Dasturlash asoslari. Dasturlashni asosiy vositalari. Matlabda ma’lumotlarni va fayllarni toifa(tip)lari. Stеnariya fayllarini tuzilishi va xossalari. Reja: 1.Matlabda ma’lumotlar toifalari; 2.Fayllarning toifalari; 3.Ishchi fayllar.Stenariy fayllarning tuzilishi va xossalari.

1. Matlabda ma’lumotlar toifalari. Matlab tizimidagi dasturlar matn formatidagi m-fayllardir. Matlab tizimida dasturlash tili quyidagi vositalarga ega:  Har xil turdagi ma’lumotlar;  Konstantalar va o’zgaruvchilar;  Operatorlar(matematik ifodal а rning operatorlarini ham o’z ichiga oladi) ;  Biriktirilgan komanda va funksiyalar;  Foydalanuvchining funksiyalari;  Boshqaruvchi strukturalar;  Sistema operatorlari va funksiyalar;  Dasturlash tilining kengaytirish vositalari. Matlab tizimida dasturlash kodlari yuqori darajali tild а yoziladi va ushbu til tipik interpretator bo’lib hisoblanadi, ya’ni dasturning har xil instruksiyasi darhol taniladi va bajariladi. Hamma instruksiyalarni, ya’ni to’liq dasturni kompilyatsiya qilish etapi mavjud emas. Matlab bajariluvchi dasturlarni yaratmaydi. Dasturlar faqat m-fayllar ko’rinishida mavjud bo’ladi. Dasturlarning ishlash uchun Matlab muhiti zarur. Lekin М atlabda yozilgan dasturlarni C va C++ dasturlash tillariga translayatsiya qiluvchi kompelyatorlar yaratilgan. Ular Matlab muhitida tayyorlangan dasturlarni bajariluvchi dasturlarga aylantirish masalasini hal qilish imkoniyatini beradi. Matlab tizimi uchun kompilyatorlar mustaqil dasturiy vositalardir. Shuni esda tutish kerakki, Matlabning hamma instruksiyalari ham kompilyatsiya beravermaydi, ya’ni kompilyatsiyadan oldin bunday dasturni qayta ishlash talab qilinadi. Kompilyatsiya qilish dasturlarning bajarish tezligi 10-15 martagacha ortishi mumkin. Matlabda quyidagi toifadagi ma’lumotlardan foydalaniladi: -sonli toifa;

-qatorlar va simvollar; -obyektlar (matritsalar); Sonli toifadagi berilgan ikki xil haqiqiy va kompleks sonlar bo’lishi mumkin. Haqiqiy sonlar xuddi matematikadagi kabi ishlatiladi. Butun va kasr qismlari nuqta(.) bilan ajratiladi. Kompleks sonlar esa, avval eslatganimizdek a+ib yoki a+bi ko’rinishida yoziladi, bu yerda a va b mos ravishda kompleks sonning haqiqiy va mavhum qismlari deyiladi, i-belgi (yoki I, J, j) mavhum birlikni bildiradi(i^2=-1). Kompleks sonni bildiruvchi I belgi b ning chap yoki o’ng tomoniga probelsiz yozilishi kerak, aks holda Matlab tizimi xatolik haqida gapiradi. Umuman, ixtiyoriy toifadagi son matritsalarni, vektorlarni yoki skalyar miqdorlarni elementlari (qiymatlari) bo’lishi mumkin. Xotirada barcha sonlar ikki karrali aniqlikdagi son ko’rinishida saqlanadi. Sonlar aniqlangan oraliqlarning chegaralari hamda mashina aniqligi tizim o’zgaruvchilari eps, realmax va realmin orqali beriladi. Matlabda apostroflar ichiga joylashtirilgan simvollar ketma-ketligi qator deb tushiniladi. Qatorlarga misol qilib quyidagilarni keltirish mumkin: a=’Matlab’ b=’function’ Bir nechta qatorlarni birlashtirish uchun xuddi vector va matritsalar kabi ([…]) kvadrat qavslar ishlatiladi. Masalan, str1=[‘This’,’is’,’string’], str2=[‘Sistema’,’Matlab’] kabi ifodalar mos ravishda quyidagi simvolli qatorlarni beradi. str1=‘This is string’ str2=‘Sistema Matlab’ Obyekt(matritsa)lar haqida avvalgi darslarimizda yetarlicha ma’lumotlar berilgan.

