logo

Intelektual mulk ob’ektlarining o’ziga xos xususiyatlariga nimalar kiradi

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

33.474609375 KB
Intelektual mulk ob’ektlarining o’ziga xos xususiyatlariga nimalar kiradi
Reja:
1.           I ntellekt, intellektual mulk va intellektual faoliyat xaqida asosiy 
tushunchalar .
2.           Intellektual mulk   ob’ektlarining   tasnifi va tavsiflari.
3.           Intellektual   mulkni   muhofazalash   sohasida   O‘zbekiston   qonunchilik
hujjatlari tizimi.
4.  Foydalanilgan adabiyotlar.
 
  I ntellekt, intellektual mulk va intellektual faoliyat xaqida asosiy 
tushunchalar .
Odamzot o‘z	 tabiatiga	 ko‘ra	 jismoniy	 jihatdan	 eng	 mukammal	 mavjudot	 
emas.	
 U	 kuch,	 tezlik	 va	 epchillikda	 ko‘plab   hayvonlardan	 ortda   qoladi.	 Lekin	 
insonda	
 eng	 kuchli	 imtiyoz	 – uning	 intellekti	 mavjud.
Intellekt   so‘zi	
 lotincha   intellectus   so‘zidan	 kelib	 chiqqan	 bo‘lib,	 insonning	 
aqli,	
 ongi,	 fikrlash   qobiliyatini	 bildiradi.
Intеllеkt   –	
 insоnni	 hayvоnоt	 dunyosidan	 ajratib	 turadigan	 asоsiy	 bеlgi	 
bo`lib,	
 rivоjlanishni	 sifat     jihatidan	 yangi     pоg`оnaga	 ko`taradi.	 Eng	 avvalо	 
intеllеktual	
 mulk	 intеllеktual	 faоliyat	 natijasidir.	 Barcha	 intеllеktual	 faоliyat	 ham	 
intеllеktual	
 mulk	 bo`la	 оlmasligi	 aniq.	 Insоn	 fikrlaydi,	 uning	 хayolida	 bеhisоb	 
g`оyalar,	
 lоyihalar	 tug`iladi,	 lеkin	 ularning	 hammasi	 ham	 hayotda	 amalga	 оshmay,	 
qоlib	
 kеtadi.	 Faqat	 bоshqalar	 tоmоnidan	 оb`еktiv	 ravishda	 qabul	 qilinadigan,	 ya`ni	 
o`zining	
 muayyan	 chеgaralariga	 ega	 bo`lgan	 g`оya	 va	 fikrlargina	 mulk	 bo`la	 оlishi	 
ravshandir.
Yaratilgan yangilik va iхtirоlar ilmiy tadqiqоt            ishlari      bu	
 - aqliy     mехnat     bo`lib
uning	
 natijalari	 ishlab	 chiqarishga	 qo`llanilsa,	 u   Intellektual mulk   hisоblanadi	 va	 
quyidagi	
 ko`rinishlariga	 ega	 bo`lishi	 mumkin:
                            1.	
 Yangilik
                            2.
 Iхtirо
                            3.
 Fоydali	 mоdеllar
                            4.	
 Sanоat	 namunalari	 (prоm.оbraztsu)
                            5.	
 Tоvarlik	 bеlgilari.
                            6.	
 Yangi	 nоmlar.
Shulardan	
 fоydali	 mоdеl da     birоr	 bir     tехnik     vazifani	 yеchishda	 kiritilgan	 ma`lum	 
bir	
 fоrmula	 va	 yеchimlar	 kiritiladi.
Sanоat	
 namunalari	 - qilingan	 yangilikni	 qurilgan     namunasi     va	 ularning	 har	 
tоmоnlama	
 estеtik	 ko`rinishlari	 hisоbga	 оlinadi.
Tоvarlik	
 bеlgisi	 - tоvarga	 qo`yilgan	 tamg`a	 bo`lib	 bu	 bоshqa	 tashkilotlarning	 
tоvarlaridan	
 farq	 qilishi	 uchun	 bеriladi. Qilingan yangilik	 va	 iхtirоlar	 uchun     mualliflik     guvохnоmasi	 yoki	 patеnt	 bеriladi.	 
Mualliflik	
 guvохnоmasi	 umrbоd	 bеrilib,	 patеnt	 esa	 ma`lum	 vaqtgacha	 saqlanadi.
Inson	
 faqat	 intellektga	 ega	 bo‘lgandagina	 oqilona	 ishlar   qilishi,	 ijod	 bilan	 
shug‘ullanishi	
 va	 ma’naviy	 jihatdan	 to‘laqonli   hayot	 kechirishi	 mumkin.	 Inson	 o‘z	 
oldiga	
 vazifalar   qo‘ya	 oladi	 va	 ularni   hal   qilish	 yo‘llarini	 izlaydi,	 fan	 va	 san’at	 
asarlarini	
 yaratadi,	 texnikaning	 yangi	 namunalarini	 ixtiro   qiladi,	 tobora	 
takomillashgan   har	
 tomonlama	 mukammal	 tovarlar	 ishlab	 chiqaradi,	 bino	 va	 sanoat
korxonalari   quradi.
Intеllеktual	
 faоliyatning	 kеyinchalik	 qandaydir	 birоr-bir	 оb`еktiv	 (mоddiy)	 
shaklda	
 ifоdalana	 оladigan	 natijalarigina	 intеllеktual	 mulk	 bo`ladi	 dеb	 aytish	 
mumkin.
Insoniyat	
 dahosi,	 uning	 intellekti	 bizni	 o‘rab	 turgan	 tabiatni,	 olamni	 
o‘zgartirishga   qodir.
Inson   hayotining	
 maqsadi	 – eng	 yaxshi	 narsalarga	 intilishdir.	 Ibtidoiy	 tuzumdan,	 
ya’ni	
 ilk	 mehnat   qurollari	 yaratilgandan	 boshlab	 inson   har	 doim	 o‘zining	 turmush	 
tarzini	
 yaxshilash,	 o‘z	 ijodiy	 salohiyatini	 amalga	 oshirish	 yo‘llarini	 tinimsiz	 izlab	 
kelgan.	
 S h uning	 uchun   ham   qadim	 zamonlardan	 insoniyat	 jamiyatida	 
birinchi   olimlar, ixtirochilar, rassomlar va musiqachilar   paydo	
 bo‘lgan.	 Ular	 
insonlar   hayoti	
 va	 turmushini   y engillashtiruvchi	 asbob–uskunalar	 ixtiro   qilishgan,	 
chorvachilik	
 va   qishloq   xo‘jaligini	 o‘zlashtirib,	 atrof	 muhitdan   himoyalanish	 
uchun   uylar   qurishgan,	
 yuklarni	 tashish	 vositalarini	 o‘ylab	 topib,	 dengizda	 suzish	 
uchun	
 kemasozlik	 bilan	 shug‘ullanishgan	 va	 bu	 bilan	 texnik,	 iqtisodiy	 va	 madaniy	 
taraqqiyotni	
 ta’minlab	 kelishgan.
G‘ildirak, kamon va uning o‘qi, eshkak va   qayiq,   kulolchilik uskunasi,   va	
 
boshqalarning	
 ixtiro   qilinishi	 insoniyatning	 eng	 buyuk	 yutuqlari   qatoriga	 kiradi.
