Mehmondo’stlik industriyasini rivojlantirishda milliy hunarmandchilik korxonalarining o’rni

Загружено в:

02.03.2025

Скачано:

0

Размер:

2.4 MB
Mehmondo’stlik industriyasini rivojlantirishda milliy
hunarmandchilik korxonalarining o’rni 
Mundarija (reja)
1. Kirish.............................................................................. 3
1.1 Kurs ishi mavzusining dolzarbligi................................... 3
1.2 Kurs ishi mavzusining  ob’ekti........................................ 3
1.3 Kurs ishi mavzusining  maqsadi..................................... 4
1.4 Kurs ishi mavzusining  vazifalari................................... 4
2 Asosiy qism..................................................................... 5
2.1 O‘zbekistonning turli hududlarida hunarmandchilik markazlari  5
2.2 Milliy   hunarmandchilik   korxonalarining   mehmondo’stlik
sohasidagi roli 12
2.3 Xalq   badiiy   hunarmandchiligi   va   sovg‘alar   ishlab   chiqarish
korxonalari   xodimlari   uchun   mehnatni   muhofaza   qilish
qoidalari 19
2.4 Turi zm  infratuzilmasini tashkil etuvchi ishlab 
chiqarish tarmoqlari   25
2.5   O‘zbekistonda hunarmandchilik rivojlan tirish 32
2.6 Xalq   xunarmandchilik   turlari,   uning   tarixi,   rivojlanish
bosqichlari va hozirgi vaqtdagi imkoniyatlari.
3 Xulosa  va takliflar 39
4 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 40
1 Kirish
Mehmondo’stlik   –   bu   nafaqat   o’zbek   xalqining   ajralmas   qismidir,   balki   u
butun   dunyo   xalqlarining   bir-biriga   nisbatan   do’stlik,   mehr-oqibat   va   hurmat
muhitida birgalikda yashashini anglatadi. O’zbekistonning milliy hunarmandchilik
an’analari ham mehmondo’stlik madaniyatini shakllantirishda muhim rol o’ynaydi.
Ushbu sohada rivojlanish, o’z navbatida, milliy iqtisodiyotning barqaror o’sishiga
hamda xalqning madaniy merosining saqlanishiga yordam beradi.
Mehmondo’stlikni   rivojlantirish   jarayonida   milliy   hunarmandchilik
korxonalari   o’ziga  xos  o’ringa  ega.  Ular,  bir   tomondan, xalqning  qadimiy san’ati
va   hunarlarini   saqlab   qolishga   xizmat   qilsa,   boshqa   tomondan,   turizm,   savdo,
ishlab   chiqarish   sohalarida   yangi   ish   o’rinlari   yaratishga,   iqtisodiy   rivojlanishga
hissa   qo’shadi.   Milliy   hunarmandchilik   mahsulotlari,   o’zining   yuqori   sifatli   va
noyobligi   bilan   mehmonlarga   juda   qadrli   bo’lib,   ular   nafaqat   mamlakat   ichida,
balki xorijda ham talabga ega bo’ladi.
Kurs   ishining   dolzarbligi.   Mehmondo’stlik   industriyasining   rivojlanishi
hozirgi   kunda   O’zbekiston   iqtisodiyoti   uchun   muhim   vazifalarni   bajarishga
qaratilgan strategik yo’nalishlardan biridir. Mamlakatda turizm sohasining o’sishi,
tashqi   va   ichki   turizmni   rivojlantirish,   shuningdek,   milliy   madaniyat   va
hunarmandchilikni   saqlash   hamda   rivojlantirish   zarurati   kuchaymoqda.
Mehmondo’stlik   madaniyati   nafaqat   xalqimizning   qadriyatlari,   balki   turizm,
iqtisodiyot va biznesni rivojlantirishdagi muhim vositadir.
Milliy   hunarmandchilik   korxonalari   mehmondo’stlik   industriyasining
ajralmas qismi bo’lib, ularning ahamiyati nafaqat san’at va madaniyatni saqlashda,
balki iqtisodiy o’sishda ham katta rol o’ynaydi. O’zbekistonning turli hududlarida
qadimdan shakllangan hunarmandchilik an’analari, ayniqsa, mehmondo’stlikka oid
mahsulotlar   (masalan,   keramika,   zargarlik,   gilamchilik,   naqshinkor   buyumlar)
xalqaro bozorga chiqishda va mamlakatning turizm salohiyatini oshirishda muhim
vosita bo’lib xizmat qiladi.
2 Shu   bilan   birga,   milliy   hunarmandchilikni   rivojlantirishda   bir   qator
muammolar   ham   mavjud.   Xususan,   zamonaviy   texnologiyalarni   joriy   etish,
marketing va eksport strategiyalarini ishlab chiqish, shuningdek, hunarmandchilik
mahsulotlarining raqobatbardoshligini oshirish masalalari dolzarb bo’lib turibdi.
Shu   sababli,   mehmondo’stlik   industriyasini   rivojlantirishda   milliy
hunarmandchilik   korxonalari   o’rnini   chuqur   tahlil   qilish   va   ularning   iqtisodiy,
madaniy   hamda   ijtimoiy   ahamiyatini   aniqlash   juda   muhimdir.   Bu   masalalarni
o’rganish, o’z navbatida, nafaqat mamlakat iqtisodiyotining o’sishiga, balki milliy
madaniyat va hunarmandchilikni saqlab qolishga ham katta hissa qo’shadi.