Qatorlarni xosil qiluvchi va ularga ishlov beruvchi Matlabning ba’zi funksiya(komanda)larini keltirib o’tamiz:  blanks(n)- n ta probeldan iborat qatorni bildiradi;  num2str(n)- haqiqiy sonni qatorga aylantiradi;  deblanks(s)- s qatordan kerak bo’lmagan probellarni yo’qotadi;  index(s,t)- s qatorda t qator ostining birinchi marta ko’rinishi holatini chiqaradi. Agar qator osti bo’lmasa nolni chiqaradi;  randex(s,t)- s qatorda t qator ostining oxirgi marta ko’rinshi holatini chiqaradi. Agar qator osti bo’lmasa nolni chiqaradi;  strcmp(s1,s2)- 1 ni chiqaradi agar s1, s2 qatorlar bir xil bo’lsa, aks holda 0 ni chiqaradi;  strrep(s,x,y)- x qator ostining s qatorga barcha kirishlarni y qatorga kirishga almashtiradi;  bin2dec(s)- qator ko’rinishida tasvirlangan ikkilik sistemasidagi songa mos o’nlik sistemasidagi sonni chiqaradi;  dec2bin(n)- o’nli sistemasidagi manfiy bo’lmagan songa mos ikkilik sistemsidagi sonni qator ko’rinishida chiqaradi; o dec2hex(n)- manfiy bo’lmagan o’nlik sistemasidagi songa mos o’n oltilik sistemasidagi sonni qator ko’rinishida chiqaradi;  hex2dec(s)- o’n oltilik sistemasidagi qator ko’rinishidagi songa mos o’nlik sistemasidagi sonni chiqaradi;  str2num(s)- s qatorni songa aylantiradi. 2. Fayllarning toifalari. Shunday masalalar borki, ularni yechish uchun bir nechta komandalar yoki qatorlarni, ularni bajarishdan avval yozishga to’g’ri keladi. Bunday masalalarni hal qilish uchun Matlabda m-fayllardan foydalaniladi. Buning uchun ya’ni m-faylda Matlabning bir nechta komandalari ketma-ketligi yoziladi va ular shu faylga nom berib saqlab qo’yiladi. Natijada bu fayldagi komandalar ketma-ketligi Matlab komandalar

oynasidan faylga murojat qilish orqali bajarilishi mumkin. Mana shunday qo’shimcha xosil qilingan fayl ishchi fayl yoki fayl stenariy deyiladi. Bunday fayl nom berib saqlanayotganda tizim avtomatik ravishda uni nomiga *.m kengaytma beradi. Demak, ishchi fayllar- Matlab komandalar ketma-ketligini o’z ichiga oluvchi oddiy fayllardir. Ishchi fayllar matn(tekst) taxririda va formatida tayyorlangan bo’lishi shart va Matlab yuklatilgan katalogda saqlangan bo’lishi kerak. Fayl nomi ixtiyoriy faylga berish mumkin. .m kengaytmali nom bo’ladi. Ishchi m-fayl yaratishga doir misol ko’ramiz. Quyidagi: y=sin(x) , xє[-7Π; 7 Π] Funksiyaning grafigini chizilsin. Buning uchun ishchi m-fayldan foydalanamiz . XXplot.m nomli fayl chaqiramiz va unda Matlabning matnli tahrir va formatda quyidagicha komandalar ketma-ketligini kiritamiz: % o dan boshlab kengayuvchi sinusoida grafigi % funksiya ko’rinishi y=sin(x) x=-7*pi:pi/50:7*pi; y= sin(x); plot(x,y),… title(‘kengayuvchi sinusoida’),… xlabel(‘x’),… ylabel( ‘y’),… text(2,2,’y= sin(x)’),… grid on