logo

Extranet electron va mobil tizimlari

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

275.259765625 KB
Extranet electron va mobil tizimlari
R eja:
1.   Extranet  haqida
Mobil tizimlar haqida tushuncha.   Mobil qurilmalar uchun tizimlar.  
2.  Android arxitekturasi va ilovalar strukturasi tasnifi.  Android 
foydalanuvchi  interfeysini yaratish.  Android tizimida Layout va  
View lardan foydalanish. Animatsiya.  
3. Mobil ilovalarda ma’lumotlar bazasi. GPS xizmati. Extranet bu  - Extranet   korporativ ilovasi   Internet tarmog'ida ishlaydigan 
yopiq korporativ portal bo'lib, u yopiq korporativ materiallarni joylashtiradi va 
vakolatli foydalanuvchilarga kompaniyaning avtomatlashtirilgan   boshqaruv 
tizimiga kirishni , shuningdek kompaniyaning sheriklari va doimiy mijozlariga bir 
qator materiallardan foydalanish imkoniyatini beradi. shuningdek, shaxsiy 
elektron pochta.
Agar ekstranet deb tasniflangan tarmoqlar haqida gapiradigan bo'lsak, dastlab 
ichki tarmoqlarni tashkil   qilishni tushunishimiz kerak , bu odatda intranet deb 
ataladi.
Farq nima? Intranet mahalliy tarmoqlar turlaridan biri sifatida faqatgina 
kompaniyaning yoki korxona xodimlarining ichki oqibatlarga olib keladigan 
oqibatlarga olib kelishi mumkin bo'lgan tarmoq yoki portal hisoblanadi. Tashqi 
foydalanuvchilar bunday yopiq resursga yoki hatto umumiy foydalanishdagi 
hujjatlarga kirish imkoniga ega emas.
Farq nima? Intranet mahalliy tarmoqlar turlaridan biri sifatida faqatgina 
kompaniyaning yoki korxona xodimlarining ichki oqibatlarga olib keladigan 
oqibatlarga olib kelishi mumkin bo'lgan tarmoq yoki portal hisoblanadi. Tashqi 
foydalanuvchilar bunday yopiq resursga yoki hatto umumiy foydalanishdagi 
hujjatlarga kirish imkoniga ega emas.
O'z navbatida, extranet cheklangan kirish tarmog'i yoki manba hisoblanadi. 
Biroq, bu kabi huquqlar tegishli huquqlarga ega bo'lgan holda,   kompaniya 
xodimlariga ham , tashqi foydalanuvchilarga ham ruxsat etiladi.
Intranet boshqa kompyuter tarmoqlaridan qo`yidagi bilan farqlanadi. Bir yoki bir 
necha serverlardan tashkil etilgan tarmoq   mijozi undagi elektron hujjat , 
ma’lumotlar bazasi va   fayllardan foydalanish uchun , ularning qaysi serverda 
qaysi derektoriyada qanday   nom bilan saqlanganligini , ularga kirish usul va 
shartlarini bilishi zarur bo`ladi.
Intranet boshqa kompyuter tarmoqlaridan qo`yidagi bilan farqlanadi. Bir yoki bir 
necha serverlardan tashkil etilgan tarmoq mijozi undagi elektron hujjat, 
ma’lumotlar bazasi va fayllardan foydalanish uchun, ularning qaysi serverda  qaysi derektoriyada qanday nom bilan saqlanganligini, ularga kirish usul va 
shartlarini bilishi zarur bo`ladi.
Mobil tizimlar va ularning rivojlanish tarixi .   Mobil tizimlar – bu mobil
qurilmalar   (smartfonlar,   tabletlar     va   boshqa   mobil   qurilmalar)   ni   boshqarish
uchun mo‘ljallangan tizimlar hisoblanadi.  Mobil tizimlar ikkita asosiy platforma
ya’ni   “user-facing”   dasturiy   ta’minot   platformasi   va   qurilmalarni   boshqarish
uchun mo‘ljallangan quyi sathdagi real-vaqt tizimidan iborat bo‘ladi. 
  Mobil   tizim   ( mobile   OS )   —   smartfonlar ,   planshetlar ,   PDA   yoki
boshqa   mobil   qurilmalar        uchun   tizim    .   Garchi   noutbuklarni   mobil   qurilmalar   deb
tasniflash   mumkin   bo lsa-da,   odatda   ularda   ishlatiladigan   tizimlar   mobilʻ
hisoblanmaydi,   chunki   ular   dastlab   katta   statsionar   kompyuterlar   uchun   ishlab
chiqilgan   bo lib,   ular   an anaviy   ravishda   maxsus   „mobil“   funksiyalarga   ehtiyoj	
ʻ ʼ
sezmagan   va   ularga   ehtiyoj   sezmagan.   Ushbu   farq   ikkala   gibrid   bo lgan   ba zi	
ʻ ʼ
yangi tizimlarda xiralashgan
Mobil   tizimlar   shaxsiy   kompyuter   tizimining   funksionalligini   mobil   va
qo lda   ishlaydigan   qurilmalar:	
ʻ   sensorli   ekran,   uyali   ,   Bluetooth   ,   Wi-Fi   ,   GPS-
navigatsiya,   kamera,   videokamera,   nutqni   aniqlash,   ovoz   yozish   moslamasi,
musiqa   pleyeri,   NFC   va   infraqizil   masofadan   boshqarish   moslamalari   bilan
birlashtiradi.
Android tizimida ishlovchi milliy dasturlar ishlab chiqishning
ahamiyati
Android   (yunoncha   so z   bo lib,         ikki   bo g ini   —   «erkak»             va	
ʻ ʻ ʻ ʻ
«o xshash»)	
ʻ —   odamsifat   robot   ma‘nosini   ifoda   etadi.   Balki   mana   shuning
uchun  Android   tizimi logotipida robot tasvirlangandir.
Android tizimining yaratilishi  tarixi  2002-yillardan boshlangan.  Mana shu
davrda Google korporatsiyasi yaratuvchilari      E. Rubinning dasturiy
ishlanmalari to‘plami bilan qiziqib qoladilar.           Dastlab mobil qurilmalar uchun yangi   tizimni   yaratish   loyihasi           bilan   katta   maxfiylik   ostida   Android     Inc.
