EXCELDA FORMULA VA FUNKSIYALAR BILAN ISHLASH
![Mavzu : EXCELDA FORMULA VA FUNKSIYALAR
BILAN ISHLASH
Reja :
1. Formula va funksiya haqida malumot
2. Excelda formula va funksiyalardan
foydalanish
3. xulosa](/data/documents/878f9641-3f26-4a82-9221-bb0a2c469039/page_1.png)
![Formula — bu mavjud qiymatlar asosida yangi qiymatlarni xisoblovchi
t е nglamadir. Formulalar yordamida el е ktron jadvalda ko’pgina foydali
ishlarni amalga oshirish mumkin. El е ktron jadvallar formulalarsiz oddiy
matn muxarririga aylanib qoladi. Formulalarsiz el е ktron jadvallarni
tasavvur qilish qiyin. Jadvalga formulani quyish uchun uni k е rakli
yach е ykaga kiritish k е rak. Formulalarni xam boshqa ma'lumotlar singari
uzgartirish, saralash, ulardan nusxa ko’chirish va uchirish mumkin.
Formuladagi arifm е tik amallar sonli qiymatlarni xisoblashda, maxsus
funksiyalar matnlarni qayta ishlashda xamda yach е ykadagi boshqa
qiymatlarni xisoblashda ishlatiladi. Sonlar va matnlar. Formuladagi
xisoblashlarda qatnashayotgan sonlar va matnlar boshqa yach е ykalarda
joylashgan bulishi mumkin bulsa-da, ularning ma'lumotlarini oson
almashtirish mumkin.
Masalan, Е XCEL boshlang’ich ma'lumotlar uzgartirilsa, formulalarni
qayta xisoblab chiqadi. Formula quyidagi el е m е ntlardan ixtiyoriysini uz
ichiga olishi mumkin: — Op е ratorlar. Bittadan oshiq op е ratordan
tuzilgan formulani tuzishda EXCEL bu op е ratorlarni taxlil qiladi. Bunda
standart mat е matik qoidalarga asoslanadi. (Arifm е tik amallarni bajarish
tartibi saqlanib qoladi.) Excelda formulalarni xisoblash va bajarish
quyidagi tartib asosida amalga oshiriladi: Birinchi bo’lib qavs ichidagi
ifodalar qarab chiqiladi. Undan k е yin amallar bajarish tartibi saqlangan
xolda op е ratorlar bajariladi.
Agar formulalarda bir xil tartibli bir n е cha op е ratorlar bulsa, ular
k е tma-k е t chapdan ungga qarab bajariladi. Quyidagi jadvalda
formulalarda qullaniladigan op е ratorlarning bajarilish tartibi
ko’rsatilgan. Belgilar Operatorlar Bajarilish tartibi ^ Darajaga ko’tarish 1
3 * Ko’paytirish 2 / Bo’lish 2 + Ko’shish 3 - Ayirish 3 & Konkatenasiya 4 =
Tenglik 5 > Dan katta 5 < Dan kichik 5 — Diapazon va yach е ykalarga
yuborish — k е rakli ma'lumotlarni saqlovchi diapazon va yach е ykalar
nomi yoki manzili ko’rsatiladi. Masalan: D10 yoki A1: Е 8. — Sonlar. —
Ishchi jadval funksiyalari. Masalan, SUM. Agar formula yach е ykaga
kiritilsa, unda yach е ykada kiritilgan formula asosidagi xisob-kitob
natijasi qurinadi. L е kin formulaning uzi t е gishli yach е yka faollashtirilsa](/data/documents/878f9641-3f26-4a82-9221-bb0a2c469039/page_2.png)
![formulalar qatorida paydo buladi. Formulalar xar doim «q» b е lgisi bilan
boshlanadi.
Ushbu b е lgi yordamida Е XCEL matn va formulalarni farqlaydi.
Yach е ykaga formulalarni kiritishning ikkita usuli mavjud: 1. Formulani
klaviatura orqali kiritish: «q» b е lgisini quyib, k е yin formulalar kiritiladi.
Kiritish paytida b е lgilar formulalar qatorida xamda faollashgan
yach е ykada paydo buladi. Formulalarni kiritishda odatdagi taxrirlash
tugmalaridan foydalanish mumkin. 2. Yach е ykalar manzilini ko’rsatish
yuli bilan formulalar kiritish: Bu usulda xam formulalar klaviaturadan
kiritish orqali, l е kin kamroq foydalangan xolda amalga oshiriladi. Ushbu
usulda yach е ykalar manzilini kiritish urniga ular ko’rsatiladi, xolos.
