MAKTABLARDA TABIIY GEOGRAFIYa KURSINING METODIKASI

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

24.146484375 KB

Скачать

MAVZU: MAKTABLARDA TABIIY GEOGRAFIYa KURSINING
METODIKASI
1. Kursning v azifalari, mazmuni v a t uzilishi
2. Kurs mat eriallarini o‘rganish met odlari

Tabiiy geografiya kurslari sistemasi 5– sinfdan boshlanadi. 5 –
sinfdan 7-sinfgacha o` q uvchilarda maktab tabiiy geografiya kurslari
mazmunini tashkil etuvchi umumiy va regional tushuncha, ko`nikma va
malakalar sistemasi tarkibi topishi lozim.
Tabiiy geografiya boshlan g` ich kursi tabiatshunoslik kursidan
olingan bilimlarni kengaytiradi. Tabiiy geografiya kursi umumiy er
bilimiga taalu q li ma`lumotlar beradi, o` q uvchilar tabiat komponentlari
o`rtasidagi alo q alarni tushunib oladilar. Bu keyingi geografiya
kurslarini o`rganish uchun zamin bo`ladi. Materiklar va okeanlar
geografiyasi va O`zbekiston tabiiy geografiyasi kurslarida
o`rganiladigan materiallarni ongli o`zlashtirilishi uchun zarur bo`lgan
asosiy geografik tushunchalar, terminlar, nomlar, shuningdek,
tabiatda ro`y beradigan h odisa va protsesslar 6-sinfda tanishib
chi q iladi.
Tabiiy geografiya boshlan g` ich kursining xususiyati shundan
iboratki, umumiy geografik tushunchalar er sferalari (litosfera,
gidrosfera, atmosfera va biosfera) asosida o`rganiladi. Tabiiy
geografiya boshlan g` ich kursida o`z joyining geografik xususiyatlari,
globus va kartalarda erning tasviri to` g` risida, er shari a h olisi, dunyo
siyosiy kartasida O`zbekiston va ayrim davlatlarning tutgan o`rni
to` g` risida kartografik tasavvur h am beriladi.
O` q uvchilar boshlan g` ich geografiya kursida tevarak atrofdagi
landshaft, predmet va h odisalarning mo h iyatini ani q laydilar, bunda
dunyoda g` ayri-tabiiy narsa yo` q ekanligiga, dunyoning moddiyligiga,
inson tabiatda ro`y beradigan h odisa va q onuniyatlarni o`rganishi

mumkin ekanligiga ishonch h osil q iladilar. Geografiyani o`lka
materiallari asosida o`rganish va geografiya faniga h issa q o`shgan
vatandosh geograflar faoliyati bilan tanishib chi q ish o` q uvchilarni
vatanparvarlik, milliy iftixor ru h ida tarbiyalashga olib keladi.
Tabiiy geografiya boshlan g` ich kursi o` q uvchilarning bosh q a o` q uv
fanlarni ongli ravishda o`rganishga tayyorlashda h am katta rol`
o`ynaydi.
Ayni va q tda 6–sinfdagi tabiiy geografiya boshlan g` ich kursi bosh q a
o` q uv fanlarida egallangan bilimlarga h am tayanadi. Masalan,
matematika kursidan o` q uvchilarga gradus, burchaklar, masshtab,
manfiy va musbat sonlar, protsentlar h a q ida h am ma`lumotlar berilgan.
Ana shu yu q oridagi bilim va ko`nikmalar tabiiy geografiya
kursidagi asosiy tushunchalar va ko`nikmalarni o`zlashtirish uchun
etarli zamin bo`lib xizmat q iladi.
Tabiiy geografiya boshlan g` ich kursi kirish va ettita mavzudan
iborat.
«Kirish» q ismiga (ekskursiya bilan birga) 4 soat va q t ajratiladi.
Kursdagi dastlabki tema «Erning globus va kartalarda tasvirlanish» (7
soat) da o` q uvchilar dastlabki topografik va kartografik bilimlar oladilar
va muayyan ko`nikmalar h osil q iladilar. Temada joy planini olish va uni
o` q ish, nisbiy va absolyut balandliklar, rel`efni gorizontalar bilan
tasvirlashga alo h ida e`tibor beriladi. O` q uvchilar globus va kartalarning
asosiy elimentlari (Erning tasvirlash xususiyatlari, masshtab,
meridianlar va parallellar, rel`efning tasviri, balandlik shakllari) ni