Kurs   ishining   obyekti.   Kurs   ishining   obyekti   –   mehmondo’stlik
industriyasini   rivojlantirishda   milliy   hunarmandchilik   korxonalarining   o’rni   va
ahamiyatidir. Bu obyektda O’zbekistonning milliy hunarmandchilik sanoati, uning
iqtisodiyotdagi   roli,   turizm   bilan   o’zaro   aloqasi,   shuningdek,   xalqaro   bozorda
raqobatbardoshligini oshirishga qaratilgan strategiyalar o’rganiladi.
Mazkur obyektda quyidagi asosiy elementlar o’rganiladi:
1. Milliy   hunarmandchilik   korxonalari :   O’zbekistondagi   hunarmandchilik
sohasidagi kichik va o’rta biznes subyektlari, ularning ishlab chiqarish jarayonlari,
mahsulot turlari va rivojlanish istiqbollari.
2. Mehmondo’stlik   industriyasi :   O’zbekistonda   mehmondo’stlik
madaniyatining   rivojlanishiga   hissa   qo’shgan   turizm,   mehmonxona   xizmatlari,
restavratsiya   va   boshqa   sohalar   bilan   aloqasi.   Bu   sohada   milliy   hunarmandchilik
mahsulotlarining o’rni va ahamiyati.
3. Turizm   va   hunarmandchilikning   integratsiyasi :   Milliy   hunarmandchilik
mahsulotlarining   turistik   tajriba   va   xizmatlar   bilan   birlashtirilishi,
mehmondo’stlikka oid mahsulotlarning turizm sohasida  qanday ommaviylashgani
va turistik mahsulot sifatida eksporti.
4. Iqtisodiy   ahamiyat :   Milliy   hunarmandchilik   korxonalarining   iqtisodiy
ta'siri, ishlab chiqarish va savdo yo'nalishlari, shuningdek, xalqaro bozorlar uchun
eksport imkoniyatlari.
3 Kurs  ishida mehmondo’stlik industriyasining  rivojlanishiga  xizmat  qiladigan
milliy   hunarmandchilik   korxonalari   va   ularning   turizm   va   iqtisodiyotdagi   o’rni
chuqur   tahlil   qilinadi.   Bu   obyektda   e'tibor,   ayniqsa,   O’zbekistonning   milliy
madaniyatini   va   hunarmandchilik   an’alarini   saqlash,   shu   bilan   birga,   global
bozorda ularga bo’lgan talabni oshirishga qaratiladi.
Kurs   ishining   maqsadi .   Kurs   ishining   asosiy   maqsadi   –   mehmondo ’ stlik
industriyasini   rivojlantirishda   milliy   hunarmandchilik   korxonalarining   o ’ rnini   tahlil
qilish   va   ularning   iqtisodiyot ,   madaniyat   va   turizm   sohalaridagi   ahamiyatini
aniqlashdir .   Ushbu   ishda   milliy   hunarmandchilik   korxonalari   orqali
mehmondo ’ stlik   madaniyatini   rivojlantirish ,   turizm   sohasidagi   imkoniyatlarni
kengaytirish   va   global   bozorlar   uchun   milliy   mahsulotlarning   eksport   salohiyatini
oshirish   yo ’ llari   o ’ rganiladi .
Kurs ishining maqsadlariga quyidagi vazifalar kiradi:
1. Milliy   hunarmandchilik   korxonalarining   tahlili :   O’zbekistondagi   milliy
hunarmandchilik   sohasidagi   korxonalar   va   ularning   mahsulotlari   tahlil
qilinadi, bu sohaning iqtisodiy ahamiyati  va turizm  bilan integratsiyasining
o’rni o’rganiladi.
2. Mehmondo’stlik   madaniyatining   roli :   Mehmondo’stlik   madaniyatining
rivojlanishida milliy hunarmandchilik mahsulotlarining qanday rol o’ynashi
va ularning mehmonlar uchun qadrli bo’lishi tahlil qilinadi.
3. Eksport   salohiyatini   oshirish :   Milliy   hunarmandchilik   mahsulotlarini
global bozorlar uchun raqobatbardosh qilish, ularning eksportini oshirish va
turizm sohasiga jalb qilish yo’llari aniqlanadi.
4. Innovatsion   strategiyalarni   ishlab   chiqish :   Zamonaviy   texnologiyalarni
joriy   etish,   marketing   strategiyalarini   yaratish   va   mahsulot   sifatini   oshirish
orqali   hunarmandchilik   korxonalarining   rivojlanish   istiqbollarini   ko’rib
chiqish.
5. Turizm   va   hunarmandchilikni   birlashtirish :   Milliy   hunarmandchilik
mahsulotlarini   turizm   xizmatlari   bilan   birlashtirib,   mehmondo’stlik
industriyasini rivojlantirish bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqish.
4 Ushbu   maqsadga   erishish   orqali   mehmondo’stlik   industriyasining
rivojlanishiga   hissa   qo’shadigan   milliy   hunarmandchilik   korxonalarining   o’rni   va
iqtisodiyotdagi ahamiyatini yaxshiroq tushunish mumkin.