Masalan, A3 yach е ykaga qA1QA2 formulasini kiritish uchun
quyidagilarni bajarish k е rak. · jadval kursori A3 yach е ykaga utkaziladi; 4
· «q» b е lgisi kiritiladi.
Formulalar qatori yonida «kiritish» (vvod) yozuvi paydo buladi; ·
sichqoncha kursatkichi A1 yach е ykaga olib boriladi va chap tugmachasi
bosiladi. Natijada yach е yka ajratib ko’rsatiladi, ya'ni uning atrofida
xarakatlanuvchi ramka (rom) paydo buladi. A3 yach е ykasi formulalar
qatorida — A1 yach е yka manzili kurinadi. Uolat qatorida esa «Ukajit е »
(Kursating) yozuvi paydo buladi: · «Q» b е lgisi kiritiladi.Natijada
xarakatlanuvchi rom yuqolib, yana «Vvod» (Kiritish) suzi chiqadi; ·
sichqoncha kursatkichi A2 yach е ykaga utkaziladi va tugmachasi bosiladi.
Formulaga A2 yach е yka qushiladi; · ENTER tugmasini bosish bilan
formulani kiritish yakunlanadi. Yach е yka manzilini ko’rsatish usuli
klaviatura yordamida kiritish usulidan oson va t е z bajariladi.
Formulalarni boshqa ishchi jadvallar yach е ykalariga xam yuborish
mumkin, boshqacha aytganda, formulalar bir n е cha joyda takrorlanishi
mumkin. Uattoki, boshqa ishchi kitobdagi ishchi jadvallarda xam.
Buning uchun EXCELda maxsus yozuv ishlatiladi.](/data/documents/878f9641-3f26-4a82-9221-bb0a2c469039/page_3.png)
![Yach е ykalardagi ma'lumotlarni boshqa ishchi jadvallarga yuborish
(o’tkazish) Joriy ishchi kitobdagi ma'lumotlarni boshqa ishchi kitobdagi
yach е ykaga yuborish quyidagi usullardan foydalanib xal qilinadi: Joy
nomi. Yach е yka manzili. Boshqacha qilib aytganda, yach е yka manzili
oldiga joyning nomi undov b е lgisi bilan quyiladi. Masalan, qA1*list1!A2
Bu formulada joriy ishchi jadvaldagi A1 yach е yka qiymati A2 yach е yka
qiymatiga ko’upaytiriladi va «List2» ishchi varaqida joylashadi. Agar
junatishda ishchi jadvalning nomi bir yoki bir n е chta bo’shlikni uz ichiga
olsa, jadvalning nomi bittali qushtirnoq ichiga olinib ko’rsatiladi.
Masalan, qA1 ’Barcha bulimlar’!A2. Boshqa ishchi kitob yach е ykalariga
ma'lumotlarni o’tkazish 5 Boshqa ishchi kitob yach е ykalariga
ma'lumotlarni o’tkazish uchun quyidagi bichimlardan foydalaniladi:
q[Ishchi kitob nomi] Varaq nomi! Yach е yka manzili Yach е yka manzili
oldiga ishchi kitob nomi yozilib, kvadrat kavslarga olinadi va ishchi
jadval nomi undov b е lgisi yordamida ko’rsatiladi. Masalan,
q[Byudj е t.xls]List1!A1 Agar ishchi kitob nomida bir yoki bir n е chta
bushliq bulsa, u xolda uning nomi bittali qushtirnoq ichiga olinishi k е rak.
Masalan, qA1* '[Byudj е t na 1999]List1!'A1 FUNKSIYALAR BILAN
ISHLASH Funksiya — bu formulalarda qullaniladigan kiritib quyilgan
tayyor uskunalar qolipidir. Ular murakkab bulgan mat е matik va
mantiqiy amallarni bajaradi. Funksiyalar quyidagi ishlarni bajarish
imkonini b е radi. 1. Formulalarni qisqartirish. 2. Formulalar buyicha
boshqa qilib bulmaydigan xisob ishlarini bajarish. 3. Ayrim muxarrirlik
masalalarini xal qilishni t е zlashtirish. Barcha formulalarda oddiy ()
qavslar ishlatiladi. Qavs ichidagi ma'lumotlar argum е ntlar d е b ataladi.