o`rganadilar, kerakli nu q tani globus va kartalardan topishni, globus va
kartalardan orali q (masofa) ni ani q lashni bilib oladilar.
Birinchi va ikkinchi mavzularni o`rganishda o` q uvchilarda: Q uyosh
va kompas bilan orintirlash predmet azimutlarini ani q lash, joyninng
oddiy planini ishlash va uni o` q iy olish, kartadan orientirlay olish,
globus va kartalarning gradus to`ri va masshtabidan foydalana olish
kabi ko`nikmalar shakllanadi.
«Litosfera» (11 soat) mavzusida o` q uvchilar erning ichki tuzilishi va
uni tashkil etuvchi jinslar, vulkanlarning otilishi, zilzilalarning ro`y
berishi, er yuzasining shakllari (to g` va teksliklar), ularning vujudga
kelishi, jinslarning joylanish h arakteri, ichki va tash q i kuchlar ta`sirida
to g` va teksliklarning o`zgarishi, shuningdek er osti boyliklari va er
yuzasining mu h ofaza q ilish usullari bilan tanishadilar.
«Gidrosfera» (14 soat) temasida okeanlar, dengizlar va ularning
q ismlari, suv osti rel`ef iva suv osti yot q izi q lari, suvlarning xususiyatlari
va h arakati (to`l q inlar, o q imlar, suv q al q ishi, okeanlarning o`simlik va
h ayvonot dunyosi h amda mineral boyliklari, okean va dengizlardan
transport vositasi sifatida foydalanish, okean suvlari va boyliklarini
mu h ofaza q ilish) q uru q likdagi suv (daryolar, ko`llar, suv omborlari, er
osti suvlari) ularning vujudga kelish sabablari (suv o`tkazuvchi va suv
utkazmaydigan q atlamlar, meniral va termal suvlar, daryolarning
yo`nalishi va o q ish h arakteriga rel`efning ta`siri, ostona va
sharsharalarning h osil bo`lishi, daryolarning yo`nalishi, rejimi va h .k.),
ularning xo`jalikdagi a h amiyati, foydalanish usullari va mu h ofaza

q ilishga oid tadbirlar, muzliklar, ularning paydo bo`lishi va a h amiyati
o`rganiladi.
«Atmosfera» (12 soat) temasida o` q uvchilar h avo sferasi, unga xos
bo`lgan xususiyatlar (tuzilishi, atmosfera bosimi, h avo temperaturasi,
shamol, h avodagi suv bu g` i, tuman, bulut, yo g` inlar) h a q ida umumiy
tushunchalar oladilar. Ular atmosferada ro`y beradigan jarayon va
h odisalar, mu h im q onuniyatlar, balandga ko`tarilgan sari atmosfera
bosimining o`zgarilishi bilan tanishadilar: o` q uvchilarda ob- h ava va
h avo massalari h a q ida, i q lim va i q limining tarkib topishiga ta`sir etuvchi
omillar h a q ida tushunchalar shakllanadi.
«Geografik q obi q » (4 soat) temasini o`rganish uchun er sefera
( q obi q )lari bilimlar asos bo`lib xizmat q iladi. Bu mavzuda tabiiy
kompleks komponentlari orasidagi o`zaro alo q adorlik ani q lanadi,
shuningdek kompleks va geografik q obi qh a q idagi tushunchalar
shakllanadi.
«Er shari a h olisi» (2 soat) mavzusi bilan kurs yakunlanadi. Mazkur
temada o` q uvchilar er shari a h olisi, ir q lar va dunyoning siyosiy kartasi
h a q ida ma`lumot oladilar.
Tabiiy geografiya boshlan g` ich kursida o`rganiladigan bilimlar
asta-sekin murakkablasha boradi, karta to` g` risidagi bilimlar kengayib,
takomillashib boradi. Tabiiy geografiya boshlan g` ich kursining asosiy –
umumiy tabiiy geografik tushunchalaridan iborat. Bu kursda
o`rganiladigan tushuncha predmet va h odisalarning ko`pchiliga
maktab atrofida uchraganligidan tabiiy geografiya boshlan g` ich
kursidagi ta`limni o`lkashunoslik printsipi asosida tashkil etish

imkoniyatini beradi. Bosh q acha q ilib aytganda ko`pchilik pridmet va
h odisalar h a q idagi tushunchalar ma h alliy joylarni idrok etish asosida
shakllanadi.
Kurs mat eriallarini o` rganish met odlari
Tabiiy geografiya boshlan g` ich kursida umumiy tushunchalar
asosiy o`rinni egallaydi. Umumiy tushunchadagi predmet va
h odisalarning asosiy q ismi (er yuzasining turli shakllari, daryo, ari q , er
osti suvlari, atmosfera h odisalari, nurash) maktab atrofidagi tabiatda
uchraydi. Mazkur kursda o` q uvchilar tabiat ob`ektlari va h odisalarini
kuzatishga oid muayyan amaliy ko`nikma va malakalar egallaydilar.
Tabiiy goegrafiya boshlan g` ich kursidagi yangi bilim va
ma`lumotlarni o`rganishda ko`pro q su h bat bilan o g` zaki bayon
metodlaridan va turli mazmundagi o` q uv q urollaridan foydalanish
zarur.
Boshlan g` ich kursning «Kirish» darsdagi o` q ituvchi o` q uvchilar bilan
tanishgan, geografiya darsi uchun talab etiladigan o` q uv q urollari
(geografiya darsligi, katak daftar, atlas, kontur karta, rangli q alam) va
ulardan foydalanish yo`llarini tushuntiradi. Bu darsda tabiiy goegrafiya
nimalarni o`rganishi h a q ida gap borar ekan, fanga o` q uvchilar h avasini
ortirishga alo h ida e`tibor berish kerak. Ikkinchi dars h ikoya usuli va
su h bat metodidan foydalanib, turli illyustratsiyalar asosida, Ptolomey,
Mu h ammad Xorazmiy, Abu Ray h on Beruniy, Za h riddin Bobur, Kolumb,
Magellan, N.M.Prjeval`skiy h a q ida ma`lumot beriladi, h ozirgi zamon
geografik kashfiyotlari va tad q i q otlari ob- h avoni kuzatish yo`llari,

fenologik kuzatish turlari va printsiplari h am ma h alliy sharoit misolida
o`rgatiladi.
O` q uvchilar o` q uv yilining dastlabki kunlaridan boshlab ob- h avoni
kuzatishga kirishlari lozim. Q uyoshning gorizontdan balandligini skafis
yoki «uglomer» yordamida kuzatish mumkin. Kuzgi ekskursiyaga q adar
o` q uvchilarni ayrim asboblarni (masalan, uglomer, burchak o`lchagich,
planshet) q o`lda yasashga o`rgatiladi.
Kuzgi ekskursiya joyning er yuzasi tuzilishi, to g` jinslari va ularning
joylanishi, daryo yoki kanalning kengligi, chu q urligi va tezligini o`lchash
h a q ida ani q bilim berish ma q sadida o`tkaziladi. Ekskursiyada
o` q uvchilarning musta q il ishlashlariga ko`pro q e`tibor berish lozim.
Ekskursiyada o` q uvchilar tepa yoki q ir g` o q balandligini niverlir bilan
o`lchashga o`rganadilar. YOnba g` irlarning q iyaligi eklimetr bilan
o`lchanadi. Ekskursiyaning natijasi yaxshi chi q ishini istagan o` q ituvchi
oldindan ekskursiyabop erni tanlab oladi. O` q uvchilarni ekskursida
q ilanadigan ishlar bilan tanishtirilishi kerak.
«Erning globus va kartalarda tasvirlanishi», «Globus va geografik
karta» mavzularida bir q ancha amaliy ko`nikma va malakalar h osil q ilish
kerak bo`ladi. Binobarin, o` q ituvchi o` q uvchilarga biron yangi material
h a q ida so`zlar ekan, bunda ularning tabiatshunoslik kurslaridan olgan
bilim va ko`nikmalarini e`tiborga olmo g` i kerak.
Amaliy ishlardan q ancha ko`p foydalanilsa, o` q uvchilar yangi mavzu
bo`lishiga q aramay, shuncha yaxshi va tez o`zlashtiradilar.
O` q uvchilarda h osil q ilinadigan dastlabki kartografik tushunchalar
o`z joyi planini olishdan boshlanmo g` i lozim. O` q uvchilar o`z joyining

planini chizishga kirishar ekanlar, bunda o` q ituvchi ra h barlik q ilishi,
yo`l-yo`ri q ko`rsatishi zarur. Maktab atrofining plani o`rganilgach,
o` q uvchilarda o`z sha h rini viloyat kartasida, keyin o`z viloyatini
O`zbekiston kartasida, O`zbekistonning esa dunyo kartasida q anday
tasvirlanganligi h a q ida tasavvur h osil bo`ladi va ularda h a q i q iy
kartografik tushunchalar paydo bo`ladi.
«Erning globus va kartalarda tasvirlanishi» degan mavzularni
o`rganilayotganda kartografik va ta`svirlik q o`llanmalardan ko`pro q
foydalanish lozim. Masalan, er yuzasini gorizontallar bilan
tasvirlanishini tegishli model` yordamida tushuntirilishi va kattaligini,
gradus to`ri, meridian va parallellar, geografik kenglik va uzunliklarni
avval globusda, keyin yarimsharlar, dunyo va O`zbekiston respublikasi
kartalarida o`rganish kerak.
Globus va kartalarda gorizont tomonlarini ani q lash, berilgan
nu q taning kenglik va uzunligini kartaga tushirish, kenglik va uzunlikni
globus va kartalardan topish, gradus bilan orali q ni o`lchash tufayli
karta bilan ishlash ko`nikmalari h osil bo`ladi.
«Litosfera» temasi o` q uvchilarni q izi q tiradigan, ayni va q tda ancha
murakkab mavzudir. Bu mavzuda maktab atrofida uchraydigan
ob`ektlarni asli h olatida o`rganish imkoniyati bor, biro q maktab atrofida
uchramaydigan predmet va h odisalarni modellar, manzarali rasmlar,
tasvirli o` q uv q urollari yordamida o`rganishga to` g` ri keladi. Erning ichki
tuzilishi, uni tad q i q etish usullari, vulkanlar, to g` larning paydo bo`lishi
kabi mavzularni badiiy so`z, sxema, chizmalar yordamida tushuntirish
mumkin. Ammo rel`ef va er po`stini tashkil etuvchi jinslarni amaliy

ji h atdan bilib olmo q uchun ekskursiya tashkil etish kerak. O` q uvchilar
ekskursiya paytida rel`ef shakllari va er yuzasi q atlamlarini tuzilishini,
undagi jinslarni o`z ko`zlari bilan ko`radilar.
«Gidrosfera» mavzusidagi dastlabki bilimlar okeanlar h a q ida bo`lib,
bularni O`zbekiston maktablardagi o` q uvchilar bevosita ko`ra va kuzata
olmaydilar. Okean, okean tagi rel`efi, suvining sho`rligi, dengiz o q imlari
h a q ida so`zlaganda turli rasm, diapozitiv, diafil`m, sinf doskasiga chizib
q o`yidagan sxemalarni ko`rsatish kerak. Okean q ismlari, q ir g` o q chizi g` i
to` g` risidagi tushunchalarni geografiya maydonchisidagi sun`iy suv
h avzasidan ko`rsatish mumkin, shuningdek maktab atrofidagi bulo q ,
q udu q , daryo, an h or, ari q , ko`l yoki suv omborlari misolida o`rganish
h am ma q sadga muvofi q dir. O` q ituvchi dengiz yoki daryolarni o`rganish
tartibini o` q uvchilar daftariga yozdirib q o`yishi kerak.
«Atmosfera» mavzusi yuzasidan o`rganiladigan tushuncha h odisa
va protsesslar kuzatish yo`li bilan va zarur meteorologik asboblar bilan
ishlash tufayligina idrok etiladi. SHunday ekan, bu bo`limda kuzatish va
tajriba metodlaridan ko`pro q foydalanishga to` g` ri keladi.
Suv h amda q uru q likning noteks isishi, yo g` inlarning h osil bo`lishi
tajriba asosida, atmosfera h odisalarini kuzatish asosida o`rganiladi.
Kuzatilgan ma`lumotlarni ishlab chi q ishda turli mazmundagi i q lim
diagrammalari, grafik, shamol gulini tuzish kabi amaliy ishlar q o`l
keladi.
Meteorologiya stantsiyasi va undagi asboblarning ishi, ob- h avoni
aytish usullari bilan tanishtirish ma q sadida o` q uvchilarni meteorologiya
stantsiyasiga ekskursiyasiga olib boriladi.

O` q ituvchi o` q uvchilarga ob- h avo h olatini kuzatib borish vazifasini
topshirar ekan, a h yon-a h yonda kuzatish natijalarini tekshirishi va
ularning ishlariga tegishli ba h o q o`yib borishi kerak.
«Geografik q obi q » mavzusini o`rganishda tabiat zonalarini
ifodalovchi manzarali rasmlar, fiafil`mlar va kinofil`mlardan, ayrim
o`simlik namunalaridan, ya`ni gerbariylardan keng foydalaniladi.
Bu mavzuni o`rganishda o`lka materiallaridan foydalanishning
a h amiyati ayni q sa katta. CHunki bosh q a zonalarning i q limi, o`simlik va
h ayvonot dunyosini, ularning bir-biriga bo`lgan ta`sirini o`z o`lkasiniki
bilan ta qq oslab o`rganadilar.
«Er shari a h olisi» mavzusidagi materiallar asosan h ikoya usuli bilan
o`rganiladi. Er sharida a h olining ta q simlanishini karta-diogrammada
tasavvur etiladi. Ir q lar h a q ida gap borar ekan, rangli suratlar, diapozitiv
va diafil`mlardan foydalanish kerak.
Tabiiy geografiya boshlan g` ich kursida o` q uvchilarga turli rasm va
turli illyustratsiyalarni tilga kirituvchi Blits so`rov berib ularning tabiat
h odisalarini q anchalik bilishlarini, masalan, vulkan otilishi protsessini
yoki bulo q ning h osil bo`lishini, tabiatda suvning aylanib yurishini
tushunganliklarini bilib olish mumkin. Bu usulda so`rash o` q uvchilar
q izi q ishini orttiradi. Bundan tash q ari, o` q uvchilar bilimini h isobga
olishda ularning turli kuzatish asboblari bilan ishlay olishlarini h am
e`tiborga olish zarur.

ADABIYOTLAR
1. O‘zbekiston ensikilopediyasi 1996.
2. Pedagogik ensiklopediyasi 1980.
3. O‘zbekiston pedagoklari antologiyasi 1995.
4. Qurboniyozov R. Geografiya ta’limi metodikasi. Toshkent 1993.
5. «Ma’rifat», (Sovet maktabi) jurnallari.
«Geografiya v shkole» jurnallari.

MAVZU: MAKTABLARDA TABIIY GEOGRAFIYa KURSINING METODIKASI 1. Kursning v azifalari, mazmuni v a t uzilishi 2. Kurs mat eriallarini o‘rganish met odlari

Tabiiy geografiya kurslari sistemasi 5– sinfdan boshlanadi. 5 – sinfdan 7-sinfgacha o` q uvchilarda maktab tabiiy geografiya kurslari mazmunini tashkil etuvchi umumiy va regional tushuncha, ko`nikma va malakalar sistemasi tarkibi topishi lozim. Tabiiy geografiya boshlan g` ich kursi tabiatshunoslik kursidan olingan bilimlarni kengaytiradi. Tabiiy geografiya kursi umumiy er bilimiga taalu q li ma`lumotlar beradi, o` q uvchilar tabiat komponentlari o`rtasidagi alo q alarni tushunib oladilar. Bu keyingi geografiya kurslarini o`rganish uchun zamin bo`ladi. Materiklar va okeanlar geografiyasi va O`zbekiston tabiiy geografiyasi kurslarida o`rganiladigan materiallarni ongli o`zlashtirilishi uchun zarur bo`lgan asosiy geografik tushunchalar, terminlar, nomlar, shuningdek, tabiatda ro`y beradigan h odisa va protsesslar 6-sinfda tanishib chi q iladi. Tabiiy geografiya boshlan g` ich kursining xususiyati shundan iboratki, umumiy geografik tushunchalar er sferalari (litosfera, gidrosfera, atmosfera va biosfera) asosida o`rganiladi. Tabiiy geografiya boshlan g` ich kursida o`z joyining geografik xususiyatlari, globus va kartalarda erning tasviri to` g` risida, er shari a h olisi, dunyo siyosiy kartasida O`zbekiston va ayrim davlatlarning tutgan o`rni to` g` risida kartografik tasavvur h am beriladi. O` q uvchilar boshlan g` ich geografiya kursida tevarak atrofdagi landshaft, predmet va h odisalarning mo h iyatini ani q laydilar, bunda dunyoda g` ayri-tabiiy narsa yo` q ekanligiga, dunyoning moddiyligiga, inson tabiatda ro`y beradigan h odisa va q onuniyatlarni o`rganishi

mumkin ekanligiga ishonch h osil q iladilar. Geografiyani o`lka materiallari asosida o`rganish va geografiya faniga h issa q o`shgan vatandosh geograflar faoliyati bilan tanishib chi q ish o` q uvchilarni vatanparvarlik, milliy iftixor ru h ida tarbiyalashga olib keladi. Tabiiy geografiya boshlan g` ich kursi o` q uvchilarning bosh q a o` q uv fanlarni ongli ravishda o`rganishga tayyorlashda h am katta rol` o`ynaydi. Ayni va q tda 6–sinfdagi tabiiy geografiya boshlan g` ich kursi bosh q a o` q uv fanlarida egallangan bilimlarga h am tayanadi. Masalan, matematika kursidan o` q uvchilarga gradus, burchaklar, masshtab, manfiy va musbat sonlar, protsentlar h a q ida h am ma`lumotlar berilgan. Ana shu yu q oridagi bilim va ko`nikmalar tabiiy geografiya kursidagi asosiy tushunchalar va ko`nikmalarni o`zlashtirish uchun etarli zamin bo`lib xizmat q iladi. Tabiiy geografiya boshlan g` ich kursi kirish va ettita mavzudan iborat. «Kirish» q ismiga (ekskursiya bilan birga) 4 soat va q t ajratiladi. Kursdagi dastlabki tema «Erning globus va kartalarda tasvirlanish» (7 soat) da o` q uvchilar dastlabki topografik va kartografik bilimlar oladilar va muayyan ko`nikmalar h osil q iladilar. Temada joy planini olish va uni o` q ish, nisbiy va absolyut balandliklar, rel`efni gorizontalar bilan tasvirlashga alo h ida e`tibor beriladi. O` q uvchilar globus va kartalarning asosiy elimentlari (Erning tasvirlash xususiyatlari, masshtab, meridianlar va parallellar, rel`efning tasviri, balandlik shakllari) ni

o`rganadilar, kerakli nu q tani globus va kartalardan topishni, globus va kartalardan orali q (masofa) ni ani q lashni bilib oladilar. Birinchi va ikkinchi mavzularni o`rganishda o` q uvchilarda: Q uyosh va kompas bilan orintirlash predmet azimutlarini ani q lash, joyninng oddiy planini ishlash va uni o` q iy olish, kartadan orientirlay olish, globus va kartalarning gradus to`ri va masshtabidan foydalana olish kabi ko`nikmalar shakllanadi. «Litosfera» (11 soat) mavzusida o` q uvchilar erning ichki tuzilishi va uni tashkil etuvchi jinslar, vulkanlarning otilishi, zilzilalarning ro`y berishi, er yuzasining shakllari (to g` va teksliklar), ularning vujudga kelishi, jinslarning joylanish h arakteri, ichki va tash q i kuchlar ta`sirida to g` va teksliklarning o`zgarishi, shuningdek er osti boyliklari va er yuzasining mu h ofaza q ilish usullari bilan tanishadilar. «Gidrosfera» (14 soat) temasida okeanlar, dengizlar va ularning q ismlari, suv osti rel`ef iva suv osti yot q izi q lari, suvlarning xususiyatlari va h arakati (to`l q inlar, o q imlar, suv q al q ishi, okeanlarning o`simlik va h ayvonot dunyosi h amda mineral boyliklari, okean va dengizlardan transport vositasi sifatida foydalanish, okean suvlari va boyliklarini mu h ofaza q ilish) q uru q likdagi suv (daryolar, ko`llar, suv omborlari, er osti suvlari) ularning vujudga kelish sabablari (suv o`tkazuvchi va suv utkazmaydigan q atlamlar, meniral va termal suvlar, daryolarning yo`nalishi va o q ish h arakteriga rel`efning ta`siri, ostona va sharsharalarning h osil bo`lishi, daryolarning yo`nalishi, rejimi va h .k.), ularning xo`jalikdagi a h amiyati, foydalanish usullari va mu h ofaza

q ilishga oid tadbirlar, muzliklar, ularning paydo bo`lishi va a h amiyati o`rganiladi. «Atmosfera» (12 soat) temasida o` q uvchilar h avo sferasi, unga xos bo`lgan xususiyatlar (tuzilishi, atmosfera bosimi, h avo temperaturasi, shamol, h avodagi suv bu g` i, tuman, bulut, yo g` inlar) h a q ida umumiy tushunchalar oladilar. Ular atmosferada ro`y beradigan jarayon va h odisalar, mu h im q onuniyatlar, balandga ko`tarilgan sari atmosfera bosimining o`zgarilishi bilan tanishadilar: o` q uvchilarda ob- h ava va h avo massalari h a q ida, i q lim va i q limining tarkib topishiga ta`sir etuvchi omillar h a q ida tushunchalar shakllanadi. «Geografik q obi q » (4 soat) temasini o`rganish uchun er sefera ( q obi q )lari bilimlar asos bo`lib xizmat q iladi. Bu mavzuda tabiiy kompleks komponentlari orasidagi o`zaro alo q adorlik ani q lanadi, shuningdek kompleks va geografik q obi qh a q idagi tushunchalar shakllanadi. «Er shari a h olisi» (2 soat) mavzusi bilan kurs yakunlanadi. Mazkur temada o` q uvchilar er shari a h olisi, ir q lar va dunyoning siyosiy kartasi h a q ida ma`lumot oladilar. Tabiiy geografiya boshlan g` ich kursida o`rganiladigan bilimlar asta-sekin murakkablasha boradi, karta to` g` risidagi bilimlar kengayib, takomillashib boradi. Tabiiy geografiya boshlan g` ich kursining asosiy – umumiy tabiiy geografik tushunchalaridan iborat. Bu kursda o`rganiladigan tushuncha predmet va h odisalarning ko`pchiliga maktab atrofida uchraganligidan tabiiy geografiya boshlan g` ich kursidagi ta`limni o`lkashunoslik printsipi asosida tashkil etish

MAKTABLARDA TABIIY GEOGRAFIYa KURSINING METODIKASI

08.08.2023

0

24.146484375 KB

Похожие