Ta’limning innovasion shakllari: muammoli o’qitish Reja: 1.           Muammoli ta’lim  ijodiy  faol  shaxs  tarbiyasidagi  o’rni. 2.       Muammoli  ta'lim  texnologiyasining  o`ziga  xos  xususiyatlari 3.           Muammoli  ta’limning  asosiy  turlari. 4.   “Pedagogik  muammo”,  “muammoli  vaziyat”  va  “Muammoli  ta’lim      texnologiyalari”  tushunchalari  mohiyati. 5 .           Ta’lim  texnologiyalarining  shakllari.  

Muammoli o’qitish  takomillashgan  o’qitish  texnologiyasidir.  Hozirgi  oliy maktabdagi  samarali  o’qitish  texnologiyasi  muammoli  ta’limdir.  Uning  vazifasi faol   bilish   jarayoniga   undash   va   tafakkurda   ilmiy-tadqiqot   uslubini shakllantirishdir.  Muammoli  ta’lim  ijodiy  faol  shaxs  tarbiyasi  maqsadlariga  mos keladi. Muammoli  ta’lim  – talabalarda  ijodiy  izlanish,  kichik  tadqiqotlarni amalga  oshirish,  muayyan  farazlarni  ilgari  surish,  natijalarni  asoslash,  ma’lum xulosalarga  kelish  kabi  ko’nikma  va  malakalarni  shakllantirishga  yo’naltirilgan ta’lim Bu  turdagi  ta’limning  ilk  g’oyalari  amerikalik  psixolog  va  pedagog J.Dyui  (1859-1952  yy.)  tomonidan  asoslangan.  U  1894  yilda  Chikagoda  o’qitish o’quv  rejasi  bo’yicha  emas,  balki  o’yin  va  mehnat  asosida  olib  boriladigan  tajriba maktabini  tashkil  etgan.  J.Dyui  muammoli  ta’lim  asosi  sifatida  quyidagi yo’nalishlarni  belgilagan: Ijtimoiy Konstruktiv Badiiy  ifodaviy Muallif  ko’rsatilgan  yo’nalishlarda  ta’limni  tashkil  etish  uchun  quyidagi vositalardan  foydalangan: 1) so’z; san’at asarlari; texnik qurilmalar; 2) o’yinlar; mehnat O’tgan  asrning  60-yillarida  muammoli  ta’lim  L.Rubinshteyn,  M.I.Maxmutov, V.Okon,  I.Ya.Lerner  kabi  tadqiqotchilarning  qarashlari  negizida  yanada rivojlangan.  S.L.Rubinshteynning  “Tafakkur  muammoli  vaziyatdan  boshlanadi” degan  g’oyasi  muammoli  ta’limning  psixologik  asosi  sifatida  qabul  qilingan. Muammoli  ta’limning  bir  necha  turlari  mavjud.  M:  M.N.Skatkin  o’z  ishlarida muammoli  ta’limning  quyidagi  turlari  borligiga  urg’u  beradi Bilimlarni  muammoli  bayon  qilish  (muammoli  ma’ruza) Muammoli  topshiriqlarni  hal  qilish  (muammoli  amaliy  mashg’ulot) Kichik  ilmiy  tadqiqotlarni  olib  borish  (muammoli  tajriba) Muammoli  ta’limning  asosini  muammo  (yun.  “to’siq”,  “qiyinchilik”)  yoki muammoli  vaziyat  tashkil  etib,  muammoli  TT  ularning  yechimini  topishga  xizmat qiladi.  Ko’p  holatlarda  muammo  va  muammoli  vaziyat  sinonimlardek  qabul

