logo

KIRISh. KARANTIN FANNING MAQSAD VA VAZIFALARI

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

28.1748046875 KB
KIRISh. KARANTIN FANNING MAQSAD VA  VAZIFALARI
Reja:
1. O‘ simlik karantini fanining maqsadi va vazifalari.
2. O‘ simlik karantinini tarixi.
3. O‘zbekistonda  O‘ simliklarni xizmatini karantin tashkil etishi, tuzilishi.
4. O‘zbekiston Respublikasiga karantin ostidagi chet el max s ulotlarini 
o lib kirish  q oidalari. Kishlo q   x o‘ jaligi   ekinlarini   zararkunandalardan,   kasal liklardan   va   o‘simlik
lardan ximoya kilish k o‘ p jixatdan mala kali kadrlar tayyorlashga bo g‘ likdir.
O‘ imliklarni   zararakunandalardan,   o‘ imlik   ka s lliklar dan va o‘simlik lardan
samarali ximoya kilish ishlarini t o‘g‘ri   tashkillashtirish uchun talabalar  o‘ simliklarni
ximoya kilish  fanlarini chukur  o‘ zlashtirishlari lozim. (2)  O‘ simliklarni  Ximoya
kilishda   karantin   usuli   katta   axamiyatga   egadir.   Chunki   bu   usul   asosan   xavfli
zararkunandalar, o‘simlik  kasalliklari, be gona  o‘ tlar iklimiy va boshka sharoitda
zarar   keltiradigan   da rajada   k o‘ payishi   mumkin   bo‘lgan   joylarga   kelib   kolishni
oldi ni   olish,   yelib   kolganda   y o‘q   kilishga   karatilgan   davlat   tadbir lari   tizimini
amalga oshirishdan iborat b o‘ lib, bu tadbirlar  kuyidagilarga karatiladi :
> R espublika   xududini   chet   mamlakatlardan   kirib   kelib,   xalk   x o‘ jashgiga
katta   iktisodiy   zarar   yetkazishi   mumkin   bo‘lgan   karantindagi   xavfli
zararkunanda lardan,   o‘simlik     kasalliklari   va   begona   o‘ tlardan
muxofaza etish ;
> karantindagi va boshka  xavfli zararkunandalarni  o‘simlik    kasalliklari
va  begona  o‘ tlarni vaktida aniklash, ularning yoyilishiga  p ul k o‘ ymaslik
va   ularni   yuk   kilish,   shuningdek   R espublikaning   bu   zararkunandalar,
kasalshk   va   begona   o‘ tlardan   xoli   mintakalariga   ular   kirib   borishini
oldini olish ;
> q ishlok   x o‘ jalik   maxsupotlari   va   boshka   o‘simlik     maxsulotlarini
yetishtirish,   tayyorlash,   tashish,   saklash,   kayta   ishlash   va   ulardan
foydalanishda   o‘simliklar   karantiniga   oid   koidalar   va   tadbirlarga   rioya
etilishi xamda ularning amalga  oshirishni ustidan davlat nazoratini olib
borish.(1,2)
Birinchi karantin t o‘g‘ risidagi karor 6 aprel 1873 yilda Ros siyada chikkan. U
karor   chet   eldan   tok   kalamchalarni   olib   kelishi ni   man   etilishi   t o‘g‘ risida   edi.
Shunga  o‘ xshash karorlar 1881,  1910 va 1912 yillarda xam chikkan edi. Kolorado k o‘ n g‘ izini tarkalib ketishini oldini olish uchun  1875 yilda AKSh
dan kartoshkani olib kelishni turi tashkil  etish t o‘g‘ ridagi karor chikdi.
1931 yil 5 iyunda Davlat O‘simliklari karantin xizmati   tashkil kilindi. Shu
yili qishlok x o‘ jalik o‘simliklarni olib   kelishi va olib chikish t o‘g‘ risidagi tartibi
chop etildi.
21   iyul   1962   yil   Davlat   karantin   xizmatini   Nizomi   birin chi   marta   kabul
kilindi. 1980 yili uzgargan Nizom chikdi. Bu   Nizomda birinchi b o‘ lib karantin
nazoratidagi organizmlarni  r o‘ yxati bosildi.
1986   yili   yana   bir   marta   yangi   Nizom   kabul   kilindi.   O‘ zbekistan
mustakillikka erishdi va karantin xizmati tuzildi.
