  – bu  faqat  axborot  texnologiyasi  bilan  bog‘liq  hamda  o‘qitish jarayonida  qo‘llanishi  zarur  bo‘lgan   AKT ,  kompyuter,  masofali  o‘qish,  yoki  turli xil  texnikalardan  foydalanish  deb  belgilanadi.  Pedagogik  texnologiyaning  eng asosiy  negizi-bu  o‘qituvchi  va  o‘quvchi-talabaning  belgilangan  maqsaddan kafolatlangan  natijaga  hamkorlikda  erishishlar i   tanlagan  texnologiyalariga bog‘liq ligidadir ,  ya’ni  o‘qitish  jarayonida,  maqsad  bo‘yicha  kafolatlangan  natijaga erishishda  qo‘llaniladigan  har  bir  ta’lim  texnologiyasi  o‘qituvchi  va  o‘quvchi o‘rtasida  hamkorlik  faoliyatini  tashkil  eta  olsa,  har  ikkalasi  ijobiy  natijaga  erisha olsa,  o‘quv  jarayonida  o‘quvchi-talabalar  mustaqil  fikrlay  olsalar,  ijodiy  ishlay olsalar,  izlansalar,  tahlil  eta  olsalar,  o‘zlari  xulosa  qila  olsalar,  o‘zlariga,  guruhga, guruh  esa  ularga  baho  bera  olsa,  o‘qituvchi  esa  ularning  bunday  faoliyatlari  uchun

imkoniyat va  sharoit  yarata  olsa,  ana  shu lar   o‘qitish  jarayonining  asosi  hisoblanadi. Har  bir  dars,  mavzu,  o‘quv  predmetining  o‘ziga  xos  texnologiyasi  bor,  ya’ni  o‘quv jarayonidagi  pedagogik  texnologiya  – bu  yakka  tartibdagi  jarayon  bo‘lib,  u o‘quvchi-talabaning  ehtiyojidan  kelib  chiqqan  holda  bir  maqsadga  yo‘naltirilgan, oldindan  loyihalashtirilgan  va  kafolatlangan  natija  berishiga  qaratilgan  pedagogik jarayondir. O‘qituvchi  va  o‘quvchi-talabaning  maqsaddan  natijaga  erishishda qanday  texnologiyani  tanlashlari  ular  ixtiyorida,  chunki  har  ikkala  tomonning asosiy  maqsadi  aniq  natijaga  erishishga  qaratilgan,  bunda  o‘quvchi-talabalarning bilim  saviyasi,  guruh  xarakteri,  sharoitga  qarab  ishlatiladigan  texnologiya tanlanadi . SHu  bilan  bir  qatorda,  o‘qitish jarayonini  oldindan  loyihalashtirish  zarur,  bu  jarayonida  o‘qituvchi  o‘quv predmetining  o‘ziga  xos  tomonini,  mavjud  moddiy  va  ma’naviy  shart-sharoitlarni, AKT  vositalarini,  eng  asosiysi,  o‘quvchi-talabalarning  imkoniyat  va  ehtiyojini hamda  ularning  hamkorlikdagi  faoliyatni  tashkil  eta  olish  qobiliyatlarini  hisobga olishi  kerak.  SHundagina  kerakli  va  kafolatlangan  natijaga  erishish  mumkin.  Qisqa qilib  aytganda,  o‘quvchi-talabani  ta’limning  markaziga  olib  chiqish  kerak. O‘qituvchi  tomonidan  har  bir  darsni  yaxlit  holatda  ko‘ra  bilish  va  uni tasavvur  etish  uchun  bo‘lajak  dars  jarayonini  loyihalashtirib  olish  kerak.  Bunda o‘qituvchiga  u tomonidan  bo‘lajak  darsning  texnologik  xaritasini  tuzib  olishi  katta ahamiyatga  egadir,  chunki  darsning  texnologik  xaritasi  har  bir  mavzu,  har  bir  dars uchun  o‘qitilayotgan     predmet,  fanning  xususiyatidan,  o‘quvchi-talabalarning imkoniyati  va  ehtiyojidan  kelib  chiqqan  holda  tuziladi.  