qilinadi. Aslida  esa  ular  birbiridan  farq  qiladi. Muammo (yunon.  “to’siq”,  “qiyinchilik”,  arab.  “jumboqli”,  “sirli”, “tushunilishi  qiyin”)  – hal  qilinishi  muhim  nazariy  va  amaliy  ahamiyatga  ega bo’lgan  masala. Mohiyatiga  ko’ra  muammo  uni  keltirib  chiqargan  sabablarni  o’rganish,  uni hal  etishda  ahamiyatli,  samarali  bo’lgan  yo’l,  metod  va  vositalarni  izlash,  ularning samarali  ekanligini  asoslovchi  dalillarni  to’plash,  dalillarni  yangicha,  yangi  tahlitda izohlash  asosida  hal  qilinadi.  Pedagogika  sohasida  ko’p  holatlarda  “muammo” tushunchasi  tashkiliy-  pedagogik,  psixologik,  ta’limiy  va  tarbiyaviy  masalalarni  hal qilishda  qo’llaniladi.  Soha  nuqtai  nazardan  pedagogik  jarayonda  quyidagi xarakterdagi  muammolarga  murojaat  qilinadi: -  didaktik  xarakterdagi  muammo;  - amaliy  xarakterdagi  muammo;  - ilmiy- metodik  xarakterdagi  muammo;  - sof  ilmiy  xarakterdagi  muammo Ma’lum  bilimlar,  noma’lum  bilimlar  va  mavjud  tajriba  muammoning  tarkibiy qismlari  sifatida  namoyon  bo’ladi. Pedagogik  muammo  – hal  qilinishi  zarur,  biroq,  hali  yechish  usuli  noma’lum bo’lgan  pedagogik  xarakterdagi  masala Ta’lim  jarayonida  muammoni  qo’yish  bir  necha  sathda  kechadi.  Ular Darajalar: Muammoni qo’yish mohiyati 1-daraja  O’qituvchi  muammoni  qo’yadi  va  talabalarni  uni  hal  qilishga yo’naltiradi   2-daraja  O’qituvchi  muammoli  vaziyatni  bayon  qiladi  va  talabalarning  o’zlari mustaqil  ravishda  muammoni  shakllantiradi   3-daraja  O’qituvchi  muammoni  qo’rsatib  bermaydi,  balki  unga  talabalarni ro’para  qiladi.  Talabalar  muammoni  anglagan  holda  uni  o’zlari  shakllantirib, muammoni  yechish  usullarini  tahlil  qiladi 2.  Muammoli  ta'lim  texnologiyasining  o`ziga  xos  xususiyatlari Rivojlantiruvchi  ta’lim  texnologiyasining  asosiy  bo’g’ini  muammoli  ta’lim   yo’nalishi  sanaladi.

Muammo grekcha   πρόβλημα .   so’z   bo’lib,   keng   ma'noda   o'rganish,   hal   qilishn i   talab   qiladigan   murakkab   nazariy   yoki   amaliy   savoldir;   fanda   -   har   qanday   hodisa larni,   ob'ektlarni,   jarayonlarni   tushuntirishda   qarama-qarshi   pozitsiyalar   ko'rinishid a   ishlaydigan   va   uni   hal   etish   uchun   etarli   nazariyani   talab   qiladigan   qarama-qarshi   vaziyat;   Hayotda   muammo   odamlar   tushunadigan   tarzda   shakllantirilgan:  "Men   nimani   bilaman,   qanday   ekanligini   bilmayman",   ya'ni   nimaga   erishish   kerakl igi   ma'lum,   ammo   buni   qanday   amalga   oshirish   noma'lum   .           Muammoli  ta’lim  –   ta’lim  jarayonini  olib  borishda  o’quvchilar  oldiga   yechish  uchun  muammoni  qo’yish  orqali  muammoli  vaziyatni  vujudga  keltirish  va   mashg’ulot  davomida  uning  yechimini  topish.  Muammo  o’qituvchi  tomonidan   yoki  o’quvchilar  tomonidan  qo’yilishi  mumkin.     Muammoli ta’lim texnologiyalari   –   o’quvchi   faoliyatini   faollashtirish   va   j adallashtirishga   asoslangan.   Muammoli ta’lim texnologiyasining asosi   –   insonni   fikrlashi   muammoli   vaziyatni   hal   etishdan   boshlanishi   hamda   uning   mua mmolarini   aniqlash,   tadqiq   etish   va   yechish   qobiliyatiga   ega   ekanligidan   kelib   chiq adi.   