O‘ zbekistan Respublikasining o‘simliklar karantin buyicha   davlat xizmatiga
ra x barlikni   O‘ zbekistan   Respublikasi   Qishlok   va   Suv   x o‘ jaligi   vaz irligi
xuzuridagi  O‘ zbekistan Respublikasi
O‘simliklar karantin Bosh Davlat inspeksiyasi amalga oshiradi.   O‘ zbekistan
Respublikasi   o‘simliklar   karantin   Bosh   Davlat   in speksiyasi   boshli g‘i   Qishlok
x o‘ jaligi vazirligi va Vazirlar Maxkamas i  tomonidan kelishgan xolda tayinlanadi.
O‘ zbekistan Respublikasining o‘simliklar karantini b o‘ yicha  davlat xizmatini
O‘ zbekistan   Respublikasi   o‘simliklar   karantin   Bosh   Davlat   inspeksiyasi,
viloyatlar   va   Toshkent   shaxar   O‘simliklar   karantini   davlat   inspeksiyalari,
tumanlar,   shaxarlar   o‘simlik   lar   karantini   davlat   inspeksyalari,   temir   y o‘ l
stansiyalaridagi,   aeroportlardagi,   dar yo   portlaridagi,   pochtamt lardagi   va
shosselardagi   o‘simliklar   karantini   b o‘ yicha   ilmiy   markaz,  markaziy  va  viloyat
karantin laboratoriyalari xamda ka rantin ostidagi  o‘ ta xavfli zararli organizmlarga
karshi kura shuvchi ixtisoslashgan fumigatsiyaotryadlari amalga oshiradi.
1995   yil   31   avgust   kuni   O‘ zbekistan   Respublikasi   Oliy   Majlis   karoriga
karab   O‘bekistan     Respublikasining   karantin   tugrisidagi   konun   kabul   kilindi.
Konun   16   moddadan   tashkil   topgan.   Konunda   o‘simliklar   karantinning   asosiy
vazifalari   berilgan   va   tadbirlar   nimalarga   taallukli   yozilib   berilgan,   o‘simlik   lar karantini   b o‘ yicha   davlat   xizmati   organlari,   karan tin   buyicha   davlat   xizmatiga
raxbarlik   kilish,   Bosh   Davlat   ka rantin   inspeksiyasining   vakolatlari   va   keyingi
moddalarida   viloyat,   shaxar,   tuman   inspeksiyalarining   vakolatlari
k o‘ rsatilgan.
Bundan tashkari inspektorlarni x uquq lari, xizmat burchlari  k o‘ rsatilgan.
Shuni   xam   aytib   utish   kerakki,   konunda,   yukorida   aytib   o‘ tilganidan
tashkari, karantin   o‘ rnatish va uni bekor kilish   tartibi, uru g‘ larni, O‘simlik larni
va   o‘simlik     maxsulotlarini   import   kilish   tartiblari,   uru g‘ larni,   O‘simliklarni   va
o‘simlik     maxsulotlarini   eksport   kilish,   vazirliklar,   idoralar,   korxonalar,
muassasalar,   tashkilotlar   va   fukarolarning   o‘simliklar   ka rantini   soxasidagi
xukuklari va vazifalari yoritib berilgan.
O‘simlik lar karantin buyicha konun xujjatlarini buzganlik uchun javobgarlik
xam yoritib berilgan. Oxirgi modda xalkaro  shartnoma la r va bitimlarga tegishli.