Kurs   ishining   vazifalari.   Kurs   ishining   asosiy   vazifalari   mehmondo’stlik
industriyasini   rivojlantirishda   milliy   hunarmandchilik   korxonalarining   o’rnini
to’liq   o’rganish   va   ularning   iqtisodiy,   madaniy   hamda   turizm   sohalaridagi
ahamiyatini   aniqlashga   qaratilgan.   Ushbu   maqsadga   erishish   uchun   quyidagi
vazifalar belgilangan:
1. Milliy   hunarmandchilik   korxonalarini   tahlil   qilish :   O’zbekistonning
milliy   hunarmandchilik   sanoatidagi   asosiy   tarmoqlar   va   ularning   ishlab   chiqarish
jarayonlarini   o’rganish.   Hunarmandchilik   mahsulotlarining   turi,   sifati   va   bozor
talabiga javob berish imkoniyatlari tahlil qilinadi.
2. Mehmondo’stlik   madaniyatini   rivojlantirishdagi   rolini   aniqlash :   Milliy
hunarmandchilik   mahsulotlarining   mehmondo’stlik   madaniyati   bilan   qanday
bog’liqligi, mehmonlarga taklif etiladigan mahsulotlar sifatida qanday ahamiyatga
ega ekanligi o’rganiladi.
3. Turizm   bilan   integratsiyani   o’rganish :   Milliy   hunarmandchilik
mahsulotlarining   turizm   sohasidagi   o’rni,   turistlarga   qaratilgan   marketing
strategiyalari, turistlarga taklif etiladigan mahsulotlarning ahamiyati tahlil qilinadi.
4. Eksport salohiyatini oshirish yo’llarini aniqlash : Milliy hunarmandchilik
mahsulotlarining   eksportini   kengaytirish   va   xalqaro   bozorlarda
raqobatbardoshligini oshirish uchun zarur strategiyalarni ishlab chiqish.
5. Innovatsion   yondashuvlarni   tahlil   qilish :   Milliy   hunarmandchilik
korxonalarida zamonaviy texnologiyalar va innovatsion usullarni joriy etish, ishlab
chiqarish   jarayonlarini   optimallashtirish   va   marketing   strategiyalarini
takomillashtirish yo’llarini o’rganish.
6. Mehmondo’stlik   va   hunarmandchilikni   birlashtirish :   Mehmondo’stlik
madaniyati va hunarmandchilik mahsulotlarini integratsiyalash orqali yangi turistik
tajribalar   yaratish,   mehmonlarga   milliy   an’analar   va   san’atni   taqdim   etishning
samarali yo’llarini ishlab chiqish.
5 2.Asosiy qism.
2.1.   O‘zbekistonning turli hududlarida hunarmandchilik markazlari 
O‘zbekistonda   ichki   va   xorijiy   sayyohlikni   rivojlantirish   maqsadida   keng
qamrovli   amaliy   choralarni   ko‘rish   rejalashtirilmoqda.   Xususan,   Buxoroda   42
yo‘nalishdagi   hunarmandlik   maktabidan   iborat   «Buxoroda   milliy   hunarmandlar
markazi» hamda gilamdo‘zlik muzeyi tashkil etish rejalashtirilgan.  
Bu   bilan   O‘zbekistonga   tashrif   buyurayotgan   sayyohlarni   milliy
hunarmandchilik   va   gilamdo‘zlik   an'analari   bilan   tanishtirish,   gilamlarni
to‘qishning   qadimgi   usullaridan   xabardor   qilish   hamda   xohlovchilarga   ushbu
jarayonda o‘zlari ishtirok etishlariga imkoniyat taqdim etish belgilangan.  
O‘zbekistonning   Farg‘ona   viloyati   Rishton   tumanida   kulolchilik   markazi
tashkil   etiladi.   Mazkur   chora   sayyohlarga   O‘zbekiston   milliy   kulolchilik   san'ati,
oliy   sifatli   mahsulotlarni   tayyorlashning   qadimgi   usullaridan   ma'lumot   berish,
istagan kishilarga shaxsan ishtirok etish imkonini beradi.  
Bundan   tashqari,   Farg‘onaning   Marg‘ilon   shahrida   Xonatlas   markazi   tashkil
etish rejalashtirilmoqda. Bu ham  sayyohlarni o‘zbeklarning an'anaviy ipak matosi
bo‘lgan   xonatlasni   xorijlik   sayyohlarga   tanishtirish   hamda   uni   YuNeSKOning
nomoddiy madaniy merosiga kiritish uchun sharoit yaratadi.  
Shu bilan birga, Namangan viloyatining Chust tumanida temirchilik muzeyi
barpo   etiladi.   Ma'lumki,   chust   pichoqlari   o‘zlariga   xos   shakli   va   sifati   bilan
mashhurdir.   Sayyohlarni   ushbu   pichoqlarning   tayyorlanish   jarayoni   bilan
tanishtirish   maqsadida   muzey   huzurida   temirchilik   sexlarini   tashkil   etish   ko‘zda
tutilmoqda. Unda sayyohlar shaxsan ishtirok etishlari mumkin bo‘ladi.  