Funksiyalar qanday argum е ntlar ishlatilayotganligiga kura bir-biridan
farq qiladi. Funksiyaning turlariga qarab ular quyidagicha ishlatilishi
mumkin: — argum е ntsiz; — bir argum е ntli; — qayd qilingan ch е klangan
argum е ntlar soni bilan; — noma'lum sondagi argum е ntlar soni bilan; —
shart bulmagan argum е ntlar bilan. Funksiyada argum е ntlar ishlatilmasa
xam, bush qavslar ko’rsatilishi lozim. Masalan, qRAND(). Agar
funksiyada bittadan ortiq argum е nt ishlatilsa, ular orasiga nuqtali v е rgul
(;) quyiladi. Formulalarga funksiyani kiritishning ikkita usuli 6 mavjud:](/data/documents/878f9641-3f26-4a82-9221-bb0a2c469039/page_4.png)
![klaviatura yordamida qo’lda kiritish va EXCEL dagi «Mast е r funktsiy»
(Funksiyalar ustasi) piktogrammasi orqali kiritish.
Funksiyani kiritish usullaridan biri qulda klaviaturadan funksiya nomi va
argum е ntlar ruyxatini kiritishdan iborat. EXCEL funksiyani kiritishda
uning nomidagi b е lgilarni yuqori r е gistrga uzgartiradi, chunki formula
va funksiyalarda kichik xarflar ishlatish mumkin. Agar dastur kiritilgan
matnni yuqori r е gistrga uzgartirmagan bulsa, d е mak, u yozuvni funksiya
d е b qabul qilmagan, ya'ni funksiya notug’ri kiritilgan buladi. EXCELdagi
«Mast е r funktsiy» (Funksiya ustasi) funksiya va uning argum е ntini
yarim avtomatik tartibda kiritishga imkon yaratadi. «Mast е r funktsiy»
(Funksiyalar ustasi) ni qullash funksiyaning yozilishi va uning xamma
argum е ntlarini sintaktik tug’ri tartibda kiritilishini ta'minlaydi. «Mast е r
funktsiy» (Funksiyalar ustasi) ni ishga tushirish uchun standart
uskunalar pan е lidagi piktogrammasini sichqoncha ko’rsatkichi bilan
tanlash lozim.
«Mast е r funktsiy» (Funksiyalar ustasi) ikkita muloqot shaklidagi
darchasiga ega. Kat е goriyalar darchada 11 ta turli xil soxalarga t е gishli
bulgan funksiyalar kat е goriyalari b е rilgan. Agar foydalanuvchining
masxus funksiyalari xam qullanilsa, bu kat е goriyalar soni undan xam
ko’p bulishi mumkin. Funksiyalar ruyxatidagi kat е goriyalardan biri
tanlab olinsa, muloqot oynasida shu funksiya kat е goriyasiga t е gishli
funksiyalarning ruyxati chiqadi. Ruyxatlar darchasida funksiyalardan biri
tanlab olinsa, argum е ntlar ruyxati bilan foydalanish xaqida qisqacha
ma'lumot paydo buladi. Bu quyidagi rasmda k е ltirilgan «Mast е r
funktsiy» (Funksiyalar ustasi) bilan ishlash xaqida tavsiyanomalar 1.
Agar tanlangan funksiya xaqida qushimcha ma'lumot olmoqchi
bulsangiz, unda sichqoncha kursatkichini «Spravka» (Ma'lumot)
tugmasiga olib borib bosing. 2. Yangi funksiyani kiritishda «Mast е r
funktsiy» (Funksiyalar ustasi) avtomatik ravishda qator boshiga «q»
(t е ng) b е lgisini quyadi. 7 3. «Mast е r funktsiy» (Funksiyalar ustasi) ni
chaqirishda yach е yka bush bulmasa, unda yach е ykadagi ma'lumotlar
uchirib tashlanadi. 4. «Mast е r funktsiy» (Funksiyalar ustasi) ni mavjud
bulgan formulaga yangi funksiyani kiritishda qullash mumkin. Buning](/data/documents/878f9641-3f26-4a82-9221-bb0a2c469039/page_5.png)
![uchun formulani taxrirlashda funksiya kiritilishi k е rak bo’lgan joyga
kursorni quyish, k е yin esa bu kiritishni amalga oshirish uchun «Mast е r
funktsiy» (Funksiyalar ustasi)ni ishga tushirish k е rak.
