Ta’limning innovasion shakllari amaliy o’yinlar
![Ta’limning innovasion shakllari: amaliy o’yinlar
Reja:
1.O'yin texnologiyasi
2. Didaktik o'yinlarni tashkil etish tamoyillari.
3. Didaktik o'yinlarni turlari (psixotexnik, rolli). Rolli va ishbilarmon
o'yinlar.](/data/documents/016d8ec4-38a0-4a80-a779-53dc9ad7ffc2/page_1.png)
![O'yin xonalari bir nechta funktsiyalarni bajaradi: ko'ngilochar, terapevtik,
diagnostik, ijtimoiy. O'yin davomida o'quvchilar erkin rivojlanish faoliyati bilan
shug'ullanadilar, nafaqat natijadan, balki jarayondan ham zavqlanadilar va ta'sir
qiladilar.
O'quv jarayonida o'yin kengroq texnologiya elementi, darsning bir qismi
yoki sinfdan tashqari mashg'ulotlar sifatida ishlatiladi. Pedagogik o'yin aniq
shakllantirilgan maqsadga ega bo'lib, u o'yin vazifasi shaklida taqdim etiladi,
o'yinning barcha ishtirokchilari oldindan tayyorlangan va e'lon qilingan qoidalarga
bo'ysunadilar.
Amaliy o’yinlar. Dastlab “o’yin” tushunchasining mohiyatini anglab olish
talab etiladi. Zamonaviy sharoitda ta’lim amaliyotida amaliy-innovasion
xarakterga ega o’yinlardan samarali foydalanilmoqda.
O’yin – kishilik faoliyatining muhim turi hamda ijtimoiy munosabatlar
mazmunining bolalar tomonidan imitasiyalash (ko’chirish, taqlid qilish) asosida
o’zlashtirish shakli sanaladi
Amaliy o’yinlar – muayyan amaliy harakatlarning tashkil etilishini
imitasiyalash imkoniyatini beradigan o’yinlar.
Ta’lim amaliyotida qo’llaniladigan amaliy o’yinlar o’z-o’zidan didaktik
xususiyat kasb etadi, shu sababli ular ko’p holatlarda “didaktik o’yinlar” deb
yuritiladi. Kishilik tarixiy taraqqiyotining barcha davrlarida ham o’yin subyekt
faoliyatining eng birinchi va muhim turi sifatida tan olingan.
Binobarin, shaxs faoliyatining muhim turlari – mehnat, o’qish bilan birga
o’yin ham uning shakllanlanishi va rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi.
O’yinlar vositasida katta avlod tomonidan to’plangan hayotiy tajriba,
o’zlashtirilgan bilim, turmush tarzi va ijtimoiy munosabat asoslari, madaniy
qadriyatlar yosh avlodga izchil uzatib kelingan. O’yin shaxsning tarbiyalash,
rivojlantirish, unga ta’lim berish xususiyatlariga ega. Mavjud xususiyatlari tufayli
o’yinlar qadimqadimdan xalq pedagogikasining muhim asoslaridan biri bo’lib
kelmoqda. Bevosita o’yinlar bolalarda idrok, sezgi, xotira, tafakkur, nutqni
rivojlantirishga yordam berish orqali ularni ma’naviy-axloqiy, aqliy, jismoniy va](/data/documents/016d8ec4-38a0-4a80-a779-53dc9ad7ffc2/page_2.png)
![estetik jihatdan tarbiyalashga xizmat qiladi. “Maktabgacha yoshdagi bola o’yin
faoliyatida o’qish va mehnatga tayyorlanadi. Yosh ulg’aygan sari o’yinning roli
biroz kamayib boradi. O’yinlarning tarbiyaviy ahamiyati bolaning butun hayoti
davomida saqlanib qoladi” Agarda jismoniy xatti-harakatlarni rivojlantirishga
xizmat qiladigan o’yinlar bolalarda chaqqonlik, epchillik, chidamlilik, qat’iylikni
tarbiyalasa, intellektual, konstruksiyali o’yinlar ularni o’ylashga, fikrlashga,
mantiqiy tafakkur yuritishga o’rgatadi. “O’yin inson hayotining hayotining har bir
davri uchun uning ruhiy rivojlanishini belgilovchi yetakchi faoliyat turi
hisoblanadi. Faqat o’yinda va o’yin orqali bola voqyelikni, shu jumladan, kishilar
ijtimoiy munosabatlarini, hulqini, xatti-harakatlarini bilib oladi”. Tarixiy taraqqiyot
jarayonida o’yin nafaqat bolalar, balki kattalar hayotidan ham alohida o’rin
egallashga muvaffaq bo’lindi. Zamonaviy sharoitda intellektual, kompyuter,
iqtisodiy, harbiy, kasbiy, sport va maishiy hodiq chiqarishga ko’maklashadigan
o’yin modellari ham kattalar orasida keng ommalashgan. Zamonaviy pedagogikada
o’yinlar ta’lim jarayonining samaradorligini oshirish, ta’lim oluvchilarning o’quv-
bilish faolligini kuchaytirish maqsadida quyidagi tarzda qo’llaniladi:
- tushuncha, mavzu va alohida bo’lim mohiyatini o’zlashtirishda alohida
texnologiya sifatida;
- pedagogik texnologiyalarning elementi sifatida;
- o’quv mashg’uloti shakli yoki uning bir qismi sifatida;
- sinf (auditoriya)dan tashqari ishlardan biri (“Zakovat”, “Bilimon”, “Huquq fani
bilimdoni” va b.) sifatida O’yinning mohiyati va tuzilishi ma’lum ko’nikma,
malaka, qobiliyat va sifatlarning har bir ishtirokchida butun o’yin davomida
shakllanishini ta’minlaydi. Ta’lim jarayonda o’yin texnologiyalaridan
foydalanishda o’qituvchi pedagogik vazifalarini ssenariyda aniq ifodalay olishi
zarur. O’yin faoliyatining psixologik mexanizmlari shaxsning o’zini namoyon
qilish, o’zining hayotda o’rnini belgilash, o’zini o’zi boshqarish, o’z
imkoniyatlarini amalga oshirishan iborat asosiy ehtiyojlarni qondirish imkoniyatini
yaratadi. O’yin ijtimoiy tajribalarni o’zlashtirish va qayta yaratishga yo’nalgan
vaziyatlarda, faoliyat turi sifatida belgilanadi hamda o’yin jarayonida shaxsning](/data/documents/016d8ec4-38a0-4a80-a779-53dc9ad7ffc2/page_3.png)
![o’z xulqini boshqarishi shakllanadi va takomillashadi. O’quv faoliyatining asosiy
motivi – bu o’quv-bilish motivi bo’lsa, o’quv faoliyatining eng muhim
motivasiyasi esa talabada o’zi tanlangan va asoslarini o’zlashtirayotgan kasbga
bo’lgan qiziqishi sanaladi. Talaba o’quv jarayonidagi egallagan bilimlaridan,
kasbiy malakalari va ko’nikmalaridan hissiy jihatdan qoniqa olishi lozim. Bu
vazifani hal qilishda o’qitish jarayonida o’yinli texnologiyalardan foydalanish
alohida ahamiyat kasb etadi. O’yinli texnologiyalari, shuningdek, talabalarning
ijodiy qobiliyati va kreativ tafakkurini o’stiradi. Pedagogik maqsadda
foydalanilayotgan o’yinlar o’yin texnologiyalari deb nomlanadi.