Ushbu   markaz   va   muzeylarning   2018   yil   mart-iyun   oylarida   amalga
oshiriladi.   Normativ-huquqiy   hujjatlar   muhokamasi   saytiga   joylashtirilgan
«O‘zbekiston   Respublikasida   o‘rta   istiqbolda   turizmni   rivojlantirish   bo‘yicha
Kontseptsiyasini hayotga tatbiq etish choralari to‘g‘risida»gi qarori loyihasida so‘z
yuritilgan.  
6 2.2. Milliy hunarmandchilik korxonalarining
mehmondo’stlik sohasidagi roli
Milliy   hunarmandchilik   korxonalari   mehmondo’stlik   sohasida   muhim   o'rin
egallaydi,   chunki   ular   O'zbekistonning   turizm   sanoatini   boyitishda,   madaniy
merosni   saqlashda   va   milliy   iqtisodiyotga   hissa   qo'shishda   katta   ahamiyatga   ega.
Hunarmandchilik   mahsulotlari   nafaqat   turistlarga   esdalik   sifatida   taqdim   etiladi,
balki   mehmondo’stlik   madaniyatini   rivojlantirishga   xizmat   qiladi.   Milliy
hunarmandchilik   korxonalari   orqali   mehmondo’stlik  sohasidagi   turli   xizmatlar   va
mahsulotlar   bir-biri   bilan   uyg’unlashadi,   bu   esa   mamlakatning   madaniy   va
iqtisodiy rivojlanishiga yordam beradi.
7 Milliy   hunarmandchilik   korxonalarining   mehmondo’stlik   sohasidagi   asosiy
rollarini quyidagicha tasniflash mumkin:
1. Madaniy   merosni   saqlash   va   targ'ib   qilish :   Milliy   hunarmandchilik
mahsulotlari   O'zbekistonning   boy   madaniy   va   tarixiy   merosining   ajralmas
qismidir.   Hunarmandchilik   mahsulotlari,   masalan,   keramika,   gilamlar,   zargarlik
buyumlari,   milliy   kiyimlar   va   boshqalar,   xalqning   madaniy   an'analarini   aks
ettiradi.   Bu   mahsulotlar   mehmondo’stlik   xizmatlari   orqali   turistlarga   taqdim
etiladi,   shuningdek,   mehmonlar   uchun   mamlakatning   tarixiy   va   madaniy
xususiyatlarini   tanitishning   samarali   vositasidir.   Milliy   hunarmandchilik
mahsulotlarini  tanitish,  shuningdek,  turizmni  rivojlantirishda  muhim  rol  o'ynaydi.
2. Turizm   va   hunarmandchilikni   integratsiyalash :   Milliy   hunarmandchilik
mahsulotlari  turizm  va mehmondo’stlik sohasiga  integratsiyalangan  holda turistik
tajribani   boyitadi.   Turistlar   uchun   mehmonxona   yoki   sayohat   xizmatlari   bilan
birgalikda,   ular   uchun   maxsus   hunarmandchilik   mahsulotlari   va   madaniy
dasturlarni   taklif   qilish   turistlarga   o'ziga   xos   va   esdalik   tug'diradigan   tajriba
yaratadi.  Bu, o'z navbatida, O'zbekistonning turizm salohiyatini oshirishga yordam
beradi.
8 3. Mahalliy iqtisodiyotni rivojlantirish : Milliy hunarmandchilik korxonalari,
asosan,  kichik va o'rta biznes  sifatida, mahalliy iqtisodiyotga hissa  qo'shadi.  Ular
ish   o’rinlarini   yaratadi,   turizmga   qaratilgan   xizmatlar   va   mahsulotlar   ishlab
chiqaradi,   bu   orqali   xalqaro   bozorda   O’zbekistonning   iqtisodiy   salohiyatini
oshiradi.   Bundan   tashqari,   hunarmandchilik   korxonalari   orqali   mahalliy   ishlab
chiqaruvchilar   va   turistlar   o’rtasida   o’zaro   aloqalar   o’rnatiladi.
4. Turistik   brend   yaratish :   Milliy   hunarmandchilik   mahsulotlari
O'zbekistonning   turistik   brendini   yaratishda   muhim   vosita   hisoblanadi.
Hunarmandchilik mahsulotlarini xalqaro miqyosda tanitish va eksport qilish orqali
9 O'zbekistonning   turizm   bozoridagi   o'rni   mustahkamlash   mumkin.   O’zbek
gilamlari,   keramika   va   boshqa   san'at   asarlari   butun   dunyo   bo'ylab   tanilgan   va
xalqaro   bozorda   katta   talabga   ega.   Shuningdek,   turistik   markalar   va   festivallarni
tashkil etish orqali bu mahsulotlar yanada ommalashadi.
5. Mehmondo’stlik   xizmatlarini   boyitish :   Milliy   hunarmandchilik
mahsulotlari   mehmondo’stlik   xizmatlarini   boyitadi   va   turistlarga   o’ziga   xos
tajribalar taqdim etadi. Turistlar uchun mehmonxonalar, kafelar yoki restoranlarda
milliy   hunarmandchilik   mahsulotlari   ko'rgazmalarini   tashkil   etish   yoki   ularga
mahalliy   san’atni   taqdim   etish   orqali   mehmondo’stlik   madaniyati   kuchayadi.   Bu
turistlar   uchun   nafaqat   ma'naviy,   balki   iqtisodiy   jihatdan   ham   foydali   bo'ladi,
chunki   hunarmandchilik   mahsulotlari   ko’pincha   mehmonxona   yoki   restoranlarda
sotilishi mumkin.