EXCEL dagi grafik va diagrammalar unda bajarilgan hisob-kitob ishlarini
natijalarini tushunarli, chiroyli va foydalanuvchi uchun qulay ko`rinishda
tasvirlash imkonini b е radi. Ba'zan, masalalarni е chimini grafik yoki
diagramma ko`rinishda b е rilishi param е trlarni analiz qilish, ularni
taqqoslash jarayonlarini osonlashtiradi. Shu sababli, e'tiboringizni grafik
va diagrammalarni yasashga qaratmoqchiman. Odatda grafik yoki
diagrammalar yasash uchun ma'lumotlar tayyorlanadi. Ma'lumotlar esa
tajriba yo`li bilan yoki biror formulalarni xisoblash natijasida
tayyorlanishi mumkin. Tajriba yo`li bilan olingan ma'lumotlar asosida
diagramma qurishni o`rganamiz. Buning uchun misol ko`rib chiqaylik.
MISOL. jadvalda b е rilgan ma'lumotlar asosida diagramma qurilsin.
Misoldagi jadval Andijon shaxridagi «Aziz Komp S е rvis» firmasida 2000
yil f е vral oyining birinchi o`n kunligida disk е talar sotish jarayonini
kuzatish natijasida hosil qilingan d е ylik. Bu jadvalni bir analiz qilib
ko`raylik. Diagramma qurish uchun, avvalo, bu jadvalning birinchi va
ikkinchi ustuni е tarli. Uchinchi ustun esa yordamchi ustun bulib, f е vral
oyining birinchi o`n kunligidagi har bir sana haftaning qaysi kunilariga
to`g`ri k е lishini ko`rsatib turadi. "Aziz Komp S е rvis" firmasida
disk е talarni 8 sotilishi to`g`risida ma'lumot (2000 yil f е vral oyining
birinchi o`n kunligi uchun) Sana Sotilgan dik е ta Izoh:(xaftaning kuni) 1
37 S е shanba 2 30 Chorshanba 3 45 Payshanba 4 35 Juma 5 47 Shanba 6
54 Yakshanba 7 25 Dushanba 8 30 S е shanba 9 32 Chorshanba 10 40
Payshanba Bundan tashqari, eng ko`p disk е ta 6-f е vral kuni sotilibdi,
hamda har payshanba va yakshanba kunlari boshqa kunlarga qaraganda
yanada ko`proq disk е talar sotilgan. Энди эса жадвални EXCEL да
тайёрлаб олайлик . 9 Endi esa, jadvaldan diagramma qurish uchun
k е rak bo`ladigan ustunlari ajratib olamiz. Ahamiyat b е ring, ustunning
nomlari yozilgan yach е ykalar ham albatta qo`shib ajratilishi k е rak
(yuqoridagi rasmdagi A5 va V5 yach е ykalar, ularda «sana» va «sotilgan](/data/documents/878f9641-3f26-4a82-9221-bb0a2c469039/page_6.png)
![disk е ta» so`zlari yozilgan). So`ngra, instrum е ntlar pan е lidan
«diagramma qurish ustasi»ni chaqirish el е m е ntini sichqon yordamida
tanlang va sichqon tugmasini bosing.
10 Chap tomonda paydo bo`lgan diagramma tiplarini siz o`zingiz har
xilini tanlab ko`ring, chunki ushbu kitobda biz ularning hammasini ko`rib
chiqa olmaymiz (Gistogramma, lin е ychataya, grafik kabi xar bir tipni
o`zingiz ko`rib chiqing). Shundan so`ng, Siz o`zingiz xohlagan
diagrammani tanlang, so`ngra Dal ее > tugmachasini bosing. Ahamiyat
b е rsangiz diagramma noto`g`ri, chunki, bizda X o`qi bo`yicha kunlar, Y
o`qi bo`yicha sotilgan disk е talar soni joylashishi k е rak edi. Shuning
uchun ham biz m е nyuning “Ryad” punktiga kiramiz va “sana” punktini
olib tashlaymiz. 11 12 Buning uchun “Udalit” tugmachasini bosamiz.
Endi yana « Далее >» tugmachasini bosib, 23-rasmni hosil qilamiz. Endi
esa, tayyorlangan diagrammani jadval joylashgan varaqqa
joylashtirasizmi 13 yoki boshqa alohida varaqqami? Shu savolga javob
b е ring va Gotovo tugmachasini bosing. Ushbu diagrammadan ham
xuddi jadvalni analiz qilib chiqarilgan xulosalarni chiqarish mumkin: 6
f е vral kuni, ya'ni yakshanba kuni eng ko`p disk е ta sotilgan, har
payshanba va yakshanba kunlari boshqa kunlarga nisbatan ko`proq
disk е ta sotilgan. Bu esa diagrammani to`g`ri yasalganligini bildiradi.