Kompaniyasi   shug ullangan,   ushbu       kompaniyani   keyinchalik   Google   sotibʻ
oladi.
Android   —   Linux   yadrosiga   asoslangan   kommunikatorlar,   planshetli
kompyuterlar,   elektron   kitoblar,   raqamli   musiqa   uskunalari,   qo l   soatlari,	
ʻ
netbuklar va smartbuklar uchun portativ (tarmoqli) tizimdir. Keyinchalik Google
Open Handset Alliance (OHA) alyansini tashkil qildi, u hozirda ham platformani
qo llab-quvvatlash  va  yanada  rivojlantirish  bilan  shug ullanadi.  Android  Google	
ʻ ʻ
tomonidan   ishlab   chiqilgan   kutubxona   orqali   qurilmani   boshqaruvchi   Java-
ilovasini yaratishga imkon beradi. Android Native
Development Kit Si va boshqa tillarda yozilgan ilovalarni yaratadi.
2012-yilning uchinchi choragida sotilgan smartfonlarning 75 foizida 
Android tizimi o rnatilgan.	
ʻ
Android tiziminig ustunliklari:
 Ba’zi   sharhlovchilar   Android   qator   hollarda   veb-syorfing,   Google   Inc
servislari   bilan   mosligi   kabi   va   boshqa   xususiyatlari   bilan   o z	
ʻ
raqobatchilaridan   biri   Apple   iOS   kompaniyasiga   qaraganda   o zini   yaxshi	
ʻ
namoyon   qilishini   aytadilar.   Android,   iOS   ga   nisbatan   ochiq   platforma
hisoblanadi,   bu   holat   unda   ko proq   funksiyalarni   amalga   oshirishga     imkon	
ʻ
beradi;
 iOS va Windows Phone 7 dan farqli ravishda, Androidda fayllarni qabul
qilish   va   uzatishga   ham   imkon   beruvchi   Bluetooth   oqimini   to la   amalga	
ʻ
oshirish   mavjud.   FTP-serverini,   tarmoqqa   ulanish   nuqtasi   rejimi   (PAN
xizmati) va Bluetooth orqali guruhli birinchi darajali tarmoqni (GN   xizmati)
amalga oshirish mavjud;
 Android-apparatlarida, odatda, USB va xotira kartalarini olmasdan turib
boshqa   uzatish   usullari   tezlik   cheklanishlaridan   qat’iy   nazar   kompyuter
fayllarini   tezlikda   telefonga   ko chirishga   imkon   beruvchi,   MicroSDkardrider	
ʻ mavjud; bundan tashqari, iOS va Windows Phone 7   sinxronlashtirish dasturi
(iTunes   va   Zune),   orqali   amalga   oshirishdan   tashqari,   biror-bir   fayllarni
telefonga/telefondan   to g ridan-to g ri   uzatish   mumkin   emas,   Androidʻ ʻ ʻ ʻ
tizimidagi   telefonlar   esa   xotira   kartasi   fayllar   tizimini   USB   mass   storage
device («fleshka») kabi uzatish  imkoniga ega;
 А vvaldan dasturni «tekshirilmagan manbalardan» (misol uchun, xotira
kartasidan)   o rnatish   taqiqlanishiga   qaramay,   ushbu   cheklash   apparat	
ʻ
sozlashlarida   doimiy   vositalar   yordamida   o chiriladi,   bu   holat     esa     internet-	
ʻ
ulanishlarsiz dasturlarni telefonlar va planshetlarga o rnatishga   imkon beradi	
ʻ
(misol   uchun,   Wi-Fi-ulanish   nuqtalariga   ega   bo lmagan   va     odatda   juda	
ʻ
qimmat   turadigan   mobil   internetga   pul   sarflashni     istamaydigan
foydalanuvchilar uchun), hamda barcha istaganlarga  Android uchun ilovalarni
bepul   yozish   va   o z   apparatida   test   sinovlaridan     o tkazish   imkonini   beradi,	
ʻ ʻ
shu bilan birga, iOS va Windows Phone 7 da   hatto o z dasturlarini tarqatish	
ʻ
istagi bo lmaganda ham loyihachining  qayd etish ro yxatini sotib olishi kerak	
ʻ ʻ
bo lardi;	
ʻ
 Androiddan   ARM,   MIPS,   x86   kabi   turli   apparatli   platformalarda
foydalanish mumkin;
 Ilovalar boshqa muqobil Google play magazinlari mavjud, misol uchun
Amazon dan Appstore for Android, Opera Store, Yandex.Store.
Android tizimi uchun telefonlar ishlab chiqarish:
Hozirda   bir   qancha   kompaniyalar   Android   uchun   o‘z   telefonini   sotuvga
chiqarmoqda,   masalan   HTC   kompaniyasining   Dream,   Magic,   Droid   hamda
Motorola kompaniyasining Motorola Droid telefonlaridir.
Motorola   Droid   chiqarilganidan   so‘ng   birinchi   haftadayoq   Motorola
kompaniyasi 150000 ta telefonni sotishga ulgurdi.
Android   grafik   rejimi   va   animatsion   muhiti   qolgan   iPhone,   Windows
mobile   sistemalari   darajasiga   ko‘tarish   maqsadida   shu   sistemalarning   dasturiy
ta’minotidan Androidda ham yaratila boshlandi. Android tizimi uchun yaratilgan dasturlardagi qo shimchaʻ
qulayliklar :
Oddiy   foydalanuvchi   uchun   yana   ko‘plab   dasturiy   ta‘minotlar   yaratilgan
bo‘lib bular sizga bir qator qulayliklar yaratishga xizmat qiladi. Masalan, 
Quickpedia   –   Wikipedia   bilan   ishlash   uchun   yaratilgan.   Bunda   dastur
Wikipedia   sahifasini   sizning   telefon   ekrani   hajmiga   moslashtirib   ko‘rsatadi,   siz
ko‘rgan  maqolaning matnini xotiraga saqlab qo‘yish imkoniyati mavjud.
Life360   –   sizga   qaysidir   butun   rayon   bo‘ylab   ma’lumot   uzatishga   yoki
qabul   qilishga   yordam   beradi,   dastur   ko‘proq   tog‘lik   hududlarda   xatardan   ogoh
qilishda  kerak  bo‘ladi   masalan   siz  tog‘lik  hududlarni  o‘rganuvchi  tadqiqotchisiz
qishloqni qor bosish xavfini hisoblab chiqib buning 70% aniqligiga ishonch hosil
qildingiz shunda dastur orqali butun qishloqdagi fuqarolarning mobil   telefoniga
ogohlantirish uzatishingiz mumkin.