Bunday  texnologik  xaritani tuzish  oson  emas,  chunki  buning  uchun  o‘qituvchi  pedagogika,  psixologiya, xususiy  metodika,  pedagogik  va  axborot  texnologiyalaridan  xabardor  bo‘lishi, shuningdek,  juda  ko‘p  metod  va  usullarni  bilish  kerak  bo‘ladi.  Har  bir  darsning rang-barang,  qiziqarli  bo‘lishi  avvaldan  puxta  o‘ylab  tuzilgan  darsning loyihalashtirilgan  texnologik  xaritasiga  bog‘liq.   O‘zbekiston  Respublikasining     «Ta’lim  to‘g‘risida»gi  Qonuni va  «Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi»da  yosh  avlodni  ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda  xalqning  boy  intellektual  merosi  va  umumbashariy     qadriyatlari

asosida zamonaviy  madaniyat  va  iqtisodiyotning  pedagogik  shakl  va  vositalarini ishlab  chiqish,  amaliyotga  joriy  etishga  alohida  ahamiyat  berilgan.   SHu  jihatdan  ham  umumiy  o‘rta ta’lim  maktablarida  davlat  ta’lim  standartlari  bo‘yicha  ko‘zda  tutilgan  iqtisodiy ta’lim  va  iqtisodiy  tarbiyani  takomillashtirish,  uni  o‘quvchilar  ongiga  singdirib borib,  iqtisodiy  tafakkurni  shakllantirish  muammosi  dolzarbdir. CHunki  har  bir  o‘quvchi-talaba  bozor  munosabatlari  rivojlanib  borayotgan bir  davrda  – uni  o‘rab  turgan  iqtisodiy  voqelikni,  unda  kechayotgan  jarayonni anglashi,  tadqiq  va  tahlil  qilib,  xulosalar  chiqarish  imkoniga  ega  bo‘lishi  lozim.  Bu esa  har  bir  fuqarodan  iqtisodiyot  nazariyasining  asoslaridan  xabardor  bo‘lishini, uni  amalda  joriy  qilish  yo‘l  va  vositalarini  talab  darajasida  o‘zlashtirishini  taqozo etadi.  Bu  masalalar,  asosan,  o‘quv  muassasalarida  amalga  oshiriladi.           Iqtisodiy  tarbiyaning  bosh  maqsadi  – yoshlarda  iqtisodiy  savodxonlikni, iqtisodiy  ongni,  iqtisodiy  madaniyatni  yuksaltirishdan  iboratdir.  Bu  esa  shaxsning kamol  topish  faoliyati  vositasida  aniq  iqtisodga  bog‘liq,  nazariy  bilimlar  tizimini, shuningdek,  iqtisodiy  bilim,  ko‘nikma  va  malakalar  majmuasi,  o‘rganuvchining iqtisodiy  ongiga  bevosita  ta’sir  etishga  imkon  beruvchi  bosqichlarni  amalga oshirishdir. O‘quvchi-talabalar     bosqichma-bosqich  uzluksiz  ta’lim  jarayonida iqtisodiy  bilim  asoslarini  o‘rganish  mobaynida  ularning  tafakkurlari  ham  shakllana boradi.  