O’yin texnologiyalari (o’yin ta’limi) – ijtimoiy tajribalarni o’zlashtirishning
barcha ko’rinishlari: bilim, ko’nikma, malaka hamda hissiy-baholovchi faoliyat
jarayonini hosil qilishga yo’naltirilgan shartli o’quv vaziyatlarini ifodalovchi
shaxsga yo’naltirilgan ta’lim (pedagogik texnologiya) turlaridan biri .
O’yin texnologiyalari ta’lim oluvchilarni muayyan jarayonga tayyorlash,
ularda ma’lum hayotiy voqyelik, hodisalar jarayonida bevosita ishtirok etish uchun
dastlabki ko’nikma, malakalarni hosil qilishga xizmat qiladi. Ta’lim jarayoni
ishtirokchilari (m: ta’lim oluvchilar, ota-onalar, pedagogik jamoa a’zolari, ta’lim
muassasalarining rahbarlari, jamoatchilik tashkilotlarining vakili va b.) sifatida
turli rollarni bajarish talaba (o’quvchi)larga pedagogik faoliyat mazmuni bilan
yaqindan tanishish imkoniyatini yaratish asosida ma’lum faoliyatni samarali
tashkil etishga nazariy, amaliy va ruhiy tayyorgarlikka erishish nuqtai nazaridan
yordam beradi. O’quv mashg’ulotlaridan o’yinlar va o’yinli vaziyatlarni qo’llash
quyidagi asosiy yo’nalishlarda amalga oshiriladi:
- didaktik maqsad talabalar oldiga o’yinli topshiriq shaklida qo’yiladi; - o’quv
faoliyati o’yin qoidalariga bo’ysundiriladi; - didaktik o’quv materialdan o’yin
vositasi sifatida foydalaniladi; - o’quv faoliyatida didaktik vazifani o’yin
vazifasiga aylantiruvchi musobaqa elementi qo’llaniladi; - muvaffaqiyatli
bajarilgan didaktik topshiriq o’yin natijasi sanaladi.
O’quv jarayonida o’yin texnologiyalarining o’rni, roli,
shuningdek, o’yin elementlari hamda ta’limning o’zaro uyg’unligi ko’p jihatdan](/data/documents/016d8ec4-38a0-4a80-a779-53dc9ad7ffc2/page_4.png)
![o’qituvchi tomonidan pedagogik o’yinlar mohiyati, funksiyasi va turlarining
qanchalik tushunilishi bilan belgilanadi. Aksariyat pedagogik o’yinlar o’zida
quyidagi belgilarni namoyon qiladi Pedagogik o’yinlarning asosiy belgilari
Talabaning xohishiga ko’ra tanlangan erkin rivojlantiruvchi faoliyat ekanligi
Ushbu faoliyatning ijodiy, avvaldan tayyorlanmagan, juda faol xarakteri
Faoliyatning hissiy ko’tarinkiligi, raqobatga asoslanishi
Bilvosita va bevosita qoidalarning mavjudligi
Har qanday o’yinlar kabi pedagogik jarayonlarda foydalaniladigan o’yinlar
ham o’zining aniq maqsadi va natijasiga ega bo’ladi. Ta’lim muassasalarida ko’p
holatlarda rolli va kasbiy xarakterga ega ishbilarmonlik o’yinlarian foydalaniladi.
Muhimi pedagogik maqsadlarda qo’llaniladigan o’yinli texnologiyalarining asosini
talabalarning faollik va tezkorlikka asoslangan faoliyati tashkil etadi. Pedagogik
o’yinlar yangi o’quv materialini o’zlashtirish, mustahkamlash, talabaning ijodiy
qobiliyatini rivojlantirish, umumiy kasbiy tayyorgarlik ko’nikma, malakalarini
shakllantirish kabi masalalarni yechishga qaratiladi. Ular yordamida talabalar turli
holatlardan o’quv materialini tushunish, uning negizida ma’lum ko’nikma, malaka
va sifatni o’zlashtirish imkoniyatiga ega bo’ladi.
Ayni o’rinda o’yin metodikasiga ko’ra guruhlangan o’yin
texnologiyalarining mohiyati xususida so’z yuritiladi.
1. Didaktik o’yinlar – o’rganilayotgan obyekt, hodisa, jarayonlarni
modellashtirish asosida o’quvchilarning bilishga bo’lgan qiziqishlari, faolliklarini
oshiradigan o’quv faoliyati turi hisoblanadi. Bu kabi o’yinlar o’quvchilar
tomonidan ijtimoiy-foydali mehnat va o’qish ko’nikmalarini faol o’zlashtirishda
muhim ahamiyatga ega bo’lib, ularning ahamiyati natijalar bilan emas, balki
jarayonning mazmuni va kechishi bilan belgilanadi; bu kabi o’yinlar bolalarni
ijtimoiy munosabatlar jarayonida faol ishtirok etishga tayyorlaydi, ulardagi turli
psixologik zo’riqishlarni kamaytiradi.
2. Syujetli o’yinlar – pedagogik voqyelik, hodisalar bayonining muayyan
izchilligi va unda ishtirok etayotgan shaxslar faoliyatining o’zaro bog’liqligiga
asoslangan o’yinlar sanaladi. Bu kabi o’yinlar odatda pedagogik muammolarning](/data/documents/016d8ec4-38a0-4a80-a779-53dc9ad7ffc2/page_5.png)
![yechimini izlash, ta’im-tarbiya jarayonida yuzaga kelgan muammoli vaziyatlarni
bartaraf etish, shaxsni qayta tarbiyalash maqsadida qo’llaniladi.