Bugungi	
 kunda	 bizni	 o‘rab	 turgan	 borliq   va	 barcha	 narsalar,	 kundalik	 ust–bosh	 va	 
ro‘zg‘or	
 buyumlaridan	 tortib	 koinotdagi	 yo‘ldoshlargacha   qachonlardir	 inson	 
tomonidan	
 ixtiro   qilingan	 va	 uning   intellektual 
faoliyati   natijasi   hisoblanadi.   Intellektual faoliyat   insoniyat	
 jamiyati	 
rivojlanishining	
 asosiy	 sababidir. Intellektual faoliyatning	 eng	 muhim	 turlari   fan, san’at va texnik ijodiyot   xalqlar	 
va	
 millatlar,	 davlat	 va	 sivilizatsiyalar	 rivojining	 doimiy	 yo‘ldoshidir.   Lekin	 fan	 va	 
texnika	
 taraqqiyoti	 ko‘p	 asrlar	 mobaynida	 faqat	 insoniyat	 jamiyatining	 
ehtiyojlarini   qondirish	
 vositasi	 bo‘libgina	 xizmat   qilib   qolmadi.	 Aksincha,	 tarixdan
ma’lumki,	
 fan	 va	 texnikaning	 rivojlanishi,	 adabiyot	 va	 san’at	 asarlari	 
aksariyat   hollarda	
 teskari	 ta’sir	 ko‘rsatib,	 insoniyat	 munosabatlarining	 
rivojlanishida	
 asos	 bo‘lgan	 va	 nafaqat	 ayrim	 kishilar,	 balki	 butun	 bir	 davlatlar	 va	 
sivilizatsiyalar	
 taqdiriga	 ta’sir	 etgan.	 Bunday	 ta’sir	 ayniqsa	 XX	 asrda,	 ilmiy–
texnika	
 inqilobi	 iqtisodiy	 va	 industrial	 rivojlanishda	 katta	 o‘zgarishlarga	 olib	 
kelgan	
 vaqtda	 yorqin
namoyon	
 bo‘ldi	 va	 bugungi	 kunda	 jahonda	 shakllangan	 iqtisodiy	 va	 siyosiy	 tizimni
belgilab	
 berdi.
Insoniyat
 jamiyati	 o‘z	 boshidan   quldorlik,	 feodalizm,	 kapitalizm,	 sotsializmni	 
kechirdi.	
 XXI	 asrning	 boshida,	 asosiy	 rivojlantiruvchi	 kuchi   raqobat   bo‘lgan	 bozor	 
iqtisodiyoti	
 eng	 samarali	 iqtisodiy	 tizim	 ekanligi	 tan	 olindi.	 Ma’lumki,	 raqobatsiz	 
rivojlanish	
 bo‘lmaydi,	 shu	 bois   hozirgi	 zamonda	 raqobat	 kurashi	 barcha	 sohalarda,	 
davlatlar,	
 butun	 bir	 mintaqalar	 va	 iqtisodiy	 ittifoqlar	 o‘rtasida	 yuz	 bermoqda.	 
Raqobat   har	
 doim	 jamiyatning   harakatlantiruvchi	 kuchi	 bo‘lgan,	 shuning	 uchun	 
insoniyat	
 rivojlanishini   hech	 bir	 mubola g ‘asiz   raqobat	 kurashi   tarixi,	 deyish	 
mumkin.
Aynan	
 raqobat	 texnikani	 rivojlantirish,	 texnologiyalarni	 takomillashtirish,	 yangi	 
buyumlar	
 yaratish	 va	 bozorga	 xaridorgir	 tovarlar	 taklif	 etish,	 doimo	 ularning	 
sifatini	
 yaxshilab	 borish,	 mahsulot	 tannarxini	 pasaytirish,	 jami	 imkoniyatlarni	 
amalga	
 oshiriga	 undovchi	 ob’ektiv	 iqtisodiy	 omildir.
Hamma	
 vaqt   ham	 raqobat	 kurashida	 kim   intellektual	 imkoniyatlar	 va	 intellektual	 
faoliyat	
 natijalaridan	 unumli	 foydala	 olsa   faqat	 o‘sha	 muvaffaqiyatga	 erishishi	 
mumkin.
Shuning	
 uchun	 yetakchi	 industrial	 davlatlar	 oldida	 butun	 jamiyat	 farovonligi	 
yo‘lida	
 yaratilayotgan	 ixtirolar,	 yangi	 texnologiyalarning	 uzluksiz	 oqib	 kirishi,	  yangi tovarlarning	 bozorga	 chiqarilishi	 uchun   qanday	 sharoit	 yaratish	 zarur	 degan	 
vazifa   turibdi.
Inson	
 muayyan	 narsaga	 xo‘jayinlik	 yoki	 mulkka	 egalik   huquqini   qo‘lga	 kiritgan	 
taqdirdagina	
 undan	 samarali	 va	 oqilona	 foydalanish	 yo‘llarini	 izlaydi.
Bundan	
 shunday	 mantiqiy	 xulosa	 kelib	 chiqadiki,   insonning	 bilim	 olish,	 
ixtiro   qilishga	
 tabiiy	 intilishi	 va	 ijodi	 mahsulidan	 iqtisodiy	 samara	 olinishi	 bir–
biriga	
 mos	 kelgandagina	 u o‘zining	 ijodiy	 salohiyatidan	 oqilona	 foydalana	 oladi,	 
shu	
 bois	 doimiy	 izlanishdan	 manfaatdor	 bo‘ladi.
Faqat	
 mulk	 egasigina	 o‘z	 mulkidan	 yuqori	 darajada	 samarali	 va	 oqilona	 
foydalanib,	
 uni	 boshqara	 oladi.
Bunday	
 iqtisodiy	 rag‘batlantirishning	 eng	 maqbul	 usuli	 shundan	 iboratki,	 inson	 o‘z
intellektual	
 salohiyati	 natijalariga	 mulkchilik   huquqiga	 ega	 bo‘lishi,	 
ya’ni,   intellektual	
 mulkka	 egalik   qilishi	 kerak.   Zero	 undan	 boshqa   hech	 kim	 bu	 
natijalarga	
 xo‘jayinlik   qila	 olmasin.	 Faqat	 uning	 o‘zigina	 intellektual	 ijodi	 
natijalaridan	
 o‘z	 istagicha	 foydalanish	 va	 boshqa	 shaxslarga	 sotish	 borasida	 
mutlaq   huquqqa	
 ega	 bo‘ladi.
S h u   y erda	
 biz   hozirgi	 vaqtda	 jahondagi	 eng	 muhim	 tushunchalardan	 
biri   hisoblagan	
 intellektual	 mulk	 tushunchasiga	 duch	 kelamiz.   Eng	 avvalo	 
intellektual	
 mulk	 intellektual	 faoliyat	 natijasidir.
Barcha	
 intellektual	 faoliyat   ham	 intellektual	 mulk	 bo‘la	 olmasligi	 aniq.	 Inson	 
fikrlaydi,	
 uning   hayolida	 behisob   G‘oyalar,	 loyihalar	 tug‘iladi,	 lekin	 
ularning   hammasi   ham   hayotda	
 amalga	 oshmay,   qolib	 ketadi.	 Faqat	 boshqalar	 
tomonidan	
 ob’ektiv	 ravishda   qabul   qilinadigan,	 ya’ni	 o‘zining	 muayyan	 
chegaralariga	
 ega	 bo‘lgan   g‘oya   va	 fikrlargina	 mulk	 bo‘la	 olishi	 ravshandir.
Intellektual	
 faoliyatning	 keyinchalik   qandaydir	 biror–bir	 ob’ektiv	 (moddiy)	 
shaklda	
 ifodalana	 oladigan	 natijalarigina	 intellektual	 mulk	 bo‘ladi	 deb	 aytish	 
mumkin .
