Kompyuter tarmoqlari . Butun jahon Internet tarmog’i va undan foydalanish

Загружено в:

20.11.2024

Скачано:

0

Размер:

48.11328125 KB

Скачать

Mavzu: Kompyuter tarmoqlari . Butun jahon Internet
tarmog’i va undan foydalanish
Mundarija:
Kirish:…………………………………………………2
1.Kompyuter tarmoqlarining asosiy turlari……………4
2.Butun jahon internet tarmog’ida axborot
xavfsizligi………………………………………………8
3.Internet va undan foydalanish madaniyati…………....12
Xulosa………………………………………………….15
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………17
Kirish.

Jamiyatning hozirgi bosqichida axborot texnologiyalarining rivojlanishini komp’yuter
tarmoqlarisiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Komp’yuter tarmog‘i – aloqa kanallari orqali
yagona tizimga bog‘langan komp’yuter va terminallar majmuasidir. Тarmoqda
axborotni ishlab chiqaruvchi va undan foydalanuvchi ob’ektlar tarmoq ob’ektlari
deyiladi. Тarmoq ob’ektlari alohida komp’yuter, komp’yuterlar kompleksi, ishlab
chiqarish robotlari va boshqalar bo‘lishi mumkin. Axborotlarning territorial
joylashuviga ko‘ra komp’yuter tarmoqlarini uchta asosiy sinfga bo‘lish mumkin:
global tarmoqlar, regional (mintaqaviy) tarmoqlar, lokal (mahalliy) tarmoqlar.
Axborotni bir kompyuterdan ikkinchi kompyuterga uzatish muammosi hisoblash
texnikasi paydo bo'lgandan beri mavjuddir. Axborotlarni bunday uzatish alohida
foydalanilayotgan kompyuterlarni birgalikda ishlashini tashkil qilish, bitta masalani
bir necha kompyuter yordamida hal qilish imkoniyatlarini beradi. Bundan tashqari har
bir kompyuterni ma'lum bir vazifani bajarishga ixtisoslashtirish va kompyuterlarning
resurslaridan birgalikda foydalanish, hamda ko'pgina boshqa muammolarni ham hal
qilish mumkin bo'ladi. Oxirgi vaqtda axborotlarni almashish usullari va vositalarini
ko'p turlari taklif qilinmoqda: eng oddiyi fayllarni disklar yordamida kompyuterdan
kompyuterga o'tkazishdan tortib, to butun dunyo kompyuterlarini birlashtira olish
imkoniyatini beradigan Internet tarmog'igacha. Shuni ta'kidlash kerakki, hozirgi
vaqtda Internet nafaqat kasbiy va ta'lim muammolarini hal qilish uchun (va unchalik
emas), balki muloqot qilish, ko'ngilochar va ma'rifiy xarakterdagi ma'lumotlarni olish
va tijorat faoliyati uchun ham xizmat qiladi. Internet global kompyuter tarmog'i
(soddalashtirilgan shaklda) aloqa kanallari bilan o'zaro bog'langan kompyuterlar
to'plamidir. Tarmoqning asosiy tugunlarida mijozning so'rovini to'g'ri manzilga
yo'naltiruvchi marshrutizator dasturlari mavjud bo'lib, u erda maxsus server dasturi
so'rovni qayta ishlaydi va kerakli ma'lumotlarni qaytarib yuboradi. Elektron pochta -
Elektron pochta. Bu Internetdagi birinchi va hali ham eng mashhur xizmatlardan biri.
Bu odatiy dangasa o'qish xizmati. Qabul qiluvchi sizning xabaringizni kompyuterida
bir muncha vaqt o'tgach, ehtimol ancha uzoq vaqtdan keyin oladi va unga mos
kelganda xabarni o'qiydi. Elektron pochta oddiy qog'oz pochtaga juda o'xshaydi.
Biroq, elektron pochta oddiy pochtaga nisbatan bitta muhim va aniq afzalliklarga ega.

Bu tezlik. Misol uchun, boshqa qit'aga xabar bir necha kun yoki hafta emas, balki
ulanish sifatiga qarab bir necha daqiqa yoki hatto soniya davom etadi. Elektron
pochtaning afzalliklari bor telefon aloqasi. Xabaringizni o'zingizga qulay vaqtda
yuborasiz. Va qabul qiluvchi unga qulay bo'lganda javob beradi. Axborot almashinuvi
kompyuterlarni bir vaqtning o'zida Internetga ulashni talab qilmaydi.
Kompyuter tarmoqlarining asosiy turlari.

Kompyuter (hisoblash) tarmog'i– aloqa kanallari yordamida malumotlarni
tarmoqlangan qayta ishlashning yagona tizimiga ulangan kompyuterlar va terminallar
to'plami bo'lib, u ko'p mashinali birlashmaning eng yuqori shaklidir.Kompyuter
tarmog'i "tarmoq abonenti", "stansiya" va "fizik uzatish muhiti" kabi tarkibiy
qismlardan tashkil topgan bo’ladi.Tarmoq abonenti tarmoqda axborotni yuzaga
keltiruvchi yoki uni istemol qiluvchi obektdir.Stansiya– axborot uzatish va qabul
qilish bilan bog’liq vazifalarni bajaruvchi ob`ektdir. Kompyuter tarmoqlari quyidagi
belgilari bo’yicha klassifikatsiyalanadi:Geografik (xududiy) joylashuvi
bo’yicha;Ishlab chiqarish bo’limlarining miqyosi bo’yicha;Boshqarish usuli
bo’yicha;Axborotni uzatish tezligi bo’yicha;Aloqa (ulanish) topologiyasi tuzulishi
bo’yicha.Abonent tizimlarining xududiy joylashuviga qarab kompyuter tarmoqlarini
uchta asosiy turkumga ajratish mumkin:Lokal tarmoqlar- (LAN– Local Area
Network);Mintaqaviy tarmoqlar- (MAN–Metropolitan Area Network);Global
tarmoqlar- (WAN– Wide Area Network); Lokal kompyuter tarmog'i uncha katta
bo'lmagan xudud chegarasida joylashgan abonentlarni birlashtiradi. Masalan,
korxonalar, tashkilotlar, firmalar, banklar, ofislar miqyosidagi komppyuterlarni o'zaro
birlashtiruvchi tarmoqlar lokal kompyuter tarmog'i turkumiga kiradi. Hozirgi vaqtda
lokal hisoblash tarmoqlari abonentlarining xududiy joylashuvi bo'yicha qatiy
cheklashlar yo‘q.Mintaqaviy kompyuter tarmog'i bir-biridan ancha uzoq masofada
joylashgan komppyuterlarni va lokal kompyuter tarmoqlarini o'zaro bog'laydi. U katta
shaxar, iqtisodiy mintaqa va alohida mamlakat doirasidagi abonentlarni o'z ichiga
olishi mumkin. Odatda, mintaqaviy hisoblash tarmog'i abonentlari o'rtasida masofa
o'nlab, yuzlab kilometrni tashkil etadi.Global kompyuter tarmoqlari turli mamlakatlar
yoki kitalarda joylashgan abonentlarni birlashtiradi. Mazkur tarmoq abonentlar
o'rtasidagi aloqa telefon, radio aloqa va kosmos aloqa tizimi negizida amalga
oshiriladi. Kompyuter tarmog’ini tashkil qilish uchun albatta bir nechta tarmoqda
ishlatiladigan texnik vositalardan foydalaniladi. Bu vositalar vazifalari har xil bo’lishi
mumkin, lekin ularning ayrimlari tarmoqdagi axborot almashinuviga yordam bersa,
ayrimlari axborot almashinuvi ishonchligini oshiradi, ayrimlari esa uzatish tezligi va
masofasini oshiradi va hakozo. Kompyuter tarmog i EHM tarmog i - axborotlarni ʻ ʻ

uyg unlashtirib almashinish maqsadida uzatish liniyalari orqali bog langan alohida ʻ ʻ
kompyuterlar majmui. Har qaysi axborot iste molchisiga axborotlar zahiralari
ʼ
(ma lumotlar bazasi, protsessor, xotira va h. k.) dan birgalikda foydalanish uchun
ʼ
qo shimcha imkoniyat yaratadi. Kichik hudud (korxona, tashkilot) doirasida
ʻ
foydalaniladigan Kompyuter tarmog i lokal (mahalliy), keng hudud (o lka, davlat,
ʻ ʻ
qit a va b.)ni qamrab oladigan Kompyuter tarmog i global (umumlashgan) deb ataladi.
ʼ ʻ
Kompyuter tarmoqlari va terminal tarmoqlari (terminal tarmoqlari) ajralib turishi
kerak. Kompyuter tarmoqlari kompyuterlar, ularning har biri ishlashi va
avtonomlashtirishi mumkin. Terminal tarmoqlari odatda kuchli kompyuterlar - asosiy
kompyuterlar va ba'zi hollarda va shaxsiy kompyuterlar Qurilmalar (terminallar), bu
juda murakkab bo'lishi mumkin, ammo tarmoq tashqarisida ularning ishi yoki
imkonsiz yoki hatto uning ma'nosini yo'qotadi. Masalan, chiptalarni sotish uchun
bankomatlar yoki chiptalar tarmog'i. Ular kompyuter tarmoqlari, printsiplar va hatto
boshqa hisoblash texnologiyasiga qaraganda butunlay boshqacha. Kompyuter tarmog'i
tugunlarning umumiyligi (kompyuterlar va tarmoq uskunalari) sifatida tasvirlangan va
ularning filiallarini (aloqa kanallarini) ulash. Tarmoq filiali ikkita qo'shni tugunlarni
bog'laydigan yo'l. Terminallar ajratilgan, faqat bitta filialning oxirida joylashgan, bir
nechta filialning uchida joylashgan va qo'shni tugunlar boshqa tugunlarning kamida
bir usuli mavjud emas. Kompyuterlar turli xil usullarda tarmoqqa birlashtirish
mumkin. Kompyuter tarmog'i tugunlarning umumiyligi (kompyuterlar va tarmoq
uskunalari) sifatida tasvirlangan va ularning filiallarini (aloqa kanallarini) ulash.
Tarmoq filiali ikkita qo'shni tugunlarni bog'laydigan yo'l. Terminallar ajratilgan, faqat
bitta filialning oxirida joylashgan, bir nechta filialning uchida joylashgan va qo'shni
tugunlar boshqa tugunlarning kamida bir usuli mavjud emas. Kompyuterlar turli xil
usullarda tarmoqqa birlashtirish mumkin. Global, hududiy va lokal hisoblash
tarmoqlarini birlashtirish ko’p tarmoqli ierarxiyani yaratish imkonini beradi. Ular
ulkan ma’lumot to’plamlarini quvvatli, iqtisodiy maqsadga muvofiq qayta ishlash
vositalarini va cheksiz ma’lumot resurslariga murojaat qilishni ta’minlaydi. Lokal
hisoblash tarmoqlari hududiy tarmoqqa uning komponentalari sifatida kirishi mumkin,
hududiy tarmoqlar global tarmoqlar tarkibiga birlashadi va nixoyat, global tarmoqlar

ham murakkab strukturani tashkil etishi mumkin. Aynan shunday struktura hozirda
eng mashxur va ommaviy bo’lgan dunyo miqyosidagi superglobal Internet axborot
tarmog’ida qabul qilingan.Qurilish geometriyasi (topologiyasi) bo’yicha AHT lar
quyidagicha bo’lishi mumkin: shinali (chiziqli), ilmoqli (xalqali), radialli
(yulduzsimon), taqsimlangan-radialli, ierarxiya (daraxtsimon), to’liq, aloqali,
aralashgan. Ofislarda lokal tarmoqlarni yaratishda ko’proq shinali topologiya, kamroq
ilmoqli va radial topologiya ishlatiladi.Shinali topologiya tarmog’i chiziqli
ma’lumotlarni uzatish kanalini ishlatadi, unga nisbatan qisqa biriktiruvchi liniyalar
vositasi bilan interfeys plata orqali barcha uzellar ulangandir. Tarmoqning uzatish
uzelidan ma’lumotlar shina bo’yicha ikkala tomonga tarqatiladi. Oraliqdagi uzellar
kelayotgan axborotlarni translyaciya (olib ko’rsatish) qilmaydi. Ma’lumot hamma
uzellarga keladi, lekin axborotni kimga yuborilgan bo’lsa, o’sha qabul qiladi.Shinali
topologiya eng oddiy topologiyalardan biridir. Bunday tarmoqni engil kuchaytiriladi
va konfiguraciyalanadi hamda turli xil tizimlarga moslashtiriladi; u alohida
uzellarning mumkin bo’lgan nosozliklariga nisbatan turg’undir. Kompyuter tarmoqlari
tushunchasi va ularning ko‘rinishlari.Kompyuter tarmoqlari tushunchasi va ularning
ko‘rinishlariAxborot hisoblash tarmoqlar qamrab oladigan hududga bog’liq ravishda
lokal (LXT yoki LAN-Local Area Network), hududiy (XXT yoki MAN-Metropolitian
Area Network) va global (GXT yoki Wan-Wide Area Network) bo’lishi mumkin.
Agar tarmoqning abonentlari bir-biridan uncha katta bo’lmagan masofalarda (10—15
km gacha) joylashgan bo’lsa, u holda bu tarmoq lokal tarmoq deb ataladi. LXT uncha
katta bo’lmagan hudud oralig’ida joylashgan abonentlarni birlashtiradi. Hozirgi
vaqtda lokal hisoblash tarmog’i abonentlarining hududiy sochilib ketishiga aniq bir
cheklanishlar mavjud emas. Odatda bunday tarmoq aniq bir ob’ektga bog’langan
bo’ladi. LXT sinfiga alohida korxonalar, firmalar, banklar, ofislarning va x.k.
tarmoqlari misol bo’la oladi.
Hududiy tarmoqlar shahar, tuman, viloyat yoki uncha katta bo’lmagan mamlakat
abonentlarini birlashtiradi. Odatda hududiy MXT abonentlari orasidagi masofa o’nlab,

yuzlab kilometrni tashkil etadi.Global tarmoqlar bir-biridan sezilarli uzoq masofada
joylashgan, ko’pincha turli mamlakatlarda yoki har xil qitalarda joylashgan
abonentlarni birlashtiradi. Bunday tarmoqning abonentlari orasidagi aloqa
tarmoq(liniya)lari, radioaloqa tizimi va xattoki sputnikli aloqa asosida amalga
oshirilishi mumkin. Global, hududiy va lokal hisoblash tarmoqlarini birlashtirish ko’p
tarmoqli ierarxiyani yaratish imkonini beradi. Ular ulkan ma’lumot to’plamlarini
quvvatli, iqtisodiy maqsadga muvofiq qayta ishlash vositalarini va cheksiz ma’lumot
resurslariga murojaat qilishni ta’minlaydi. Lokal hisoblash tarmoqlari hududiy
tarmoqqa uning komponentalari sifatida kirishi mumkin, hududiy tarmoqlar global
tarmoqlar tarkibiga birlashadi va nixoyat, global tarmoqlar ham murakkab strukturani
tashkil etishi mumkin. Aynan shunday struktura hozirda eng mashxur va ommaviy
bo’lgan dunyo miqyosidagi superglobal Internet axborot tarmog’ida qabul
qilingan.Qurilish geometriyasi (topologiyasi) bo’yicha AHT lar quyidagicha bo’lishi
mumkin: shinali (chiziqli), ilmoqli (xalqali), radialli (yulduzsimon), taqsimlangan-
radialli, ierarxiya (daraxtsimon), to’liq, aloqali, aralashgan.Ofislarda lokal tarmoqlarni
yaratishda ko’proq shinali topologiya, kamroq ilmoqli va radial topologiya ishlatiladi.
Shinali topologiya tarmog’i chiziqli ma’lumotlarni uzatish kanalini ishlatadi, unga
nisbatan qisqa biriktiruvchi liniyalar vositasi bilan interfeys plata orqali barcha uzellar
ulangandir. Tarmoqning uzatish uzelidan ma’lumotlar shina bo’yicha ikkala tomonga
tarqatiladi. Oraliqdagi uzellar kelayotgan axborotlarni translyaciya (olib ko’rsatish)
qilmaydi. Ma’lumot hamma uzellarga keladi, lekin axborotni kimga yuborilgan bo’lsa,
o’sha qabul qiladi. Shinali topologiya eng oddiy topologiyalardan biridir. Bunday
tarmoqni engil kuchaytiriladi va konfiguraciyalanadi hamda turli xil tizimlarga
moslashtiriladi; u alohida uzellarning mumkin bo’lgan nosozliklariga nisbatan
turg’undir.Shinali topologiya tarmog’ini keng ma’lum bo’lgan Ethernet(zernet)
tarmog’i va uning bazasida tashkil etilgan, Ofislarda ishlatiladigan, masalan, Net
Ware Novell tarmog’i ham ishlatadi.Ilmoqli topologiya tarmog’ida hamma uzellar
aloqa kanallari bilan umumiy yopiq ilmoqqa (halqaga) ulangan. Tarmoq bir uzelining
chiqishi keyingisining kirishi bilan ulanadi.

Butun jahon internet tarmog’ida axborot xavfsizligi.
Butunjahon Internet tarmog‘ida axborot xavfsizligini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risidagi Hukumat qarori qabul qilindi. Butunjahon Internet tarmog‘ida
axborot xavfsizligini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi Vazirlar
Mahkamasi qarori qabul qilindi. Bu haqda Adliya vazirligining telegramdagi
«Huquqiy axborot» kanali orqali ma’lum qilindi.Qaror bilan O‘zbekiston Respublikasi
Qonunchiligi bilan tarqatilishi taqiqlangan axborot mavjud bo‘lgan internet tarmog‘i
veb-saytidan va (yoki) veb-sayt sahifalaridan foydalanishni cheklash tartibi
to‘g‘risidagi nizom tasdiqlandi.Nizomga ko‘ra, taqiqlangan axborot mavjud bo‘lgan
butunjahon internet tarmog‘idagi axborot resurslari reyestri yuritiladi. Ushbu reyestrga
kiritilgan axborot resurslaridan foydalanish cheklanadi. Internetdagi axborot
resurslaridan foydalanishni cheklash uch bosqichda amalga oshiriladi.Birinchi
bosqichda, taqiqlangan axborot mavjud bo‘lgan resurslarni aniqlanadi. Ushbu
bosqichdagi harakatlar Ommaviy kommunikatsiyalar sohasidagi monitoring markazi
tomonidan amalga oshiriladi. Markazga yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan
belgilangan tartibda kelib tushgan murojaatlar ham monitoring olib borishga asos
bo‘ladi.Monitoring natijasida taqiqlangan axborot mavjud bo‘lgan internet tarmog‘i
axborot resursi aniqlangan taqdirda Markaz bu bo‘yicha xulosa tayyorlaydi.Ikkinchi
bosqichda axborot resursi Reyestrga kiritiladi. Reyestrga kiritish uchun Ommaviy
kommunikatsiyalar sohasidagi monitoring markazining xulosasi hamda Ommaviy
kommunikatsiyalar sohasidagi Ekspert komissiyasinig qarori asos bo‘ladi.Uchinchi
bosqichda vakolatli organ — Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini
rivojlantirish vazirligi tomonidan internet tarmog‘idagi axborot resurslarini cheklash
bo‘yicha tashkiliy texnik tadbirlar amalga oshiriladi. “Axborot xavfsizligi – mamlakat
madaniy mulkining, xo’jalik subyektlari va fuqorolar intelektual mulkining, davlat va
kasbiy sirga ega maxsus ma’lumotlarning ishonchli
himoyalanganligi holati” hisoblanadi. Shuningdek, ushbu tushuncha har qanday
turdagi axborotni tayyorash jarayonida uning har tomonlama mukammal hamda
xavfsizligi, turli xildagi tashqi omillar tomonidan g’arazli maqsadlarda

fotydalanilmasligi, iste’molchi tomonidan noto’g’ri talqin e’tilishiga sabab bo’ladigan
xato va kamchiliklarga yo’l qo’ymaslik, oldini olish va boshqalardan iborat
hisoblanadi. Axborot xavfsizligi, bir so’z bilan aytganda, uning har tomonlama tashqi
va ichki xavflar va ta’sirlardan muhofaza qilishi hisoblanadi. Shuningdek , axborot
uchun muayyan oqim hamda manzilga eltuvchi asosiy yo’l vazifasini o’tovchi
internetdan foydalanish madaniyatini shakllantirish ham muhim vazifa hisoblanadi.
Internet madaniyati – bu internet va uning barcha turdagi dasturlaridan foydalanishda
muayyan tarzidagi chegara hamda ijtimoiy normalarga amal qilish, joylangan axborot
hamda ma’lumotlarning qay darajada ishonchi, haqiqatga to’g’ri kelishi, uni amaliy
jihatdan tasdiqlanganligi, internet saytlari va messenjerlardan foydalanganda axloqiy
hamda umuminsoniy tamoyillarga amal qilish kabilar hisoblanadi. Hozirgi kunda
jahon axborot oqimida ma’lumotlarning soni va turi juda ko’pligi uning iste’molida
hamda xavfsizligi nuqtai nazaridan turli muammo hamda kamchiliglarni keltirib
chiqarmoqda. Axborot xavfsizligiga nisbatan turli xildagi xakerlar guruhining
hujumlari, yolg’on ma’lumotlarning tarqatilishi, ulkan sistema hamda dasturlarni
ishdan chiqaruvchi, axborot mazmunini teskari tarafga burish yoki uni yo’q qiluvchi
viruslarning yoyilishi shular jumlasidandir. Axborotning qanday kuchga ega
ekanligini bilganimiz holatida, bu insonlarning to’g’ri yo’ldan adashtirish, ongini
zaxarlash hamda buzg’unchi g’oyalar bilan ular hayolini band qilish, mavjud voqea-
hodisalar haqida xato tushunchalar uyg’otish kabi oqibatlarga olib kelishi sir emas.
Internet tarmoqlari esa bevosita butun bir insoniyat, xususan millat kelajagi,
davlatning ertasi bo’lgan yosh avlod ongini zaharlash, turli yo’llar bilan o’z domiga
tortish, ilmdan uzoqlashtirish, milliy qadryatlarimizga zid bo’lgan qarashlarni turli
yo’sinda singdirishning amaliy vositasi bo’lib xizmat qilmoqda. Ushbu sharoitda,
axborot xavfsizligiga berilgan yana bir ta’rifga murojaat qilamiz:”Axborot xavfsizligi
– ta’siri natijasida nomaqbul holatlarga olib keluvchi atayin yoki tasodifan, ichki va
tashqi information ta’sirlarga qarshi tizimning tura olish xususiyati”. Ushbu ta’rifda
keltirligani tizimni o’z ongimiz va jamiyatimizda shakllantirishimiz lozim. Xalqimiz
orasida “Yoshlikda olingan bilim toshga o’yilgan naqsh kabidir” degan maqol bor.
Shu nuqtai nazardan qaraydigan bo’lsak, o’sib kelayotgan avlodda yuqoridagi kabi

axborot iste’moli hamda internetdan foydalanishda o’ziga xos mudofaa va filtr
vazifasini o’tab beruvchi yaxlit va uzluksiz tizim joriy qilish lozim. Bu tizimni
bevosita umumiy o’rta ta’lim tizimida joriy qilish uning yoshlar barcha qatlamini
qamrab olish imkonini beruvchi samarali vosita hisoblanadi. Dastlab boshlang’ich sinf
o’quvchilari uchun “Axborotshunoslik” fanlarining joriy qilinishi, unda asosan
axborot haqidagi ma’lumotlarni sodda hamda ravon tarzda, turli qiyosiy misollar
vositasida o’rgatib borish va u haqidagi dastlabki tushunchalarni singdirish bo’lsa,
yuqori sinflar uchun nisbatan batafsil ma’lumot beruvchi “Axborot turlari va
klassifikatsiyasi”, “Axborot va internet: madaniyati hamda xavfsizligi” fanlarini joriy
qilish, ularda asosan dunyo axborot oqimininmg xususiyatlari, ularning turlari va
ishonchlilik darajasini tahlil qila olish, ular istemoliga qo’yiladigan talablar, ular
haqida fundamental bilimga ega bo’lish, axborot hurijlaridan o’zini va atrofidagilarini
asrash, ijtimoiy tarmoqlardagi firibgar guruhlarga aldanmaslik, internetdanfoydalanish
madaniyatini shakllantirish, iste’molda ahloqiy va ma’naviy tamoyillarga rioya qilish
kabi vazifalarini singdirish asosiy vazifa hisoblanadi. Axborot davrida
yashayotganimiz bizga juda ko’plab qulaylik hamda imkoniyatlar bilan bir qatorda
ko’plab muammo hamda masalalarni oldimizga qo’ymoqda. Dunyo ilm-fani va
yangidan yangi texnologiya yangiliklaridan tezlik bilan boxabar bo’lish, ulardan
foydalanish bir tomon bo’lsa, milliy mentalitetimizga va umuminsoniy qadryatlarga
zid bo’lgan ma’lumotlarning keng yoyilayotganligi, g’araz niyatli kishilarning
yolg’on ma’lumotlar bilan insonlarni yo’ldan urayotganligi alohida bir tomon
hisoblanadi. Bu davr har bir inson va jamiyatdan hushyorlik va ogohlikni talab etadi.
Shundagina o’z maqsadimiz yo’lida sobit qadam bo’lamiz va hech qanday tashqi va
ichki omillar bizni yuksak taraqqiyotdan to’xtata olmaydi. Hukumat qarori bilan
Vazirlar Mahkamasining “Butunjahon Internet tarmog‘ida axborot xavfsizligini
yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2018 yil 5 sentyabrdagi 707-son
qaroriga qo‘shimchalar kiritildi.

Endilikda veb-sayt va (yoki) veb-sayt sahifasida joylashtirilgan axborotga
foydalanuvchilar tomonidan qoldirilgan sharhlar matnida, shuningdek ijtimoiy
tarmoqlar yoki messenjerlarda taqiqlangan axborotlar aniqlansa, veb-sayt, veb-sayt va
(yoki) messenjer sahifasi egasi, shuningdek blogerga qonunchilik bilan tarqatilishi
taqiqlangan axborotlarni olib tashlash to‘g‘risida xabarnoma yuboriladi.Taqiqlangan
axborotlarni aniqlash va xabarnomani yuborish taqiqlangan axborotlar aniqlangandan
24 soatdan kechiktirmasdan Ommaviy kommunikatsiyalar masalalari bo‘yicha
markazi (Markaz) tomonidan amalga oshiriladi.Xabarnoma Markazning rasmiy
axborot resurslari (elektron pochta, ijtimoiy tarmoqlar yoki messenjerlardagi rasmiy
sahifa) orqali elektron shaklda yuboriladi.Xabarnomada taqiqlangan axborot
joylashtirilgan axborot resursi nomi, axborot joylashtirilgan sana ko‘rsatiladi.
Taqiqlangan axborotga havola va uning ekrandagi tasviri nusxasi ilova qilinadi.
Shuningdek, qo‘shimcha ravishda ushbu axborotni tarqatish uchun qonunchilikda
belgilangan javobgarlik to‘g‘risida ma’lumotlar keltirilishi mumkin.Axborot resursi
egasi, bloger xabarnomani olgan vaqtdan boshlab 24 soatdan kechiktirmasdan
taqiqlangan axborotni olib tashlashi hamda bu to‘g‘rida Markazni uning rasmiy
axborot resurslari orqali elektron shaklda yoki qog‘oz shaklida xabardor qilishi lozim.
Axborot xavfsizligi muammolari.Internet texnologiyalarining yaratilishi turli
manbalardan tez va oson yo'l bilan axborot olish imkoniyatlarini hamma uchun-oddiy
fuqarodan tortib yirik tashkilotlargacha misli ko'rilmagan darajada oshirib yubordi.
Davlat muassasalari, fan-ta'lim muassasalari, tijorat korxonalari va alohida shaxslar
axborotni elektron shaklda yaratib-saqlay boshladilar. Bu muhit avvalgi fizikaviy
saqlashga nisbatan katta qulayliklar tug'diradi: saqlash juda ixcham, uzatish esa bir
onda yuz beradi va tarmoq orqali boy ma'lumotlar bazalariga murojaat qilish
imkoniyatlari juda keng. Axborotdan samarali foydalanish imkoniyatlari axborot
miqdorining tez ko'payishiga olib keldi. Biznes qator tijorat sohalarida bugun
axborotni o'zining eng qimmatli mulki deb biladi. Bu albatta ommaviy axborot va
hamma bilishi mumkin bo'lgan axborot haqida gap borganda o'ta ijobiy hodisa. Lekin
pinhona(konfidentsial) va maxfiy axborot oqimlari uchun Internet texnologiyalari
qulayliklar bilan bir qatorda yangi muammolar keltirib chiqardi. Internet muhitida

axborot xavfsizligiga tahdid keskin oshdi:Axborot mazmunini buzib qo'yish, egasidan
iznsiz o'zgartirib qo'yish.Tarmoqqa va serverlarga o'g'rincha suqulib kirish.Bugungi
kunda axborot xavfsizligini ta'minlashda an'anaviy qo'llanilib kelingan yondoshuvlar
va vositalar yetarli bo'lmay qoldi. Bunday sharoitda axborot himoyasining eng
ishonchli va sinalgan usuli bo'lgan kriptografiyaning ahamiyati yanada oshdi. Quyida
Internet va Intranetda axborot himoyasining kriptologiya yo'nalishi haqida batafsil
to'xtalamiz.Kriptografik tizim, yo qisqacha, kriptotizim shifrlash ham shifrni ochish
algoritmlari, bu algoritmlarda ishlatiladigan kalitlar, shu kalitlarni boshqaruv tizimi
hamda shifrlanadigan va shifrlangan matnlarning o'zaro bog'langan
majmuasidir.Kriptotizimdan foydalanishda matn egasi shifrlash algoritmi va shifrlash
kaliti vositasida avvalo dastlabki matnni shifrlangan matnga o'giradi. Matn egasi uni
o'zi foydalanishi uchun shifrlagan bo'lsa (bunda kalitlarni boshqaruv tizimiga hojat
ham bo'lmaydi ) saqlab qo'yadi va kerakli vaqtda shifrlangan matnni ochadi. Ochilgan
matn asli (dastlabki matn)ga aynan bo'lsa saqlab qo'yilgan axborotning butunligiga
ishonch hosil bo'ladi. Aks holda axborot butunligi buzilgan bo'lib chiqadi.
Internet va undan foydalanish madaniyati.
Inernet bu – xozirgi zamon talabidagi yagona ommabop kompyuter tarmog'i
hisoblanib, bizga barcha sohalarga oid noaniqlik ya'ni ongimizga mavhum bo'lgan
tushunchalar haqida ochiq, oddiy va ravon ma'lumot beruvchi axborot
manbaidir.Tabiyki, hozrgi kunda ushbu omilga bo'lgan ehtiyojmandlar soni kundan
kunga ortib bormoqda. Mazkur tarmoq butun dunyo miqyosida global tarmoqdir. Zero
unda mavjud yangiliklardan xabardor etuvchi matinlar, tasvir hamda ovoz hizmatlari
va bir qator imkoniyatlar barcha jabhada katta yengilliklarni yuzaga keltirayotgan
bo'lsa-da, ammo ikkinchi tomondan insoniyatni beixtiyor vertual olamga jalb etib
bormoqda.
Ayniqsa bu ta'sir doirasidan o'smir yoshlar ham yo'q emas. Bu borada
mutahasislarning so'zlari quydagi natijalarni isbotlamoqda:internet tarmog'idagi
ijobiylik insonning fan, soha va faoliyatiga bog'liq muhim aniq dalillarga ega

bo'lishida har tomonlama qulayligi va tegishli vaqt miqdorining tejalishiga olib kelishi
kundek ravshan, lekin qiziquvchanlik sababli Internet axborotlaridagi ortiqcha
ma'lumotlarga haddan ziyod berilib ketishlaridir. Izlanuvchanlik, fikriy rivojlanish,
mushoxada, taxlil qilish qobilyati va xotiraning o'tkirlik darajasini susaytirishga sabab
bo'lmoqda.Ma'lumki, Internet vositasidan foydalanish hech kimga majburiy bo'lmagan
va insonning o'z tafakkuridan kelib chiqqan qonun qoidalar asosida bo'lishi kerakligi
hamda undagi me'yor talablari, ya'ni Internet tarmog'idan axborotlarni to'g'ri tanlash
har jihatdan o'rinlidir. Bundan ko'rinib turibdiki, ushbu tarmoq vositasining o'z ichiga
qamrab olgan axborotlar miqyosi shu qadar keng va ko'p ekanligi gohida o'zimizga
kerakli bo'lgan ma'lumotlarni ajratib olishimizda ham qiyinchilik
tug'dirmoqda.Barchamzga ma'lumki, Internetda ishlashimiz uchun qidiruv tizimining
o'rni beqiyos. O'zingizga kerakli barcha ma'lumotlarni shu kabi biron bir saytning
“izlash” katakchasiga yozib, chiqarilgan ko'pgina ma'lumotlar ichidan o'zingizga
keraklisini tanlab olaverasiz yoki ma'lum bir saytning manzili yodingizdan
ko'tarildimi, yana o'sha qidiruv sistemalari yordamga keladigan saytga aloqador kalit
so'zlarini terasiz va qarabsizki o'sha sayt qarshingizda namayon bo'ladi.Internet
tarmog'ida: Yahoo, Google, Ref.uz singari yana boshqa nomlar bilan ataluvchi qidiruv
tizimlari mavjud.Yuqoridagi qidiruv dasturlari haqida batafsil va umumiy ta'rif
berishda ularni biror bir tizim orqali masalan, Google tizimini tushuntirish maqsadga
muvofiq bo'ladi. Bu kompaniya Internetdagi yetakchi qidiruv tizimi hisoblanadi,
dunyo bo'ylab tarmoq foydalanuvchilarning o'ntadan yettitasi u yoki bu ma'lumotlarni
topish ilinjida aynan mana shu saytga murojat qilishadi. Tizim har kuni 50 mlionga
yaqin so'rovlarni qabul qiladi, sakkiz milyardlab veb-sahifalarni ideksatsiya qiladi. U
101 tildagi axborotni izlab topishi mumkin. Keyingi yillarda butun dunyo internet
foydalanuvchilari orasida keng ommalashib borayotgan Google tizimi 1998 – yil
sentyabrda ishga tushgan. Hozirda bu kompaniyaning qidiruv tizimlaridan tashqari
yana bir qator foydali va qulay hizmatlari mavjud va ular soni ortib
bormoqda.Darhaqiqat, hozirda nafaqat Internet tarmog'i vujudga kelganligi, bundan
tashqari shu kabi jahonaro rivojlanib keayotgan turli – tuman axborot texnologiyalar
yosh avlodga ijobiy ta'sir kuchini o'tkazayotganligini bir tomondan quvonarli bo'lsa –

da, ikkinchi tomondan ularni turli salbiy saboqlardan asrash maqsadida tarbiyaviy
muhitni kuchaytirishga undaydi.Bugungi kunda xarbiy hizmatchilar radio–televidenie,
matbuot Internet kabi vositalar orqali rang barang axborot va ma'lumotlarni
olmoqda.Jaxon axborot maydoni tobora kengayib borayotgan shunday bir sharoitda
xarbiylarimiz ongini o'rab–chirmab, uni o'qima, buni ko'rma deb bir tomonlama
tarbiya berish, ularning atrofini temir devor bilan orab olish hech shubhasiz
zamonning talabiga ham bizning ezgu maqsad – muddaolarimizga xam to'g'ri
kelmaydi.Nega deganda biz yurtimizda ochiq va erkin demokratik jamiyat qurish
vazifasini o'z oldimizga qat'iy maqsad qilib qo'yganmiz va bu yo'ldan hech qachon
qaytmaymiz.Binobarin, biz davlatimiz kelajagi o'z qobig'imizga o'ralib qolgan holda
emas, balki umumbashariy va demokratik qadriyatlarni chuqur o'zlashtirgan holda
tasavvur etamiz. Biz istiqbolimizni taraqqiy topgan mamlakatlar tajribasidan
foydalanib, davlat va jamiyat boshqaruvini erkinlashtirish inson huquqi va
erkinliklarini fikrlar rang – barangligini o'z hayotimizda yanada kengroq joriy qilishda
ko'ramiz. Biz butun ma'rifatli xalqaro hamjamiyat bilan tinch – totuv, erkin va farovon
hayot kechirish o'zaro manfaatli xamkorlik qilish tarafdorimiz.Xozirgi zamon axborot
tizimi uning, juda keng imkoniyatlaridan kelib chiqib aytish mumkinki, O'zbekistonda
axborot olish, saqlash, foydalanish va tarqatishning umumiy manfaat va umumiy
taraqqiyot nuqtai nazaridan boshqaruv mexanizmini yaratish, uning moxiyati va
unsurlarini chuqur anglash zarur bo'lib qolmoqda. Ana shu hayotiy extiyojdan kelib
chiqib axborot sohasida milliy xavfsizlikni ta'minlash tizimini yaratishning quydagi
usullarini qo'llash madaniyatini zarur deb hisoblaymiz: Birinchidan, sotsiologik
yo'nalish. Bunda axborot olish va tarqatish jarayonida jamiyat taraqqiyotining
axborotini ijtimoiy voqelik sifatidagi rolidan kelib chiqib, jamiyatda shakillanayotgan
ijtimoiy ong yo'nalishlari ijtimoiy tafakkur darajasi va uning oqimlarini o'rganishni
yo'lga qo'yish kerak.
Aholi turli qatlamlari, qarashlari, kasbiy va boshqa ijtimoiy holatlari asosidagi
fikirlash tarzini aniqlab borish zarur. Ikkinchidan, statistik yo'nalish. Ko'p millatli
mamlakatda, hususan, 130 dan ortiq millat va elat yashayotgan, 20 ga yaqin diniy

konfessiyalar faoliyat ko'rsatayotgan O'zbekistonda millatlararo va dinlararo
mojorolarni turli siyosiy manfaatlar va buzg'unchi g'oyalar tasirida kelib chiqishi
mumkin bo'lgan nizolar manbalarini o'rganib borish, bu borada aniq hisob – kitoblarga
tahliliy yechimlarga ega bo'lish.Uchinchidan, siyosiy konfiktologiya va siyosiy
psixologiya. Axborot psixologik xavf avj olayotgan bir paytda, turli buzg'unchi
g'oyalar inson ongi va tafakkuriga o'z ta'sirini o'tkazayotgan bir sharoitda siyosiy
mojorolar kelib chiqish mumkin bo'lgan manbalarni o'rganish, omillarini aniqlash
hamda siyosiy qarashlari, ruhiyati, ijtimoiy – siyosiy psixologik izchil ravishda
o'rganib borilmog'i lozim.
Xulosa:
Bugungi kunda axborot texnologiyalari hamda ommaviy axborot vositalari rivojlanib
borayotgan bir paytda, har qanday ma'lumot, voqea hodisalarni insoniyat nazaridan
chetda qoldirish mushkul bo'lib qoldi. Internet, uyali aloqa vositalari, turli texnologiya
biz uchun begona bo lmay qoldi Xalqimizning yashash tarzi, ongi o'zgardi. ʻ
Jamiyatimizning aksariyati o'z haq-huquqlari, erkinliklarini anglab yeta oladigan
darajada yuksaldi. Biroq o'zbekchilikda mentalitetimizga xos bo'lmagan ba'zi bir
ma'lumotlarni, kinofilmlarni, behayo suratlarni internet orqali ko'rganimizda yoqa
ushlaymiz,o'sib kelayotgan yosh avlod kelajagi uchun yurak hovuchlaymiz. Axir shu
jamiyatda barchamizning bobo-buvilarimiz, ota-onalarimiz, aka-ukalarimiz, opa-
singillarimiz yashab kelmoqda. Shu o'rinda bir savol tug'iladi, milliy
qadriyatlarimizga, urf-odatlarimizga xos bo'lmagan muammolarning barchasini
internet tarmog'iga joylashtirishimiz lozimmi? Qolaversa, ota-bobolarimiz o'z umrlari
davomida jamiyat, oila, ro'zg'or ishlarida bir-birlarining borini oshirib, kamini yashirib
kelishgan, hatto yangi xonadonga kelin bo'lib tushgan qizlarimizga onajonlarimiz hali
bilmagan hayot saboqlaridan dars berib kelishgan. Ahillik, jipslik, birdamlik xalqimiz
turmush tarzining asosi sanalgan. "Butunjahon internet tarmog'ida axborot
xavfsizligini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risidagi hukumat qarori
qabul qilinganidan barchamizning xabarimiz bor. Qaror bilan O'zbekiston
Respublikasi Qonunchiligi bilan tarqatilishi taqiqlangan axborot mavjud bo'lgan

Internet tarmog'i veb-saytidan va (yoki) veb-sayt sahifalaridan foydalanishni cheklash
tartibi to'g'risidagi nizom tasdiqlandi. Nizomga ko'ra, taqiqlangan axborot mavjud
bo'lgan butunjahon internet tarmog'idagi axborot resurslari reyestri yuritiladi. Ushbu
reyestrga kiritilgan axborot resurslaridan foydalanish cheklanadi. Xuddi shunday
masalalarni inobatga olib, Buxoro davlat universiteti "Odob axloq qoidalari"ning 3-
bo'lim "Jamoa a'zolarining odob axloqiga oid umumiy qoidalar"ning 3.9-3.10
bandlarida "Milliy umumbashariy qadriyatlarga xosbo'lmagan yoki ichki
muammolariga taalluqli masalalarni internet tarmog'iga joylashtirish yoki undan turli
maqsadlar yo'lida foydalanish ta'qiqlanadi". "Kompyuterlarda tegishli bo'lmagan
ma'lumotlarni, shuningdek, turli kinofilmlar, noqonuniy diniy ma'lumotlar, behayo
suratlar, milliy, irqiy, etnik, diniy adovatni targ'ib qiluvchi har qanday materiallarni
tayyorlash, saqlash, tarqatish va targ'ib etish qat'iyan man etiladi" deb ta'kidlab
o'tilgan.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

1. Ахмедов, Б. А. (2021). ЗАДАЧИ ОБЕСПЕЧЕНИЯ НАДЕЖНОСТИ
КЛАСТЕРНЫХ СИСТЕМ В НЕПРЕРЫВНОЙ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ СРЕДЕ.
EURASIAN EDUCATION SCIENCE AND INNOVATION JOURNAL , 1 (22), 15-19.

2. Akhmedov, B. A., Xalmetova, M. X., Rahmonova, G. S., Khasanova, S. Kh.
(2020).
Cluster method for the development of creative thinking of students of higher
educational institutions. Экономика и социум , 12 (79), 588- 591.

3. Akhmedov, B. A., Makhkamova, M. U., Aydarov, E. B., Rizayev, O. B.
(2020).
Trends in the use of the pedagogical cluster to improve the quality of information
technology lessons. Экономика и социум , 12 (79), 802-804.

4. Akhmedov, B. A., Majidov, J. M., Narimbetova, Z. A., Kuralov, Yu. A.
(2020).
Active interactive and distance forms of the cluster method of learning in
development of higher education. Экономика и социум , 12 (79), 805-808.

5. Akhmedov, B. A., Eshnazarova, M. Yu., Rustamov, U. R., Xudoyberdiyev,
R. F.
(2020). Cluster method of using mobile applications in the education process.
Экономика и социум, 12 (79), 809-811.

6. Akhmedov, B. A., Kuchkarov, Sh. F., (2020). CLUSTER METHODS
OF
LEARNING ENGLISH USING INFORMATION TECHNOLOGY. SCIENTIFIC
PROGRESS, 1(2), 40-43.

Mavzu: Kompyuter tarmoqlari . Butun jahon Internet tarmog’i va undan foydalanish Mundarija: Kirish:…………………………………………………2 1.Kompyuter tarmoqlarining asosiy turlari……………4 2.Butun jahon internet tarmog’ida axborot xavfsizligi………………………………………………8 3.Internet va undan foydalanish madaniyati…………....12 Xulosa………………………………………………….15 Foydalanilgan adabiyotlar………………………………17 Kirish.

Jamiyatning hozirgi bosqichida axborot texnologiyalarining rivojlanishini komp’yuter tarmoqlarisiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Komp’yuter tarmog‘i – aloqa kanallari orqali yagona tizimga bog‘langan komp’yuter va terminallar majmuasidir. Тarmoqda axborotni ishlab chiqaruvchi va undan foydalanuvchi ob’ektlar tarmoq ob’ektlari deyiladi. Тarmoq ob’ektlari alohida komp’yuter, komp’yuterlar kompleksi, ishlab chiqarish robotlari va boshqalar bo‘lishi mumkin. Axborotlarning territorial joylashuviga ko‘ra komp’yuter tarmoqlarini uchta asosiy sinfga bo‘lish mumkin: global tarmoqlar, regional (mintaqaviy) tarmoqlar, lokal (mahalliy) tarmoqlar. Axborotni bir kompyuterdan ikkinchi kompyuterga uzatish muammosi hisoblash texnikasi paydo bo'lgandan beri mavjuddir. Axborotlarni bunday uzatish alohida foydalanilayotgan kompyuterlarni birgalikda ishlashini tashkil qilish, bitta masalani bir necha kompyuter yordamida hal qilish imkoniyatlarini beradi. Bundan tashqari har bir kompyuterni ma'lum bir vazifani bajarishga ixtisoslashtirish va kompyuterlarning resurslaridan birgalikda foydalanish, hamda ko'pgina boshqa muammolarni ham hal qilish mumkin bo'ladi. Oxirgi vaqtda axborotlarni almashish usullari va vositalarini ko'p turlari taklif qilinmoqda: eng oddiyi fayllarni disklar yordamida kompyuterdan kompyuterga o'tkazishdan tortib, to butun dunyo kompyuterlarini birlashtira olish imkoniyatini beradigan Internet tarmog'igacha. Shuni ta'kidlash kerakki, hozirgi vaqtda Internet nafaqat kasbiy va ta'lim muammolarini hal qilish uchun (va unchalik emas), balki muloqot qilish, ko'ngilochar va ma'rifiy xarakterdagi ma'lumotlarni olish va tijorat faoliyati uchun ham xizmat qiladi. Internet global kompyuter tarmog'i (soddalashtirilgan shaklda) aloqa kanallari bilan o'zaro bog'langan kompyuterlar to'plamidir. Tarmoqning asosiy tugunlarida mijozning so'rovini to'g'ri manzilga yo'naltiruvchi marshrutizator dasturlari mavjud bo'lib, u erda maxsus server dasturi so'rovni qayta ishlaydi va kerakli ma'lumotlarni qaytarib yuboradi. Elektron pochta - Elektron pochta. Bu Internetdagi birinchi va hali ham eng mashhur xizmatlardan biri. Bu odatiy dangasa o'qish xizmati. Qabul qiluvchi sizning xabaringizni kompyuterida bir muncha vaqt o'tgach, ehtimol ancha uzoq vaqtdan keyin oladi va unga mos kelganda xabarni o'qiydi. Elektron pochta oddiy qog'oz pochtaga juda o'xshaydi. Biroq, elektron pochta oddiy pochtaga nisbatan bitta muhim va aniq afzalliklarga ega.

Bu tezlik. Misol uchun, boshqa qit'aga xabar bir necha kun yoki hafta emas, balki ulanish sifatiga qarab bir necha daqiqa yoki hatto soniya davom etadi. Elektron pochtaning afzalliklari bor telefon aloqasi. Xabaringizni o'zingizga qulay vaqtda yuborasiz. Va qabul qiluvchi unga qulay bo'lganda javob beradi. Axborot almashinuvi kompyuterlarni bir vaqtning o'zida Internetga ulashni talab qilmaydi. Kompyuter tarmoqlarining asosiy turlari.

Kompyuter (hisoblash) tarmog'i– aloqa kanallari yordamida malumotlarni tarmoqlangan qayta ishlashning yagona tizimiga ulangan kompyuterlar va terminallar to'plami bo'lib, u ko'p mashinali birlashmaning eng yuqori shaklidir.Kompyuter tarmog'i "tarmoq abonenti", "stansiya" va "fizik uzatish muhiti" kabi tarkibiy qismlardan tashkil topgan bo’ladi.Tarmoq abonenti tarmoqda axborotni yuzaga keltiruvchi yoki uni istemol qiluvchi obektdir.Stansiya– axborot uzatish va qabul qilish bilan bog’liq vazifalarni bajaruvchi ob`ektdir. Kompyuter tarmoqlari quyidagi belgilari bo’yicha klassifikatsiyalanadi:Geografik (xududiy) joylashuvi bo’yicha;Ishlab chiqarish bo’limlarining miqyosi bo’yicha;Boshqarish usuli bo’yicha;Axborotni uzatish tezligi bo’yicha;Aloqa (ulanish) topologiyasi tuzulishi bo’yicha.Abonent tizimlarining xududiy joylashuviga qarab kompyuter tarmoqlarini uchta asosiy turkumga ajratish mumkin:Lokal tarmoqlar- (LAN– Local Area Network);Mintaqaviy tarmoqlar- (MAN–Metropolitan Area Network);Global tarmoqlar- (WAN– Wide Area Network); Lokal kompyuter tarmog'i uncha katta bo'lmagan xudud chegarasida joylashgan abonentlarni birlashtiradi. Masalan, korxonalar, tashkilotlar, firmalar, banklar, ofislar miqyosidagi komppyuterlarni o'zaro birlashtiruvchi tarmoqlar lokal kompyuter tarmog'i turkumiga kiradi. Hozirgi vaqtda lokal hisoblash tarmoqlari abonentlarining xududiy joylashuvi bo'yicha qatiy cheklashlar yo‘q.Mintaqaviy kompyuter tarmog'i bir-biridan ancha uzoq masofada joylashgan komppyuterlarni va lokal kompyuter tarmoqlarini o'zaro bog'laydi. U katta shaxar, iqtisodiy mintaqa va alohida mamlakat doirasidagi abonentlarni o'z ichiga olishi mumkin. Odatda, mintaqaviy hisoblash tarmog'i abonentlari o'rtasida masofa o'nlab, yuzlab kilometrni tashkil etadi.Global kompyuter tarmoqlari turli mamlakatlar yoki kitalarda joylashgan abonentlarni birlashtiradi. Mazkur tarmoq abonentlar o'rtasidagi aloqa telefon, radio aloqa va kosmos aloqa tizimi negizida amalga oshiriladi. Kompyuter tarmog’ini tashkil qilish uchun albatta bir nechta tarmoqda ishlatiladigan texnik vositalardan foydalaniladi. Bu vositalar vazifalari har xil bo’lishi mumkin, lekin ularning ayrimlari tarmoqdagi axborot almashinuviga yordam bersa, ayrimlari axborot almashinuvi ishonchligini oshiradi, ayrimlari esa uzatish tezligi va masofasini oshiradi va hakozo. Kompyuter tarmog i EHM tarmog i - axborotlarni ʻ ʻ

uyg unlashtirib almashinish maqsadida uzatish liniyalari orqali bog langan alohida ʻ ʻ kompyuterlar majmui. Har qaysi axborot iste molchisiga axborotlar zahiralari ʼ (ma lumotlar bazasi, protsessor, xotira va h. k.) dan birgalikda foydalanish uchun ʼ qo shimcha imkoniyat yaratadi. Kichik hudud (korxona, tashkilot) doirasida ʻ foydalaniladigan Kompyuter tarmog i lokal (mahalliy), keng hudud (o lka, davlat, ʻ ʻ qit a va b.)ni qamrab oladigan Kompyuter tarmog i global (umumlashgan) deb ataladi. ʼ ʻ Kompyuter tarmoqlari va terminal tarmoqlari (terminal tarmoqlari) ajralib turishi kerak. Kompyuter tarmoqlari kompyuterlar, ularning har biri ishlashi va avtonomlashtirishi mumkin. Terminal tarmoqlari odatda kuchli kompyuterlar - asosiy kompyuterlar va ba'zi hollarda va shaxsiy kompyuterlar Qurilmalar (terminallar), bu juda murakkab bo'lishi mumkin, ammo tarmoq tashqarisida ularning ishi yoki imkonsiz yoki hatto uning ma'nosini yo'qotadi. Masalan, chiptalarni sotish uchun bankomatlar yoki chiptalar tarmog'i. Ular kompyuter tarmoqlari, printsiplar va hatto boshqa hisoblash texnologiyasiga qaraganda butunlay boshqacha. Kompyuter tarmog'i tugunlarning umumiyligi (kompyuterlar va tarmoq uskunalari) sifatida tasvirlangan va ularning filiallarini (aloqa kanallarini) ulash. Tarmoq filiali ikkita qo'shni tugunlarni bog'laydigan yo'l. Terminallar ajratilgan, faqat bitta filialning oxirida joylashgan, bir nechta filialning uchida joylashgan va qo'shni tugunlar boshqa tugunlarning kamida bir usuli mavjud emas. Kompyuterlar turli xil usullarda tarmoqqa birlashtirish mumkin. Kompyuter tarmog'i tugunlarning umumiyligi (kompyuterlar va tarmoq uskunalari) sifatida tasvirlangan va ularning filiallarini (aloqa kanallarini) ulash. Tarmoq filiali ikkita qo'shni tugunlarni bog'laydigan yo'l. Terminallar ajratilgan, faqat bitta filialning oxirida joylashgan, bir nechta filialning uchida joylashgan va qo'shni tugunlar boshqa tugunlarning kamida bir usuli mavjud emas. Kompyuterlar turli xil usullarda tarmoqqa birlashtirish mumkin. Global, hududiy va lokal hisoblash tarmoqlarini birlashtirish ko’p tarmoqli ierarxiyani yaratish imkonini beradi. Ular ulkan ma’lumot to’plamlarini quvvatli, iqtisodiy maqsadga muvofiq qayta ishlash vositalarini va cheksiz ma’lumot resurslariga murojaat qilishni ta’minlaydi. Lokal hisoblash tarmoqlari hududiy tarmoqqa uning komponentalari sifatida kirishi mumkin, hududiy tarmoqlar global tarmoqlar tarkibiga birlashadi va nixoyat, global tarmoqlar

Kompyuter tarmoqlari . Butun jahon Internet tarmog’i va undan foydalanish

20.11.2024

0

48.11328125 KB

Похожие