2.3.  Xalq badiiy hunarmandchiligi va sovg‘alar ishlab chiqarish korxonalari
xodimlari uchun mehnatni muhofaza qilish qoidalar i
Xalq badiiy hunarmandchiligi va sovg‘alar ishlab chiqarish korxonalari xodimlari
uchun mehnatni muhofaza qilish qoidalarini tasdiqlash haqida
[O‘zbekiston   Respublikasi   Adliya   vazirligi   tomonidan   2011-yil   28-yanvarda
ro‘yxatdan o‘tkazildi, ro‘yxat raqami 2186]
O‘zbekiston   Respublikasi   Vazirlar   Mahkamasining   2000-yil   12-iyuldagi   267-
son   “Mehnatni muhofaza qilishga doir me’yoriy hujjatlarni qayta ko‘rib chiqish va
ishlab   chiqish   to‘g‘risida”gi   (O‘zbekiston   Respublikasi   Hukumati   qarorlarining
to‘plami,   2000-y.,   7-son,   39-modda)   va   2010-yil   20-iyuldagi   153-son   “Mehnatni
muhofaza   qilish   bo‘yicha   normativ-huquqiy   bazani   yanada   takomillashtirish
to‘g‘risida”gi (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2010-y., 28-29-
son, 234-modda) qarorlariga muvofiq buyuraman:
1.   Xalq   badiiy   hunarmandchiligi   va   sovg‘alar   ishlab   chiqarish   korxonalari
xodimlari uchun mehnatni muhofaza qilish   qoidalari   ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
10 2. Mazkur buyruq O‘zbekiston Respublikasi  Adliya vazirligida davlat ro‘yxatidan
o‘tkazilgan kundan boshlab o‘n kun o‘tgandan keyin kuchga kiradi.
Vazir A. XAITOV
Toshkent sh.,
2010-yil 27-dekabr,
204-B-son
O‘zbekiston   Respublikasi   mehnat   va   aholini   ijtimoiy   muhofaza   qilish   vazirining
2010-yil 27-dekabrdagi 204-B-son   buyrug‘iga   ilova
Hunarmandchilik faoliyatini qo‘llab-quvvatlash tizimini yanada
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida
Milliy hunarmandchilik, xalq badiiy va amaliy san’atini  rivojlantirish, soha
vakillarini   har   tomonlama   qo‘llab-quvvatlash   bo‘yicha   amalga   oshirilayotgan
kompleks   chora-tadbirlar   natijasida   so‘nggi   besh   yilda   mamlakatimizdagi   usta
hunarmandlar   soni   7   barobarga,   shogirdlar   9   barobarga   ko‘payib,   sohada   band
bo‘lganlar soni 230 ming nafarga yetdi.
Hunarmandlarning  xalq  amaliy  san’ati   milliy  katalogi  yaratilib,  faxriy  va  xalqaro
ko‘rgazma   hamda   tanlovlarda   g‘olib   bo‘lgan   340   nafar   ustalar   ushbu   katalogdan
o‘rin oldi. Shuningdek, 1,5 mingga yaqin hunarmandlar turizm reyestriga kiritilib,
ushbu soha rivojiga munosib hissa qo‘shib kelmoqda.
Shu bilan birga, mahallabay ishlash orqali foydalanilmayotgan imkoniyatlarni to‘la
ishga   solish,   hunarmandlar   o‘rtasida   o‘zaro   tajriba   almashish   tizimini   yanada
kengaytirish, hunarmandchilik mahsulotlari uchun yangi bozorlarni topish borasida
qo‘shimcha choralar ko‘rish talab etilmoqda.
Aholini   hunarmandchilikka   jalb   qilish   tizimini   takomillashtirish,   “usta-shogird”
an’analari asosida mahallalarda yoshlarga hunar o‘rgatish va bandligini ta’minlash,
shuningdek,   kambag‘allikni   qisqartirish   hamda   hunarmandchilikni   rivojlantirish
bo‘yicha amalga oshirilayotgan islohotlarni izchil davom ettirish maqsadida:
11 1.   O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2021-yil   20-dekabrdagi   “Oilaviy
tadbirkorlikni   rivojlantirish   va   aholining   daromad   manbaini   kengaytirishga   doir
qo‘shimcha   chora-tadbirlar   to‘g‘risida”gi   PQ-55-son   qaroriga        asosan,   2022-yilda
oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish dasturlari doirasida:
loyihalarni moliyalashtirish uchun 10 trillion so‘m mablag‘ ajratilganligi;
imtiyozli   kreditlar   yillik   14   foiz   stavkada   “Hunarmand”   uyushmasi   a’zolariga
ishlab   chiqarish   ehtiyojlari   uchun   asbob-uskuna,   ehtiyot   qismlar   va   xomashyo
materiallarini   xarid   qilish,   hunarmandchilikni   rivojlantirish   markazlari,   “usta-
shogird”   maktablarini   tashkil   etish,   uy-muzeylar   va   ustaxonalar   qurish   yoki   shu
maqsadlarda bino va inshootlar  sotib olish uchun — 3 yilgacha muddatga hamda
aylanma   mablag‘larini   to‘ldirish   uchun   18   oygacha   muddatga   ajratilishi   nazarda
tutilganligi ma’lumot uchun qabul qilinsin.