Locale   –   sizni   har   daqiqada   bezovta   qiladigan   telefonni   nazorat   qiluvchi
dastur   bo‘lib   telefoningizni   qaysi   hududda   qanday   rejimda   bo‘lishini   belgilab
qo‘yasiz,   natijada   GPS   orqali   nazorat   qilinayotgan   telefoningiz   belgilangan
hududga   kirganda   tebranish   rejimida   ishga   tushadigan   yoki   qo‘ng‘iroq   rejimida
ishga  tushadigan  bo‘ladi. Endilikda  Android yana  bir   imkoniyatini  taqdim   qildi,
ya‘ni   Microsoft   Office   2007   Word,   Excel   va   PowerPointda   yaratilgan   fayllarini
o‘qish   va   ularni   telefoningizning   o‘zida   yaratishingiz   uchun   QuickOffice   dasturi
yaratildi,   siz   bu   dastur   bilan   bemalol   Word,   Excel   va   PowerPointda   yaratilgan
fayllarni o‘qib ularga o‘zgartirishlar kiritib xotiraga saqlab qo‘yishingiz mumkin.
Android tizimida ishlovchi milliy resurslar 
Hozirgi  kunda har  bir kishi  o z mobil telefoniga ega va biz telefonlarning	
ʻ
rusumlari haqida ko‘p eshitganmiz. Telefonlarning rusumlariga qarab   tanlaymiz
va narx ham shunga bog‘liq deb o‘ylaymiz. Mobil telefonning narxi  bir jihatdan
unda ishlayotgan  sistemaga ham    bog‘liqdir. Telefonimizda ishlayotgan dasturiy ta’minot   nafaqat   uning   narxiga,     balki   telefonning   boshqa   xususiyatlari   va
qulayliklarini   ham     belgilab   beradi.   Bugungi   kunda   mobil   tizimlar   sohasida
qo‘llanilayotgan     asosiy   dasturiy   ta’minotlar   Symbian,   Windows   Mobile,   iPhod
systemasi,     Android,   Web   OS   va   yana   bir   ochiq   kodli   yosh   sistema   Samsung
Electronics   ning   kechagina   yaratilgan   Bada   sistemasi.   Bugungi   kunda   juda     tez
ommalashayotgan,   mobil   qurilmalar   uchun   yaratilgan   ochiq   kodli     sistema   –
Android tizimidir.
Android tarixi (Operatsion Sistemaning yaralishi va bosgan yo‘li)
1991-yil   Linus   Torvalds   boshlab   bergan   erkin   va   ochiq   kodli     sistemalar
2007 yilga kelib telefonlarni ham egallay boshladi. Aslida bu qanday boshlangan
edi?   2005-yil   iyul   oyida   Google   kompaniyasi   telefonlarga   dastur   ishlab   berish
bilan shug‘ullanadigan Android Inc. nomli kichik kompaniyani sotib oladi. Ushbu
Android   Inc.   kompaniyasining   asoschilaridan   biri   Andy   Rubin   bugungi   kunda
Googlening mobil aloqalari bilan shug‘ullanuvchi bo‘limiga rahbarlik qiladi.
  2007   yilga   kelib   Google   butun   dunyoni   hayratga   solishga   muvoffaq
bo‘ladi,   ya’ni   xuddi   shu   yili   u   Symbian,   Windows   mobile,   iPhone   sistemalari
bilan raqobatlasha oladigan yangi mobil sistemaga asos soldi. 
Hozirda   O zbekistonda   ham   Android   tizimi   foydalanuvchilari     ko‘payibʻ
borayabti,   lekin   bu   foydalanuvchilar   uchun   Android   tizimida   ishlovchi,   O‘zbek
tilidagi milliy dasturlar yetishmovchiligini  ko‘rishimiz mumkin. 
Android tizimi uchun yaratilgan dasturiy qurilmalarning o‘ziga
xosligi va xususiyatlari
Android   dasturiy   ta’minotini   ishlab   chiqishda   Googlening     Java
kutubxonlaridan,   mikroprotsessor   kodi   esa   ARM   arxitekturasida   C     dasturlash
tilida   va   uni   mashina   kodiga   o‘girishda   GCC   kompilyatoridan     foydalniladi.
Android   grafikasi   va   animatsiya   uchun   ham   ochiq   kodli     bo‘lgan   OpenGL   ES
biblatekalaridan,   ma‘lumotlarni   saqlash   va   boshqarish   uchun   SQLitedan
foydalanilgan.   Sistema   MP3,   MP4,   MIDI,   OGG,   MPEG-4,     WAV,   formatidagi audio   va   video   fayllarni   hamda   JPEG,   PNG,   GIF,     BMP   farmatli   suratlarni
qo‘llab   quvvatlaydi.   Androidning   1.5-   versiyasida   sizga   YouTubega   videolarni
yuklash va ekranda animatsion rejimda  ishlash mumkin edi.
2009-yili   15   sentabrda   taqdim   qilingan   Android   1.6   versida   Google
dasturiy   vositalari   qo‘llanilgan   bo‘lib,   tezkor   qidirish   maqsadida   ekranning
yuqorisida ―quick search  box joylashtirilgan. Yozishga  erinadiganlar uchun esa‖
tovush   bilan   qidirish   texnologiyalari   qo‘llanilgan.   2010-yilning   Oktabrida
Android 2.0 ommaga taqdim qilindi. Bu versiya   Telefonning protsessor tezlgini
oshirish   va   telefon     protsessorining   samarali   ishlashini   ta‘minladi.   Ishlab
chiqilgan   yangi   Androidda   kontakt   listda   endi   kontakt   nomi   bilan   birgalikda
uning rasmini ham qo‘yishingiz mumkin va siz bu kontaktning ustiga bossangiz
alohida qismdan uni joylashgan joyini aniqlashda, Gmail orqali xat yo‘llashda va
qo‘ng‘iroq   qilishda   foydalanishingiz   mumkin.   Androidda     Internetdan
foydalanish   uchun   aynan   shu   sistema   uchun   yaratilgan     WebKit   brauzeridan
foydalaniladi, endilikda bu brauzer HTML5ni ham qo‘llab   quvvatlaydi. Google
sistemani yaratishga yaratdiyu sistemani asosan o‘zining  dasturiy vositalari bilan
to‘ldira   boshladi.   Masalan   Google   Voice   tovush     xizmatlari   uchun,   Sky   Map
yulduzlar   xaritasi,   Google   qidirish   xizmati,     Google   Maps   xaritalari   va   Gmail
kabilardir.   Android   foydalaniladigan   dasturiy   ta‘minoti   Javada   yozilgan   bo‘lib,
yaratatilgan   dasturni   mashina   kodiga   o‘girish     uchun   standart   Java   Virtual
Machinedan   emas   Android   uchun   yaratilgan     Dilvak   Virtual   Machinedan
foydalaniladi.