Intellektual	
 faoliyat	 odatda	 juda	 ko‘p	 qirrali	 bo‘lib,	 keng	 miqyosda	 o‘zgarib	 
turishi	
 mumkin.	 Butunjahon	 intellektual	 mulk	 tashkiloti	 (BIMT)	 quyidagilarni	 
haqli	
 ravishda	 o‘zining	 shiori	 deb	 e’lon	 qildi: -                   Insoniyat dahosi	 jami	 san’at	 asarlari	 va	 ixtirolarning	 manbaidir.
-                   Bu	
 asarlar	 insonga	 munosib	 hayot	 kafolatidir.
-                   Barcha	
 turdagi	 san’at	 asarlari	 va	 ixtirolarni	 ishonchli	 himoyalash	 
har	
 bir	 davlatning	 burchidir.
 
Intellektual mulk   ob’ektlarining   tasnifi va tavsiflari.
Intellektual	
 mulk	 ob’ektlarining	 har	 biri	 o‘ziga	 xos	 xususiyatlarga	 egaligi	 
ravshan.	
 Demak,	 bu	 ob’ektlarni	 huquqiy	 muhofazalash	 samaradorligining	 yuqori	 
bo‘lishi	
 uchun	 bu	 ob’ektlarning	 muayyan	 xususiyatlarini	 hisobga	 oladigan	 turli	 
huquqiy	
 himoya	 tartiblari	 zarur	 bo‘ladi.
Intellektual	
 mulk	 ob’ektlarini	 ko‘rib	 chiqar	 ekanmiz,	 shuni	 qayd	 etish	 
mumkinki,	
 intellektual	 mulkda	 ob’ektlarning	 ikki	 guruhi	 alohida	 ajralib	 turadi:	 
san’at	
 bilan	 bog‘liq	 badiiy	 asarlar	 va	 sanoat	 tarmog‘i	 – xususan	 yangi	 buyumlar,	 
tovarlar	
 va	 texnologiyalarni	 ishlab	 chiqish	 va	 bozorga	 taklif	 etish	 bilan	 bog‘liq	 
ob’ektlar.
Aynan	
 ana	 shu	 vaziyatlar	 XX	 asrda	 jahonda	 umum	 qabul	 qilingan	 xalqaro	 
huquqiy	
 standartlar	 shakllanishiga	 olib	 keldi,	 shunga	 muvofiq	 intellektual	 mulk	 o‘z
ichiga	
 ikki	 asosiy	 huquqlar	 sohasini	 oladi:
●	
 mualliflik	 va	 turdosh	 huquqlar,	 unga	 muvofiq	 ilmiy,	 adabiy,	 musiqiy,	 
badiiy,	
 fotografiya	 va	 audiovizual	 asarlarga	 huquqlar,	 shuningdek	 fonogramma	 
ishlab	
 chiqaruvchilar	 va	 ijrochilar,	 efir	 va	 kabel	 eshittirishlari	 tashkilotlarining	 
huquqlari	
 himoya	 qilinadi;
●	
 sanoat	 mulki,	 u ixtirolar,	 foydali	 modellar,	 sanoat	 namunalari,	 shuningdek	 
tovar	
 belgilari	 va	 xizmat	 ko‘rsatish	 belgilari,	 tovarlarning	 kelib	 chiqish	 joyi,	 firma	 
nomlariga	
 huquqlarni	 o‘z	 ichiga	 oladi.
Bundan	
 tashqari	 noan’anaviy	 intellektual	 mulk	 ob’ektlari	 ham	 mavjud	 bo‘lib,	 
ular	
 mualliflik	 huquqi	 va	 sanoat	 mulki	 o‘rtasida	 turib,	 o‘z	 ichiga:	 EHM	 uchun	 
dasturlar	
 va	 ma’lumotlar	 bazalari;	 integral	 mikrosxemalar	 topologiyasi;	 seleksiya	 
yutuqlari;	
 oshkor	 etilmagan	 axborot	 (nou–xau)larni	 oladi. Sanab o‘tilgan	 barcha	 muayyan	 huquqiy	 muhofaza	 ob’ektlari,	 xususan,	 badiiy	 
asarlar	
 va	 san’at	 turlari,	 ixtirolar,	 tovar	 belgilari,	 EHM	 uchun	 dasturlar	 va	 
hokazolar	
 intellektual	 mulk	 ob’ektlari	 deb	 ataladi.
Intellektual	
 mulkning	 ikkita	 asosiy	 huquq	 sohasiga	 bo‘linishi	 sabablarini	 
tushunish	
 uchun	 eng	 avvalo	 yuqorida	 qayd	 etilgan	 intellektual	 mulk	 ob’ektlarini	 
to‘laroq	
 ko‘rib	 chiqamiz:
●   adabiyot, fan va san’at asarlari, audiovizual asarlar   –	
 bu	 ob’ektlar,	 odatda,
muayyan	
 ob’ektiv	 shaklda	 aks	 ettirilgan	 yoki	 ifodalangan	 asarlarning	 asl	 nusxalari,
masalan,	
 bosma	 matn,	 surat,	 musiqiy	 klip	 va	 shu	 kabilar;
●   ixtirolar   –	
 bu	 yangi	 g‘oya,	 texnik	 yechim	 bo‘lib,	 amaliyotda	 texnikaning	 
biror–bir	
 sohasidagi	 muayyan	 muammoni	 hal	 qilish	 imkonini	 beradi	 va	 
belgilangan   mezonlarga	
 javob	 beradi.   S h uni	 qayd	 etish	 kerakki,	 ixtirolarga	 foydali	 
modellar	
 deb	 ataladigan	 ob’ektlar	 ancha	 yaqin	 turadi.
●   sanoat namunalari   –	
 bu	 buyumning	 tashqi	 ko‘rinishini	 belgilab	 beradigan	 
badiiy–konstruktorlik	
 yechimi	 (dizayni)dir;
●   tovar belgilari va xizmat ko‘rsatish belgilari   –	
 bir	 ishlab	 chiqaruvchining	 
tovarlari	
 va	 xizmatlarini	 boshqa	 ishlab	 chiqaruvchilarning	 shu	 kabi	 tovarlari	 va	 
xizmatlaridan	
 farqlash	 uchun	 xizmat	 qiladigan	 belgilardir;	 Tovar	 belgilari	 va	 
xizmat	
 ko‘rsatish	 belgilari,	 tovarlarning	 kelib	 chiqish	 joylari	 nomi	 va	 firma	 
nomlari	
 o‘z	 mohiyatiga	 ko‘ra	 bir	 maqsadga	 xizmat	 qiladi,	 xususan	 tovar	 
(xizmatlar)	
 ishlab	 chiqaruvchilar	 o‘rtasida	 halol	 raqobatni	 ta’minlash	 vosita	 
bo‘ladi,	
 iste’molchi	 u yoki	 bu	 tovar	 (xizmat)larni	 sotib	 olar	 ekan,	 shu	 nom	 va	 
belgilar	
 orqali	 bu	 tovar	 (xizmat)ning	 muayyan	 ishlab	 chiqaruvchisi	 kimligini	 
aniqlab	
 oladi.	 Intellektual	 mulkning	 bu	 ob’ektlari	 fuqarolik	 muomalasi	 
ishtirokchilari	
 va	 ular	 ishlab	 chiqaradigan	 mahsulot	 (ishlar,	 xizmatlar)larni	 xususiy	 
alomatlarini	
 aks	 ettiruvchi	 (individuallashtirish)	 vositasi	 sifatida	 bitta	 umumiy	 
tushunchaga	
 birlashtirilishi	 mumkin.