1. Karantin tadbirlar   kuyidagi yuklar va materiallarga ta lluklidir:
qishlok x o‘ jalik ekinlari,   o‘ rmon xamda manzarali ekinlarning uru g‘ lari
va  k o‘ chatlar i ga, o‘simliklar xamda ularning kismlariga ( q alamchasi, poyalari,
piyozi,   ildizpoyasi,   tuganagi,   ildizmevasi,   tuvakda   o‘ stiriladigan   k o‘ chatlar,
kesilgan  gullar va shu kabilarga);
yangi sabzavotlar, mevalar va rezavorlarga ;
> ozik-ovkat,   yem-xashak,   va   texnika   donlari   xamda   ularni   kayta
ishlashdan olin-gan maxsulotlarga, solod, taxta kunjara, kunjara, paxta
tolasi,   zi g‘ irpoya   tolasi   va   boshka   o‘ simliklar   tolalari,   dori-darmon
uchun xomashyo  o‘ simliklar,  shuningdek teri xomashyosi va junga ;
> Sholi (tozalangan va tozalanmagan) yongok, yeryongok, un yorma, kofe
(donli),   duk- kakli   kakao,   kuruk   meva   va   sabzavot,   tamaki,   utkir   xidli
o‘ simliklar, shakar (xom ashyosi)va dorivorlar;
> o‘ simlik   kasalliklarini   kuz g‘ atuvchilari   xamda   o‘ simliklarga   zarar
yetkazuvchi  tirik zamburu g‘ lar bakteriyalar, viruslar, nematodalar, kana va xasharotlarga,  o‘ simlik maxsulotlariga;
> o‘simlik   kasalliklarini   kuzttuvchilarga,   xasharot   kolleksiyalari,
gerbariylar va urug‘lik kolleksiyalariga ;
> pochta j o‘ natmalaridagi y o‘ lovchilarning kul yuki va yukidagi 
o‘simliklar;
> o‘simliklardan tayyorlangan idishlar, yogoch materiallari, ayrim sanoat
mollari,   upakovka vositalari xamda barcha o‘simlik maxsulotlariga va
tuprok namunala-
riga ;
> em-xashak, pinan, chorva uchun omuxta ozukalar shuningdek karantin
ostidagi
xududlardan xayvonlarni tashishda foydalaniladigan tushamalarga;
Karantin koidalari kuyidagilarga taallu q lidir:
> boshka davlatlar yoki karantin ostidagi- xududlardan kelgan 
transport vosita-
lariga;
> karantin ostidagi materiallar tuplanadigan binolarga;
> kishlok   xujalik   va   urmon   yerlariga   (kishlok   xujalik   ekinlari   va   boshka
ekinlar  ustiriladigan maydonlar, kuchatlar va shu kabilar) shu jumladan,
O‘zbekiston   Respublikasining   kuruklikdagi   davlat   chegarasi   yerlariga
karantin ostidagi materiallar olib kiriladigan chegara punktlariga, ular
tuplanadigan   joylarga,   ularni   kayta   ishlash   va   realizatsiya   kilish
joylariga.(1)
2.  O‘ zbekistan Respublikasiga kuyidagilarni olib kirish man
etiladi:
> Karantindagi organizmlar bilan zararlangan karantin ostidagi 
materiallari.
> Tuprok, tirik  ildizli  o‘simliklar va ularning  tuprok  bilan  chikadigan  yer osti  kismlarini.
> Ilmiy maksadlarda o‘simliklarga zarar yetkazuvchi xasharotlar, kanalar
va ne matodalar, o‘simlik kasalliklarini olib kelgan zamburug‘, viruslar,
bakteriyalar  namunalari. Adabiyotlar:
1. O‘zbekiston Respublikasi xududini karantindagi zararkunanda va 
boshka  o‘t lardan muxrfaza  q ilishga do i r konun xolda xu j jat l ari. T., 1999
2. O‘zbekiston  q ishlo q  x o‘ jaligida iktisodiy chukurlashtirish (1998-2000 
yillar dasturi).  «O‘zbekiston» T. 1998 y.
3. Pospelov SV. i drugie. Osnov ы  karantina selskoxozyaystvenn ы x ras -
teniy.  M., «Kolos» 1995 g.

KIRISh. KARANTIN FANNING MAQSAD VA VAZIFALARI Reja: 1. O‘ simlik karantini fanining maqsadi va vazifalari. 2. O‘ simlik karantinini tarixi. 3. O‘zbekistonda O‘ simliklarni xizmatini karantin tashkil etishi, tuzilishi. 4. O‘zbekiston Respublikasiga karantin ostidagi chet el max s ulotlarini o lib kirish q oidalari.