Android dasturining afzalliklari:
- Android   tizimida   ishlovchi   mobil   qurilmalar   Gmail,   Google     Docs,   Maps
va boshqa Google kompaniyasining xizmatlari bilan to‘liq ishlay oladi.
- Android market hozirgi kunda eng zo‘r dasturiy ta‘minot Web-saytlaridan
hisoblanadi va Android uchun juda ko‘p bepul dasturlar mavjud.
- Android   kommunikatorlari   yordamida   xohlagan   mobil   aloqa   operatorini
tanlash imkoniyati mavjud. - Android   platformasi   paydo   bo‘lganiga   uncha   ko‘p   vaqt   bo‘lmagan   bo‘lsa
ham,   u   anchagina   ko‘p   imkoniyatlarni   taqdim   etadi   va   shunga   yarasha
Androidda ishlaydigan qurilmalarni narxi ham unchalik baland emas.
- Android bu to‘liqligicha ochiq tizim hisoblanadi.
- Android   ko‘p   jarayonli   tizim,   ya‘ni   unda   bir   vaqtning   o‘zida     bir   necha
dasturlar ishlash imkoniyati mavjud.
- Android qurilmalarini hammasida virtual klaviatura mavjud. Ba‘zi Android
qurilmalarida ham virtual, ham haqiqiy klaviatura mavjud  bo‘ladi.
- Android   tizimi   faqatgina   kommunikatorlarda   emas,   balki     planshet
kompyuterlar, netbuklar va boshqa gadjetlarda ham ishlay  oladi.
Android arxitekturasi va ilovalar strukturasi tasnifi  
Android tizimining yana bir afzalliklaridan biri shundaki,   unda tanlangan
obyekt   strukturasini   dastur   orqali   realizatsiya   qilishda   ancha       imkoniyatlar
mavjud.
Dastur   strukturasi   avtomatlashgan   holda   tizim   tomonidan   yaratiladi,
dasturlovchi esa dastur tuzish jarayonida dastur obyektlarini mantiqan  bog lanishʻ
bosqichlarini   to g ri   tanlay   bilishi   va   modullar   orqali   uzatilishi   kerak     bo lgan	
ʻ ʻ ʻ
parametrlarni to g ri tanlab uzata olishi yetarlidir. 
ʻ ʻ
 Ma lumotlar yaxlitligi va ishonchliligi	
ʻ
Android   tizimida   dastur   tuzish   jarayonida   ma lumotlar   yaxlitligi   va	
ʻ
ishonchligi   himoyasini   oshirish   uchun   Eclipse   dasturlash   muhitini   o rnatish	
ʻ
arayonida   dasturlar   uchun   alohida   fayl   yaratish   so raladi   va   dasturlash   muhitida	
ʻ
tuzulgan va tuzulayotgan dasturlar shu faylda saqlab boriladi. Har bir dastur fayli
lohida bo lib, bu fayl ham o z navbatida ichidagi saqlanadigan ma lumotlar turiga	
ʻ ʻ ʻ
qarab bir necha, fayllarga bo linadi.	
ʻ Vizual elementlarni kodda olish va boshqarish
Yuqorida ko‘rsatilgan TextView elementi juda muhim xususiyatga ega - id
yoki   element   identifikatori.   Ushbu   identifikator   Java   kodidan   xml   faylida
aniqlangan elementga kirish imkonini beradi. Misol uchun, MainActivity sinfiga
o‘ting va uning kodini o‘zgartiring:
Setcontentview   usuli   yordamida     second_layout   faylidan   belgilar
o‘rnatiladi.       Yana   bir   muhim   nuqta   -   TextView   vizual   elementini   olish.   Uning
kodida   biz   Android   xususiyatini   aniqladik:   id,   keyin   bu   id   orqali   uni   olishimiz
mumkin. ID-da elementlarni olish uchun Activity klassi findViewById   usuliga ega.
Bu   usul   shaklida   resurs   ID   uzatiladi   R.id.   [id_element].   ushbu   usul   barcha
elementlar uchun asosiy sinf ob'ektini ko‘rish ob'ektini qaytaradi, shuning uchun
usulning natijasi TextView turiga olib kelishi kerak.
Keyinchalik,   biz   ushbu   element   bilan   biror   narsa   qilishimiz   mumkin,   bu
holda   uning   matnini   o‘zgartiramiz.     Va   eng   muhimi,   ob'ektni   olish
setContentView   usulida   ushbu   ingl.element   aniqlangan   belgilar   o‘rnatilgandan
so‘ng   sodir   bo‘ladi.     Va   agar   biz   loyihani   boshlasak,   TextView   yangi   matnni
chiqaradi:
Mobil   ilova   ( inglizcha :   Mobile   app )   —   ma lum   bir   platformaʼ
( iOS ,     Android    ,     Windows Phone      va boshqalar)   uchun ishlab chiqilgan smartfonlar,
planshetlar   va   boshqa   mobil   qurilmalarda  
  ishlashga
mo ljallangan	
ʻ   dastur.   Ko pgina   mobil   ilovalar   qurilmaning   o zida   oldindan	ʻ ʻ
o rnatiladi   yoki	
ʻ   ularni        App   Store    ,     Google   Play      va   boshqalar   kabi   onlayn   dastur
do konlaridan
ʻ   bepul yoki pullik   bilan yuklab olish mumkin. Dastlab, mobil ilovalar elektron pochtani tezda tekshirish uchun ishlatilgan,
ammo   ularning   yuqori   talablari   boshqa   sohalarda   ham   kengayishiga   olib   keldi,
masalan, mobil telefon va GPS o yinlari, suhbatlashish,  video tomosha qilish vaʻ
Internetdan foydalanish. Ushbu   atama   2007-yildan   beri   juda   mashhur
bo lib,   2010-yilda   Amerika   Dialektik   Jamiyati   tomonidan   „Yil   so zlari“	
ʻ ʻ
ro yxatiga kiritilgan.