●   tovarlarning kelib chiqish joyi nomi   –	
 mamlakat,	 aholi	 punkti	 yoki	 boshqa	 
geografik	
 ob’ektning	 tovarni	 belgilash	 uchun	 foydalaniladigan	 nomidir.   Bunda	  tovarning alohida	 xususiyatlari	 to‘la	 yoki	 qisman	 bo‘lsa	 ham	 ushbu	 geografik	 
ob’ektga	
 xos	 tabiiy	 sharoitlar	 yoki	 inson	 omillari	 bilan	 belgilanadi;
●   firma nomlari   –	
 muayyan	 mavqega	 ega	 bo‘lgan	 firmalarning	 nomlari;
●   EHM uchun dasturlar   –	
 EHM	 va	 uning	 tarmog‘lari	 ishlashi	 uchun	 
mo‘ljallangan	
 ma’lumotlar	 va	 komanda	 (buyruq)lar	 majmui;	 EHM	 uchun	 dasturlar	 
va	
 ma’lumotlar	 bazalari	 o‘z	 mohiyati	 jihatidan	 sanoat	 mulkiga	 nisbatan	 mualliflik	 
huquqlari	
 ob’ektlariga	 ancha	 yaqin.	 S h uning	 uchun	 ularni	 mualliflik	 huquqlari	 
me’yorlari	
 bilan	 muhofaza	 qilish	 qabul	 qilingan.
●   ma’lumotlar bazalari   –	
 axborotni	 kompyuterda	 qidirish	 va	 ishlov	 berish	 
imkoniyatini	
 ta’minlash	 maqsadlarida	 sistemalashtirilgan	 ma’lumotlar	 majmui.
●   integral mikrochizmalar topologiyasi   –	
 integral	 chizma	 elementlari	 va	 ular	 
o‘rtasidagi	
 aloqalar	 majmuining	 moddiy	 eltuvchida	 qayd	 qilingan	 fazoviy–
geometrik	
 joylashuvi.	 Topologiyalarning	 moddiy	 eltuvchilari	 integral	 
mikrochizmalar	
 kristali,	 ya’ni	 yarimo‘tkazgich	 plastina	 qismi	 bo‘lib,	 uning	 hajmi	 
va	
 yuzasida	 yarimo‘tkazgich	 mikrochizmalar,	 elementlararo	 birikmalar	 va	 kontakt	 
maydonlari	
 elementlari	 shakllangandir;
●   seleksiya yutuqlari   –	
 o‘simliklarning	 yangi	 navlari	 va	 hayvonlarning	 yangi	 
zotlarini	
 yaratish	 vazifalarining	 biologik	 yechimi	 bo‘lib,	 bu	 yaratilgan	 nav	 va	 zotlar
barchaga	
 ma’lum	 nav	 va	 zotlardan	 aniq	 farqlanib	 turadigan,	 yetarli	 darajada	 bir	 
jinsli	
 va	 barqaror	 hamda	 ro‘yxati	 qonunda	 ko‘zda	 tutilgan	 tartibda	 belgilangan	 
botanik	
 va	 zoologik	 liniyalar	 va	 turlarga	 oid	 bo‘ladi.
Oshkor	
 etilmagan	 axborot,	 ishlab	 chiqarish	 sirlari	 (nou–xau)	 –          xizmat	 va	 
tijorat	
 siri	 bo‘lgan	 va	 uchinchi	 shaxslarga	 ma’lum   bo‘lmaganligi	 uchun	 qimmatga	 
ega	
 bo‘lgan	 axborot.
Ushbu
 ro‘yxat	 bugungi	 kunda	 mukammal	 va	 to‘liq	 ro‘yxat	 hisoblanadi.	 
Ob’ektlarni	
 bunday	 tasniflashdan	 maqsad	 intellektual	 faoliyatning	 mavjud	 barcha	 
turlarini	
 har	 tomonlama	 huquqiy	 muhofazalash	 imkonini	 beradigan	 tizimni	 
yaratishdan	
 iboratdir.	 Lekin	 bilimlarning	 yangi	 sohalari	 rivojlanib	 borgani	 sari	 
intellektual	
 mulk	 ham	 yangi	 ob’ektlar	 bilan	 to‘ldirilishi	 mumkin.	 Masalan,	 bundan	 
50	
 yil	 oldin	 hech	 kim	 integral	 mikrosxemalar	 topologiyasi	 deb	 atalgan	 ob’ektning	  paydo bo‘lishi	 va	 jadal	 rivojlanishini	 tasavvur	 ham	 qila	 olmagan	 edi.	 Bugungi	 
kunda	
 biz	 biotexnologiyalar,	 gen	 muhandisligining	 jadal	 rivojlanayotganini	 
ko‘ramiz.	
 Bir	 necha	 yillardan	 so‘ng	 bugungi	 kundagi	 mavjud	 standartlarga	 to‘g‘ri	 
kelmaydigan	
 yangi	 ob’ektlarning	 paydo	 bo‘lishi	 ehtimoldan	 holi	 emas.
BIMT	
 statistikasining	 ko‘rsatishicha,	 jahonda	 har	 yili	 millionga	 yaqin	 yangi	 
ixtiro,	
 yarim	 millionga	 yaqin	 sanoat	 namunasi,	 milliondan	 ortiq	 tovar	 belgilari	 
yaratiladi,	
 yaratilayotgan	 adabiyot	 va	 san’at	 asarlarining	 miqdori	 shunchalik	 
kattaki,	
 rasmiy	 jihatdan	 ularni	 hisob–kitob	 qilib	 bo‘lmaydi.
Xulosa	
 qilib	 shuni	 qayd	 etib	 o‘tish	 mumkinki,	 intellektual	 mulk	 ob’ektlari	 
nafaqat	
 industrial	 va	 iqtisodiy	 rivojlanishning	 harakatlantiruvchi	 kuchi,	 balki	 fan	 
va	
 texnika	 sohasida	 axborot	 almashinishning	 muhim	 vositasi,	 jamiyat	 madaniy	 
rivojining	
 ko‘rsatkichi	 bo‘lib	 qoldi.
 
Intellektual mulkni muhofazalash sohasida O‘zbekiston qonunchilik
hujjatlari tizimi.
Tabiiyki,	
 o‘z	 intellektual	 mulkiga   huquqlar,	 agar	 ular	 amalga	 oshirilgan,	 ya’ni	 
ishonchli	
 muhofazalangan	 bo‘lsagina	 nimanidir	 bildirishi	 mumkin.	 Zero,   hech	 
kimning	
 muayyan	 shaxsning	 intellektual	 mulkiga	 tajovuz   qilish,	 uni	 noqonuniy	 
olib   qo‘yish	
 yoki	 uning	 natijalaridan	 foydalanishga   huquqi	 yo‘q.	 Bunda	 iqtisodiy	 
rivojlanishdan	
 manfaatdor	 davlatning	 asosiy	 vazifasi   har	 bir	 kishining	 o‘z	 
intellektual	
 mulkiga	 egalik   qilish	 va	 undan	 foydalanish   huquqi	 ishonchli	 
muhofazalanadigan	
 tizimni	 ta’minlashdan	 iborat.
                  Y a na	
 bir	 bor	 ta’kidlab	 o‘tish	 lozimki,	 intellektual	 mulkning	 o‘ziga	 xos	 
xususiyati	
 o‘z	 egalariga	 foyda	 keltirishdan	 iborat,	 demak,	 mulk	 egalarining	 o‘z	 
mulkiga	
 mutlaq   huquqi	 muhofazalangan   holdagina	 butun	 jamiyat	 foydasiga	 
xizmat   qila	
 oladi.