3. Rolli o’yinlar – ma’lum bir shaxsning vazifa va majburiyatlarini bajarishdagi
ruhiy holati, xatti-harakatlar mohiyatini ochib berishga yo’naltirilgan o’yinlar,
ularda rollar majburiy mazmuni bilan taqsimlanadi. Rolli va ishbilarmonlik
o’yinlari o’quvchilarni muayyan jarayonga tayyorlash, ularda ma’lum hayotiy
voqyelik, hodisalar jarayonida bevosita ishtirok etish uchun dastlabki ko’nikma-
malakalarni hosil qilishga xizmat qiladi. Ta’lim jarayoni ishtirokchilari (m:
o’quvchilar, ota-onalar, pedagogik jamoa a’zolari, ta’lim muassasalarining
rahbarlari, jamoatchilik tashkilotlarning vakillari va b.) sifatida turli rollarni
bajarish talabalarga pedagogik faoliyat mazmuni bilan yaqindan tanishish
imkoniyatini yaratsa, o’quvchilarga ma’lum faoliyatni samarali tashkil etishga
nazariy, amaliy, eng muhimi, ruhiy jihatdan tayyorlanishga yordam beradi.
4. Ishbilarmonlik o’yinlari – ma’lum faoliyat, jarayon yoki munosabatlar
mazmunini yoritish, ularni samarali, to’g’ri, oqilona uyushtirishga doir ko’nikma,
malaka hamda sifatlarni o’zlashtirish maqsadida tashkil etiladigan o’yinlar. Bu
turdagi o’yinlar ta’lim oluvchilarda aniq faoliyat yo’nalishida zarur BKM va
sifatlarni shakllantirish yoki rivojlantirish maqsadida tashkil etiladi. Shu jihatdan
ishbilarmonlik o’yinlari ishlab chiqarish jarayoni, kasbiy faoliyatining
modellashtirilishini anglatadi. Ishbilarmonlik o’yini talabalarda kasbiy sifatlarni
hosil qilish bilan birga shaxsiy sifatlarni ham tarbiyalaydi, ularning
ijtimoiylashuvini ta’minlaydi.
5. Imitasion o’yinlar – ishlab chiqarish korxonalari, ish o’rinlari, firmalar,
tashkilotlarda xodimlar tomonidan amalga oshiriladigan faoliyatni imitasiyalash
(taqlid qilish, ko’chirish) asosida talabalarni muayyan amaliy yoki kasbiy
faoliyatga samarali tayyorlashga yo’naltiradigan o’yinlar. Bu turdagi o’yinlar
ssenariyasi, syujetidan tashqari, imitasiya jarayon, obyektlarning tarkibiy tuzilmasi
va ahamiyatini to’la ochib berish maqsadia modellashtiriladi. Imitasion o’yinlar
jarayonida ta’lim oluvchilar muayyan operasiyalarni, m: masalalar yechish,
ma’lum bir usulni o’zlashtirish imkoniyatiga ega bo’ladi.](/data/documents/016d8ec4-38a0-4a80-a779-53dc9ad7ffc2/page_6.png)
![6. Dramatik o’yinlar (psixologik va ijtimoiy dramalar) – psixologik hamda
ijtimoiy masalalarni hal qilishga yo’naltirilgan o’yinlar bo’lib, ular tashkil etilishi,
metodik xususiyatlariga ko’ra rolli va ishbilarmonlik o’yinlariga yaqin. Odatda
psixologik va ijtimoiy xarakterdagi dramatik o’yinlar jamoadagi muhitni
yaxshilash, shaxslararo munosabatlarning ijobiy bo’lishiga erishish, muloqotga
kirisha olish, jamoada yagona birlikni qaror toptirish, o’zgalarning ruhiy holatini
to’g’ri baholash, og’ir vaziyatlarga uch kelgan subyektlarga yordam ko’rsatish
hamda samarali, unumli faoliyat ko’rsatish uchun zarur sharoitni yaratishga xizmat
qiladi. Barcha o’yinlarda bo’lgani kabi pedagogik o’yinlar jarayonida ham
ishtirokchi-talabalar faol holatda bo’ladi, sheriklari bilan o’zaro munosabatga
kirishadi, shuningdek, o’z qarashlarini sheriklariniki bilan taqqoslash, jamoa bilan
zarur munosabatni o’rnatish orqali o’zini o’zi o’rganadi. Pedagogik jarayonda
o’yinlardan foydalanishda ayrim jihatlarga e’tibor qaratish lozim. Jumladan:
- o’yin ssenariysini tayyorlash; - yo’riqnomalar tuzish; - auditoriyani o’yin
mohiyatiga muvofiq jihozlash Ssenariy va uning mohiyati muhim ahamiyatga ega.
Zero, aynan ssenariygina tegishli ta’lim, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsadlarga
erishish imkoniyatini ta’minlaydi. O’qituvchilar o’yin ssenariylarini tayyorlashga
alohida e’tibor qaratishlari, ssenariyni tayyorlash malakasiga ega bo’lishlari zarur.
Pedagogik xarakterdagi o’yinlarning tarkibiy tuzilmasi quyidagilardan iborat:
- o’quv maqsadi; - o’yinning vazifasi; - o’rganiladigan muammo tafsiloti;
- o’yin vaziyatining tafsiloti; - ishtirokchilarning tasnifi
Ta’lim jarayonida o’yin texnologiyalari qo’llash quyidagilarga asoslanadi:
- guruhni shakllantirish; - mashg’ulotlarning bosh maqsadini ifodalash;
- muammoli vaziyatni vujudga keltirish;
- rollarni taqsimlash, - o’yin reglamentini o’rnatish;
- materiallar, yo’riqnomalar, qoidalar va ko’rsatmalar to’plamini tarqatish;
- maslahat berish
2. Ta'lim jarayonida didaktik o'yinli texnologiyalar didaktik o'yinli dars shaklida
qo’llaniladi. Ushbu darslarda talabalarning bilim olish jarayoni o'yin faoliyati
orqali uyg’unlashtiriladi. Shu sababli talabalarning ta'lim olish faoliyati o'yin](/data/documents/016d8ec4-38a0-4a80-a779-53dc9ad7ffc2/page_7.png)
![faoliyati bilan uyg’unlashgan darslar didaktik o'yinli darslar deb ataladi. Inson
hayotida o'yin faoliyati orqali quyidagi vazifalar amalga oshiriladi:
-o'yin faoliyati orqali shaxsning o’qishga, mehnatga bo'lgan qiziqishi ortadi;
o'yin davomida shaxsning muloqotga kirishishi ya'ni, kommunikativ
– muloqot madaniyatini egallashi uchun yordam beriladi;
shaxsning o'z iqtidori, qiziqishi, bilimi va o'zligini namoyon etishiga
imkon yaratiladi;
hayotda va o'yin jarayonida yuz beradigan turli qiyinichiliklarni engish
va mo'ljalni to’g’ri olish ko'nikmalarining tarkib topishiga yordam beradi;
o'yin jarayonida ijtimoiy normalarga mos xulq-atvorni egallash,
kamchiliklarga barham berish imkoniyati yaratiladi;
shaxsning ijobiy fazilatlarini shakllantirishga zamin tayyorlaydi;
insoniyat uchun ahamiyatli bo'lgan qadriyatlar tizimi, ayniqsa,
ijtimoiy, ma'naviy-madaniy, milliy va umuminsoniy qadriyatlarni
o'rganishga e'tibor qaratiladi;
o'yin ishtirokchilarida jamoaviy muloqot madaniyatini rivojlantirish
ko'zda tutiladi.