ʻ
Mobil   ilovalar   bozori   bugungi   kunda   juda   rivojlangan   va   barqaror   o sib	
ʻ
bormoqda.   Statista   prognozlariga   ko ra,   2020-yilda   mobil   ilovalar   sanoatining	
ʻ
yillik   yalpi   daromadi $189 milliarddan oshadi. [3]
Ma ’ lumotlar   bazasi   bu   —   tartiblangan   ma ’ lumotlarni   saqlovchi   va   qayta
ishlovchi   axborot   modeli   hisoblanadi .   Soddaroq   qilib   aytganda ,   bir   hil   turdagi
axborotlarni   o ‘ zida   saqlovchi   va   berilgan   so ‘ rovlar   orqali   ularni   taqdim   etuvchi
model .  Misol   uchun ,  kitoblar   javoni ,  bu   ma ’ lumotlar   bazasi   hisoblanadi ,  ya ’ ni   bir
hil   turdagi   ( kitoblarni )   ob ’ yektlarni   o ‘ zida   saqlaydi ,   yoki   bo ‘ lmasa   telefon
raqamlar   yozilgan   kitobcha ,   bu   yerda   ism ,   telefon   raqam   kabi   bir   hil   tipdagi
ma ’ lumotlar   saqlanadi ,  bu   ham   ma ’ lumotlar   bazasi .
Android   ma'lumotlar   bazalari   bilan   mashhur   SQLite   kutubxonasidan
foydalanadi.   SQLite   ko‘plab   maishiy   elektron   qurilmalar   va   dasturlarda,
jumladan,   ba'zi   MP3   pleyerlar,   iPhone,   iPod   Touch,   Mozilla   Firefox   va
boshqalarda ishlatiladigan juda ishonchli ma'lumotlar bazasi tizimi sifatida o‘zini
namoyon qildi. Android ma'lumotlar bazalarini katalogda saqlaydi /data / data / <
imyavashegopaketa>/databases qurilmangizdagi (yoki emulyator). Odatiy bo‘lib,
barcha  ma'lumotlar   bazalari   xususiy   bo‘lib,   ularga   faqat   ularni   yaratgan   ilovalar
kirishi   mumkin.Php+MySQL   to‘plami   bilan   tajribaga   ega   bo‘lganlar   juda   ko‘p
tanish   narsalarni   topadilar   va   tezda   ishlash   tamoyilini   tushunadilar.   Avvalo,
Android-da   tayyor   SQLiteOpenHelper   sinfiga   ega   ekanligini   esdan
chiqarmasligingiz   kerak.   Esingizda   bo‘lsin,   biz   o‘z   loyihalarimizda   har   doim
Activity   (extends   Activity)   dan   meros   bo‘lib   qoldik.   Ma'lumotlar   bazasi   bilan
ishlashda ham xuddi shunday qilish kerak GPS imkoniyatlari
Deyarli   har   bir   zamonaviy   smartfonda   GPS   o‘rnatilgan.   GPS   yordamida
foydalanuvchi   quyidagilarni   amalga   oshirishi   mumkin:   ma'lum   bir   marshrutni
qurishi   va   unga   amal   qilishi,   uning   joylashgan   joyini   aniqlashi,   boshqa
abonentlarning joylashishini aniqlashi (turli xil ilovalar yordamida).  
Telefon   raqami   bo‘yicha   geolokatsiya   ko‘plab   ota-onalar   uchun   qulay
xususiyatdir.
Global   joylashishni   aniqlash   tizimi   (GPS)   -   yerning   orbitasida   bir   guruh
sun'iy yo‘ldoshlar tomonidan amalga oshiriladigan texnik mo‘'jizadir. GPS qabul
qiluvchilariga   aniq   manzil,  tezlik   va  vaqt   ma'lumotlarini   hisoblash   va  ko‘rsatish
imkonini beruvchi aniq signallarni uzatadi.
Sun'iy   yo‘ldoshlardan   olingan   signallarni   ushlash   orqali   GPS   qabul
qiluvchilar   o‘zingizning   manzilingizni   aniqlab   olish
uchun   trilaterariyaning   matematik tamoyilidan foydalana olishadi. Yo‘l xaritalari,
qiziqish nuqtalari, topografik ma'lumotlar va boshqa ko‘p narsalar kabi hisoblash
kuchi   va   xotirada   saqlanadigan   ma'lumotlarning   qo‘shilishi   bilan   GPS   qabul
qiluvchilar joylashuvni, tezlikni va vaqt ma'lumotlarini foydali formatga aylantira
oladi.
GPSning ixtirosi va evolyutsiyasi
GPS   dastlab   AQSh   Mudofaa   vazirligi   tomonidan   (DOD)   harbiy   dastur
sifatida yaratilgan. Tizim 1980-yillarning boshidan buyon faol bo‘lgan, ammo 90-
yillarning   oxirlarida   tinch   aholiga   yordam   bera   boshlagan.   Consumer   GPS
ko‘plab   mahsulotlar,   xizmatlar   va   Internet-asosidagi   kommunal   xizmatlar   bilan
ko‘p   milliard   dollarlik   sanoatga   aylandi.   Ko‘pgina   texnologiyalar   bilan   bir
qatorda,   uning   rivojlanishi   davom   etmoqda;   bu   haqiqiy   zamonaviy   mo‘'jizadir,
muhandislar cheklovlarini tan olishadi va ularni engish uchun doimo ishlaydi. GPS qobiliyati
 GPS   butun   ob-havo   sharoitida,   butun   dunyoda   va   butun   dunyoda   to‘g‘ri
ishlaydi.
 GPS signallaridan foydalanish uchun abonent to‘lovi yo‘q.