2. Belgilansinki:
2022-yilda   oilaviy   tadbirkorlikni   rivojlantirish   dasturlari   doirasida   ajratilayotgan
mablag‘larning   500   milliard   so‘mi   hunarmandchilik   loyihalarini   moliyalashtirish
uchun yo‘naltiriladi;
imtiyozli kreditlar hunarmandchilik loyihalarini amalga oshirish uchun 6 oygacha
imtiyozli   davr   bilan   225   million   so‘mgacha   oilaviy   tadbirkorlikni   rivojlantirish
dasturlari doirasida ko‘zda tutilgan shartlarda ajratiladi;
imtiyozli kreditlar hunarmandning talabi bo‘yicha naqd pul olish imkoniyati bilan
taqdim etiladi;
oldingi   yillarda   hunarmandlarga   ajratilgan   imtiyozli   kreditlarning   so‘ndirilgan
qismidan   hosil   bo‘lgan   mablag‘lar   aynan   hunarmandchilik   loyihalarini
moliyalashtirish uchun qayta yo‘naltirib boriladi;
hunarmandlarga   oilaviy   tadbirkorlikni   rivojlantirish   dasturlari   doirasida   ajratilgan
imtiyozli   kreditlardan   samarali   foydalanilishi   va   ularning   tijorat   banklariga   o‘z
vaqtida   qaytarilishi   yuzasidan   “Hunarmand”   uyushmasi   tijorat   banklari   bilan
birgalikda doimiy monitoring va nazorat tizimini o‘rnatadi.
Bunda,   oilaviy   tadbirkorlikni   rivojlantirish   dasturlari   doirasida   imtiyozli   kredit
ajratish   bo‘yicha   “oilakredit.uz”   elektron   platformasida   hunarmandlarni   onlayn
12 navbatga   qo‘yish   va   ularning   loyihalarini   kreditlash   uchun   alohida   bo‘lim   ishga
tushiriladi.
3. 2022-yildan boshlab Aholini tadbirkorlikka jalb qilish jamg‘armasi hisobidan:
“usta-shogird”   an’analari   asosida   yoshlarga   hunar   o‘rgatayotgan   hunarmandlarga
—   shogirdlar   tayyorlashi,   zarur   xomashyo   sotib   olishi   va   shogirdlarni   ish   haqi
bilan   ta’minlashi   uchun   6   oy   davomida   har   oyda   bazaviy   hisoblash   miqdorining
ikki baravaridan kam bo‘lmagan miqdorda;
shogirdlarga   —   mustaqil   faoliyatini   boshlashi   uchun   zarur   asbob-uskuna   va
jihozlarni sotib olishi, shuningdek, ustalarga — internet saytlarini tashkil etish, o‘z
mahsulotlarini   jahon   elektron   savdo   maydonchalariga   chiqarish   va   reklama
xarajatlarining 50 foizi, biroq bazaviy hisoblash miqdorining yigirma besh baravari
miqdoridan oshmaydigan qismiga subsidiyalar ajratish tartibi joriy etilsin.
Bunda,   subsidiya   ajratiladigan   hunarmandlar   va   shogirdlar   hisobi   “Hunarmand”
uyushmasi tomonidan yuritilib, Mahallabay ishlash va tadbirkorlikni rivojlantirish
agentligining “Onlayn mahalla” elektron platformasi bilan integratsiya qilinadi.
Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi huzuridagi Mahallabay
ishlash va tadbirkorlikni rivojlantirish agentligi  Moliya vazirligi  va “Hunarmand”
uyushmasi   bilan   birgalikda   bir   oy   muddatda   mazkur   bandda   nazarda   tutilgan
subsidiyalarni ajratish tartibini Vazirlar Mahkamasiga kiritsin.
4. 2022-yildan boshlab “Hunarmand” uyushmasi a’zolari uchun:
ijtimoiy soliq stavkasi yiliga bazaviy hisoblash miqdorining bir baravari miqdorida
belgilanganligi ma’lumot uchun qabul qilinsin;
faoliyat   yuritish   joyidan   qat’i   nazar,   kommunal   infratuzilma   xizmatlari   (elektr
energiyasi, suv ta’minoti, kanalizatsiya, gaz ta’minoti va issiqlik ta’minoti) haqini
to‘lash   aholi   uchun   belgilangan   tariflar   bo‘yicha   va   shartlar   asosida   amalga
oshirilishi belgilab qo‘yilsin.
5. Savdo-sanoat palatasi, “Hunarmand” uyushmasi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi
Vazirlar   Kengashi,   viloyatlar   va   Toshkent   shahar   hokimliklari   tomonidan   ishlab
chiqilgan   2022-yilda   hunarmandchilikni   rivojlantirish   bo‘yicha   “yo‘l   xaritasi”
(keyingi o‘rinlarda — “Yo‘l xaritasi”)   ilovaga        muvofiq tasdiqlansin.