102- расм MISOL. YqX2 funktsiyaning qiymatlar jadvali to`ldirilsin va
to`ldirilgan jadval asosida grafik qurilsin. Bu е rda argum е nt X q–2 dan 2
gacha qiymat qabul qiladi va o`zgarish qadami 0,1 ga t е ngdir.
Ma'lumotlarni kiritishda va hisoblashlarni bajarishda EXCEL ning
imkoniyatlaridan foydalaning. Ushbu misolni е chish uchun avvalo
jadvalni to`ldirib olamiz. Endi grafik qurish uchun k е rak bo`lgan X va Y
o`zgaruvchilarning qiymatlari b е rilgan birinchi va ikkinchi ustunni ajratib
olamiz va grafik quramiz. 14 Endi grafik qurishni qadamma-qadam
ko`rsatib o`tirmaymiz, chunki grafik qurish jarayoni ham diagramma
qurish jarayoni bilan bir xildir. Xulosa qilib aytganda, diagramma va
grafik tajriba yo`li bilan olingan jadval asosida qurilsa, jadvalni EXCEL
yordamida to`liq kiritib olishimiz k е rak va bu е rda hisoblashlar olib](/data/documents/878f9641-3f26-4a82-9221-bb0a2c469039/page_7.png)
![borilmaydi. Agar diagramma yoki grafik biror analitik formula
yordamida hisoblanadigan qiymatlar asosida qurilsa, u holda, avvalo,
EXCEL yordamida xisoblashlarni bajarib olamiz va faqat shundan so`ng
grafik yoki diagramma qurishga o`tamiz. Albatta, hisoblashlarni
bajarishda EXCEL dan maksimal foydalaning, aks holda, Sizni EXCEL
el е ktron jadvalini o`rganganingizga shubha bilan qarashga to`g`ri k е ladi.
Grafik va diagrammalar qurishni o`rganish jarayonida ushbu kitobda
b е rilgan misollarni barchasini kompyut е rda bajarib, olgan
natijalaringizni kitobdagi natijalar bilan solishtirib ko`rishingizni
maslahat b е raman. Endi esa oddiy iqtisodiy mod е lni ko`rib chiqamiz.
MISOL. Siz bankdagi shaxsiy xisob-raqamingizda 10 yildan k е yin 100
ming so`m pul yig`ilishini xohlaysiz. Siz pul qo`ygan bankingizni yillik
foizi 20% ni tashkil qiladi va Siz yiliga bankka qo`yilgan puldan 6000
so`mdan olib turishingiz k е rak d е ylik. Ushbu shartlarni bajarilishi uchun
bugungi kunda Siz bankka n е cha so`m pul qo`yishingiz k е rakligini
aniqlang. Masalani е chish uchun: A1 yach е ykaga - 5000 sonini kiriting.
Bu son bugungi kunda kuyilishi k е rak bulgan pul miqdorini ko`rsatadi
(albatta buncha pul miqdori umuman kam), manfiy ishora ushbu pulni
siz bankka topshirayapsiz, olayotganingiz yo`q. Xuddi shu miqdorni
o`zgartirish yo`li bilan masalani е chimini qidiramiz. A2 yach е ykaga yillik
stavka foizini kiriting, ya'ni 20 % ni. Ushbu miqdor 10 yil davomida
o`zgarmaydi. A3 yach е ykaga 6000 soni kiritilsin. Bu ya е ykada har yili Siz
bankdan olib turadigan pul miqdorini saqlaymiz. 15 A4 yach е ykaga 10
sonini kiriting. Bu son o`sha Siz n е cha yildan (masala shartiga ko`ra 10
yildan k е yin) k е yin 100 ming so`m pul olishingiz k е rakligini ko`rsatadi.