                  Bir	
 daqiqa	 bo‘lsagina	 intellektual	 mulk   huquqlari	 muhofaza   qilinmaganda	 
nima	
 bo‘lishini	 tasavvur   qilib	 ko‘raylik.	 Bunda	 asarlarning	 yaratuvchilari	 nohalol	 
raqobat	
 kurashining   qurbonlariga	 aylanishi,	 raqobatchilar	 o‘zgalarning     G‘oyalari,	 
texnik   y echimlarini	
 o‘zlashtirib,	 bozorga	 ularning	 tovarlariga	 o‘xshash,	 lekin	  narxlari ancha	 past	 tovarlarni	 chiqarishlari	 mumkin.	 C h unki	 ular	 tovar	 ishlab	 
chiqarish	
 uchun	 ilmiy	 tadqiqot,	 loyihalash	 ishlariga	 mablaQ   sarflamaydi.	 Bunday	 
vaziyatda	
 yangi	 tovarlar,	 texnologiyalar	 yaratish,	 innovatsiya	 ishlarini	 amalga	 
oshirish	
 foydasiz	 bo‘lib,	 iqtisodiy	 jihatdan	 norentabel,	 umuman	 olganda	 zarar	 
keltirishi	
 ravshan.	 Bu	 insoniyatning	 industrial,	 texnik,	 madaniy	 rivojlanishi	 
sekinlashishi,	
 umuman	 to‘xtab   qolishiga	 olib	 kelishi	 mumkin	 edi.
Intellektual	
 faoliyat	 insoniyat	 jamiyati	 rivojlanishining	 asosiy	 sababidir.   Lekin	 
intellektual	
 mulk   huquqlariga	 rioya	 etish	 bilan	 masala	 oxirigacha   hal	 bo‘lmaydi.	 
Jahonda	
 nohalol	 raqobat	 kurashi	 tobora	 avj	 olib	 borayotgani	 kuzatilmoqda.	 
Umuman	
 olganda	 intellektual	 mulk   huquqlari	 faqat   y etakchi	 industrial	 
mamlakatlarda	
 tan	 olingan	 va	 unga   qat’iy	 rioya	 etiladi.	 Barcha	 mamlakatlarda	 
tegishli   huquqiy	
 me’yorlarni	 joriy	 etish,	 ularga	 o g	ʻ ishmay	 rioya   qilish	 va	 eng	 
asosiysi	
 insonlarda	 tegishli	 mentalitetni	 shakllantirish	 bo‘yicha	 katta	 ishlarni	 
amalga	
 oshirish	 zarur.
Har bir shaxs boshqalarning   huquqlariga rioya etish oxir–oqibatda 
rivojlanishga va farovonlikka olib kelishi,   huquqlarning buzilishi esa 
jamiyatga   ham katta zarar   y etkazishini tushunib   y etsin .
                  Har	
 bir	 davlat	 nohalol	 raqobat	 kurashining	 oldini	 olish	 uchun   qanday	 
mexanizmlarni	
 ishga	 solishi	 kerak?	 Tarixdan	 ma’lumki,	 eng	 ishonchli	 mexanizm	 
bu   huquq   bo‘lishi	
 mumkin,	 zotan	 aynan   huquqiy	 mexanizmlar	 intellektual	 mulkni	 
muhofazalashga	
 ishonchli	 va	 madaniy	 yondashuvni	 ta’minlaydi.
Biz	
 bu   y erda	 intellektual	 mulkning   huquqiy	 ta’rifiga	 to‘xtalamiz.
                  Y a na	
 bir	 bor	 ta’kidlab	 o‘tish	 lozimki,	 intellektual	 mulkni	 muhofazalash	 
birdan–bir	
 maqsad	 emas.   Intellektual mulk davlatning sanoati, savdo va 
madaniyatini rivojlantirish yo‘lidagi ijodiy faoliyatni rag‘batlantirish vositasi 
bo‘lib xizmat   qiladi.
                  Bugungi	
 kunda	 intellektual	 mulk   huquqlariga	 rioya	 etish,   halol	 raqobatni	 
ta’minlash	
 bilan	 birga	 iqtisodiy	 rivojlanish	 bazisi	 bo‘lib	 
xizmat   qiladigan   harakatlantiruvchi	
 kuchdir.	 Intellektual	 mulk   huquqlarining	 
ishonchli	
 muhofazalanishi   huquqiy	 jamiyat	 rivojining	 darajasi,	 davlatning	 iqtisodiy rivojlanishi ko‘rsatkichidir.	 Faqat	 shunday   huquqiy	 jamiyatdagina   ijodkor	 kishilar,	 
biznesmenlar,	
 tovarlar	 ishlab	 chiqaruvchilar	 va	 boshqalar	 o‘z	 mehnatlari	 
samarasini	
 ko‘rgandagina	 uni	 davom	 ettirish	 uchun	 iqtisodiy	 rag‘batga	 ega	 
bo‘ladilar.   Lekin	
 davlat	 tomonidan	 kafolatlanadigan	 ishonchli	 muhofaza	 bu	 
masalaning	
 bir	 tomoni,	 xolos.	 Uning	 muhim	 tarkibiy   qismi	 muayyan	 kishilarning	 
o‘z   huquqlarini	
 bilishi	 va	 bu   huquqlardan	 amaliyotda	 foydalana	 olishidir.
                  Inson agar o‘z   huquqlarini, ularni   qanday   qilib yuridik jihatdan 
rasmiylashtirish, muhofaza   qilish va foydalanishni bilsagina (ya’ni tijorat 
foydasi olsagina) u intellektual mulk   huquqlari tizimining foydali 
tomonlaridan   haqiqatan   ham foydalana oladi .
Mamlakatimizning	
 asosiy	 qonuni	 O‘zbekiston	 Respublikasi	 
Konstitutsiyasidir.	
 Konstitutsiya	 O‘zbekiston	 qonunchiligini	 ishlab	 chiqishning	 
asosiy	
 qoidalarini	 belgilab	 beradi.
Bizning	
 intellektual	 mulk	 ob’ektlarini	 huquqiy	 muhofazalash	 sohasidagi	 
amaldagi	
 qonunchiligimiz	 bevosita	 mulkka	 egalik	 va	 ilmiy–texnik	 ijodiyot	 
erkinligi	
 huquqlari	 aks	 etgan	 Konstitutsiyaning	 IX	 bo‘limi	 36   –	 va	 42–
moddalaridan	
 kelib	 chiqqan	 holda	 ishlab	 chiqilgan.
Konstitutsiya	
 respublikamizning	 asosiy	 qomusi,	 “qonunlar	 uchun	 qonun”	 
hisoblanadi.	
 S h uning	 uchun	 u asosiy	 tamoyillarni	 ko‘rsatib	 bergan	 holda,	 
intellektual	
 mulk	 huquqlarini	 muhofazalash	 masalalari	 bo‘yicha	 muayyan	 qonuniy	 
me’yorlarni	
 belgilamasligi	 zarur.	 O‘zbekiston	 Respublikasi	 Kodekslari	 muayyan	 
huquqiy	
 mexanizmlarni	 belgilab	 beradi.
Intellektual	
 mulk	 ob’ektlarini	 yaratish,	 muhofazalash	 va	 foydalanish	 bilan	 
bog‘liq	
 huquqiy	 munosabatlar	 fuqarolik	 huquqi	 sohasi	 hisoblanadi	 va	 O‘zbekiston	 
Respublikasining	
 Fuqarolik	 Kodeksi	 bilan	 tartibga	 solinadi.	 Intellektual	 faoliyat	 
natijalariga	
 mulkchilik	 huquqini	 amalga	 oshirish	 tartibini	 belgilovchi	 qonuniy	 baza
Fuqarolik	
 Kodeksining	 (1996	 yil	 29	 avgustda	 tasdiqlangan)	 “Intellektual	 mulk”	 IV	 
bo‘limida	
 o‘z	 aksini	 topgan.