Kishlo q x o‘ jaligi ekinlarini zararkunandalardan, kasal liklardan va o‘simlik lardan ximoya kilish k o‘ p jixatdan mala kali kadrlar tayyorlashga bo g‘ likdir. O‘ imliklarni zararakunandalardan, o‘ imlik ka s lliklar dan va o‘simlik lardan samarali ximoya kilish ishlarini t o‘g‘ri tashkillashtirish uchun talabalar o‘ simliklarni ximoya kilish fanlarini chukur o‘ zlashtirishlari lozim. (2) O‘ simliklarni Ximoya kilishda karantin usuli katta axamiyatga egadir. Chunki bu usul asosan xavfli zararkunandalar, o‘simlik kasalliklari, be gona o‘ tlar iklimiy va boshka sharoitda zarar keltiradigan da rajada k o‘ payishi mumkin bo‘lgan joylarga kelib kolishni oldi ni olish, yelib kolganda y o‘q kilishga karatilgan davlat tadbir lari tizimini amalga oshirishdan iborat b o‘ lib, bu tadbirlar kuyidagilarga karatiladi : > R espublika xududini chet mamlakatlardan kirib kelib, xalk x o‘ jashgiga katta iktisodiy zarar yetkazishi mumkin bo‘lgan karantindagi xavfli zararkunanda lardan, o‘simlik kasalliklari va begona o‘ tlardan muxofaza etish ; > karantindagi va boshka xavfli zararkunandalarni o‘simlik kasalliklari va begona o‘ tlarni vaktida aniklash, ularning yoyilishiga p ul k o‘ ymaslik va ularni yuk kilish, shuningdek R espublikaning bu zararkunandalar, kasalshk va begona o‘ tlardan xoli mintakalariga ular kirib borishini oldini olish ; > q ishlok x o‘ jalik maxsupotlari va boshka o‘simlik maxsulotlarini yetishtirish, tayyorlash, tashish, saklash, kayta ishlash va ulardan foydalanishda o‘simliklar karantiniga oid koidalar va tadbirlarga rioya etilishi xamda ularning amalga oshirishni ustidan davlat nazoratini olib borish.(1,2) Birinchi karantin t o‘g‘ risidagi karor 6 aprel 1873 yilda Ros siyada chikkan. U karor chet eldan tok kalamchalarni olib kelishi ni man etilishi t o‘g‘ risida edi. Shunga o‘ xshash karorlar 1881, 1910 va 1912 yillarda xam chikkan edi.

Kolorado k o‘ n g‘ izini tarkalib ketishini oldini olish uchun 1875 yilda AKSh dan kartoshkani olib kelishni turi tashkil etish t o‘g‘ ridagi karor chikdi. 1931 yil 5 iyunda Davlat O‘simliklari karantin xizmati tashkil kilindi. Shu yili qishlok x o‘ jalik o‘simliklarni olib kelishi va olib chikish t o‘g‘ risidagi tartibi chop etildi. 21 iyul 1962 yil Davlat karantin xizmatini Nizomi birin chi marta kabul kilindi. 1980 yili uzgargan Nizom chikdi. Bu Nizomda birinchi b o‘ lib karantin nazoratidagi organizmlarni r o‘ yxati bosildi. 1986 yili yana bir marta yangi Nizom kabul kilindi. O‘ zbekistan mustakillikka erishdi va karantin xizmati tuzildi. O‘ zbekistan Respublikasining o‘simliklar karantin buyicha davlat xizmatiga ra x barlikni O‘ zbekistan Respublikasi Qishlok va Suv x o‘ jaligi vaz irligi xuzuridagi O‘ zbekistan Respublikasi O‘simliklar karantin Bosh Davlat inspeksiyasi amalga oshiradi. O‘ zbekistan Respublikasi o‘simliklar karantin Bosh Davlat in speksiyasi boshli g‘i Qishlok x o‘ jaligi vazirligi va Vazirlar Maxkamas i tomonidan kelishgan xolda tayinlanadi. O‘ zbekistan Respublikasining o‘simliklar karantini b o‘ yicha davlat xizmatini O‘ zbekistan Respublikasi o‘simliklar karantin Bosh Davlat inspeksiyasi, viloyatlar va Toshkent shaxar O‘simliklar karantini davlat inspeksiyalari, tumanlar, shaxarlar o‘simlik lar karantini davlat inspeksyalari, temir y o‘ l stansiyalaridagi, aeroportlardagi, dar yo portlaridagi, pochtamt lardagi va shosselardagi o‘simliklar karantini b o‘ yicha ilmiy markaz, markaziy va viloyat karantin laboratoriyalari xamda ka rantin ostidagi o‘ ta xavfli zararli organizmlarga karshi kura shuvchi ixtisoslashgan fumigatsiyaotryadlari amalga oshiradi. 1995 yil 31 avgust kuni O‘ zbekistan Respublikasi Oliy Majlis karoriga karab O‘bekistan Respublikasining karantin tugrisidagi konun kabul kilindi. Konun 16 moddadan tashkil topgan. Konunda o‘simliklar karantinning asosiy vazifalari berilgan va tadbirlar nimalarga taallukli yozilib berilgan, o‘simlik lar

karantini b o‘ yicha davlat xizmati organlari, karan tin buyicha davlat xizmatiga raxbarlik kilish, Bosh Davlat ka rantin inspeksiyasining vakolatlari va keyingi moddalarida viloyat, shaxar, tuman inspeksiyalarining vakolatlari k o‘ rsatilgan. Bundan tashkari inspektorlarni x uquq lari, xizmat burchlari k o‘ rsatilgan. Shuni xam aytib utish kerakki, konunda, yukorida aytib o‘ tilganidan tashkari, karantin o‘ rnatish va uni bekor kilish tartibi, uru g‘ larni, O‘simlik larni va o‘simlik maxsulotlarini import kilish tartiblari, uru g‘ larni, O‘simliklarni va o‘simlik maxsulotlarini eksport kilish, vazirliklar, idoralar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va fukarolarning o‘simliklar ka rantini soxasidagi xukuklari va vazifalari yoritib berilgan. O‘simlik lar karantin buyicha konun xujjatlarini buzganlik uchun javobgarlik xam yoritib berilgan. Oxirgi modda xalkaro shartnoma la r va bitimlarga tegishli. 1. Karantin tadbirlar kuyidagi yuklar va materiallarga ta lluklidir: qishlok x o‘ jalik ekinlari, o‘ rmon xamda manzarali ekinlarning uru g‘ lari va k o‘ chatlar i ga, o‘simliklar xamda ularning kismlariga ( q alamchasi, poyalari, piyozi, ildizpoyasi, tuganagi, ildizmevasi, tuvakda o‘ stiriladigan k o‘ chatlar, kesilgan gullar va shu kabilarga); yangi sabzavotlar, mevalar va rezavorlarga ; > ozik-ovkat, yem-xashak, va texnika donlari xamda ularni kayta ishlashdan olin-gan maxsulotlarga, solod, taxta kunjara, kunjara, paxta tolasi, zi g‘ irpoya tolasi va boshka o‘ simliklar tolalari, dori-darmon uchun xomashyo o‘ simliklar, shuningdek teri xomashyosi va junga ; > Sholi (tozalangan va tozalanmagan) yongok, yeryongok, un yorma, kofe (donli), duk- kakli kakao, kuruk meva va sabzavot, tamaki, utkir xidli o‘ simliklar, shakar (xom ashyosi)va dorivorlar; > o‘ simlik kasalliklarini kuz g‘ atuvchilari xamda o‘ simliklarga zarar yetkazuvchi tirik zamburu g‘ lar bakteriyalar, viruslar, nematodalar, kana

va xasharotlarga, o‘ simlik maxsulotlariga; > o‘simlik kasalliklarini kuzttuvchilarga, xasharot kolleksiyalari, gerbariylar va urug‘lik kolleksiyalariga ; > pochta j o‘ natmalaridagi y o‘ lovchilarning kul yuki va yukidagi o‘simliklar; > o‘simliklardan tayyorlangan idishlar, yogoch materiallari, ayrim sanoat mollari, upakovka vositalari xamda barcha o‘simlik maxsulotlariga va tuprok namunala- riga ; > em-xashak, pinan, chorva uchun omuxta ozukalar shuningdek karantin ostidagi xududlardan xayvonlarni tashishda foydalaniladigan tushamalarga; Karantin koidalari kuyidagilarga taallu q lidir: > boshka davlatlar yoki karantin ostidagi- xududlardan kelgan transport vosita- lariga; > karantin ostidagi materiallar tuplanadigan binolarga; > kishlok xujalik va urmon yerlariga (kishlok xujalik ekinlari va boshka ekinlar ustiriladigan maydonlar, kuchatlar va shu kabilar) shu jumladan, O‘zbekiston Respublikasining kuruklikdagi davlat chegarasi yerlariga karantin ostidagi materiallar olib kiriladigan chegara punktlariga, ular tuplanadigan joylarga, ularni kayta ishlash va realizatsiya kilish joylariga.(1) 2. O‘ zbekistan Respublikasiga kuyidagilarni olib kirish man etiladi: > Karantindagi organizmlar bilan zararlangan karantin ostidagi materiallari. > Tuprok, tirik ildizli o‘simliklar va ularning tuprok bilan chikadigan yer