 GPS   qabul   qiluvchilar,   odatda,   15   metr   ichida   aniqlanadi   va   Wide   Area
Augmentation   System   (WAAS)   signallarini   ishlatadigan   yangi   modellar   uch
metr ichida aniq.
GPS cheklovlari
 GPS signallari zich o‘rmon, kanyon devorlari, osmono‘par binolar, ko‘priklar,
devorlar va shunga o‘xshash narsalar orqali bloklanishi mumkin, bu   aniq GPS
navigatsiya qilishni   qiyin yoki imkonsiz qiladi.
 Xuddi shunday, GPS ham ichki va er osti bo‘shliqlarda yaxshi ishlamaydi.
 Sun'iy   yo‘ldosh   texnikasi,   radio   shovqinlari   va   quyosh   bo‘ronlari   qopqoq
bo‘shliqlariga sabab bo‘lishi mumkin.
Xalqaro harakatlar
AQShda   joylashgan   va   ishlaydigan   GPS   -   dunyodagi   eng   keng   tarqalgan
kosmik   yo ‘ ldoshli   sun ' iy   yo ‘ ldosh   navigatsiya   tizimi ,   biroq   Rossiya   GLONASS
sun ' iy   yo ‘ ldosh   turkumlari   global   xizmatni   taqdim   etadi .   Ba'zi   iste'molchi   GPS
qurilmalari   har   ikkala   tizimdan   ham   adolatni   yaxshilash   va   etarli   manzil
ma'lumotlarini olish ehtimoli oshiradi.
GPS haqida qiziqarli ma'lumotlar
GPSning   ishlashi   kundan - kunga   foydalanadigan   ko ‘ plab   odamlar   uchun   sirdir .
Ushbu faktlar sizni ajablantirishi mumkin:
 Harbiy GPS ikki frekansdan foydalanadi, fuqarolik faqat bittadan foydalanadi.
Bu  aniqlikni  oshiradi.  Ikki   tomonlama  chastotali  GPS  qurilmalari  tinch  aholi uchun   mavjud,   ammo   ularning   qiymati   va   hajmi   ularning   samarasizligini
ta'minlaydi.
 AQSh   hukumati   davom   etayotgan,   ko‘p   milliard   dollarlik   yaxshilanish   va
zamonaviylashtirish dasturini amalga oshirib kelmoqda.
 AQSh   soliq   to‘lovchilari   dunyodagi   GPS   xizmatlarini,   asosan,   Mudofaa
vazirligi orqali jamlaydi.  2017 byudjeti 900 million dollar atrofida.
 Amerikaning   qo‘shma   fuqarolik   /   harbiy   organi,   fazoviy   joylashuvi,
navigatsiya   va   vaqt   belgilari   bo‘yicha   milliy   Ijroiya   qo‘mitasi   GPSni
boshqaradi. AQSh Havo kuchlari uni saqlab turishadi va boshqaradi.
 2017 yilga kelib, 24 ta GPS yo‘ldoshi Yerni aylantiradi.
 GPS   har   kuni   uyali   telefonlar,   soatlar,   kompyuterlar,   ob-havo   prognozi,
energiya   etkazib   berish,   navigatsiya   va   favqulodda   holatlarda   yoki   falokatga
qarshi javob kabi qurilmalar, qulayliklar va xizmatlar uchun juda muhimdir.
 Bank-moliya, qurilish, aviatsiya va moliya bozorlariga, qishloq xo‘jaligiga va
shunga o‘xshash ko‘plab sohalar GPS-ning aniqligiga tayanadi.
 GPS   milliy   xavfsizlik   uchun   juda   muhimdir.   Barcha   yangi   harbiy   texnika
GPS-uskunalar bilan jihozlangan.
 GPS   dunyo   bo‘ylab   havo,   dengiz   va   avtomobil   tashish   tizimlarini   xabardor
qiladi.
Adabiyotlar:
1. M.Aripov, M.Muxammadiev. Informatika, informatsion texnologiyalar. 
Darslik.T.: TDYUI,2005 y. 180 b. 2. Sattorov A. Informatika va axborot texnologiyalari.Darslik. 
T.:-“O‘qituvchi”,2011 y.
3. R.H. Ayupov, S.Q. Tursunov.  Raqamli texnologiyalar. Monografiya, –T.:, 
TDPU. 2020.
4. “Beginning AndroidTM4 Application Development”, by Wei-Meng Lee, 
printed at Radha Offset, Delhi in 2013, pages –533.Chapter-1. Getting 
started with Android programming
5. “AndroidTMApplication Development Cookbook”, by Wei-Meng Lee, 
printed at Sharda Offset Press, Delhi in 2013, pages –385.
6. http://en.wikipedia.org/wiki/Mobile_operating_system
7. http://en.wikipedia.org/wiki/Comparison_of_mobile_operating_systems
8. http://en.wikipedia.org/wiki/Android_(operating_system)
9. http://www.tutorialspoint.com/android/android_overview.htm
10. http://www.diffen.com/difference/Android_vs_iOS
Glossariy
Mobil tizimlarning rivojlanish bosqichlari quyidagicha
Y a ratilgan yili Qurilma va OT nomi Tasnifi
1979–1992  Mobil qurilmalar Jarayonlarni boshqarish 
uchun embedded systems
tizimlardan 
foydalanilgan
1993  Birinchi smartfonlar Touchscreen, e-mail va 
PDA xususiyatlari 
mavjud
1996- 2002 Palm OS, Windows CE, Nokia  Touchscreen, e-mail,  S40 internet xizmatlari va 
PDA xususiyatlari 
mavjud
2002  BlackBerry smartfonlari Xavfsizlik protokollari
2005  Nokia, birinchi internet tablet, 
Maemo OS
2007  Apple IPhone, iOS "mobile phone" va 
"internet communicator
2007-2008  Android, OHA Birinchi android 
smartfonlari
2010  Windows Phone OS
2011  MeeGo birinchi Linux mobil 
tizimi Nokia, Intel va Linux 
Foundation asosida 
Nokia N9 da sinalgan
Mobil qurilmalarga dasturiy vositalar yaratish uchun platformalar
Nomi  Dasturlash tili
Android Java,qisman C/C+
BlackBerry
iOS SDK Java
Objective –C, Objective 
Pascal
Java ME
Windows Phone (WP) Java
Visual C+,Visual C#, Visual 
Basic
Marmalade C/C+
Python Python
FireFox HTML5, CSS, OS JavaScript
Zamonaviy mobil qurilmalar uchun tizimlarning  asosiy funksiyalari
 Touchscreen
 Cellular
 Bluetooth
 Wi-Fi
 GPS mobile navigation
 camera, video camera
 speech recognition, voice recorder
 music player
 near field communication (NFC)
 infrared blaster (IR blaster).