Respublikamiz
 fuqaro	 qonunchiligi	 hujjatlari	 “piramidasining”	 keyingi	 
bosqichi	
 bevosita	 amal	 qiladigan	 qonunlar	 bo‘lib,	 ular	 Fuqarolik	 kodeksining	  qoidalari asosida	 ayrim	 intellektual	 mulk	 ob’ektlari	 bo‘yicha	 muhofaza	 hujjatlari	 
olish	
 va	 foydalanishning	 muayyan	 tartibini	 belgilab	 beradi.	 Masalan,	 
O‘zbekistonda	
 intellektual	 mulk	 huquqlarini	 muhofazalash	 bilan	 bog‘liq	 
masalalarni	
 tartibga	 soluvchi	 quyidagi	 qonunlar	 amal	 qiladi:
1996	
 yil	 30	 avgustda	 qabul	 qilingan	 “Mualliflik	 huquqlari	 va	 turdosh	 huquqlar
to‘g‘risida”gi	
 qonun;
1994	
 yil	 6 mayda	 qabul	 qilingan	 va	 1997	 yil	 26	 dekabrda,	 va	 2002	 y.	 29	 
avgustda	
 o‘zgartirilgan	 “Ixtirolar,	 foydali	 modellar	 va	 sanoat	 namunalari	 
to‘g‘risida”gi	
 qonun;
1993	
 yil	 7 mayda	 qabul	 qilingan	 va	 1997	 yil	 26	 dekabrda,	 2001	 y.	 30	 avgustda
o‘zgartirilgan	
 “Tovar	 belgilari	 va	 xizmat	 ko‘rsatish	 belgilari	 to‘g‘risida”gi	 qonun.	 
Y a ngi	
 tahririda	 u “Tovar	 belgilari,	 xizmat	 ko‘rsatish	 belgilari	 va	 tovarlarning	 kelib	 
chiqish	
 nomlari	 to‘g‘risida”gi	 qonun	 deb	 nomlangan;
1994	
 yil	 6 mayda	 qabul	 qilingan	 va	 2002	 y.	 5 aprelda	 o‘zgartirilgan	 “EHM	 va	 
ma’lumotlar	
 bazalari	 uchun	 dasturlarni	 huquqiy	 muhofazalash	 to‘g‘risida”gi	 
qonun;
1996	
 yil	 30	 avgustda	 qabul	 qilingan	 va	 2002	 y.	 29	 avgustda	 o‘zgartirilgan	 
“Seleksiya	
 yutuqlari	 to‘g‘risida”gi	 qonun.
2001	
 yil	 12	 mayda	 qabul	 qilingan	 “Integral	 mikrochizmalar	 topologiyasi	 
huquqiy	
 muhofazalash	 to‘g‘risida”gi	 qonun.
Intellektual	
 mulk	 huquqlarini	 muhofazalash	 sohasidagi	 “qonunchilik	 
piramidasi”ni	
 vakolatli	 vazirlik	 va	 idoralarning	 me’yoriy	 hujjatlari	 yakunlaydi.	 
Odatda,	
 aynan	 ana	 shu	 hujjatlar	 bilan	 intellektual	 mulk	 ob’ektlariga	 muhofaza	 
olish	
 bilan	 bog‘liq	 ayrim	 jarayonlar	 mexanizmi	 tartibga	 solinadi.	 Talabnomalarni	 
tuzish	
 va	 berish	 qoidalari,	 davlat	 ekspertizalarini	 o‘tkazish	 bo‘yicha	 turli	 
yo‘riqnomalar	
 bunday	 hujjatlarga	 misol	 bo‘la	 oladi.
  O‘zbekiston	
 Respublikasi	 Konstitutsiyasi,	 Kodekslari	 va	 Qonunlari	 Oliy	 
Majlis	
 tomonidan	 qabul	 qilinadi	 va	 O‘zbekiston	 Prezidenti	 tomonidan	 imzolanadi.	 
Me’yoriy	
 hujjatlar	 vazirlik	 va	 idoralar	 tomonidan	 qabul	 qilinadi	 va	 albatta	 
O‘zbekiston	
 Respublikasi	 Adliya	 vazirligida	 tasdiqlanadi. Qonunga muvofiq	 O‘zbekistonda	 intellektual	 mulk	 sohasida	 vakolatli	 
quyidagi	
 tashkilotlar	 faoliyat	 ko‘rsatadi:
Mualliflik	
 huquqlarini	 himoyalash	 sohasidagi	 masalalarni	 tartibga	 soluvchi	 
Mualliflik	
 huquqlari	 bo‘yicha	 agentlik.
O‘zbekiston	
 Respublikasi	 Davlat	 patent	 idorasi,	 uning	 vazifasi	 sanoat	 mulki	 
ob’ektlarini	
 muhofazalash	 sohasida	 yagona	 davlat	 siyosatini	 amalga	 oshirishdan	 
iborat.
INTЕLLЕKTUAL MULK ОB`ЕKTLARINI MUХОFAZALASH
SОHASIDA ХALQARО KООPЕRATSIYA .
Bugungi	
 kunda	 jahоndagi	 har	 bir	 mamlakat	 o`zi	 alоhida	 yashay	 оlmaydi.   X alqarо	 
savdо,	
 invеstitsiyalarning	 bir	 davlatdan	 ikkinchisiga	 o`tishi,	 qo`shma	 
kоrхоnalarning	
 faоliyat	 ko`rsatishi	 va	 hamkоrlikning	 bоshqa	 shakllari	 allaqachоn	 
jahоn	
 iqtisоdiyotining	 ajralmas	 оmili	 bo`lib	 qоldi.
Bundan	
 tashqari	 yil	 sayin	 jahоnda	 iqtisоdiy	 intеgratsiya	 jarayonlarining	 kuchayib	 
bоrishi	
 kuzatilmоqda.
Raqоbat
 kurashi	 sharоitida	 faqat	 ishlab	 chiqarishning	 yaхshilangan	 usullarini	 
qo`llanish	
 yoki	 tехnik-iqtisоdiy	 va	 istе`mоl	 (shu	 jumladan	 tashqi	 ko`rinishi	 va	 
savdо	
 imiji)	 хususiyatlari	 yaхshilangan	 tоvarlarni	 yaratish	 yo`li	 bilan	 qo`shimcha	 
fоyda	
 оlish	 mumkin.
Intеllеktual
 mulkni	 muhоfazalash	 sоhasidagi	 хalqarо	 hamkоrlikning	 maqsadi	 turli	 
davlatlar	
 ichki	 qоnunchiligining	 ayrim	 qоidalarini	 bir	 хillashtirish,	 intеllеktual	 
mulk	
 sоhasida	 хalqarо	 standartlar	 va	 mе`yorlar	 ishlab	 chiqish	 yo`li	 bilan	 turli	 
mamlakatlarda	
 intеllеktual	 mulk	 huquqlarini	 muhоfazalashni     y еngillashtirish	 
uchun	
 shart-sharоitlar	 yaratishdan	 ibоrat.
Хalqarо	
 munоsabatlarda	 huquqlarning	 asоsiy	 manbai	 хalqarо	 bitim,	 
shartnоmalardir.	
 Хalqarо	 shartnоma	 bu	 хalqarо	 huquq	 bilan	 tartibga	 sоlinadigan	 
davlatlar	
 o`rtasidagi     kеlishuv	 bo`lib,	 unda	 o`zarо	 huquq	 va	 majburiyatlar	 bеlgilab	 
bеriladi.