13 “Yo‘l xaritasi”da nazarda tutilgan chora-tadbirlarning o‘z vaqtida va sifatli amalga
oshirilishi   yuzasidan   Qoraqalpog‘iston   Respublikasi   Vazirlar   Kengashi   Raisi,
viloyatlar va Toshkent shahar hokimlariga shaxsiy javobgarlik yuklansin.
Savdo-sanoat palatasi, “Hunarmand” uyushmasi “Yo‘l xaritasi”da nazarda tutilgan
chora-tadbirlar ijrosi yuzasidan har chorakda Vazirlar Mahkamasiga axborot kiritib
borsin.
    Xodimlarni o‘qitish, ularning bilimlarini sinovdan o‘tkazish va ularga yo‘l-
yo‘riq berishni tashkil etish
10.   Tashkilot   xodimlari   o‘z   kasblari   va   ish   turlari   bo‘yicha   belgilangan   tartibda
o‘qishlari, ularning bilimlarini sinovdan o‘tkazilishi va ularga yo‘l-yo‘riq berilishi
kerak.
11.   Xodimlarning   mehnatni   muhofaza   qilish   bo‘yicha   bilimlarini   sinovdan
o‘tkazish   Mehnat   muhofazasi   bo‘yicha   o‘qishlarni   tashkil   qilish   va   bilimlarni
sinash   to‘g‘risidagi   namunaviy  nizomga   (ro‘yxat   raqami   272,   1996-yil   14-avgust)
muvofiq amalga oshirilishi lozim.
12. Ishlarni texnologik reglament bo‘yicha xavfsiz yuritish yo‘riqnomalari Mehnat
muhofazasi bo‘yicha yo‘riqnomalarni ishlab chiqish to‘g‘risidagi   nizomga   (ro‘yxat
raqami   870,   2000-yil   7-yanvar)   (O‘zbekiston   Respublikasi   vazirliklari,   davlat
qo‘mitalari   va   idoralarining   me’yoriy   hujjatlari   axborotnomasi,   2000-y.,   1-son)
muvofiq   ishlab   chiqiladi   hamda   tashkilot   xodimlarini   va   ish   joylarini   ushbu
yo‘riqnomalar bilan ta’minlash tashkilot rahbariyati zimmasiga yuklatiladi.
      Xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari
13.   Tashkilotlar   GOST   17.2.3.02-78   bo‘yicha   xavfli   va   zararli   ishlab   chiqarish
omillari,   ularning   tavsifi,   yuzaga   kelish   manbalari,   xodimlarga   ta’sir   qilish
xususiyatlari   va   salomatlik   uchun   xavflilik   darajasi   va   kelgusidagi   oqibatlari
to‘g‘risida to‘liq va xolisona ma’lumotga ega bo‘lishi lozim.
14.   Ish   joylaridagi   ishlab   chiqarish   muhiti   hamda   mehnat   jarayonining   xavfli   va
zararli   omillari   to‘g‘risidagi   ma’lumotlar   ishlab   chiqarish   muhitining   fizik,
kimyoviy, radiologik, mikrobiologik va mikroiqlim o‘lchovi natijalari, shuningdek
mehnatning og‘ir sharoitlari attestatsiya qilish orqali belgilanishi lozim.
14 15.   Yangi   zararli   moddalar   paydo   bo‘lishiga   yoki   xavfli   va   zararli   omillar
yo‘qolishiga olib keladigan texnologik jarayonlar o‘zgarishlarida yoki yangi ishlab
chiqarish   asbob-uskunalarini   joriy   qilishda   xavfli   va   zararli   omillar   to‘g‘risidagi
ma’lumotlarga tegishli o‘zgartirishlar kiritilishi lozim.
      O‘ta xavfli kasblar va ishlar ro‘yxati
16.   Tashkilot   o‘ta   xavfli   sharoitda   bajariladigan   ishlar   ro‘yxatiga   ega   bo‘lishi
lozim.   Ro‘yxatga   xavfli   moddalar   bilan   bajariladigan   ishlar,   balandlikda,
ifloslangan havo va suv muhitida, yuqori harorat va namlik sharoitida bajariladigan
ishlar,   bug‘   va   suv   isitish   qozonlari,   yuk   ko‘tarish   mexanizmlari,   bosim   ostida
ishlaydigan   sig‘imlar,   elektr   asbob-uskunalariga   xizmat   ko‘rsatish   bilan   bog‘liq
ishlar va amaldagi tarmoq ro‘yxatlariga muvofiq boshqa ishlar kiritilishi shart.
17.   Barcha   xodimlar   o‘ta   xavfli   ishlarni   bajarish   topshirig‘ini   olishdan   oldin,
mehnat   muhofazasi   bo‘yicha   yo‘l-yo‘riq   olishi   va   ishlarni   bajarish   usullarini
o‘zlashtirib olishi shart.
18.   O‘ta   xavfli   ishlarni   bajarish,   faqat   belgilangan   tartibda   rasmiylashtirilgan
naryad-ruxsatnomaga muvofiq amalga oshirilishi lozim.
19.   Tashkilot   rahbariyati   o‘ta   xavfli   ishlarni   belgilangan   talablarga   muvofiq
rejalashtirishga, tashkillashtirishga va xavfsiz bajarishga to‘la javobgardir.