Ular  quyidagi  bilimlar  majmui  bo‘lib  xizmat  qiladi:  shaxsning  ehtiyoj imkoniyatlarini  hisobga  olib,  aniq  reja  va  dasturlar  tuzib,  o‘ziga  xos  uslub  va metodlar  asosida  amalga  oshirishda;  shaxsning  mustaqil  faoliyatida  samarali  o‘rin tutadigan  aniq  iqtisodiy  tushunchalarni;  iqtisodning  siyosat  va  bozor  munosabatlari bilan  bog‘liq  qonuniyat  asoslari  va  ulardan  amalda  foydalanish  yo‘l-yo‘riqlarini; mustaqil  faoliyat  ko‘rsatishda  zarur  bo‘ladigan  barcha  iqtisodiy  bilim,  ko‘nikma  va malakalar  majmuini  o‘zlashtirishni;  hayotda  qaysi  sohani  tanlashidan  qat’i  nazar, ehtiyoj  darajasida  iqtisodiy  tayyorgarlikni  o‘zida  shakllantirishni;  iqtisodiy  bilim asoslaridan  to‘g‘ri  va  maqsadga  muvofiq  holda  foydalana  olish-shaxs barkamolligini  belgilovchi  axloqiy  sifatlaridan  biri,  deb  qarashni;  iqtisodiy  bilim asosidan  xabardorlikni  o‘z  faoliyati  davomida  jamiyat  va  davlat  iqtisodiy,  huquqiy

siyosati asosida  namoyon  etadi. Bugungi  kundagi  ijtimoiy-iqtisodiy     taraqqiyot  ishlab  chiqarishning ko‘p  sonli  tarmoqlari  bilan  bir  qatorda,  ma’rifat  va  madaniyat  hamda  iqtisodiy sohalarga,  shu  jumladan,  ijtimoiy-gumanitar,  iqtisodiy  bilimlar  doirasiga  ham zamonaviy  pedagogik  texnologiyalarni  joriy  etishni  taqozo  etmoqda.   Zamonaviy   pedagogik texnologiyalarni  ishlab  chiqish  va  amalga  oshirish  ilmiy  muammo  sifatida iqtisodiy  yo‘nalishdagi  o‘quv  yurtlarida     maxsus  ilmiy  tadqiqotlar  olib  borishni ko‘zda  tutadi.  Bunda  eng  avvalo,  quyidagilarni  aniqlash  lozim:       - zamonaviy  pedagogik  texnologiyalarni  ishlab  chiqish  va  amaliyotga  joriy etish  uchun  ijtimoiy-pedagogik  asoslar  mavjudligini  aniqlash;       - ta’lim  majmui  sifatida  nimani  anglatishi  va  qanday  tarkibiy  qismlardan tashkil  topganligini  belgilash;       -  pedagogik  texnologiyaning  funksional  majmui  jarayon  sifatida  nimalardan iboratligini  aniqlash;       -     zamonaviy  pedagogik  texnologiyalar  «Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi» maqsadlariga  qay  darajada  to‘g‘ri  kelishi  va  uni     baholash  mumkinligini  ko‘rsatib berish;       - pedagogik  texnologiyaning  majmualar  nazariyasining  asosiy  qonuniyatlariga mosligini  nazoratda  tutib  turish  yo‘l-yo‘rig‘ini  ishlab  chiqish.           SHuni  aytish  lozimki,  zamonaviy  pedagogik  texnologiyalar,  pedagogika ilmining  tadqiqot  ob’ekti  sifatida,  aniq  fanlarni  o‘qitish  uslubi  bo‘libgina  qolmay, balki  ijtimoiy-iqtisodiy  fanlarni  o‘qitishga  ham  yangicha  yondashuv  sifatida  qayd qilinishi  kerak. Hozirgi  kunga  kelib,  jamiyatimiz jadallik  bilan  taraqqiy  etib,  iqtisodiy  va  siyosiy  mavqei  kundan-kunga  ortib bormoqda.  Biroq  ijtimoiy  sohada  va  ayniqsa,  ta’lim-tarbiya  jarayonida  umumiy taraqqiyotdan  biroz  orqada  qolish  sezilmoqda.  Bunday  noxush  vaziyatdan  chiqib ketish  yo‘llaridan  biri  ta’lim-tarbiya  jarayonini  qabul  qilingan  davlat  standartlari asosida  texnologiyalashtirishdir.   Rivojlangan  bir  qator  mamlakatlarda  muvaffaqiyat  bilan  qo‘llanib