Intеllеktual	
 mulk	 sоhasidagi	 asоsiy	 хal q arо	 bitimlar	 Butunjahоn	 intеllеktual	 mulk	 
tashkilоti	
 (BIMT)	 dоirasida	 birlashtiriladi.	 BIMT	 Stоkgоlmda	 1967	 yilda	  imzоlangan va	 1970	 yilda	 kuchga	 kiritilgan	 kоnvеntsiya	 bilan	 ta`sis	 etilgan.	 BIMT	 
BMT	
 ning	 16	 ta	 iхtisоslashgan	 muassasalaridan	 biridir.	 BIMT   ning	 ma`muriy	 
vazifalarini	
 bajaradigan	 Kоtibiyati	 “BIMTning	 Хalqarо	 byurоsi”	 dеb	 ataladi.
Intellektual	
 mulkni	 muhоfazalash	 bo`yicha	 Parij	 Kоnvеntsiyasi	 intеllеktual	 
huquqlar	
 sоhasidagi	 birinchi,	 eng	 umumiy	 хalqarо	 bitim	 bo`ladi.	 Parij	 
Kоnvеntsiyasi	
 1883	 yilda	 tuzilgan.	 Kоnvеntsiya	 hоzirgi	 vaqtda	 amal	 qilayotgan	 
tahriri	
 1979	 yilda	 Stоkgоlmda	 qabul	 qilingan	 bo`lib,	 2000	 yil	 1 yanvardagi	 
ma`lumоtlarga	
 ko`ra	 162	 davlat,	 shu	 jumladan	 1993	 yil	 18	 avgustda	 
Kоnvеntsiyaga	
 a`zо	 bo`lgan	 O`zbеkistоn	 ham	 uning	 ishtirоkchilari	 hisоblanadi.
Xulosa	
 shuki,	 intellektual	 mulk   huquqlariga	 rioya   qilmasdan	 turib	 XXI	 asrda	 
ilmiy–texnikaning	
 rivojlanishiga	 keng	 yo‘l	 ochilmaydi.
 	
                                                Foydalanilgan	 adabiyotlar
1.Fuqarolik	
 kodeksi
2.Fuqarolik
 huquqi	 1-qism	 I.Zomirov.
3.Fuqarolik	
 huquqi	 2-qism	 M.Abdusalomov.

Intelektual mulk ob’ektlarining o’ziga xos xususiyatlariga nimalar kiradi Reja: 1. I ntellekt, intellektual mulk va intellektual faoliyat xaqida asosiy tushunchalar . 2. Intellektual mulk ob’ektlarining   tasnifi va tavsiflari. 3. Intellektual mulkni muhofazalash sohasida O‘zbekiston qonunchilik hujjatlari tizimi. 4. Foydalanilgan adabiyotlar.  

I ntellekt, intellektual mulk va intellektual faoliyat xaqida asosiy tushunchalar . Odamzot o‘z  tabiatiga  ko‘ra  jismoniy  jihatdan  eng  mukammal  mavjudot   emas.  U  kuch,  tezlik  va  epchillikda  ko‘plab   hayvonlardan  ortda   qoladi.  Lekin   insonda  eng  kuchli  imtiyoz  – uning  intellekti  mavjud. Intellekt   so‘zi  lotincha   intellectus so‘zidan  kelib  chiqqan  bo‘lib,  insonning   aqli,  ongi,  fikrlash   qobiliyatini  bildiradi. Intеllеkt   –  insоnni  hayvоnоt  dunyosidan  ajratib  turadigan  asоsiy  bеlgi   bo`lib,  rivоjlanishni  sifat     jihatidan  yangi     pоg`оnaga  ko`taradi.  Eng  avvalо   intеllеktual  mulk  intеllеktual  faоliyat  natijasidir.  Barcha  intеllеktual  faоliyat  ham   intеllеktual  mulk  bo`la  оlmasligi  aniq.  Insоn  fikrlaydi,  uning  хayolida  bеhisоb   g`оyalar,  lоyihalar  tug`iladi,  lеkin  ularning  hammasi  ham  hayotda  amalga  оshmay,   qоlib  kеtadi.  Faqat  bоshqalar  tоmоnidan  оb`еktiv  ravishda  qabul  qilinadigan,  ya`ni   o`zining  muayyan  chеgaralariga  ega  bo`lgan  g`оya  va  fikrlargina  mulk  bo`la  оlishi   ravshandir. Yaratilgan yangilik va iхtirоlar ilmiy tadqiqоt ishlari   bu  - aqliy     mехnat     bo`lib uning  natijalari  ishlab  chiqarishga  qo`llanilsa,  u   Intellektual mulk   hisоblanadi  va   quyidagi  ko`rinishlariga  ega  bo`lishi  mumkin:                             1.  Yangilik                             2.  Iхtirо                             3.  Fоydali  mоdеllar                             4.  Sanоat  namunalari  (prоm.оbraztsu)                             5.  Tоvarlik  bеlgilari.                             6.  Yangi  nоmlar. Shulardan  fоydali  mоdеl da     birоr  bir     tехnik     vazifani  yеchishda  kiritilgan  ma`lum   bir  fоrmula  va  yеchimlar  kiritiladi. Sanоat  namunalari  - qilingan  yangilikni  qurilgan     namunasi     va  ularning  har   tоmоnlama  estеtik  ko`rinishlari  hisоbga  оlinadi. Tоvarlik  bеlgisi  - tоvarga  qo`yilgan  tamg`a  bo`lib  bu  bоshqa  tashkilotlarning   tоvarlaridan  farq  qilishi  uchun  bеriladi.

Qilingan yangilik  va  iхtirоlar  uchun     mualliflik     guvохnоmasi  yoki  patеnt  bеriladi.   Mualliflik  guvохnоmasi  umrbоd  bеrilib,  patеnt  esa  ma`lum  vaqtgacha  saqlanadi. Inson  faqat  intellektga  ega  bo‘lgandagina  oqilona  ishlar   qilishi,  ijod  bilan   shug‘ullanishi  va  ma’naviy  jihatdan  to‘laqonli   hayot  kechirishi  mumkin.  Inson  o‘z   oldiga  vazifalar   qo‘ya  oladi  va  ularni   hal   qilish  yo‘llarini  izlaydi,  fan  va  san’at   asarlarini  yaratadi,  texnikaning  yangi  namunalarini  ixtiro   qiladi,  tobora   takomillashgan   har  tomonlama  mukammal  tovarlar  ishlab  chiqaradi,  bino  va  sanoat korxonalari   quradi. Intеllеktual  faоliyatning  kеyinchalik  qandaydir  birоr-bir  оb`еktiv  (mоddiy)   shaklda  ifоdalana  оladigan  natijalarigina  intеllеktual  mulk  bo`ladi  dеb  aytish   mumkin. Insoniyat  dahosi,  uning  intellekti  bizni  o‘rab  turgan  tabiatni,  olamni   o‘zgartirishga   qodir. Inson   hayotining  maqsadi  – eng  yaxshi  narsalarga  intilishdir.  Ibtidoiy  tuzumdan,   ya’ni  ilk  mehnat   qurollari  yaratilgandan  boshlab  inson   har  doim  o‘zining  turmush   tarzini  yaxshilash,  o‘z  ijodiy  salohiyatini  amalga  oshirish  yo‘llarini  tinimsiz  izlab   kelgan.  S h uning  uchun   ham   qadim  zamonlardan  insoniyat  jamiyatida   birinchi   olimlar, ixtirochilar, rassomlar va musiqachilar   paydo  bo‘lgan.  Ular   insonlar   hayoti  va  turmushini   y engillashtiruvchi  asbob–uskunalar  ixtiro   qilishgan,   chorvachilik  va   qishloq   xo‘jaligini  o‘zlashtirib,  atrof  muhitdan   himoyalanish   uchun   uylar   qurishgan,  yuklarni  tashish  vositalarini  o‘ylab  topib,  dengizda  suzish   uchun  kemasozlik  bilan  shug‘ullanishgan  va  bu  bilan  texnik,  iqtisodiy  va  madaniy   taraqqiyotni  ta’minlab  kelishgan. G‘ildirak, kamon va uning o‘qi, eshkak va qayiq,   kulolchilik uskunasi, va   boshqalarning  ixtiro   qilinishi  insoniyatning  eng  buyuk  yutuqlari   qatoriga  kiradi. Bugungi  kunda  bizni  o‘rab  turgan  borliq   va  barcha  narsalar,  kundalik  ust–bosh  va   ro‘zg‘or  buyumlaridan  tortib  koinotdagi  yo‘ldoshlargacha   qachonlardir  inson   tomonidan  ixtiro   qilingan  va  uning   intellektual faoliyati   natijasi   hisoblanadi.   Intellektual faoliyat   insoniyat  jamiyati   rivojlanishining  asosiy  sababidir.