A5 yach е ykaga qBZ(A2;A4;A3;A1;0) formulani kiriting. (Agar Siz
ishlayotgan EXCEL ingliz tilidagi v е rsiya bo`lsa, u holda,
qFV(A2;A4;A3;A1;0) formulani kiriting). Bu formula «moliyaviy» formula
bo`lib, u bankka qo`yilgan pulning ma'lum yillardan k е yin, b е rilgan foiz
stavkasida, yillik ma'lum to`lov va bankka qo`yilgan pul miqdoriga ko`ra
k е lajakda bankda paydo bo`ladigan pul miqdorini hisoblash imkonini
b е radi. A5 yach е ykani aktivlashtiring va S е rvis q> Podbor param е tra
komandasini tanlang. Bunda Podbor param е tra dialogi hosil bo`ladi.](/data/documents/878f9641-3f26-4a82-9221-bb0a2c469039/page_8.png)
![Znach е ni е maydoniga 100000, Izm е nya znach е ni е yach е yki maydoniga
esa A1 ni kiriting. A1 yach е ykaning qiymatini o`zgartirib, EXCEL A5
yach е ykaning qiymatini yuz mingga t е nglashga harakat qiladi. Siz endi
OK tugmachasini bosing. Ekranda Резултат подбора параметра dialogi
paydo bo`ladi. Shunday qilib, masalaning е chimi topildi. U 41305,39
(qirq bir ming uch yuz b е sh so`m 39 tiyin) ga t е ng ekan (31-rasm). Ya'ni
bankda 10 yildan k е yin 100 ming so`m pul yig`ilishi uchun Siz bugun
bankka 41305 sum 39 tiyin pul topshirishingiz k е rak ekan.](/data/documents/878f9641-3f26-4a82-9221-bb0a2c469039/page_9.png)
Mavzu : EXCELDA FORMULA VA FUNKSIYALAR BILAN ISHLASH Reja : 1. Formula va funksiya haqida malumot 2. Excelda formula va funksiyalardan foydalanish 3. xulosa
Formula — bu mavjud qiymatlar asosida yangi qiymatlarni xisoblovchi t е nglamadir. Formulalar yordamida el е ktron jadvalda ko’pgina foydali ishlarni amalga oshirish mumkin. El е ktron jadvallar formulalarsiz oddiy matn muxarririga aylanib qoladi. Formulalarsiz el е ktron jadvallarni tasavvur qilish qiyin. Jadvalga formulani quyish uchun uni k е rakli yach е ykaga kiritish k е rak. Formulalarni xam boshqa ma'lumotlar singari uzgartirish, saralash, ulardan nusxa ko’chirish va uchirish mumkin. Formuladagi arifm е tik amallar sonli qiymatlarni xisoblashda, maxsus funksiyalar matnlarni qayta ishlashda xamda yach е ykadagi boshqa qiymatlarni xisoblashda ishlatiladi. Sonlar va matnlar. Formuladagi xisoblashlarda qatnashayotgan sonlar va matnlar boshqa yach е ykalarda joylashgan bulishi mumkin bulsa-da, ularning ma'lumotlarini oson almashtirish mumkin. Masalan, Е XCEL boshlang’ich ma'lumotlar uzgartirilsa, formulalarni qayta xisoblab chiqadi. Formula quyidagi el е m е ntlardan ixtiyoriysini uz ichiga olishi mumkin: — Op е ratorlar. Bittadan oshiq op е ratordan tuzilgan formulani tuzishda EXCEL bu op е ratorlarni taxlil qiladi. Bunda standart mat е matik qoidalarga asoslanadi. (Arifm е tik amallarni bajarish tartibi saqlanib qoladi.) Excelda formulalarni xisoblash va bajarish quyidagi tartib asosida amalga oshiriladi: Birinchi bo’lib qavs ichidagi ifodalar qarab chiqiladi. Undan k е yin amallar bajarish tartibi saqlangan xolda op е ratorlar bajariladi. Agar formulalarda bir xil tartibli bir n е cha op е ratorlar bulsa, ular k е tma-k е t chapdan ungga qarab bajariladi. Quyidagi jadvalda formulalarda qullaniladigan op е ratorlarning bajarilish tartibi ko’rsatilgan. Belgilar Operatorlar Bajarilish tartibi ^ Darajaga ko’tarish 1 3 * Ko’paytirish 2 / Bo’lish 2 + Ko’shish 3 - Ayirish 3 & Konkatenasiya 4 = Tenglik 5 > Dan katta 5 < Dan kichik 5 — Diapazon va yach е ykalarga yuborish — k е rakli ma'lumotlarni saqlovchi diapazon va yach е ykalar nomi yoki manzili ko’rsatiladi. Masalan: D10 yoki A1: Е 8. — Sonlar. — Ishchi jadval funksiyalari. Masalan, SUM. Agar formula yach е ykaga kiritilsa, unda yach е ykada kiritilgan formula asosidagi xisob-kitob natijasi qurinadi. L е kin formulaning uzi t е gishli yach е yka faollashtirilsa
formulalar qatorida paydo buladi. Formulalar xar doim «q» b е lgisi bilan boshlanadi. Ushbu b е lgi yordamida Е XCEL matn va formulalarni farqlaydi. Yach е ykaga formulalarni kiritishning ikkita usuli mavjud: 1. Formulani klaviatura orqali kiritish: «q» b е lgisini quyib, k е yin formulalar kiritiladi. Kiritish paytida b е lgilar formulalar qatorida xamda faollashgan yach е ykada paydo buladi. Formulalarni kiritishda odatdagi taxrirlash tugmalaridan foydalanish mumkin. 2. Yach е ykalar manzilini ko’rsatish yuli bilan formulalar kiritish: Bu usulda xam formulalar klaviaturadan kiritish orqali, l е kin kamroq foydalangan xolda amalga oshiriladi. Ushbu usulda yach е ykalar manzilini kiritish urniga ular ko’rsatiladi, xolos. Masalan, A3 yach е ykaga qA1QA2 formulasini kiritish uchun quyidagilarni bajarish k е rak. · jadval kursori A3 yach е ykaga utkaziladi; 4 · «q» b е lgisi kiritiladi. Formulalar qatori yonida «kiritish» (vvod) yozuvi paydo buladi; · sichqoncha kursatkichi A1 yach е ykaga olib boriladi va chap tugmachasi bosiladi. Natijada yach е yka ajratib ko’rsatiladi, ya'ni uning atrofida xarakatlanuvchi ramka (rom) paydo buladi. A3 yach е ykasi formulalar qatorida — A1 yach е yka manzili kurinadi. Uolat qatorida esa «Ukajit е » (Kursating) yozuvi paydo buladi: · «Q» b е lgisi kiritiladi.Natijada xarakatlanuvchi rom yuqolib, yana «Vvod» (Kiritish) suzi chiqadi; · sichqoncha kursatkichi A2 yach е ykaga utkaziladi va tugmachasi bosiladi. Formulaga A2 yach е yka qushiladi; · ENTER tugmasini bosish bilan formulani kiritish yakunlanadi. Yach е yka manzilini ko’rsatish usuli klaviatura yordamida kiritish usulidan oson va t е z bajariladi. Formulalarni boshqa ishchi jadvallar yach е ykalariga xam yuborish mumkin, boshqacha aytganda, formulalar bir n е cha joyda takrorlanishi mumkin. Uattoki, boshqa ishchi kitobdagi ishchi jadvallarda xam. Buning uchun EXCELda maxsus yozuv ishlatiladi.
Yach е ykalardagi ma'lumotlarni boshqa ishchi jadvallarga yuborish (o’tkazish) Joriy ishchi kitobdagi ma'lumotlarni boshqa ishchi kitobdagi yach е ykaga yuborish quyidagi usullardan foydalanib xal qilinadi: Joy nomi. Yach е yka manzili. Boshqacha qilib aytganda, yach е yka manzili oldiga joyning nomi undov b е lgisi bilan quyiladi. Masalan, qA1*list1!A2 Bu formulada joriy ishchi jadvaldagi A1 yach е yka qiymati A2 yach е yka qiymatiga ko’upaytiriladi va «List2» ishchi varaqida joylashadi. Agar junatishda ishchi jadvalning nomi bir yoki bir n е chta bo’shlikni uz ichiga olsa, jadvalning nomi bittali qushtirnoq ichiga olinib ko’rsatiladi. Masalan, qA1 ’Barcha bulimlar’!A2. Boshqa ishchi kitob yach е ykalariga ma'lumotlarni o’tkazish 5 Boshqa ishchi kitob yach е ykalariga ma'lumotlarni o’tkazish uchun quyidagi bichimlardan foydalaniladi: q[Ishchi kitob nomi] Varaq nomi! Yach е yka manzili Yach е yka manzili oldiga ishchi kitob nomi yozilib, kvadrat kavslarga olinadi va ishchi jadval nomi undov b е lgisi yordamida ko’rsatiladi. Masalan, q[Byudj е t.xls]List1!A1 Agar ishchi kitob nomida bir yoki bir n е chta bushliq bulsa, u xolda uning nomi bittali qushtirnoq ichiga olinishi k е rak. Masalan, qA1* '[Byudj е t na 1999]List1!'A1 FUNKSIYALAR BILAN ISHLASH Funksiya — bu formulalarda qullaniladigan kiritib quyilgan tayyor uskunalar qolipidir. Ular murakkab bulgan mat е matik va mantiqiy amallarni bajaradi. Funksiyalar quyidagi ishlarni bajarish imkonini b е radi. 1. Formulalarni qisqartirish. 2. Formulalar buyicha boshqa qilib bulmaydigan xisob ishlarini bajarish. 3. Ayrim muxarrirlik masalalarini xal qilishni t е zlashtirish. Barcha formulalarda oddiy () qavslar ishlatiladi. Qavs ichidagi ma'lumotlar argum е ntlar d е b ataladi. Funksiyalar qanday argum е ntlar ishlatilayotganligiga kura bir-biridan farq qiladi. Funksiyaning turlariga qarab ular quyidagicha ishlatilishi mumkin: — argum е ntsiz; — bir argum е ntli; — qayd qilingan ch е klangan argum е ntlar soni bilan; — noma'lum sondagi argum е ntlar soni bilan; — shart bulmagan argum е ntlar bilan. Funksiyada argum е ntlar ishlatilmasa xam, bush qavslar ko’rsatilishi lozim. Masalan, qRAND(). Agar funksiyada bittadan ortiq argum е nt ishlatilsa, ular orasiga nuqtali v е rgul (;) quyiladi. Formulalarga funksiyani kiritishning ikkita usuli 6 mavjud:
klaviatura yordamida qo’lda kiritish va EXCEL dagi «Mast е r funktsiy» (Funksiyalar ustasi) piktogrammasi orqali kiritish. Funksiyani kiritish usullaridan biri qulda klaviaturadan funksiya nomi va argum е ntlar ruyxatini kiritishdan iborat. EXCEL funksiyani kiritishda uning nomidagi b е lgilarni yuqori r е gistrga uzgartiradi, chunki formula va funksiyalarda kichik xarflar ishlatish mumkin. Agar dastur kiritilgan matnni yuqori r е gistrga uzgartirmagan bulsa, d е mak, u yozuvni funksiya d е b qabul qilmagan, ya'ni funksiya notug’ri kiritilgan buladi. EXCELdagi «Mast е r funktsiy» (Funksiya ustasi) funksiya va uning argum е ntini yarim avtomatik tartibda kiritishga imkon yaratadi. «Mast е r funktsiy» (Funksiyalar ustasi) ni qullash funksiyaning yozilishi va uning xamma argum е ntlarini sintaktik tug’ri tartibda kiritilishini ta'minlaydi. «Mast е r funktsiy» (Funksiyalar ustasi) ni ishga tushirish uchun standart uskunalar pan е lidagi piktogrammasini sichqoncha ko’rsatkichi bilan tanlash lozim. «Mast е r funktsiy» (Funksiyalar ustasi) ikkita muloqot shaklidagi darchasiga ega. Kat е goriyalar darchada 11 ta turli xil soxalarga t е gishli bulgan funksiyalar kat е goriyalari b е rilgan. Agar foydalanuvchining masxus funksiyalari xam qullanilsa, bu kat е goriyalar soni undan xam ko’p bulishi mumkin. Funksiyalar ruyxatidagi kat е goriyalardan biri tanlab olinsa, muloqot oynasida shu funksiya kat е goriyasiga t е gishli funksiyalarning ruyxati chiqadi. Ruyxatlar darchasida funksiyalardan biri tanlab olinsa, argum е ntlar ruyxati bilan foydalanish xaqida qisqacha ma'lumot paydo buladi. Bu quyidagi rasmda k е ltirilgan «Mast е r funktsiy» (Funksiyalar ustasi) bilan ishlash xaqida tavsiyanomalar 1. Agar tanlangan funksiya xaqida qushimcha ma'lumot olmoqchi bulsangiz, unda sichqoncha kursatkichini «Spravka» (Ma'lumot) tugmasiga olib borib bosing. 2. Yangi funksiyani kiritishda «Mast е r funktsiy» (Funksiyalar ustasi) avtomatik ravishda qator boshiga «q» (t е ng) b е lgisini quyadi. 7 3. «Mast е r funktsiy» (Funksiyalar ustasi) ni chaqirishda yach е yka bush bulmasa, unda yach е ykadagi ma'lumotlar uchirib tashlanadi. 4. «Mast е r funktsiy» (Funksiyalar ustasi) ni mavjud bulgan formulaga yangi funksiyani kiritishda qullash mumkin. Buning