Androidoperatsion tizimining xususiyatlari
Xususiyat
i Tasnifi
Beautiful 
UI Android OS basic screen provides a 
beautiful and intuitive user interface.
Connectivit
y GSM/EDGE, IDEN, CDMA, EV-DO, 
UMTS, Bluetooth, Wi-Fi, LTE, NFC 
and WiMAX.
Storage SQLite, a lightweight relational 
database, is used for data storage 
purposes.
Media support H.263, H.264, MPEG-4 SP, AMR, 
AMR-WB, AAC, HE-AAC, AAC 5.1,
MP3, MIDI, Ogg Vorbis, WAV,  JPEG, PNG, GIF, and BMP
Messagin
g SMS and MMS
Web 
browser Based on the open-source WebKit 
layout engine, coupled with Chrome's 
V8 JavaScript engine supporting 
HTML5 and CSS3.
Multi-touch Android has native support for multi-
touch which was initially made 
available in handsets such as the HTC 
Hero.
Multi-tasking User can jump from one task to 
another and same time various 
application can run simultaneously.
Resizable widgets Widgets are resizable, so users can 
expand them to show more content or 
shrink them to save space
Multi-
Language Supports single direction and bi-
directional text.
GCM Google Cloud Messaging (GCM) is a 
service that lets developers send short 
message data to their users on Android
devices, without needing a proprietary 
sync solution.
Wi-Fi Direct A technology that lets apps discover 
and pair directly, over a high-
bandwidth peer-to-peer connection
Android Beam A popular NFC-based technology that 
lets users instantly share, just by  touching two NFC-enabled phones 
together.
Mobil qurilmalar uchun dasturiy vositalar
 Touchscreen
 Cellular
 Bluetooth
 Wi-Fi
 GPS mobile navigation
 camera, video camera
 speech recognition, voice recorder
 music player
 near field communication (NFC)
 infrared blaster (IR blaster).
Hozirgi kunda Android  qurilmalarning jahon bozoridagi turlari
 Smartphones
 Tablets
 E-reader devices
 Netbooks
 MP4 players
 Internet TVs

Extranet electron va mobil tizimlari R eja: 1. Extranet haqida Mobil tizimlar haqida tushuncha. Mobil qurilmalar uchun tizimlar. 2. Android arxitekturasi va ilovalar strukturasi tasnifi. Android foydalanuvchi interfeysini yaratish. Android tizimida Layout va View lardan foydalanish. Animatsiya. 3. Mobil ilovalarda ma’lumotlar bazasi. GPS xizmati.

Extranet bu - Extranet korporativ ilovasi Internet tarmog'ida ishlaydigan yopiq korporativ portal bo'lib, u yopiq korporativ materiallarni joylashtiradi va vakolatli foydalanuvchilarga kompaniyaning avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimiga kirishni , shuningdek kompaniyaning sheriklari va doimiy mijozlariga bir qator materiallardan foydalanish imkoniyatini beradi. shuningdek, shaxsiy elektron pochta. Agar ekstranet deb tasniflangan tarmoqlar haqida gapiradigan bo'lsak, dastlab ichki tarmoqlarni tashkil qilishni tushunishimiz kerak , bu odatda intranet deb ataladi. Farq nima? Intranet mahalliy tarmoqlar turlaridan biri sifatida faqatgina kompaniyaning yoki korxona xodimlarining ichki oqibatlarga olib keladigan oqibatlarga olib kelishi mumkin bo'lgan tarmoq yoki portal hisoblanadi. Tashqi foydalanuvchilar bunday yopiq resursga yoki hatto umumiy foydalanishdagi hujjatlarga kirish imkoniga ega emas. Farq nima? Intranet mahalliy tarmoqlar turlaridan biri sifatida faqatgina kompaniyaning yoki korxona xodimlarining ichki oqibatlarga olib keladigan oqibatlarga olib kelishi mumkin bo'lgan tarmoq yoki portal hisoblanadi. Tashqi foydalanuvchilar bunday yopiq resursga yoki hatto umumiy foydalanishdagi hujjatlarga kirish imkoniga ega emas. O'z navbatida, extranet cheklangan kirish tarmog'i yoki manba hisoblanadi. Biroq, bu kabi huquqlar tegishli huquqlarga ega bo'lgan holda, kompaniya xodimlariga ham , tashqi foydalanuvchilarga ham ruxsat etiladi. Intranet boshqa kompyuter tarmoqlaridan qo`yidagi bilan farqlanadi. Bir yoki bir necha serverlardan tashkil etilgan tarmoq mijozi undagi elektron hujjat , ma’lumotlar bazasi va fayllardan foydalanish uchun , ularning qaysi serverda qaysi derektoriyada qanday nom bilan saqlanganligini , ularga kirish usul va shartlarini bilishi zarur bo`ladi. Intranet boshqa kompyuter tarmoqlaridan qo`yidagi bilan farqlanadi. Bir yoki bir necha serverlardan tashkil etilgan tarmoq mijozi undagi elektron hujjat, ma’lumotlar bazasi va fayllardan foydalanish uchun, ularning qaysi serverda

qaysi derektoriyada qanday nom bilan saqlanganligini, ularga kirish usul va shartlarini bilishi zarur bo`ladi. Mobil tizimlar va ularning rivojlanish tarixi . Mobil tizimlar – bu mobil qurilmalar (smartfonlar, tabletlar va boshqa mobil qurilmalar) ni boshqarish uchun mo‘ljallangan tizimlar hisoblanadi. Mobil tizimlar ikkita asosiy platforma ya’ni “user-facing” dasturiy ta’minot platformasi va qurilmalarni boshqarish uchun mo‘ljallangan quyi sathdagi real-vaqt tizimidan iborat bo‘ladi. Mobil tizim ( mobile OS ) — smartfonlar , planshetlar , PDA yoki boshqa mobil qurilmalar uchun tizim . Garchi noutbuklarni mobil qurilmalar deb tasniflash mumkin bo lsa-da, odatda ularda ishlatiladigan tizimlar mobilʻ hisoblanmaydi, chunki ular dastlab katta statsionar kompyuterlar uchun ishlab chiqilgan bo lib, ular an anaviy ravishda maxsus „mobil“ funksiyalarga ehtiyoj ʻ ʼ sezmagan va ularga ehtiyoj sezmagan. Ushbu farq ikkala gibrid bo lgan ba zi ʻ ʼ yangi tizimlarda xiralashgan Mobil tizimlar shaxsiy kompyuter tizimining funksionalligini mobil va qo lda ishlaydigan qurilmalar: ʻ sensorli ekran, uyali , Bluetooth , Wi-Fi , GPS- navigatsiya, kamera, videokamera, nutqni aniqlash, ovoz yozish moslamasi, musiqa pleyeri, NFC va infraqizil masofadan boshqarish moslamalari bilan birlashtiradi. Android tizimida ishlovchi milliy dasturlar ishlab chiqishning ahamiyati Android (yunoncha so z bo lib, ikki bo g ini — «erkak» va ʻ ʻ ʻ ʻ «o xshash») ʻ — odamsifat robot ma‘nosini ifoda etadi. Balki mana shuning uchun Android tizimi logotipida robot tasvirlangandir. Android tizimining yaratilishi tarixi 2002-yillardan boshlangan. Mana shu davrda Google korporatsiyasi yaratuvchilari E. Rubinning dasturiy ishlanmalari to‘plami bilan qiziqib qoladilar. Dastlab mobil qurilmalar uchun

yangi tizimni yaratish loyihasi bilan katta maxfiylik ostida Android Inc. Kompaniyasi shug ullangan, ushbu kompaniyani keyinchalik Google sotibʻ oladi. Android — Linux yadrosiga asoslangan kommunikatorlar, planshetli kompyuterlar, elektron kitoblar, raqamli musiqa uskunalari, qo l soatlari, ʻ netbuklar va smartbuklar uchun portativ (tarmoqli) tizimdir. Keyinchalik Google Open Handset Alliance (OHA) alyansini tashkil qildi, u hozirda ham platformani qo llab-quvvatlash va yanada rivojlantirish bilan shug ullanadi. Android Google ʻ ʻ tomonidan ishlab chiqilgan kutubxona orqali qurilmani boshqaruvchi Java- ilovasini yaratishga imkon beradi. Android Native Development Kit Si va boshqa tillarda yozilgan ilovalarni yaratadi. 2012-yilning uchinchi choragida sotilgan smartfonlarning 75 foizida Android tizimi o rnatilgan. ʻ Android tiziminig ustunliklari:  Ba’zi sharhlovchilar Android qator hollarda veb-syorfing, Google Inc servislari bilan mosligi kabi va boshqa xususiyatlari bilan o z ʻ raqobatchilaridan biri Apple iOS kompaniyasiga qaraganda o zini yaxshi ʻ namoyon qilishini aytadilar. Android, iOS ga nisbatan ochiq platforma hisoblanadi, bu holat unda ko proq funksiyalarni amalga oshirishga imkon ʻ beradi;  iOS va Windows Phone 7 dan farqli ravishda, Androidda fayllarni qabul qilish va uzatishga ham imkon beruvchi Bluetooth oqimini to la amalga ʻ oshirish mavjud. FTP-serverini, tarmoqqa ulanish nuqtasi rejimi (PAN xizmati) va Bluetooth orqali guruhli birinchi darajali tarmoqni (GN xizmati) amalga oshirish mavjud;  Android-apparatlarida, odatda, USB va xotira kartalarini olmasdan turib boshqa uzatish usullari tezlik cheklanishlaridan qat’iy nazar kompyuter fayllarini tezlikda telefonga ko chirishga imkon beruvchi, MicroSDkardrider ʻ

mavjud; bundan tashqari, iOS va Windows Phone 7 sinxronlashtirish dasturi (iTunes va Zune), orqali amalga oshirishdan tashqari, biror-bir fayllarni telefonga/telefondan to g ridan-to g ri uzatish mumkin emas, Androidʻ ʻ ʻ ʻ tizimidagi telefonlar esa xotira kartasi fayllar tizimini USB mass storage device («fleshka») kabi uzatish imkoniga ega;  А vvaldan dasturni «tekshirilmagan manbalardan» (misol uchun, xotira kartasidan) o rnatish taqiqlanishiga qaramay, ushbu cheklash apparat ʻ sozlashlarida doimiy vositalar yordamida o chiriladi, bu holat esa internet- ʻ ulanishlarsiz dasturlarni telefonlar va planshetlarga o rnatishga imkon beradi ʻ (misol uchun, Wi-Fi-ulanish nuqtalariga ega bo lmagan va odatda juda ʻ qimmat turadigan mobil internetga pul sarflashni istamaydigan foydalanuvchilar uchun), hamda barcha istaganlarga Android uchun ilovalarni bepul yozish va o z apparatida test sinovlaridan o tkazish imkonini beradi, ʻ ʻ shu bilan birga, iOS va Windows Phone 7 da hatto o z dasturlarini tarqatish ʻ istagi bo lmaganda ham loyihachining qayd etish ro yxatini sotib olishi kerak ʻ ʻ bo lardi; ʻ  Androiddan ARM, MIPS, x86 kabi turli apparatli platformalarda foydalanish mumkin;  Ilovalar boshqa muqobil Google play magazinlari mavjud, misol uchun Amazon dan Appstore for Android, Opera Store, Yandex.Store. Android tizimi uchun telefonlar ishlab chiqarish: Hozirda bir qancha kompaniyalar Android uchun o‘z telefonini sotuvga chiqarmoqda, masalan HTC kompaniyasining Dream, Magic, Droid hamda Motorola kompaniyasining Motorola Droid telefonlaridir. Motorola Droid chiqarilganidan so‘ng birinchi haftadayoq Motorola kompaniyasi 150000 ta telefonni sotishga ulgurdi. Android grafik rejimi va animatsion muhiti qolgan iPhone, Windows mobile sistemalari darajasiga ko‘tarish maqsadida shu sistemalarning dasturiy ta’minotidan Androidda ham yaratila boshlandi.