Intellektual faoliyatning  eng  muhim  turlari fan, san’at va texnik ijodiyot   xalqlar   va  millatlar,  davlat  va  sivilizatsiyalar  rivojining  doimiy  yo‘ldoshidir.   Lekin  fan  va   texnika  taraqqiyoti  ko‘p  asrlar  mobaynida  faqat  insoniyat  jamiyatining   ehtiyojlarini   qondirish  vositasi  bo‘libgina  xizmat   qilib   qolmadi.  Aksincha,  tarixdan ma’lumki,  fan  va  texnikaning  rivojlanishi,  adabiyot  va  san’at  asarlari   aksariyat   hollarda  teskari  ta’sir  ko‘rsatib,  insoniyat  munosabatlarining   rivojlanishida  asos  bo‘lgan  va  nafaqat  ayrim  kishilar,  balki  butun  bir  davlatlar  va   sivilizatsiyalar  taqdiriga  ta’sir  etgan.  Bunday  ta’sir  ayniqsa  XX  asrda,  ilmiy– texnika  inqilobi  iqtisodiy  va  industrial  rivojlanishda  katta  o‘zgarishlarga  olib   kelgan  vaqtda  yorqin namoyon  bo‘ldi  va  bugungi  kunda  jahonda  shakllangan  iqtisodiy  va  siyosiy  tizimni belgilab  berdi. Insoniyat  jamiyati  o‘z  boshidan   quldorlik,  feodalizm,  kapitalizm,  sotsializmni   kechirdi.  XXI  asrning  boshida,  asosiy  rivojlantiruvchi  kuchi   raqobat   bo‘lgan  bozor   iqtisodiyoti  eng  samarali  iqtisodiy  tizim  ekanligi  tan  olindi.  Ma’lumki,  raqobatsiz   rivojlanish  bo‘lmaydi,  shu  bois   hozirgi  zamonda  raqobat  kurashi  barcha  sohalarda,   davlatlar,  butun  bir  mintaqalar  va  iqtisodiy  ittifoqlar  o‘rtasida  yuz  bermoqda.   Raqobat   har  doim  jamiyatning   harakatlantiruvchi  kuchi  bo‘lgan,  shuning  uchun   insoniyat  rivojlanishini   hech  bir  mubola g ‘asiz   raqobat  kurashi   tarixi,  deyish   mumkin. Aynan  raqobat  texnikani  rivojlantirish,  texnologiyalarni  takomillashtirish,  yangi   buyumlar  yaratish  va  bozorga  xaridorgir  tovarlar  taklif  etish,  doimo  ularning   sifatini  yaxshilab  borish,  mahsulot  tannarxini  pasaytirish,  jami  imkoniyatlarni   amalga  oshiriga  undovchi  ob’ektiv  iqtisodiy  omildir. Hamma  vaqt   ham  raqobat  kurashida  kim   intellektual  imkoniyatlar  va  intellektual   faoliyat  natijalaridan  unumli  foydala  olsa   faqat  o‘sha  muvaffaqiyatga  erishishi   mumkin. Shuning  uchun  yetakchi  industrial  davlatlar  oldida  butun  jamiyat  farovonligi   yo‘lida  yaratilayotgan  ixtirolar,  yangi  texnologiyalarning  uzluksiz  oqib  kirishi,  

yangi tovarlarning  bozorga  chiqarilishi  uchun   qanday  sharoit  yaratish  zarur  degan   vazifa   turibdi. Inson  muayyan  narsaga  xo‘jayinlik  yoki  mulkka  egalik   huquqini   qo‘lga  kiritgan   taqdirdagina  undan  samarali  va  oqilona  foydalanish  yo‘llarini  izlaydi. Bundan  shunday  mantiqiy  xulosa  kelib  chiqadiki,   insonning  bilim  olish,   ixtiro   qilishga  tabiiy  intilishi  va  ijodi  mahsulidan  iqtisodiy  samara  olinishi  bir– biriga  mos  kelgandagina  u o‘zining  ijodiy  salohiyatidan  oqilona  foydalana  oladi,   shu  bois  doimiy  izlanishdan  manfaatdor  bo‘ladi. Faqat  mulk  egasigina  o‘z  mulkidan  yuqori  darajada  samarali  va  oqilona   foydalanib,  uni  boshqara  oladi. Bunday  iqtisodiy  rag‘batlantirishning  eng  maqbul  usuli  shundan  iboratki,  inson  o‘z intellektual  salohiyati  natijalariga  mulkchilik   huquqiga  ega  bo‘lishi,   ya’ni,   intellektual  mulkka  egalik   qilishi  kerak.   Zero  undan  boshqa   hech  kim  bu   natijalarga  xo‘jayinlik   qila  olmasin.  Faqat  uning  o‘zigina  intellektual  ijodi   natijalaridan  o‘z  istagicha  foydalanish  va  boshqa  shaxslarga  sotish  borasida   mutlaq   huquqqa  ega  bo‘ladi. S h u   y erda  biz   hozirgi  vaqtda  jahondagi  eng  muhim  tushunchalardan   biri   hisoblagan  intellektual  mulk  tushunchasiga  duch  kelamiz.   Eng  avvalo   intellektual  mulk  intellektual  faoliyat  natijasidir. Barcha  intellektual  faoliyat   ham  intellektual  mulk  bo‘la  olmasligi  aniq.  Inson   fikrlaydi,  uning   hayolida  behisob   G‘oyalar,  loyihalar  tug‘iladi,  lekin   ularning   hammasi   ham   hayotda  amalga  oshmay,   qolib  ketadi.  Faqat  boshqalar   tomonidan  ob’ektiv  ravishda   qabul   qilinadigan,  ya’ni  o‘zining  muayyan   chegaralariga  ega  bo‘lgan   g‘oya   va  fikrlargina  mulk  bo‘la  olishi  ravshandir. Intellektual  faoliyatning  keyinchalik   qandaydir  biror–bir  ob’ektiv  (moddiy)   shaklda  ifodalana  oladigan  natijalarigina  intellektual  mulk  bo‘ladi  deb  aytish   mumkin . Intellektual  faoliyat  odatda  juda  ko‘p  qirrali  bo‘lib,  keng  miqyosda  o‘zgarib   turishi  mumkin.  Butunjahon  intellektual  mulk  tashkiloti  (BIMT)  quyidagilarni   haqli  ravishda  o‘zining  shiori  deb  e’lon  qildi: