Komputerning texnik taminoti
![Disketani birinchi marta ishlatishdan oldin uni DOS ning Format dasturi ishlay olishi
uchun tayyorlash kerak.
Bu jarayon initsiallashtirish yoki formatlashtirish deb ataladi. Buyruqni ko‘rinishi
quyidagicha:
Format diskovod: [/S]
Misol: format a:
2. Mikroposessorlarning asosiy xarakteristikalari
Mikroprotsessorlar tezligini takt chastotasi belgilaydi. Takt chastotasi megagerslarda
(Mgs) o’lchanadi.
Mikroprotsessorlarning asosiy parametrlari quydagilar:
Protsessorlarning qaysi slotga o’rnatilishi (mikrosxemaning oyoqlari soni);
takt chastotasi (bir sekundda necha marta eng sodda amalni bajara olishi); razryadlari
soni (bir vaqtda ikkilik sanoq sistemasining necha xonali soni bilan ishlay olishi);
yadrolari soni (bir vaqtda nechta masalani parallel ishlay olishi);
kesh xotirasi hajmi ;
protsessordan chiqadigan issiqlik miqdori ;
protsessordagi tranzistorlar soni va tranzistorlarning o’lchamidir.
Hozirgi paytda Intel kompaniyasidan tashqari AMD, NVidia va Motorola
kompaniyalarining mikroprotsessorlari keng qo’llaniladi. AMD kompaniyasi PC
rusumidagi kompyuterlar uchun mikroprotsessorlar , NVidia shu kompyuterlarga
videoprotsessorlar, Motorola esa o’yin kompyuterlari (Sony Play Station) va
Apple kompaniyasining kompyuterlari , mobil telefonlar uchun mikroprotsessorlar
ishlab chiqadi.
Mikroprotsessorlarning asosiy xarakteristikasi
mikroprotsessorning(mikrosxemaning oyoqlari soni);
takt chastotasi (bir sekundda necha marta eng sodda amalni bajara olishi);
razryadlari soni (bir vaqtda ikkilik sanoq sistemasining necha xonali soni bilan ishlay
olishi);
yadrolari soni (bir vaqtda nechta masalani parallel ishlay olishi);
kesh xotirasi hajmi;](/data/documents/9910cbfa-bc0d-4dd0-babc-9d5bf7544f1f/page_7.png)
![undan chiqadigan issiqlik miqdori;
undagi tranzistorlar soni va tranzistorlarning o’lchamidir.
3. Tezkor xotira yoki RAM ( inglizcha : Random Access Memory, RAM ) — o qish ʻ
yoki yozish uchun uning manzili bo yicha istalgan yacheykaga bir vaqtning o zida
ʻ ʻ
(har doim bir vaqtning o zida, joylashuvidan qat iy nazar) kirish imkonini beruvchi
ʻ ʼ
kompyuter xotirasining turlaridan biridir [1] . Protsessor qisqa vaqt ichida ko p
ʻ
ishlatiladigan jarayonlarni tezkor xotiraga yuklab oladi va bu kompyuterni ishlashini
tezlashtirish uchun xizmat qiladi. Tezkor xotirani asosiy o lchov birligi uning xotira
ʻ
hajmi bo lib, kilobayt, megabayt, gigabaytlarda o lchanadi. Tezkor xotira chastotasi
ʻ ʻ
— tezkor xotira shinalaridan ma lum vaqt ichida o tadigan ma lumotlar oqimi sonini
ʼ ʻ ʼ
anglatadi.
Kompyuterlarda tezkor xotira sifatida foydalaniladigan xotira modullari dizaynining evolyutsion rivojlanishi.
Yuqoridan pastga: DIP, SIPP, SIMM 30 pin, SIMM 72 pin, DIMM, DDR DIMM](/data/documents/9910cbfa-bc0d-4dd0-babc-9d5bf7544f1f/page_8.png)
![Shaxsiy kompyuterning sxemasi:
1. Monitor tizimi
2. Ona plata
3. Protsessor
4. Port ATA
5. Tezkor xotira
6. Kengaytiruvchi kartalar
7. Quvvat bloki
8. Diskovod
9. Qattiq disk
10. Klaviatura
11. Sichqon
EHMlarning dastlabki modellarida yuzlab yoki minglab bit sig‘imli asosiy xotira
funksiyasini bajarish uchun rele, kechiktiruvchi xotira qatori yoki har xil turdagi
vakuum naychalaridan foydalanilgan [2] .
Zamonaviy tezkor xotiraning keng tarqalgan ikkita shakli statik RAM (SRAM)
va dinamik RAM (DRAM) mavjud. SRAM da ma lumotlarning bir qismi oltita ʼ ʼ
tranzistorli xotira xujayrasining holatidan foydalangan holda odatda oltita MOSFET
(metall-oksid-yarim o tkazgichli maydon effektli tranzistorlar) yordamida saqlanadi.
ʻ
RAM ning bu shakli ishlab chiqarish qimmatroq bo lib, biroq odatda tezroq hamda
ʼ ʻ
DRAMga qaraganda kamroq dinamik quvvat talab qiladi. Zamonaviy kompyuterlarda
SRAM ko pincha protsessor uchun kesh xotirasi sifatida ishlatiladi
ʻ [3] .
Hozirgi kunda asosan katta hajmdagi dasturlar, o yinlar bilan kompyuterni band
ʻ
qilganda, kompyuterga tushayotgan yuklama asosan tezkor xotiraga tushadi. Bu
xotiraning o’lchami dastur va o’yinlarning ishlash tezligiga katta ta’sir ko’rsatadi. Bu
xotira turi vaqtinchalik axborotni o’zida saqlaydi. Dastur yuklanganda dastlab tezkor
xotiraga yuklanadi va u yerdan ishga tushadi. Bundan kelib chiqadiki, tezkor
xotiraning hajmi qancha katta bo’lsa, bir paytning o’zida bir necha dasturlarni yuklab,
ish olib borishingiz mumkin bo’ladi (misol uchun ashula eshitib, o’yin o’ynash
mumkin). 3.Dasturlash texnologiyasining
uskunaviy vositalari.](/data/documents/9910cbfa-bc0d-4dd0-babc-9d5bf7544f1f/page_9.png)
Komputerning texnik taminoti. REJA: 1. Kompyuterlarning texnik ta’minoti. 2. Kompyuter turlari 3. Asosiy va qo`shimcha qurilmalari 4. Kamputerningtexnikta’minoti 4.1.Sistemaviy dasturiy ta’minot. 4.2.Amaliy dasturiy ta’minot. 4.3.Dasturlash texnologiyasiningmuskunaviy vositalari.
Kompyuter – inglizcha so‘z bo‘lib, u hisoblovchi demakdir. Garchand u hozirda hisoblovchi bo‘lmasada, matnlar, tovush, video va boshqa ma‘lumotlar ustida ham amallar bajaradi. Shunga qaramasdan hozirda uning eski nomi – Kompyuter saqlangan. Uning asosiy vazifasi turli ma‘lumotlarni qayta ishlashdan ibora. Avvalo shuni aytish lozimki, ko‘pchilik tushunchasida go‘yoki biz kundalikda foydalaniladigan faqat SHK bor xolos. Bunga albatta sabablar ko‘p. Shulardan biri hozirgi zamon SHK lari ilgari universal deb hisoblangan Kompyuterlardan tezligi va xotira hajmi jihatidan ancha oshib ketgan bo‘lsada, ikkinchi tomondan ko‘p masalalarni yechish uchun bu Kompyuterlar foydalanuvchilarni qanoatlantirishidadir. Hozirgi Kompyuter termini ko‘p uchrasada, shu bilan birga EHM (Elektron Hisoblash mashinalari), HM (hisoblash mashinalari) terminlari ham hayotda ko‘p ishlatilib turiladi. Ammo biz soddalik uchun faqat Kompyuter terminidan foydalanamiz. Kompyuterlarning amalda turli xillari mavjud: Raqamli, analogli (uzluksiz), raqamli-analogli, maxsuslashtrilgan. Ammo, raqamli Kompyuterlar foydalanilishi, bajaradigan amallarning universalligi, hisoblash amallarining aniqligi va boshqa ko‘rsatkichlari yuqori bo‘lganligi uchun, ulardan ko‘proq foydalanilmoqda. Amalda esa hozir rivojlangan mamlakatlarda Kompyuterlarning 5 guruhi keng qo‘llanilmoqda. Kompyuterlarni xotirasining hajmi, 1 sek. da bajaradigan amallar tezligi, ma‘lumotlarning razryad to‘rida (yacheykalarda) tasvirlanishiga qarab, 5 guruhga bo‘lish mumkin: super Kompyuterlar (Super Computer) blok Kompyuterlar (Manframe Computer) mini Kompyuterlar (MiniComputer) shaxsiy Kompyuterlar (PC- Personal Computer) bloknot (Noutbook) Kompyuterlar. Super Kompyuterlar (TOR 500 Kompyuterlar) – juda katta tezlikni talab qiladigan va katta hajmdagi masalalarni yechish uchun uchun mo‘ljallangan bo‘ladi. Bunday masalalar sifatida ob havoning global prognoziga oid masalalarni uch o‘lchovli fazoda turli oqimlarning ketishini o‘rganish masalalari, global informatsion sistemalar va hakozolarni keltirish mumkin. Bu Kompyuterlar 1 sekundda o‘n trillon amal bajaradi. Super Kompyuterlarga AQSH energetika vazirligining Sandiya laboratoriyasida o‘rnatilgan 9472 protsessorli Intel ASCI Red Kompyuter sistemasi karvonboshlik qilmoqda.
Shuni qayd lozimki, superKompyuterlarning ma‘lum yo‘nalish masalalarini yechishga qaratilgan turlari xam mavjud. Bu yerda Kompyuterlar tezligini o‘lchovi – Linpacr parallel testida 1 TFLOPS-bu 1000 GFLOPSga teng, 1 GFLOPS esa-1000000 FLOPS ga, 1FLOPS- sekundiga 1000 amalga teng. Xususan bu Kompyuterlar yadro sinovlarini va eskirgan yadro qurollarini modellashtirishda qo‘llaniladi. Reyt ing Super Kompyuter- lar rusumi Ishlab chiqaruvchi davlat Nomlari Protsessor rusumi Quvvati (GFLOPS) 1 Intel ASCI Red AQSH Intel (AQSH) 9472 1338 2 SGI ASCI Blue AQSH SGI (AQSH) 6144 634 3 SGI T3E1200 AQSH SGI (AQSH) 1084 430 4 Hitachi SR 8000 Yaponiya Hitachi Yapon 128 368 5 SGI T3E900 AQSH SGI 1324 264 Blok Kompyuterlar – fan va texnikaning turli sohalariga oid masalalarni yechishga mo‘ljallangan. Ularning amal bajarish tezligi va xotira hajmi super Kompyuterlarnikiga qaraganda bir-ikki pog‘ona past. Bularga misol sifatida AQSH ning CRAY (kray), IBM 390, 4300, IBM ES/9000, Fransiyaning Borrous 6000, Yaponiyaning M1800 rusumli Kompyuterlarini va boshqalarni misol qilib keltirish mumkin. Mini Kompyuterlar (kichik Kompyuterlar)- hajmi va bajaradigan amallar tezligi jihatidan blok Kompyuterlardan kamida bir pog‘ona pastdir. Shuni aytish joizki, ularning gabariti (hajmi) tobora ixchamlashib, hatto shaxsiy Kompyuterdek kichik joyni egallaydiganlari yaratilmoqda. Bunday Kompyuterlar turkumiga ilk bor
yaratilgan PDP-11 (Programm Driver Processor-dasturiy boshqaruv protsessori), ilgari harbiy maqsadlar uchun ishlatilgan VAX, SUN turkumli Kompyuterlar, IBM 4381, Hewlett Packard firmasining HP 9000 va boshqa mini Kompyuterlar misol bo‘la roladi. S haxsiy Kompyuterlar-hozirda ko‘pchilik foydalanuvchilar IBM rusumidagi Kompyuterlardan keng foydalanishmoqda. IBM rusumiga mos Kompyuterlar deganda, ham programma ta‘minoti mosligi, texnik ta‘minoti mosligi, ya‘ni bir-biriga mos kelishi nazarda tutilgan. Bunday Kompyuterlar Pentium 3,4 va 750-1000 megagertsni, xotira hajmi 64128, 512 megabaytni tashkil qiladi. U quyidagi qurilmalardan tashkil topgan: sistema bloki monitor klaviatura sichqoncha tashqi qurilmalar Sistema bloki- yassi (desktop) yoki minora (town) ko‘rinishida ishlab chiqariladi. Kompyuterning asosiy qismlari sistema blokida joylashgan bo‘lib, ular quyidagilardir: Tezkor xotira (RAM- Random Access Memory –ixtiyoriy kirish mumkin bo‘lgan mikroprotsessor. Tezkor xotira qurilmasi registrlardan tashkil topgan. Registr-ma‘lumotlarni ikkilik shaklida vaqtinchalik saqlab turish uchun mo‘ljallangan qurilma. Har bir registr o‘z navbatida triggerlardan tashkil topgan. Trigger-bu kichik kondensator bo‘lib, u elektr toki bilan zaryadlangan holda 1 ni , aks holda 0 ni ifodalaydi. Registrdagi triggerlarning miqdori Kompyuterni necha razryadli ekanini bildiradi. Registrlar-bu yacheykalar deb xam yuritiladi. Bu yacheykalarning xar bir razryadida bir bit axborot joylashadi ya‘ni 0 yoki 1 Razryadlar soni deganda bir vaqtda qayta ishlanadigan ikkilik razryadlar soni tushiniladi.
Qurilmalar nazoratchilari (bu kontrolerlar, adapterlar, elektr manbai bilan ta‘minlash bloki). Yumshoq disk qurilmasi (FDD-Floppy Disk Driver) Qattiq disk qurilmasi (HDD-Hard Disk Driver) Faqat o‘qish uchun mo‘ljallangan lazer disk qurilmasi (CD-ROM Compact Disk Read Only Memory), shinalar, modem va boshqa qurilmalardan iborat. Sistema blokiga uning parallel (LPT) va ketma-ket (COM) portlari orqali ko‘plab tashqi qurilmalarni ulash mumkin. Ular mos ravishda LPT1, LPT4 va COM1 – COM3 deb nomlanadi. Odatda LPT portga printer va COM portga faks-modem, sichqoncha va boshqa qurilmalar ulanadi. Monitor. Monitor (displey) Kompyuterda matn va grafik ma‘lumotlarni tasvirlash ko‘rish uchun ishlatiladi. Monitorlarning har xil ko‘rinishlari mavjud, ya‘ni ular o‘zidan chiqaruvchi past radiatsiyali (Lowe radiation) so‘zlarini uchratish mumkin.Shuning uchun inson organizimiga tas‘iri juda kam miqdorda bo‘lgan 17-21 dyuymli SVGA (Super Video Grafic Adapter-ya‘ni katta video grafik adapter) monitorlar ishlab chiqarilmoqda. Tasvirlash qobiliyati ekranning gorizontal va vertikal nuqtalar soni bilan beriladi. Masalan: 14 dyuymli Kompyuterlarda tasvirlash qobiliyati 800 x 600, 15 dyuymli monitorda 1024 x 768, 17 dyuymli monitorda 1280 x 1024 va 21 dyuymli monitorda 1600 x 1200. Bundan tashqari ularning yana bir xususiyati piksellar sonining kata kichikligidir. Tasvirlash qobiliyati 800 x 600 ga teng bo‘lgan monitorlarda piksel 0,31 mm ga , 1024 x 768 ga teng bo‘lgan monitorlarda esa piksel 0,28 yoki 0,25 mm teng bo‘lishi kerak. Monitorning tez ishlashi adapterga bog‘liq. Matn rejimida monitor tez ishlaydi, grafik rejimda sekinroq ishlaydi. Ularni tez ishlashini o‘rnatish mumkin. Modem. Kompyuter telefon tarmog‘i orqali axborot almashish maqsadida ishlayotganida, telefon tarmog‘idan olingan signalni qabul qiluvchi va uni raqamli axborotga aylantiruvchi qurilma kerak bo‘ladi. Qurilmaning kirishida axborot modulyatsiya qilinadi, chiqishida esa demodulyatsiyaga uchraydi , shundan modem nomi kelib chiqqan. Modemning asosiy vazifasi Kompyuterdan kelgan signalni telefon tarmog‘i ish chastotasi diapozoniga mos chastotadagi elektr signaliga aylantirib berishdan iborat. Bu tarmoqning akustik kanalini modem quyi va yuqori chastota yo‘laklariga ajratadi. Quyi chastotali yo‘lak ma‘lumotlarni uzatishda, yuqori