Didaktik o'yinli mashg’ulotlarni talabalarning bilim olish va o'yin
faoliyatining uyg’unligiga qarab: syujetli-rolli o'yinlar, ijodiy o'yinlar,
ishbilarmonlar o'yini, konferentsiyalar, o'yin-mashqlarga ajratish mumkin.
O’qituvchi-pedagog avval talabalarni individual (yakka tartibdagi), so'ngra
guruhli o'yinlarga tayyorlashi va uni o'tkazishi, o'yin muvaffaqiyatli chiqqandan
so'ng esa, ularni ommaviy o'yinlarga tayyorlashi lozim. Chunki talabalar didaktik
o'yinli mashg’ulotlarda faol ishtirok etishlari uchun zaruriy bilim, ko'nikma va
malakalarga ega bo'lishlari, bundan tashqari, guruh jamoasi o'rtasida hamkorlik,
o'zaro yordam vujudga kelishi lozim.
O'yinli texnologiyalardan foydalanishning asosini talabalarning
faollashtiruvchi va jadallashtiruvchi faoliyati tashkil etadi.
O'yin olimlar tadqiqotlariga ko'ra mehnat va o’qish bilan birgalikda](/data/documents/016d8ec4-38a0-4a80-a779-53dc9ad7ffc2/page_8.png)
![faoliyatning asosiy turlaridan biri hisoblanadi.
Psixologlarning ta'kidlashlaricha, o'yinli faoliyatning psixologik
mexanizmlari shaxsning o'zini namoyon qilish, hayotda o'z o'rnini barqaror qilish,
o'zini o'zi boshqarish, o'z imkoniyatlarini amalga oshirishning ftindamental
ehtiyojlariga tayanadi.
O'yin ijtimoiy tajribalarni o'zlashtirish va qayta yaratishga yo'nalgan
vaziyatlarda, faoliyat turi sifatida belgilanadi va unda shaxsning o'z xulqini
boshqarishi shakllanadi va takomillashadi.
D.N. Uznadzening ta'rificha, o'yin shaxsga xos bo'lgan ichki immanent
psixik (ruhiy) xulq shaklidir.
L.S. Vigodskiy o'yinni bolaning ichki ijtimoiy dunyosi, ijtimoiy
buyurtmalarni o'zlashtirish vositasi sifatida ta'riflaydi.
A.N. Leontev o'yinga shaxsning xayolotdagi amalga oshirib bo'lmaydigan
qiziqishlari (manfaatlari)ni xayolan amalga oshirishdagi erkinligi sifatida qaraydi.
Psixologlar ta'kidlaydilarki, o'yinga kirishib ketish qobiliyati kishi yoshiga
bog’liq emas, lekin har bir yoshdagi shaxs uchun o'yin o'ziga xos bo'ladi.
O'yinli faoliyat muayyan funksiyalarni bajarishga bag’ishlangan bo'ladi.
Ular quyidagilar.
maftunkorlik;
kommunikativlik;
o'z imkoniyatlarini amalga oshirish;
davolovchilik;
tashxis;
millatlararo muloqot;
ijtimoiylashuv.
Pedagogik o'yinlar
1. O'yin ijodiyligi bilan ajralib turadi. U mumkin qadar boy, faol xarakteriga —
«ijod maydoni»ga ega bo'ladi.](/data/documents/016d8ec4-38a0-4a80-a779-53dc9ad7ffc2/page_9.png)
![O'yin uchun hissiy ko'tarinkilik xosdir. U o'zaro kurash, musobaqalashish,
raqobat shaklida namoyon bo'ladi.
O'yinning o'yin mazmunini aks ettiruvchi, uni rivojlantirishning mantiqiy va
vaqtincha izchilligini ko'zda tutgan bevosita tegishli va unga nisbiy aloqador
qoidalari bo'lishini ko'rsatadilar.
Tadqiqotchilar nazariy aspektda o'yinga faoliyat, jarayon va o’qitish metodi
sifatida qaraydilar.
O'yin faoliyat sifatida maqsadni belgilab olish, rejalashtirish va amalga oshirish,
natijalarni tahlil qilishni qamrab oladi va bunda shaxs subekt sifatida o'z
imkoniyatlarini to'la amalga oshiradi.
O'yinli faoliyatni motivatsiyalash o'yin xarakterining musobaqalashish shartlari,
shaxsning o'zini namoyon qila olishi, o'z imkoniyatlarini amalga oshirish
ehtiyojlarini qondirishdan kelib chiqadi.
Jarayon sifatida o'yin tuzilmasi (G.K. Selevko ta'biricha) quyidagilarni qamrab
oladi:
- o'ynash uchun olingan rollar;
- bu rollarni ijro etish vositasi bo'lgan o'yin harakatlari;
-predmetlarni, ya'ni haqiqiy narsalarni shartli, o'yin narsalari o'rnida qo’llash;
-o'yinda ishtirok etuvchilarning real o'zaro munosabatlari;
- (o'yinda shartli ravishda yaratilgan syujet (mavnun) — ijro sohasi.
O'yindan tushunchalar, mavzu va hatto o’quv predmeti bo'limini o'zlashtirishda
o’qitish metodi va mustaqil texnologiya sifatida foydalaniladi. O'yin bilish va
uning bir qismi (kirish, mustahkamlash, mashq, nazorat) tarzida tashkil etiladi.
