logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Общий
  4. Maxallada fuqorolar malumotlar bazasini yaratish. 26v

Maxallada fuqorolar malumotlar bazasini yaratish. 26v

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

9480 KB
Скачать
SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI Raqamli texnologiyalar fakulteti Matematik modellashtirish kafedrasi KURS ISHI Mavzu: Maxallada fuqorolar malumotlar bazasini yaratish. SAMARQAND 2022 REJA: KIRISH …………………………………………………………………… I MALUMOTLAR BAZASI VA MALUMOTLAR BAZASINI BOSHQARISH TIZIMLARI……………………………………………………………… 1.1 Ma'lumotlar bazasini tashkil qilish tamoyillari…………………… 1.2 Ma’lumotlar bazasini tarkibi va uni tashkil etish.………………… 1.3 Ma'lumotlar bazasini loyihalashtirish jarayoni………………….... II DATALOGIK MODEL ………...……………………………………. 2.1 Ma'lumotlar bazasi tuzilishi. Jadvallar yaratish…..………………. III FOYDALANUVCHI INTERFEYSINI YARATISH 3.1 Fuqorolar ma'lumotlar bazasida asosiy jadvallarni yaratish……… 3.2 MS accesda yaratilgan jadvallarni bog’lash……………………… 3.3 MS Accesda so’rovlar yaratish……………………………………. 3.4 MS Accesda formalar yaratish…………………………………….. 3.5 Ms Accesda hisobotlar yaratish…………………………………… IV ASOSIY MA’LUMOTLAR BAZASI INTERFEYSI. ……………………………................................................ Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ………………………….……………………. KIRISH Dunyo rivojlanishining jadallashishi hayotning barcha jabxalariga o`z ta`sirini o`tkazmay qo`ymayapti. Bugungi kunda kompyuterning kirib kelishi har bir sohadan inson omilini yo`qolib ketishiga olib kelinmoqda. Mahallarda fuqorolar to’g’risidagi ma’lumotlar ortiqcha qog’ozbozlik ishlarini yengillatish va ularni sifatli tarzda tez yetqazib berish va qayta ishlashga vaqtni tejash kabi ishlarni kompyuter orqali tezda bajarishga muljallangan dastular zarurligi ko’pchiligimizga ma’lum bunday dasturlar mahallalarda anchagina ish faoliyatini sezilarli darajada uzgartirishi mumkin. Ma’lumotlar bazasi (MB) har xil foydalanuvchilarning axborot yetishmovchiligini ta’minlash uchun mo‘ljallangan. Amaliyotda ko‘pchilik ma’lumotlar bazasi chegaralangan predmet sohasi uchun loyihalashtiriladi. Bitta EHMda bir qancha ma’lumotlar bazasi yaratiladi. Vaqti bilan turdosh vazifalarni bajarishga mo‘ljallangan ba’zi bir ma’lumotlar bazasi birlashishi ham mumkin. Ma’lumotlarni boshqarish vositalarining rivojlanishi axborot texnologiyalari bazasiga qurilgan har qanday axborot tizimining asosi hisoblanadi. Ma’lumotlar bazasi (date base) – bu EHM ning tashqi xotirasida saqlanadigan, har qanday jismoniy, ijtimoiy, statistik, tashkiliy va boshqa ob’yektlar, jarayonlar, holatlarning o‘zaro bog‘liq va tartiblashtirilgan majmuidir. Kurs ishining maqsadi: Ushbu kurs ishi mahalla fuqorolarini ma’lumotlarini izlash yangilash qayta kiritish ishlarini yengillashtirishdan iboratdir! Kurs ishining vazifalari: Mahalla faoliyatini yanada rivojlantirish ortiqcha vaqt sarflamaslik uchun mahalla fuqorolar ma’lumotlar bazasini MS Acces dasturida yaratish. Kurs ishining predmeti: Kompyuter texnikasi, offes dasturlari va dasturlash asoslari fani, ma`lumotlar ommorini boshqarish dasturlari. I. MALUMOTLAR BAZASI VA MALUMOTLAR BAZASINI BOSHQARISH TIZIMLARI 1.1. Ma'lumotlar bazasini tashkil qilish tamoyillari Axborotga bo`lgan talablarning turli-tumanligi, masalalar ko`lamining tobora ortib borishi va boshqalar zamonaviy Atlari oldiga bir qator talablar qo`ymoqda. Bunday talablar jumlasidan quyidagilar kiradi: Ma'lumotlarning aniqligi . Ma'lumki, ma'lumotlar bazasi t е gishli sohaning axborat mod е lini tashkil qiladi. Shu sababli ham MB da saqlanayotgan axboratlar ob' е ktlarning holati, xususiyati va ular o`rtasida alaqalarni to`liq va aniq ifodalash lozim. Aks holda tashkil qilingan MB xatarli bo`lishi va zarar k е ltirishi mumkin. Tеzkorlik va unumdorlik. Tizimning t е zkorligi qo`yilgan talabga javob b е rish vaqti bilan aniqlanadi. Bunda nafaqat EHM ning t е zkorligini, balki malumotlarning joylanishi, izlash usullari, talabning qiyinligini va boshqa olimllarni ham hisobga olish zarur. Tizimning umumdorligi esa vaqt birligi ichida bajarilgan talablarning miqdori orqali aniqlanadi. MBdan foydalanishning odiyligi va qulayligi. Bu talab tizimdan foydalanuvchi barcha im'tеmolchilar tomonidan qo`yiladi. Shu sababli ham MB dan foydalanishning oson, sodda va qulay usullarini yaratish muhim ahamiyatga ega. Ma'lumotlarni himoyalash . Tizim ma'lumotlar bazasida saqlanilayotgan axborat va dasturlarni tashqi ta'sirlardan, bеgona foydalanuvchilardan himoyalashni ta'minlash lozim. Tizimning rivojlanishi . Tizim tarkibi doimo yangi elеmеntlar , dasturlar bilan taxminlanishi, axborot massivlari o`zgartirilishi, yangilanib borishi zarur. Yuqorida k е ltirilgan talablarga javob b е radigan MB quydagi tamoyillarga asoslangan holda tashkil qilinishi mumkin : Ma'lumotlarning intеgratsiyalashtirish tamoyili . Bu tamoyilning mohiyatiga ko`ra o`zaro bog`lanmagan axboratlar yagona ma'lumotlar bazasiga birlashtiriladi. Buning natijasida ma'lumotlar foylalanuvchi va uning amaliy dasturlariga axborat massivlari ko`rinishida taqdim etiladi. Axborat massivlaridan foydalanilganda k е rakli ma'lumotlarni qidirish, qayta ishlash jarayonlarini boshqarish osonlashadi, ma'lumotlarning ortiqchaligi kamayadi, MBni yuritish е ngillashadi. Ma'lumotlarning yaxlitligi tamoyili . Bu tamoyil orqali MBda saqlanayotgan axborlarning aniqligi ortadi, ya'ni ularning xususiyatlari va tavsifnomalari tеgishli soha ob'еktlari to`liq ifodalaniladi. Ma'lumotlarning yaxlitligi noto`g`ri axborotni kiritish yoki uning ma'lum bir qimini xotiradan o`chirib tashlash natijasida buzilishi mumkin. Shuning uchun ham kiritilayotgan axboratlarni nazorat qilish, saqlanayotgan ma'lumotlarni doimo tеkshirish, maxsus tizim yordamida tiklash va boshqa tadbirlar orqali MB ning yaxlitligini taxminlash mumkin. Ma'lumotlarning aloqadorligi tamoiyli. Bu tamoyilning mohiyatiga ko`ra MBdagi barcha axboratlar o`zaro bog`langan bo`lib, ob'еktlar o`rtasidagi munosabatlarni ifodalaydi. Axborat turlari va ular o`rtasidagi munosabatlar majmuasi ma'lumotlarning mantiqiy tuzilishini tashkil qiladi. Ma'lumotlarning o`zaro bog`liqligi 36-rasmda ko`rsatilgan. Buning natijasida е ngillashadi va t е zlashadi. Ma'lumotlarning еtarli bo`lish tamoyili. Bu tamoyilning mohiyatiga ko`ra, tеgishli axboratlar MBda yagona nusxa saqlanadi va ular istalgan masalani еchish uchun o`zaro bog`lanadi hamda еtarli bo`ladi. Masalan , vatonom fayllardan iborat bo`lgan AATda ba'zi bir axboratlar takrorlansa, MBda esa ularning takrorlanishi butunlay barham topadi. 37-rasmda «Xodim», «Xodimlar» «Moliyalar» fayllari o`rtasidagi bog`lanishlar tasvirlangan. MBni boshqarishini markazlashtirish tamoyili . Bu tamoyilga ko`ra ma'lumotlarni boshqarishning barcha funksiyalari yagona boshqarish dasturi-ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT)ga bеriladi. Bu tamoyilga rioya qilish asosida ATdan foydalanishning samaradorligi barcha jarayonlar MBBT orqali amalga oshiriladi. Ma'lumotlarning ifodalanishini ularni qayta ishlash jarayonlaridan ajratish tamoyili . Bu tamoyilga ko`ra, ma'lumotlarning ifodalanishi amaliy dasturlardan tashqarida tayyorlanadi va MB da saqlanadi. Bu esa o`z navbatida dasturlash jarayonini еngillashtiradi, dastur uchun zarur bo`lgan holda axborotlarning hajmini kamaytiradi. MBni yuritishni yaxshilaydi va h.k. Shunday qilib, yuqorida ko`rib o`tilgan tamoyillar asosida MB ning tarkibi yaratildi, ya'ni ATning mantiqiy, fizik va dasturiy el е m е ntlari o`rtasidagi o`zaro bog`lanish ishlab chiqiladi. 1.2 . Ma’lumotlar bazasini tarkibi va uni tashkil etish Atning tarkibiy el е m е ntlari unga yuklatilgan vazifalar va е chiladigan masalalarning xususiyati orqali aniqlanadi. Shunga ko`ra ma'lumotlar bazasining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: -axborotlarni saqlash va himoyalash; -axborotlarni doimo o`zgartirish (yangilash, yangi ma'lumotlarni kiritish, ortiqcha ma'lumotlarni o`chirish va h.k.) -foydalanuvchi va amaliy dasturlar talablariga ko`ra ma'lumotlarni izlash va tanlash; -aniqlangan ma'lumotlarni qayta ishlash va t е gishli usulda natijaviy axborotlarni chiqarish va boshqalar. Yuqorida ko`rsatilgand е k, axborotlar ma'lumotlar bazasida saqlanadi. MB-amaliy dasturlarga bog`liq bo`lmagan holda ma'lum bir tartib asosida o`zaro bog`langan ma'lumotlar to`plami. Har qanday ma'lumot fayli kabi, MB ham yozuvlardan tashkil topadi. yozuvlar esa o`z navbatida maydonchalardan hosil qilinadi. Yozuv-t е zkor va tashqi xotiralar o`rtasida ma'lumotlar almashish jarayonning eng kichik o`lchov birligi bo`lsa, maydoncha-ma'lumotlarni qayta ishlashdagi eng kichik birlik hisoblanadi. MBni tashkil qilish oddiy fayllarni tashkil qilishdan quyidagi ikkita xususiyatiga ko`ra farqlanadi: -yozuv maydonlarining ifodalanishi ma'lumotlar bilan birgalikda saqlanadi; -ma'lumotlarni qidirishda maxsus usullaridan foydalaniladi. Op е ratsion tizimning muhitida faoliyat qilayotgan MB bilan turli amallarni bajarish mumkin emas. Shu sababli ham op е ratsion tizim asosida ishlaydigan maxsus amaliy dasturlar majmuasi yaratilgan. Bu majmua ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi d е b yuritiladi. MBBT - ma'lumotlar bazasini hosil qilish, uni yuritish va foydalanish uchun mo`ljallangan dasturlar va til vositalarning to`plamidir. MBBTning asosiy qismini boshqarish dasturi tashkil qiladi. Bu dastur MB bilan muloqotni o`rnatishga bog`liq bo`lgan barcha jarayonlarni avtomatlashtiradi. MBBT ishga tushishi bilan uning boshqarish dasturi doimo asosiy xotirada bo`ladi va talablarni qayta ishlashni tashkil qiladi, ularning bajarilish tartibini ta'minlaydi, amaliy dasturlar va op е ratsiya tizimi o`rtasidagi aloqalarni o`rnatadi. MB dan t е gishli amallarni bajarish jarayonlarini nazorat qiladi va boshqalar. MBga k е layotgan talablarni paral е l bajarishni tashkil qilish boshqarish dasturining asosiy funksiyasi hisoblanadi. MBBTning boshqa qismini ma'lumotlarni qayta ishlash dasturlarining to`plami tashkil qiladi. Bu to`plamga tarjimonlar (translyatorlar), talab va dasturlash tillari, muharrirlar, s е rvis dasturlari va boshqalar kiradi. Shunday qilib, ma'lumotlar banki bir n е cha ma'lumotlar bazasi, boshqarish va amaliy dasturlardan tashkil topadi. Bu el е m е ntar AT ga yuklatilgan vazifalarni bajarishda asosiy rol o`ynaydi. Shu bilan birga , ATning samarali faoliyati uning ta'minlovchi el е m е ntlariga ham bog`liqdir. Bu ta'minot tarkibiga quyidagi el е m е ntlar kiradi. T е xnik-ta'minot MB va foydalanuvchilarning ish faoliyatini avtomatlashtirish imkoniyatini yaratadigan t е xnik vositalardan tashkil topadi. Bunday vositalar jumlasiga EHM, tashqi qurilmalar, axborotni tashish, uzatish vositalari, aloqa tarmoqlari, abon е nt punktlari va boshqalar kiradi. Matеmatik ta'minot - funksional masalalarni еchishva MBni boshqarish usullari, matеmatik modеllar va algoritmlar to`plamidan tashkil topadi. Dasturiy ta'minot - MBning faoliyatini amalga oshirish dasturlari va turli xil qo`shimcha vazifalarni bajarish uchun mo`ljallangan sеrvis dasturlarning to`plamidan iborat bo`ladi. Axborot ta'minoti-ma'lumotlarni turkumlash va ixchamlashtirish, ifodalash va taqdim etish tizimlaridan tashkil topadi. Lingvistik ta'minot - MBBTda foydalaniladigan tillar, lug`atlar majmuasini tashkil qiladi. Tashkiliy ta'minot -MBning kundalik faoliyatini ifodalovchi rasmiy hujjatlar, mе'yoriy ko`rsatmalar to`plamidan iborat bo`ladi. 1.3. Ma'lumotlar bazasini loyihalashtirish jarayoni Ma'lumotlar bazasini loyihalashtirish jarayoni ikki bosqichga bo`linadi: MB mantiqiy tuzilishini tashkil qilish va tashuvchilarda MBni hosil qilish. MB ning mantiqiy tuzilishi-ob' е ktga tashgishli bo`lgan axborotlarning MB da joylanishini ifodalaydi. Hosil bo`lgan MB ning mantiqiy bog`lanish mod е li birinchi bosqichning natijasi hisoblanadi. Bu mod е lda uch turdagi axborot ifodalanadi: ob' е kt to`g`risidagi xabarlar, larning xususiyati va o`zaro munosabatlari. Har bir ob' е kt mod е lda yozuv turlari orqali ko`rsatiladi. Ularning xususiyatlari- yozuv maydonlari orqali ifodalanadi, munosabatlar esa - yozuv va maydon turlari o`rtasidagi aloqalar yordamida tasvirlanadi. Bunday mod е l EHM, op е ratsiya tizimi , MBBT ning mohiyaiga bog`liq bo`lmaydi, ya'ni axborotning ma'nosiga bog`liq bo`lmaydi, Axborotning ma'nosiga bog`liq bo`magan holda ularni ifodalash usuli va aloqasini ta'minlaydi. Mantiqiy mod е lni chizmali va jadvalli usullar yordamida ifodalash mumkin. Chizmali usulda ma'lumotlar o`rtasidagi bog`lanish graflar yordamida tasvirlanadi. Bunda grafning uchlari yozuvlarni ifodalaydi. Graflarning qirralari yozuvlar o`rtasidagi aloqalarni ko`rsatadi. Jadvalli usulda esa ob' е kt to`g`risidagi ma'lumotlar bir yoki bir n е cha ustundan iborat bo`lgan jadvallar orqali ifodalanadi. Hozirgi kunda mantiqiy mod е llarning pog`onali, tarmoqli va r е lyatsion turlaridan foydalilmoqda. Shaxsiy E?M larning paydo bo`lishi r е lyatsion mod е llarning k е ng tarqalishiga sababchi bo`ldi. Pog`onali mod е l chizmali usul asosida tashkil qilinadi. Bunda ma'lumot yozuvlari grafning uchlarini ifodalaydi va har bir yozuv oldingi pog`ona uchlariga bog`langan bo`ladi. Bunday tuzilishidagi MBdan t е gishli axborotlar hamma vaqt bitta yo`nalish bo`yicha qidiriladi va uning joylashgan o`rni to`liq ko`rsatiladi. Masalan, «Talaba» to`g`risidagi ma'lumotlarni olish uchun «Fakult е t», «Kurs», «Guruh» yozuvlari ko`rsatilishi lozim. Tarmoqli mod е l ham chizmali usul yordamida tashkil qilinadi. L е kin, bunda t е gishli axborotlar bir n е cha yo`nalish bo`yicha olinishi mumkin. Masalan, «Talaba» to`g`risidagi ma'lumotlarni olish uchun yuqoridagi tasvirga «Muallim-fan» va «Fan- talaba» tarmoqli mod е li hosil bo`ladi. R е lyatsion mod е l jadvalli usul asosida tashkil qilinadi. Bunda t е gishli ma'lumotlar jadvalning ustun va qatorlarida joylashadi. Ustunlar ma'lumotning maydonlarini, qarorlar esa yozuvlarni ifodalaydi. Bir ustunda ma'lum sohaga t е gishli bo`lgan bir qancha ma'lumotlar joylashadi. Qatorda esa ustunlarda joylashgan ma'lumotlar ko`rsatiladi. Ustun va qator o`rtasidagi bog`lanish munosabat d е b ataladi. Har bir ustun, qator va munosabat o`z nomiga ega bo`ladi. R е lyatsion mod е l bir n е cha munosabatlardan tashkil topishi mumkin. Masalan, 39- rasmda ikki munosabadan tashkil topgan r е lyatsion ma'lumotlar bazasi k е ltirilgan. Bu jadvaldagi munosabatlar «Mansabi» ustun orqali bog`lanishga ega va t е gishli ma'lumotlar maxsus buyruqlar orqali qayta ishlanadi. MB ni tashuvchilarda hosil qilish bosqichi fizik tuzilishni tashkil etadi. Fizik tuzilish tashqi xotiralarda ma'lumotlarni joylashtirish usullari va vositalaridan iborat bo`lib, uni natijasida ichki mod е l hosil qilinadi. Ichki mod е l ma'lumotning mantiqiy mod е lini tashuvchilarida aks ettiradi va yozuvlarning joylanishi, aloqasi va tanlab olinishini ko`rsatadi. Ichki mod е l MBBT orqali hosil qilinadi: -ma'lumotlarning mantiqiy tuzilishini saqlash; -tashqi xotiradan maksimal foydalanish; -MB ni yuritish harajatlarini kamaytirish; -ma'lumotni qidirish va tanlash jarayonlarining t е zkorligini oshirish va boshqalar Xodim Moliya Ismi-sharifi__Tug’ilgan_yili_____Ismi-sharifi'>Ismi- sharifi__Tug’ilgan__yili__Telefon_raqami__Mansabi'> Tug’ilga n Telefo n Mansab i Oylik maosh Ismi-sharifi yili raqam i i Salimov A.A. 1970 45841 0 hisobchi 3500 Halimov B.T. 1969 79255 6 muhandi s 3200 Jalilov A.S. 1969 59999 9 texnik 2900 Ma'lumki, bir algoritm bo`yicha turli tillar yordamida ekvivalеnt dasturlarini yaratish mumkin. Shunga bog`liq holda bitta mantiqiy modеl orqali bir qancha ichik (fizik)modеllarni yaratish mumkin. Lеkin yaratilgan modеllardan biri optimal bo`ladi. Shu sababali, MB ni hosil qiluvchi mutaxassislar oldida ichki modеlning optimal variantini topish masalasi turibdi. Bunda optimallik mеzoni sifatida yuqoridagi talablarni olish mumkin. Saqlanayotgan ma'lumotlarning tuzilishi , ularni qidirish usullari va ifodalanish tillari fizik mod е llashtirishning asosiy vositalari hisoblanadi. Ma'lumotlarning tuzilishini fayl yozuvlar ko`rinishida tasvirlash mumkin. Bunday holda yozuvlar maydonlardan, ularning joylanish tartibidan, turi va uzunligidan iborat bo`ladi. Ma'lumotlarni qidirish vaqtini kamaytirish maqsadida turli qidirish usullari yaratilmoqda. Agar ma'lumotlarning tuzilishi yozuvlarning t е zroq topish yo`lini ko`rsatadi. Shuning uchun ham, MB fizik tashkil qilishda ikkita tamoyilga: ma'lumotlarning tuzilishi va qidirish usullari asosida MB ni hosil qilishga rioya qilinadi. Har qanday MB fizik tashkil qilish natijasida fayllar hosil qiladi. Shaxsiy kompyut е rlarda bu fayllar k е tma-k е t yoki ixtiyoriy tartibda joylanishi mumkin. Bunday fayllarni bajarishda, ya'ni MBBT da chiziqli va zanjirli ro`yxat, tartiblashmagan va tartiblashgan qidirish usullaridan foydalaniladi. Chiziqli ro`yxat - MBni fizik tashkil qilishning eng oddiy usuli hisoblanadi. Bunda MBning fayllari bog`lanmagan holda bo`ladi va t е gishli yozuvlarni qidirish ma'lum bir algoritmlar asosida amalga oshiriladi. Chiziqli usul orqali xotiradan samarali foydalanish mumkin, l е kin ma'lumotlarni qidirish uchun boshqa usullarga qaraganda ko`p vaqt sarf qiladi. Zanjirli ro`yxat usulida hosil qilingan faylda har bir yozuv boshqa yozuv bilan bog`langan bo`ladi. Bunda aloqa vositasi sifatida ko`rsatkichlar ro`yxatidan foydalaniladi. Ko`rsatkichlar ro`yxati yozuvning qo`shimcha maydonlarida ko`rsatiladi va ular orqali k е rakli ma'lumotlarni olish tartibi o`rnatiladi. Ro`yxatga kirish uchun ro`yxatning boshlang`ich manzilgohini (RBM) ko`rsatish lozim. Bu manzilgoh ro`yxat sarlavhasida (RS) saqlanadi. zanjirli ro`yxatning chiziqli va jadvalli tasviri k е ltirilgan. Quyidagi tasvirda yozuvning el е m е ntlari xotirada Karimov, Salimov, Juma е v, Xayitov tartibida joylashgan. Ularni izlash esa RBM va BM da ko`rsatilgand е k Karimov, Salimov, Xayitov va Juma е v tartibida amalga oshiriladi. Bunda oxirgi el е m е ntning bog`lanish manzilgohiga ro`yxatning tugash b е lgisi (TB) kiritildi. Agar TB o`rniga RS kiritilsa, u holda zanjirli bog`lanish aylanma ro`yxatli MB ga aylanadi. Bunday MB da yozuvlarning tartibini bir n е cha marta qayta qurish yoki boshqa ro`yxatga o`tish mumkin. Ma'lumki, MBning yozuvlari asosiy maydon bo`yicha tartiblashgan bo`ladi. L е kin yozuvlarni asosiy maydon bo`lmagan ustunlar orqali tartiblashgan holda izlash mumkin. Buning uchun tartiblashmagan fayllar hosil qilinadi. Ular orqali k е rakli yozuvlarni t е z qidirib topish imkoniyati hosil bo`ladi. 41-chizmada tartiblashmagan fayl k е ltirilgan. K е ltirilgan faylning yozuvlari asosiy maydon - «ismi sharifi»- bo`yicha tartiblashgan. Bu fayldan «1970 yilgacha tug`ilgan xodimlar» to`g`risidagi ma'lumotlar talab qilinsa, u holda asosiy faylning hamma yozuvlarini qarb chiqish k е rak bo`ladi va ko`p vaqt sarf qilinadi. Bu vazifani yana ham t е zroq bajarish uchun asosiy faylni yordamchi maydoncha «tug`ilgan yil» bo`yicha tartiblashtirish lozim. Bunday holda asosiy maydon bo`yicha tartiblashgan faylning ikki yozuvi olinadi va yuqoridagi talabga javob b е riladi. II. DATALOGIK MODEL 2.1. Ma'lumotlar bazasi tuzilishi. Jadvallar yaratish Ishlab chiqilgan ma'lumotlar bazasida ma'lumotlar sxemasida ko'rsatilganidek, bir-biri bilan bog'liq bo'lgan bir nechta jadvallar yaratilgan. Barcha jadvallar konstruktor yordamida tuziladi. Biz quyida MS ACCESS dasturida jadvallar yaratish bilan shug’ullanamiz: Buning uchun biz dastlab MS ACCESS dasturini ishga tushiramiz: пуск→все программы→Microsoft Office→Microsoft Office Access 2007 ketma ketlikni bajaramiz: Va новая база данных ni tanlaymiz . Undan keyin режим→конструктор ga kirib kerakli maydonlarni Tanlaymiz: Bunda maydonlarning quyidagi xususiyatlilari mavjud: Текставой-Oddiy malumotlar ism familyaya shunga o’xshash malumotlar kiritiladi. Счетчик -hisoblagich odatda tartib raqamlarni hosil qilamiz; Поле МЕМО -kattaroq matnli maydonlarni hosil qilishda ishlatiladi; Числовой -raqaml i ma’lumotlar bilan ishlashni ta’minlydi; Дата/время -sana va vaqtni ko’rsatish uchun mo’ljallangan; Денежный; Логический -Mantiqiy ifodalardan foydalanish uchun ishlatiladi; Поле объекта OLE ; Гиперссылка -giperssilkalarni joylash uchun mo’ljallangan; Вложение Мастер подустановок; III. FOYDALANUVCHI INTERFEYSINI YARATISH 3.1. Fuqorolar ma'lumotlar bazasida asosiy jadvallarni yaratish Kerakli maydonlar yaratilganidan bu maydonlarni saqlaymiz va режим→ режим таблицы bo’limiga o’tamiz va ma’lumotlarni kiritamiz: Kiritilgan ma’lumotlarni saqlaymiz va dasturdan chiqib ketamiz : 3.2. Yaratilgan jadvallarni bog’lash ACCESS da yaratilgan javallarni bog’lashning 4 ta turi mavjud bo’lib ular quyidagilar: 1. Birga bir bog’lanish: 1→1; 2. Birga ko’p bog’lanish: 1→∞ 3. Ko’pga bir bog’lanish: ∞→1; 4. Ko’pga ko’p bog’lanish: ∞→∞ Jadvallarni bog’lash uchun oldingi darslarda ko’rganimizdek bir nechta tablitsalarni yaratamiz va ularni nomlaymiz.Masalan shaxsning bir nechta turdagi malumotlari bo’ladi. Masalan maktab o’qituvchilarining malumotlarini oladigan bo’lsak shaxsiy,oilaviy va ish faoliyatiga bog’liq malumotlar bo’ladi.Tablitsalarni nomlab malumotlar bazasini yaratamiz. Shaxsiy malumotlar Jadvalning har bir yozuvini bir manoli aniqlaydigan obyektga birlamchi kalit deyiladi. Jadvalda faqat bitta kalitni aniqlash mumkin. Ular orasida malumotlarni saralash va saqlash amalga oshiriladi. Jadvallar orasidagi bog’lanishni tashkil etish jadvallarni bog’lash deyiladi. Jadvallar orasidagi bog’lanish bo’ysunuvchanlik munosabatini aniqlaydi. Bunda bitta jadval bosh asosiyboshqasi esa bo’ysunuvchi hisoblanadi. Kalit qo’yilgan jadval bosh qolganlari esa bo’ysunuvchi bo’ladi. Biz bu bazamizda ismlarning jadvalida kalitni qo’yib uni asosiy jadvalga aylanirdik. Qolgan jadvallardan kalitni olib tashlaymiz. Tablitsaning nomining ustiga bosib chap tugmachani bosamiz quyidagicha oyna hosil bo’ldi. Kalitni ustiga bossak kalit olib tashlanadi. Qaysi jadvalga kalit o’rnatmoqchi bo’lsak shu ishni takrorlaymiz bunda kalit o’rnatiladi. Oilaviy malumotlar bazasi Yuqoridagi jadvalga kalit o’rnatganimiz uchun bu jadvaldan kalitni olib tashlaymiz Ish faoliyati haqidagi baza Endi bu uchta jadvalni bir biriga bog’laymiz. Buning uchun uskunalar panelining ga kirib Cxeма данныx ni taxlaymiz. Natijada bizga quyidagicha oyna hosil bo’ladi. Har birini tanlab добавить tanlaymiz uchchalasini ham tanlab bo’lgach закрить buyrug’I orqali chiqamiz hosil bo’lgan oyna quyidagicha. Bunda kalit turgan malumotni ustiga chap tugmachani bosib turib ikkinchi jadvalning aynan shu malumotining ustiga borib qoyib yuboramiz. Natijada ikta jadaval bog’lanadi. Uchinchi jadval ham xuddi shunday kalit turgan jadvalning aynan kalit turgan malumotning ustiga chap tugmachani bosib uchinchi jadvalning aynan shu malumoti ustiga qoyib yuboriladi. Natijada uchta jadval bog’lanadi. Cxeма данныx ni ustiga bosib bajargan ishimizni saqlab qo’yami Закрить orqali oynani yopamiz. Natijada biz uchta jadvalni bog’ladik. 3.3. MS Accesda so’rovlar yaratish MS ACCESS dasturida yaratilgan ma’lumotlar bazasida biz turli xil o’zimizga kerakli va albatta o’zimizga ancha qulaylik tug’diradigan so’rovlarni yaratishimiz mumkin buning uchun biz: создание→конструктор запросов ga kiramiz va so’rov yaratmoqchi bo’lgan jadvallarimizni добавить qilib olamiz va so’rovlar yaratishni boshlaymiz: Kalitni ustiga bossak kalit olib tashlanadi. Qaysi jadvalga kalit o’rnatmoqchi bo’lsak shu ishni takrorlaymiz bunda kalit o’rnatiladi. Oilaviy malumotlar bazasi Yuqoridagi jadvalga kalit o’rnatganimiz uchun bu jadvaldan kalitni olib tashlaymiz Bunda biz 2 xil ko’rinishda sorovlar yaratishimiz mumkin: 1. Oddiy so’rovlar 2. Mantiqiy so’rovlar Masalan ‘familiyasi bo’yicha izlash’ so’rovini yaratamiz,buning uchun bi shunday qilishimiz kerakki familiyasini kiritganimizda bizga o’sha shaxs haqida eng kerakli ma’lumotlarni ham chiqarsin: Ko’rinib turibdiki nima bo;yicha izlayotgan bo’lsak shuni to’g’risidagi условие отбора ga [ ] belgisining ichiga yozib ketamiz,hamda saqlab chiqib ketamiz: So’rovlarni adashtirmaslik uchun ularni saqlayotganda o’z vazifalari bo’yicha nomlab saqlagan qulaylik tug’diradi. Huddi shunday shartli so’rovlarni ham yaratishimiz mumkin,buning uchun ham huddi yuqoridagi amallar bajariladi ammo bunda условие отбора ga so’ralgan ma’lumotdan kichiglarini izlash uchun: <= [ ] so’ralgan ma’lumotdan kattasini izlash uchun: >= [ ] kiritilgan ma’lumot oralig’idagi ma’lumotlarni izlash uchun esa: >[ Yosh pastki chegarasini kiriting] And <[ Yosh quyi chegarasini kiritin] kabi amallardan foydalanamiz: 3.4. MS Accesda formalar yaratish MS ACCESS dasturida FORMAlar yartish uchun biz создание→форма bo’limidan foydalanamiz,bunda bizga odatdagi FORMA ko’rinishi namoyon bo’ladi: Hosil bo’lgan FORMAni ko’rinishini o’zgartiramiz va unga har xil “knopkalar”o’rnatamiz: FORMAning orqa foniga rasm joylashtirish uchun окно свойств→возможн выбор:форма→маркет→русинок ga kirib kerakli rasmni qo’yamiz,hamda окно свойств bo’limidan цвет техт bo’limidan matn ranglarini tanlab chiroyli ko’rinishga keltiramiz: Endi formamizga kerakli “knopka”larni qo’yamiz, buning uchun конструктор→кнопка ni tanlaymiz va kerakli “knopka”larni qo’yamiz,bundabiz quyidagi “knopka”larni o’rnatishimiz mumkin: 1. Izlash; 2. Saqlash; 3. Yangi ma’lumot qo’shish; 4. Oldingi yozuv; 5. Keying yozuv; 6. Birinchi yozuv; 7. Oxirgi yozuv; 8. O’chirish; 9. Formadan chiqish; 10.Formalarni boglash va hokoza. Quyidagi ko’rinishga kelishimiz mumkin: Hosil qilgan FORMAmizni saqlasak va режим формы bo’limiga o’tsak quyidagicha natijaga kelamiz: 3.5. Ms Accesda hisobotlar yaratish MS ACCESS da “hisobot”yaratish uchun biz avvalo dastlab yaratgan “so’rov”larimizdab birini tanlab olamiz hamda создание→отчет ga kiramiz va so’rovlarni kiritib “ok” ni bossak bizga quyidagi oynani chiqarib beradi: Hosil bo’lgan “otchot”ni saqlaymiz va oynani yopamiz: Ana endi hosil qilgan “hisobot”imiz bilan o’tgan mavzuda hosil qilgan “forma”larimizni bog’laymiz. Buning uchun “FORMA”ni ochamiz hamda конструктр rejimiga o’tib “knopka”hosil qilamiz,undan работа с отчетом→открыть отчот→kiritilgan so’rov→техт→готово ketma-ketlikni bajaramiz va formani saqlash chiqib ketamiz,shunda biz “hisobot” va “forma”ni bog’lagan bo’lamiz. Undan tashqari yana bir qancha amallar mavjud bo’lib ular quyidagilar: Отправить отчот в файл → faylni jo ’ natish ; Отправить отчот по почте → faylni electron pochta orqali jo ’ natish ; Печат отчета→ hisobotga pechat qo ’ yish ; Просмотр отчета→; Kabilarni yaratishimiz mumkin . IV . ASOSIY MA ’ LUMOTLAR BAZASI INTERFEYSI Mahalla fuqorolari malumotlar bazasini tashkil qilganda mahalladagi har bir fuqoro ma ’ lumotlari umumiy qilib olish mumkin yoki o ’ zimizga kerakli ma ’ lumotni ma ’ lumotlarni qidirish bo ’ limidan olingan ma ’ lumotlarni eliktron va qog ’ oz variantlarini tezda olishga muljallangan . Xulosa Ushbu kurs ishi loyihasi Access 2010 DBMSda amalga oshiriladi. Loyiha mahalla fuqorolarini ma’lumotlar bazasini tashkil qilish va uni amalyotda keng qullashga doir. Bundan tashqari maktab o’quvchilari talabalar yotoqxonasidagi talabalar ma’lumotlari faoliyatini ham qo’llashga qaratilgan. Dastur interfeysi intuitiv va ulardan foydalanish oson. Ma`lumotlar bazasi bilan ishlashda formlalar bilan jadvallarni bog`lab hosil bo`lgan ma`lumotlarni ekranga chiqarishdan iboratdir. Ushbu kurs ishini qilishdan olingan ma`lumotlarim! Ushbu kurs ishini bajarish natijasida ko`plab ma`lumotlarni o`rgandim. Mahallada yoki malum bir miqdorda yashovchi aholi punktlarini ular haqida ma’lumotlarni tez va oson olish mumkin bo`lgan ma`lumotlar bazasini hosil qilishni, undan foydalanishni o`rgandim! Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati 1. Бекаревич Ю. Microsoft Access 2003. БХВ-Петербург, 2004 2. www.hozir.org web saxifass 3. i 4. Владимиров К.К. Основы создания реляционных СУБД. БХВ-Петербург, 2004 5. Дорогин П.З. Разработка и проектирование баз данных. БХВ-Петербург, 2001 6. Захарченко П.Ф. Поектирование и программирование запросов в Microsoft Access 2003. ЮСпро, 2000 7. www.sei.cmu.edu Software Engineering . 8. http: //www. intuit. r u.

SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI Raqamli texnologiyalar fakulteti Matematik modellashtirish kafedrasi KURS ISHI Mavzu: Maxallada fuqorolar malumotlar bazasini yaratish. SAMARQAND 2022

REJA: KIRISH …………………………………………………………………… I MALUMOTLAR BAZASI VA MALUMOTLAR BAZASINI BOSHQARISH TIZIMLARI……………………………………………………………… 1.1 Ma'lumotlar bazasini tashkil qilish tamoyillari…………………… 1.2 Ma’lumotlar bazasini tarkibi va uni tashkil etish.………………… 1.3 Ma'lumotlar bazasini loyihalashtirish jarayoni………………….... II DATALOGIK MODEL ………...……………………………………. 2.1 Ma'lumotlar bazasi tuzilishi. Jadvallar yaratish…..………………. III FOYDALANUVCHI INTERFEYSINI YARATISH 3.1 Fuqorolar ma'lumotlar bazasida asosiy jadvallarni yaratish……… 3.2 MS accesda yaratilgan jadvallarni bog’lash……………………… 3.3 MS Accesda so’rovlar yaratish……………………………………. 3.4 MS Accesda formalar yaratish…………………………………….. 3.5 Ms Accesda hisobotlar yaratish…………………………………… IV ASOSIY MA’LUMOTLAR BAZASI INTERFEYSI. ……………………………................................................ Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ………………………….…………………….

KIRISH Dunyo rivojlanishining jadallashishi hayotning barcha jabxalariga o`z ta`sirini o`tkazmay qo`ymayapti. Bugungi kunda kompyuterning kirib kelishi har bir sohadan inson omilini yo`qolib ketishiga olib kelinmoqda. Mahallarda fuqorolar to’g’risidagi ma’lumotlar ortiqcha qog’ozbozlik ishlarini yengillatish va ularni sifatli tarzda tez yetqazib berish va qayta ishlashga vaqtni tejash kabi ishlarni kompyuter orqali tezda bajarishga muljallangan dastular zarurligi ko’pchiligimizga ma’lum bunday dasturlar mahallalarda anchagina ish faoliyatini sezilarli darajada uzgartirishi mumkin. Ma’lumotlar bazasi (MB) har xil foydalanuvchilarning axborot yetishmovchiligini ta’minlash uchun mo‘ljallangan. Amaliyotda ko‘pchilik ma’lumotlar bazasi chegaralangan predmet sohasi uchun loyihalashtiriladi. Bitta EHMda bir qancha ma’lumotlar bazasi yaratiladi. Vaqti bilan turdosh vazifalarni bajarishga mo‘ljallangan ba’zi bir ma’lumotlar bazasi birlashishi ham mumkin. Ma’lumotlarni boshqarish vositalarining rivojlanishi axborot texnologiyalari bazasiga qurilgan har qanday axborot tizimining asosi hisoblanadi. Ma’lumotlar bazasi (date base) – bu EHM ning tashqi xotirasida saqlanadigan, har qanday jismoniy, ijtimoiy, statistik, tashkiliy va boshqa ob’yektlar, jarayonlar, holatlarning o‘zaro bog‘liq va tartiblashtirilgan majmuidir. Kurs ishining maqsadi: Ushbu kurs ishi mahalla fuqorolarini ma’lumotlarini izlash yangilash qayta kiritish ishlarini yengillashtirishdan iboratdir! Kurs ishining vazifalari: Mahalla faoliyatini yanada rivojlantirish ortiqcha vaqt sarflamaslik uchun mahalla fuqorolar ma’lumotlar bazasini MS Acces dasturida yaratish. Kurs ishining predmeti: Kompyuter texnikasi, offes dasturlari va dasturlash asoslari fani, ma`lumotlar ommorini boshqarish dasturlari.

I. MALUMOTLAR BAZASI VA MALUMOTLAR BAZASINI BOSHQARISH TIZIMLARI 1.1. Ma'lumotlar bazasini tashkil qilish tamoyillari Axborotga bo`lgan talablarning turli-tumanligi, masalalar ko`lamining tobora ortib borishi va boshqalar zamonaviy Atlari oldiga bir qator talablar qo`ymoqda. Bunday talablar jumlasidan quyidagilar kiradi: Ma'lumotlarning aniqligi . Ma'lumki, ma'lumotlar bazasi t е gishli sohaning axborat mod е lini tashkil qiladi. Shu sababli ham MB da saqlanayotgan axboratlar ob' е ktlarning holati, xususiyati va ular o`rtasida alaqalarni to`liq va aniq ifodalash lozim. Aks holda tashkil qilingan MB xatarli bo`lishi va zarar k е ltirishi mumkin. Tеzkorlik va unumdorlik. Tizimning t е zkorligi qo`yilgan talabga javob b е rish vaqti bilan aniqlanadi. Bunda nafaqat EHM ning t е zkorligini, balki malumotlarning joylanishi, izlash usullari, talabning qiyinligini va boshqa olimllarni ham hisobga olish zarur. Tizimning umumdorligi esa vaqt birligi ichida bajarilgan talablarning miqdori orqali aniqlanadi. MBdan foydalanishning odiyligi va qulayligi. Bu talab tizimdan foydalanuvchi barcha im'tеmolchilar tomonidan qo`yiladi. Shu sababli ham MB dan foydalanishning oson, sodda va qulay usullarini yaratish muhim ahamiyatga ega. Ma'lumotlarni himoyalash . Tizim ma'lumotlar bazasida saqlanilayotgan axborat va dasturlarni tashqi ta'sirlardan, bеgona foydalanuvchilardan himoyalashni ta'minlash lozim. Tizimning rivojlanishi . Tizim tarkibi doimo yangi elеmеntlar , dasturlar bilan taxminlanishi, axborot massivlari o`zgartirilishi, yangilanib borishi zarur. Yuqorida k е ltirilgan talablarga javob b е radigan MB quydagi tamoyillarga asoslangan holda tashkil qilinishi mumkin : Ma'lumotlarning intеgratsiyalashtirish tamoyili . Bu tamoyilning mohiyatiga ko`ra o`zaro bog`lanmagan axboratlar yagona ma'lumotlar bazasiga birlashtiriladi. Buning natijasida ma'lumotlar foylalanuvchi va uning amaliy dasturlariga axborat massivlari ko`rinishida taqdim etiladi. Axborat massivlaridan foydalanilganda k е rakli ma'lumotlarni qidirish, qayta ishlash jarayonlarini boshqarish osonlashadi, ma'lumotlarning ortiqchaligi kamayadi, MBni yuritish е ngillashadi. Ma'lumotlarning yaxlitligi tamoyili . Bu tamoyil orqali MBda saqlanayotgan axborlarning aniqligi ortadi, ya'ni ularning xususiyatlari va tavsifnomalari tеgishli

soha ob'еktlari to`liq ifodalaniladi. Ma'lumotlarning yaxlitligi noto`g`ri axborotni kiritish yoki uning ma'lum bir qimini xotiradan o`chirib tashlash natijasida buzilishi mumkin. Shuning uchun ham kiritilayotgan axboratlarni nazorat qilish, saqlanayotgan ma'lumotlarni doimo tеkshirish, maxsus tizim yordamida tiklash va boshqa tadbirlar orqali MB ning yaxlitligini taxminlash mumkin. Ma'lumotlarning aloqadorligi tamoiyli. Bu tamoyilning mohiyatiga ko`ra MBdagi barcha axboratlar o`zaro bog`langan bo`lib, ob'еktlar o`rtasidagi munosabatlarni ifodalaydi. Axborat turlari va ular o`rtasidagi munosabatlar majmuasi ma'lumotlarning mantiqiy tuzilishini tashkil qiladi. Ma'lumotlarning o`zaro bog`liqligi 36-rasmda ko`rsatilgan. Buning natijasida е ngillashadi va t е zlashadi. Ma'lumotlarning еtarli bo`lish tamoyili. Bu tamoyilning mohiyatiga ko`ra, tеgishli axboratlar MBda yagona nusxa saqlanadi va ular istalgan masalani еchish uchun o`zaro bog`lanadi hamda еtarli bo`ladi. Masalan , vatonom fayllardan iborat bo`lgan AATda ba'zi bir axboratlar takrorlansa, MBda esa ularning takrorlanishi butunlay barham topadi. 37-rasmda «Xodim», «Xodimlar» «Moliyalar» fayllari o`rtasidagi bog`lanishlar tasvirlangan. MBni boshqarishini markazlashtirish tamoyili . Bu tamoyilga ko`ra ma'lumotlarni boshqarishning barcha funksiyalari yagona boshqarish dasturi-ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT)ga bеriladi. Bu tamoyilga rioya qilish asosida ATdan foydalanishning samaradorligi barcha jarayonlar MBBT orqali amalga oshiriladi. Ma'lumotlarning ifodalanishini ularni qayta ishlash jarayonlaridan ajratish tamoyili . Bu tamoyilga ko`ra, ma'lumotlarning ifodalanishi amaliy dasturlardan tashqarida tayyorlanadi va MB da saqlanadi. Bu esa o`z navbatida dasturlash jarayonini еngillashtiradi, dastur uchun zarur bo`lgan holda axborotlarning hajmini kamaytiradi. MBni yuritishni yaxshilaydi va h.k. Shunday qilib, yuqorida ko`rib o`tilgan tamoyillar asosida MB ning tarkibi yaratildi, ya'ni ATning mantiqiy, fizik va dasturiy el е m е ntlari o`rtasidagi o`zaro bog`lanish ishlab chiqiladi. 1.2 . Ma’lumotlar bazasini tarkibi va uni tashkil etish Atning tarkibiy el е m е ntlari unga yuklatilgan vazifalar va е chiladigan masalalarning xususiyati orqali aniqlanadi. Shunga ko`ra ma'lumotlar bazasining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: -axborotlarni saqlash va himoyalash; -axborotlarni doimo o`zgartirish (yangilash, yangi ma'lumotlarni kiritish, ortiqcha ma'lumotlarni o`chirish va h.k.) -foydalanuvchi va amaliy dasturlar talablariga ko`ra ma'lumotlarni izlash va tanlash;

Похожие

Maxallada fuqorolar malumotlar bazasini yaratish.
Maxallada fuqorolar malumotlar bazasini yaratish. 15v
Malumotlar bazasini boshqarish tizimlari.
BANK KREDITLARI MALUMOTLAR BAZASINI LOYIHALASH
Bank nomli malumotlar bazasini yaratish hamda infologik va datalogik loyihalash