Muammoli   ta’lim   o’quvchilarning   ijodiy   tafakkuri   va   ijodiy   qobiliyatlarini   osh irishda   jiddiy   ahamiyatga   ega.   Muammoli   vaziyat   yaratish   usullari:   -   O’qituvchi   o’quvchilarga   dars   mavzusi   bilan   bog’liq   ziddiyatli   holatni   tushunti rish   va   uni   yechish   yo’lini   topishni   taklif   qilish;   -  Bir  masalaga  doir  turli  nuqtai  nazarlarni  bayon  qilish;   -  Hal  etish  uchun  yetarli  bo’lmagan  yoki  ortiqcha  ma’lumotlar  bo’lgan  yoki   savolning  qo’yilishi  noto’g’ri  bo’lgan  masalalarni  taklif  etish.         Muammoli  vaziyatni  hal  etish  darajalari:   -  O’qituvchi  muammoni  qo’yadi  va  o’zi  yechadi;   -  O’qituvchi  muammoni  qo’yadi  va  uning  yechimini  o’quvchilar  bilan   birgalikda  topadi;   -  O’quvchilarning  o’zlari  muammoni  qo’yadilar  va  uning  yechimini  topadilar.   Muammoli  vaziyatni  yechishda  qo’llaniladigan  usullar: -  Muammoni  turli  nuqtai  nazardan  o’rganish,  tahlil  qilish;

  - Solishtirish,  umumlashtirish; -  Dalillarni  aniqlash  va  qo’llash; -  Vaziyatga  bog’liq  xulosalar  chiqarish;   -  O’quvchilarning  o’zlari  aniq  savollar  qo’yishi  va  boshqalar.           Muammoli  ta’lim  bosqichlari :  1.  Muammoli  vaziyat  hosil  qilish.  2. Muammoni  yechish  taxminlarini  shakllantirish.  3.  Yechimning  to’g’riligini tekshirish  (olingan  yechim  bilan  bog’liq  axborotni  tizimlashtirish  orqali). Muammoni hal etish bosqichlari: 1.  Isbotlash  – bu  muammoning  ilgari  to’g’ri  deb  tan  olingan  sabablar  bilan bog’liqlarini  topish  asosida  amalga  oshiriladi. 2.  Tekshirish  – buni  tanlangan  sababning  oqibatida  hal  etilayotgan  muammo   hosil  bo’lishi  to’g’riligini  asoslash  bilan  amalga  oshiriladi. 3.  Tushuntirish  – bu  muammoning  yechimi  nima  uchun  to’g’riligini  tasdiqlovchi sabablarni  aniqlash  asosida  amalga  oshiriladi               Muammoli  ta’limni  amerikalik  psixolog,  faylasuf  va  pedagog  D.Dyui  1894 yilda  Chikagoda  tashkil  etgan  tajriba  maktabida  qo’llagan.  XX  asrning  60  yillarida bu  yo’nalishda  tadqiqotlar  olib  borildi.  70-80  yillarga  kelib,  amaliyotga  keng  joriy etildi.           Muammoli  o’qitishni  chuqur  o’rganish  XX  asrning  60-yillarida boshlangan  bo’lib,  uning  asosida  “Tafakkur-  muammoli  vaziyatdan  boshlanadi”- degan  g’oya  yotadi.     Fikrlash  psixologiyasi  nuqtai  nazaridan  muammoli  o’qitish  g’oyasi  va tamoyillari  S.L.Rubinshteyn,  M.I.Maxmutov,  V.Okon,  I.Ya.Lerner  tomonidan ishlab  chiqilgan. Muammoli  ta’lim  turi  ilmiy-uslubiy  jihatdan  3 xil  ko’rinishga  ega. 1.  Muammoli  vaziyatni  vujudga  keltirish. 2.  Muammoning  qo’yilishi. 3.  Muammoning  yechimini  topish.