O'yinlar turli maqsadlaiga yo'naltirilgan bo'ladi. Ular didaktik, taibiyaviy,
faoliyatni rivojlantiruvchi va ijtimoiylashuv maqsadlarida qo’llaniladi.
O'yinning didaktik maqsadi bilimlar doirasi, bilish faoliyati, amaliy
faoliyatda bilim, malaka va ko'nikmalarni qo’llash, umumta'lim malaka va
ko'nikmalarini rivojlantirish, mehnat ko'nikmalarini rivojlantirishni kengaytirishga
qaratilgan bo'ladi.](/data/documents/016d8ec4-38a0-4a80-a779-53dc9ad7ffc2/page_10.png)
![O'yinning tarbiyaviy maqsadi mustaqillik, irodani tarbiyalash, muayyan
yondashuvlar, nuqtai nazarlar, ma'naviy, estetik va dunyoqarashni
shakllantirishdagi hamkorlikni, kollektivizmni, jamoaga kirishib keta olishni,
kommunikativlikni tarbiyalashga qaratilgan bo'ladi.
Faoliyatni rivojlantiruvchi o'yinlar diqqat, xotira, nutq, tafakkur, qiyoslash
malakasi, o'xshashini topish, faraz, xayol, ijodiy qobiliyat, empatiya, refleksiya,
optimal yechimni topa olish, o’quv faoliyatmi motivatsiyalashni rivojlantirishga
qaratilgan bo'ladi.
Ijtimoiylashuv o'yinlari jamiyatning me'yorlari va qadriyatlariga jalb
qilinish, muhit sharoitlariga ko'nikish, ehtiroslarni nazorat qilish, o'z-o'zini
boshqarish, muloqotga o'rgatish hamda psixoterapiyani nazarda tutadi.
Pedagogikaga oid adabiyotlarda pedagogik o'yin degan tushuncha mavjud.
Pedagogik jarayonni tashkil etishning bir qator metodlari va usullari hamda turli
shakldagi pedagogik o'yinlar «o'yinli pedagogik texnologiyalar»ni tashkil etadi.
Pedagogik o'yinda ta'limning pedagogik maqsadlari aniq qilib qo'yiladi. Pedagogik
o'yinlar asosida talabalarni o’quv faoliyatiga yo'llovchi o'yinli usullar va
vaziyatlarni vujudga keltirish yotadi.
G.K. Selevko tomonidan pedagogik o'yinlar tasnifi va uni amalga
pshirishning asosiy yo'nalishlari ishlab chiqilgan.
Pedagogik o'yinlar quyidagi asosiy yo'nalishlarda bo'ladi:
didaktik maqsad o'yinli vazifa shaklida qo'yiladi;
o’quv faoliyati o'yin qoidalariga bo'ysunadi;
o’quv materialidan o'yin vositasi sifatida foydalaniladi;
o’quv jarayoniga didaktik vazifa o'yinga aylantirilgan tarzda
musobaqalashish unsurlari kiritiladi;
didaktik vazifaning muvaffaqiyatli bajarilishi o'yin natijalari bilan
boglanadi.
3. O’quv vaziyatini modellashtirish bo'yicha tadbirkorlik o'yinlarini
tayyorlashda murakkab amaliy vazifalarni (muammolarni) echishga qaratilgan](/data/documents/016d8ec4-38a0-4a80-a779-53dc9ad7ffc2/page_11.png)
![kasbiy faoliyat mazmuni tanlanadi. Bunda mos vazifalarni tahlil qilib chiqish, uni
echishda ishtirok etadigan rahbarlar va ijrochilarni, ularning vazifalari, o'zaro
munosabatlari tartibi, vazifani samarali echishning ibtidosi bosqichlari va
me'yorlari, unga kerak bo'ladigan texnik vositalar, me'yoriy, ehtiyoj (spravochnik),
metodik va boshqa manbalarni aniqlash zarur.
Oliy maktab amaliyotida tadbirkorlik o'yinlari ga alohida ahamiyat
beriladi.Tadbirkorlik o'yinlari nazariyasi umuman boshqa o'yin faoliyati nazariyasi
bilan bevosita bog’langan. Tadbirkorlik o'yinlari mashqur psixologlar L.S.
Vigodskiy, A.N. Leontev, P.Ya. Galperinlarning islilarida nazariy asoslangan.
Tadbirkorlik o'yinlari o'z xarakteriga ko'ra insonning shaxsiy xislatlarini
shakllantirishning amaldagi vositasi hisoblanadi.
Tadbirkorlik o'yinlari bilish va o’qitishning vositasi sifatida XX asrning 20-
yillarida gurkirab rivojlandi. Tadbirkorlik o'yinlariga ta q lidiy (imitasion) o'yinlar
bilishning vositasi sifatida asos bo'ldi. Taqlidiy o'yinlarga o'z navbatida harbiy va
harbiy-siyosiy o'yinlar asos bo'lgan.
A.A. Verbiskiy tadbirkorlik o'yinlariga o’qitishning ishoraviy-kontekst
shakllari sifatida qaraydi. Uning fikricha, tadbirkorlik o'yinlarida mashq qilish
faoliyati va bo'lajak kasbiy faoliyat model yoki uning prototipi, qaysidir suniy va
tabiiy tizim sifatida o'zaro nisbatlanadi. Shu tufayli tadbirkorlik o'yinlari kasbiy
faoliyatning ishoraviy modellari sifatida belgilanadi, uning konteksti (mazmuni)
ishora vositalari, ya'ni tabiiy tilni ham hisobga olgan modellashtirish, taqlid
(imitatsiya) va aloqa yordamida beriladi.
A.A. Verbiskiy oliy o’quv yurtining vazifasini bunday o’qitishda, ya'ni
talabanibir etakchi faoliyatini (o’quv)dan boshqa(kasbiy) tipgafaoliyatning
predmeti, motivi, maqsadi, vositasi, usul va natijalarini maqsadga muvofiq
yo'naltirilgan (o'zlashtirilgan) holda o'tkazishni ta'minlash deb biladi.
Tadbirkorlik o'yini yangi texnologiya sifatida mohiyatan quyidagilarni bildiradi:
ishlab chiqarish imitasion modeli sifatida ta q dim etilgan o’quv material
mazmunining izchilligi;](/data/documents/016d8ec4-38a0-4a80-a779-53dc9ad7ffc2/page_12.png)
![o'yinli o’quv modelida kelgusidagi kasbiy faoliyati tarkibiy qismlarini
yaratish;
o’quv jarayoni tarzini bilimlarga ehtiyojlarni tug’dirish va ularni amalda
qo’llashning real sharoitlariga yaqinlashtirish;
o'zinning ta 'limiy va larbiyaviy samaradorligi yigindisi;
o'yinni olib boruvchi o’qituvchining talabalar faoliyatini tashkil etish va
boshqarishidan talabalarning o'z hatti-harakatlarini tashkil etish va
boshqarishga o'tishini ta'minlashi.
A.S. va G.F. Arbenevlar tadqiqotlarida tadbirkorlik o'yini mutaxassisning
evristik tafakkurini rivojlantirishning samarali metodlaridan bin
sifatida baholanadi.
Atyukov fikricha, har qanday o'yin qay tarzda loyihalashtirilishidan qat’i
nazar ularning har biri quyidagi talablarni bajarishi lozim: kasbiy doira imitasiyasi
yaxlitligi. Bunda o'yin imitasiyasiga taalluqli bo'lgan tuzilma va jarayonlar asosiy
voqelikni aks ettiruvchi umumiy syujet yoki asosiy mavzuga ega bo'lishi lozim;
mustaqil tashkil etishga yo'nalganligi;
o’qitishning muammoliligi;
metodologik, psixologik va texnik jihatdan ta'minlanganligi.
Tashkiliy o'yin aslida tobora takomillashib boruvchi o’qitishni ta'minlashi kerak.
Shu maqsadda unda faoliyat rivojlanishining to’liq davriyligi imitatsiyasi amalga
oshiriladi, ya'ni qandaydir vaziyat yechimiga bo'lgan yondashuvdan topilgan
yechimning umumlashtirilgan bahosiga o'tiladi. A.A. Tyukov o'yin davriyligining
quyidagi bosqichlarini qayd qiladi:
- vaziyatni va muammolashtirishni tahlil qilish asnosida o'yinning asosiy syujet
mavzusi bo'yicha o'yin ishtirokchisining sermahsul mustaqil ijodiy ishi.
- amaliy guruhlarning ish natijalarini umumiy tanqidiy muhokama qilish;
- o'yin jarayoni va ishtirokchilar hatti-harakatlarini reflektiv tahlil qilish;
yechimni tashkil etish bosqichi.](/data/documents/016d8ec4-38a0-4a80-a779-53dc9ad7ffc2/page_13.png)
![Ya.S. Ginzburg va N.M. Koryak o'yinning quyidagi sotsial-psixologik
xususiyatlarini farqilaydi:
- guruh xarakteri;
- yaratuvchilik, shartlilik;
- ramziylik, utilitar bo'lmaslik xarakteri;
- belgisizlik (mav h umlik), tar q l anu vchanlik xususiyati
Tadbirkorlik o'yinini tayyorlashning sotsial-psixologik muammolariga
quyidagilar kiradi:
- ishtirokchilarni tanlash;
- rollarni ta q simlash;
- o'yin rahbarini ijtimoiy-psixologik jihatdan tayyorlash;
- ijtimoiy psixologiya bo'yicha umumnazariy bilimlarni egallash;
- nazariy bilimlarini amalda q o'lllay olish;
- shaxsiy tayyorgarlik.
Tadbirkorlik o'yinlarining bir necha modifikatsiyalari mavjud:
Imitatsion o'yinlar. Bunday o'yinlardan maqsad qaysidir tashkilot, muassasa va
uning qismlari faoliyati andoza qilinadi. Voqealar, kishilarning biror faoliyati (ish
bitirish majlislari, rejani muhokama qilish, suhbatlar o'tkazish va b;), faoliyat holati
va shartlari andoza qilib olinishi ham mumkin.
Stsenariyda bunday o'yin tuzilmasi to'la yozib chiqiladi va imitasiya
qilinadigan ob’ektlar va jarayonlar belgilanadi.
Operatsion (vo q eiy) o'yinlar . Bunday o'yinlarda aniq o'ziga xos voqea-
hodisaning bajarilishi mashq qilinadi. Operatsion o'yinlar ish jarayoniga xos
modellashtiriladi.
Rol ijro etish o'yinlari . Unda konkret shaxsning hulqi, hatti-harakati, o'z
vazifalari va majburiyatlarini bajarilish taktikasi mashq qilinadi.
Tadbirkorlik teatri . Bunda qandaydir vaziyat va undagi kishining xulqi
o'ynaladi. Bu o'yinning asosiy vazifasi turli holatlarda mo'ljalni to’g’ri baholay](/data/documents/016d8ec4-38a0-4a80-a779-53dc9ad7ffc2/page_14.png)
![olishni o'rgatish, o'zining xulqiga to’g’ri baho berish, boshqa kishilarning
imkoniyatlarini baholay olish va ular bilan muloqot o'rnata olishga o'rgatishdir.
Psixodrama va sosiodrama . Bu ham o'ziga xos «teatr», lekin ijtimoiy
psixologik maqsadni ko'zlaydi: Uning asosiy maqsadi jamoada vaziyatni his qila
olish, boshqa kishining holatini o'zgartirish va unga baho berish, u bilan samarali
muloqotga kirisha olishni shakllantirish hisoblanadi.
Tadbirkorlik o'yinlari texnologiyasi. Bu texnologiya tayyorgarlik davrini
ham o'z ichiga oladi. U stsenariyni yozib chiqish, vaziyat va ob’ektlarni shartli
belgilar asosida tasvirlashdan boshlanadi. Stsenariy mashg’ulotning o’quv
maqsadi, o'rganilayotgan muammoning tavsifi, qo’yilgan vazifani asoslash,
o'yinning rejasi, vaziyatning mazmuni va qatnashuvchi shaxslarning tavsiftni o'z
ichiga oladi.
O'yinga kirishish . Bu bosqichda ish rejimi aniqlanadi, mashg’ulotning bosh
maqsadi shakllantiriladi, muammoni qo’yish va vaziyatni tanlash asoslanadi.
O'tkazish bosqichi . U o'yin jarayonidir. O'yin boshlangach, hech kim unga
aralashmaydi va uning borishini o'zgartira olmaydi. O'yinni faqat uni boshqaruvchi
tuzatib borishi mumkin.
Tahlil bosqichi . O'yin natijalari muhokama qilinadi va baholanadi. Bu
bosqichda ekspertlarning fikrlari eshitiladi. O'zaro fikr almashinib bo'lingach,
talabalar o'z hatti-harakatlari va xulosalarini himoya qiladilar.
Shunday qilib, tadbirkorlik va evristik o'yinlar bo'lg’usi mutaxassisning ilmiy-
ijodiy tajribalarini rivojlantirish uchun katta imkoniyatlar yaratadi.](/data/documents/016d8ec4-38a0-4a80-a779-53dc9ad7ffc2/page_15.png)
![Adabiyotlar.
1.A: Pedagogy and Practice: Teaching and Learning in Secondary Schools.
Q:1. Mirziyoyev Sh.M. tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik-har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016-yil yakunlari va 2017-yil
istiqbollariga bag’ishlangan majlisidagi O’zbekiston Respublikasi Prezidenti nutqi.
//Xalq so’zi gazetasi, 2017.16 yanvar, №11](/data/documents/016d8ec4-38a0-4a80-a779-53dc9ad7ffc2/page_16.png)
Ta’limning innovasion shakllari: amaliy o’yinlar Reja: 1.O'yin texnologiyasi 2. Didaktik o'yinlarni tashkil etish tamoyillari. 3. Didaktik o'yinlarni turlari (psixotexnik, rolli). Rolli va ishbilarmon o'yinlar.
O'yin xonalari bir nechta funktsiyalarni bajaradi: ko'ngilochar, terapevtik, diagnostik, ijtimoiy. O'yin davomida o'quvchilar erkin rivojlanish faoliyati bilan shug'ullanadilar, nafaqat natijadan, balki jarayondan ham zavqlanadilar va ta'sir qiladilar. O'quv jarayonida o'yin kengroq texnologiya elementi, darsning bir qismi yoki sinfdan tashqari mashg'ulotlar sifatida ishlatiladi. Pedagogik o'yin aniq shakllantirilgan maqsadga ega bo'lib, u o'yin vazifasi shaklida taqdim etiladi, o'yinning barcha ishtirokchilari oldindan tayyorlangan va e'lon qilingan qoidalarga bo'ysunadilar. Amaliy o’yinlar. Dastlab “o’yin” tushunchasining mohiyatini anglab olish talab etiladi. Zamonaviy sharoitda ta’lim amaliyotida amaliy-innovasion xarakterga ega o’yinlardan samarali foydalanilmoqda. O’yin – kishilik faoliyatining muhim turi hamda ijtimoiy munosabatlar mazmunining bolalar tomonidan imitasiyalash (ko’chirish, taqlid qilish) asosida o’zlashtirish shakli sanaladi Amaliy o’yinlar – muayyan amaliy harakatlarning tashkil etilishini imitasiyalash imkoniyatini beradigan o’yinlar. Ta’lim amaliyotida qo’llaniladigan amaliy o’yinlar o’z-o’zidan didaktik xususiyat kasb etadi, shu sababli ular ko’p holatlarda “didaktik o’yinlar” deb yuritiladi. Kishilik tarixiy taraqqiyotining barcha davrlarida ham o’yin subyekt faoliyatining eng birinchi va muhim turi sifatida tan olingan. Binobarin, shaxs faoliyatining muhim turlari – mehnat, o’qish bilan birga o’yin ham uning shakllanlanishi va rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. O’yinlar vositasida katta avlod tomonidan to’plangan hayotiy tajriba, o’zlashtirilgan bilim, turmush tarzi va ijtimoiy munosabat asoslari, madaniy qadriyatlar yosh avlodga izchil uzatib kelingan. O’yin shaxsning tarbiyalash, rivojlantirish, unga ta’lim berish xususiyatlariga ega. Mavjud xususiyatlari tufayli o’yinlar qadimqadimdan xalq pedagogikasining muhim asoslaridan biri bo’lib kelmoqda. Bevosita o’yinlar bolalarda idrok, sezgi, xotira, tafakkur, nutqni rivojlantirishga yordam berish orqali ularni ma’naviy-axloqiy, aqliy, jismoniy va
estetik jihatdan tarbiyalashga xizmat qiladi. “Maktabgacha yoshdagi bola o’yin faoliyatida o’qish va mehnatga tayyorlanadi. Yosh ulg’aygan sari o’yinning roli biroz kamayib boradi. O’yinlarning tarbiyaviy ahamiyati bolaning butun hayoti davomida saqlanib qoladi” Agarda jismoniy xatti-harakatlarni rivojlantirishga xizmat qiladigan o’yinlar bolalarda chaqqonlik, epchillik, chidamlilik, qat’iylikni tarbiyalasa, intellektual, konstruksiyali o’yinlar ularni o’ylashga, fikrlashga, mantiqiy tafakkur yuritishga o’rgatadi. “O’yin inson hayotining hayotining har bir davri uchun uning ruhiy rivojlanishini belgilovchi yetakchi faoliyat turi hisoblanadi. Faqat o’yinda va o’yin orqali bola voqyelikni, shu jumladan, kishilar ijtimoiy munosabatlarini, hulqini, xatti-harakatlarini bilib oladi”. Tarixiy taraqqiyot jarayonida o’yin nafaqat bolalar, balki kattalar hayotidan ham alohida o’rin egallashga muvaffaq bo’lindi. Zamonaviy sharoitda intellektual, kompyuter, iqtisodiy, harbiy, kasbiy, sport va maishiy hodiq chiqarishga ko’maklashadigan o’yin modellari ham kattalar orasida keng ommalashgan. Zamonaviy pedagogikada o’yinlar ta’lim jarayonining samaradorligini oshirish, ta’lim oluvchilarning o’quv- bilish faolligini kuchaytirish maqsadida quyidagi tarzda qo’llaniladi: - tushuncha, mavzu va alohida bo’lim mohiyatini o’zlashtirishda alohida texnologiya sifatida; - pedagogik texnologiyalarning elementi sifatida; - o’quv mashg’uloti shakli yoki uning bir qismi sifatida; - sinf (auditoriya)dan tashqari ishlardan biri (“Zakovat”, “Bilimon”, “Huquq fani bilimdoni” va b.) sifatida O’yinning mohiyati va tuzilishi ma’lum ko’nikma, malaka, qobiliyat va sifatlarning har bir ishtirokchida butun o’yin davomida shakllanishini ta’minlaydi. Ta’lim jarayonda o’yin texnologiyalaridan foydalanishda o’qituvchi pedagogik vazifalarini ssenariyda aniq ifodalay olishi zarur. O’yin faoliyatining psixologik mexanizmlari shaxsning o’zini namoyon qilish, o’zining hayotda o’rnini belgilash, o’zini o’zi boshqarish, o’z imkoniyatlarini amalga oshirishan iborat asosiy ehtiyojlarni qondirish imkoniyatini yaratadi. O’yin ijtimoiy tajribalarni o’zlashtirish va qayta yaratishga yo’nalgan vaziyatlarda, faoliyat turi sifatida belgilanadi hamda o’yin jarayonida shaxsning
o’z xulqini boshqarishi shakllanadi va takomillashadi. O’quv faoliyatining asosiy motivi – bu o’quv-bilish motivi bo’lsa, o’quv faoliyatining eng muhim motivasiyasi esa talabada o’zi tanlangan va asoslarini o’zlashtirayotgan kasbga bo’lgan qiziqishi sanaladi. Talaba o’quv jarayonidagi egallagan bilimlaridan, kasbiy malakalari va ko’nikmalaridan hissiy jihatdan qoniqa olishi lozim. Bu vazifani hal qilishda o’qitish jarayonida o’yinli texnologiyalardan foydalanish alohida ahamiyat kasb etadi. O’yinli texnologiyalari, shuningdek, talabalarning ijodiy qobiliyati va kreativ tafakkurini o’stiradi. Pedagogik maqsadda foydalanilayotgan o’yinlar o’yin texnologiyalari deb nomlanadi. O’yin texnologiyalari (o’yin ta’limi) – ijtimoiy tajribalarni o’zlashtirishning barcha ko’rinishlari: bilim, ko’nikma, malaka hamda hissiy-baholovchi faoliyat jarayonini hosil qilishga yo’naltirilgan shartli o’quv vaziyatlarini ifodalovchi shaxsga yo’naltirilgan ta’lim (pedagogik texnologiya) turlaridan biri . O’yin texnologiyalari ta’lim oluvchilarni muayyan jarayonga tayyorlash, ularda ma’lum hayotiy voqyelik, hodisalar jarayonida bevosita ishtirok etish uchun dastlabki ko’nikma, malakalarni hosil qilishga xizmat qiladi. Ta’lim jarayoni ishtirokchilari (m: ta’lim oluvchilar, ota-onalar, pedagogik jamoa a’zolari, ta’lim muassasalarining rahbarlari, jamoatchilik tashkilotlarining vakili va b.) sifatida turli rollarni bajarish talaba (o’quvchi)larga pedagogik faoliyat mazmuni bilan yaqindan tanishish imkoniyatini yaratish asosida ma’lum faoliyatni samarali tashkil etishga nazariy, amaliy va ruhiy tayyorgarlikka erishish nuqtai nazaridan yordam beradi. O’quv mashg’ulotlaridan o’yinlar va o’yinli vaziyatlarni qo’llash quyidagi asosiy yo’nalishlarda amalga oshiriladi: - didaktik maqsad talabalar oldiga o’yinli topshiriq shaklida qo’yiladi; - o’quv faoliyati o’yin qoidalariga bo’ysundiriladi; - didaktik o’quv materialdan o’yin vositasi sifatida foydalaniladi; - o’quv faoliyatida didaktik vazifani o’yin vazifasiga aylantiruvchi musobaqa elementi qo’llaniladi; - muvaffaqiyatli bajarilgan didaktik topshiriq o’yin natijasi sanaladi. O’quv jarayonida o’yin texnologiyalarining o’rni, roli, shuningdek, o’yin elementlari hamda ta’limning o’zaro uyg’unligi ko’p jihatdan
o’qituvchi tomonidan pedagogik o’yinlar mohiyati, funksiyasi va turlarining qanchalik tushunilishi bilan belgilanadi. Aksariyat pedagogik o’yinlar o’zida quyidagi belgilarni namoyon qiladi Pedagogik o’yinlarning asosiy belgilari Talabaning xohishiga ko’ra tanlangan erkin rivojlantiruvchi faoliyat ekanligi Ushbu faoliyatning ijodiy, avvaldan tayyorlanmagan, juda faol xarakteri Faoliyatning hissiy ko’tarinkiligi, raqobatga asoslanishi Bilvosita va bevosita qoidalarning mavjudligi Har qanday o’yinlar kabi pedagogik jarayonlarda foydalaniladigan o’yinlar ham o’zining aniq maqsadi va natijasiga ega bo’ladi. Ta’lim muassasalarida ko’p holatlarda rolli va kasbiy xarakterga ega ishbilarmonlik o’yinlarian foydalaniladi. Muhimi pedagogik maqsadlarda qo’llaniladigan o’yinli texnologiyalarining asosini talabalarning faollik va tezkorlikka asoslangan faoliyati tashkil etadi. Pedagogik o’yinlar yangi o’quv materialini o’zlashtirish, mustahkamlash, talabaning ijodiy qobiliyatini rivojlantirish, umumiy kasbiy tayyorgarlik ko’nikma, malakalarini shakllantirish kabi masalalarni yechishga qaratiladi. Ular yordamida talabalar turli holatlardan o’quv materialini tushunish, uning negizida ma’lum ko’nikma, malaka va sifatni o’zlashtirish imkoniyatiga ega bo’ladi. Ayni o’rinda o’yin metodikasiga ko’ra guruhlangan o’yin texnologiyalarining mohiyati xususida so’z yuritiladi. 1. Didaktik o’yinlar – o’rganilayotgan obyekt, hodisa, jarayonlarni modellashtirish asosida o’quvchilarning bilishga bo’lgan qiziqishlari, faolliklarini oshiradigan o’quv faoliyati turi hisoblanadi. Bu kabi o’yinlar o’quvchilar tomonidan ijtimoiy-foydali mehnat va o’qish ko’nikmalarini faol o’zlashtirishda muhim ahamiyatga ega bo’lib, ularning ahamiyati natijalar bilan emas, balki jarayonning mazmuni va kechishi bilan belgilanadi; bu kabi o’yinlar bolalarni ijtimoiy munosabatlar jarayonida faol ishtirok etishga tayyorlaydi, ulardagi turli psixologik zo’riqishlarni kamaytiradi. 2. Syujetli o’yinlar – pedagogik voqyelik, hodisalar bayonining muayyan izchilligi va unda ishtirok etayotgan shaxslar faoliyatining o’zaro bog’liqligiga asoslangan o’yinlar sanaladi. Bu kabi o’yinlar odatda pedagogik muammolarning