Jamoaviy va yakka tartibdagi himoya vositalarini qo‘llash
20.   Xodimlarni   xavfli   va   zararli   ishlab   chiqarish   omillaridan   himoya   qilish
belgilangan standartlar va me’yorlar talablariga mos jamoaviy va yakka tartibdagi
himoya vositalaridan foydalanish orqali ta’minlanishi lozim.
21. Jamoaviy himoya qilish vositalariga quyidagilar kiradi:
ishlab   chiqarish   xonalari   va   ish   joylarining   havo   muhitini   me’yorlashtirish
vositalari (shamollatish va havo tozalash, isitish, havo haroratini, namligini bir xil
me’yorda saqlash va boshqalar);
ishlab chiqarish xonalari va ish joylarining yorug‘ligini normallashtirish vositalari
(yoritish asbob-uskunalari, yorug‘likdan himoya qilish moslamalari va boshqalar);
shovqindan, tebranishdan, elektr va statik toklar urishidan hamda asbob-uskunalar
yuzasini yuqori darajadagi haroratdan himoya qilish vositalari;
15 mexanik va kimyoviy omillarning ta’siridan himoya qilish vositalari.
22. Jamoaviy himoya vositalari xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari xonadagi
barcha   xodimlarga   ta’sir   qilganda   qo‘llanishi   shart   va   tashkilotni   qurish   yoki
rekonstruksiya qilish loyihalariga kiritilishi lozim.
23. Jamoaviy himoya vositalari xavfli va zararli ishlab chiqarish omillarini ruxsat
etilgan   miqdorgacha   kamaytirish   imkonini   bermagan   hollarda   yakka   tartibdagi
himoya   vositalari   qo‘llanishi   lozim.   Bunday   hollarda   yakka   tartibdagi   himoya
vositalarisiz xodimlarning ishga jalb qilinishi taqiqlanadi.
24.   Yakka   tartibdagi   himoya   vositalaridan   foydalanadigan   xodimlar   ularni
qo‘llashi,   himoya   xususiyatlari   va   amal   qilish   muddati   to‘g‘risida   ma’lumotlarga
ega bo‘lishi lozim.
25. Tashkilotda quyidagilar ta’minlanishi shart:
yakka tartibdagi himoya vositalarining zarur miqdori va nomenklaturasi;
himoya vositalarini qo‘llash va to‘g‘ri foydalanish ustidan doimiy nazorat amalga
oshirilishi;
himoya vositalarining samaradorligi va sozligi tekshirilishi;
yakka   tartibdagi   himoya   vositalaridan   xavfli   va   zaharli   moddalar   muhitida
foydalanilganda   ularni   degazatsiya   va   dezinfeksiya   qilinishi   (bir   marta
qo‘llaniladigan himoya vositalari bundan mustasno).
26.   Xodimlar   maxsus   kiyim,   maxsus   poyabzal   va   boshqa   yakka   tartibda
himoyalanish vositalari bilan belgilangan tartibda bepul ta’minlanishi lozim.
2.4.  Turi zm  infratuzilmasini tashkil etuvchi ishlab
chiqarish tarmoqlari
Turizm   industriyasini   rivojlantirishda   iqtisodiyotning   bir   qator   aralash
tarmoqlari ham anchagina  sezilarli ijobiy  ta’sir  ko’rsat adi. Ular sanoat tarmoqlari,
yangi   xo’jalik   shakllarini   joriy   etish,   aholining   bandlik   darajasi,   kabilar   shular
jumlasidandir.   Bu   aniq   bir   hududning   ijtimoiy-iqtisodiy   rivojlantirish   kompleks
dasturini ishlab chiqishda ahamiyati kattadir.
16 O’zbekiston   Respublikasi   hududlarining   an’analarini   hisobga   olgan   holda,
bu   yerda   xalq   badiiy   hunarmandchiligi   va   badiiy   sanoat   sohasi,   shuningdek
mahalliy xalq hunarmandchiligi tarmoqlari ko’proq istiqbolli  yo’nalishlar bo’lishi
mumkin.   Mamlakat   va   xorijiy   turistlar   oqimlarini   istiqbolda   kutilayotgan
ko’payishi   sanoat   ishlab   chiqarishning   bu   sektorida   sanoat   asosida   suvenirlarni
sifatli va assortimenti bo’yicha sezilarli darajada rivojlanishiga olib keladi. 
              Mahalliy   sanoat   tarmog’i.   Mahalliy   sanoat   respublika   iqtisodiyotida
xalq   iste’mol   mollari   ishlab   chiqarish   bo’yicha   ancha   salmoqli   o’rinni   egallaydi.
Ushbu   soha   korxonalarida   asosan   mahalliy   xom   ashyo   resurslaridan   turli-tuman
xalq   iste’mol   mollari   ishlab   chiqaradi   va   respublikamiz   ichki   bozorini   xilma-xil
tovarlari   bilan   to’ldirishda   faol   eshtirok   etadi.   Mahalliy   sanoat   tarkibida   metalga
qayta   ishlov   berish,   yog’ochni   qayta   ishlash   (mebellar   ishlab   chiqarish,   xalq
hunarmandchiligining   zardo’zlik,   tikuvchilik,   to’quvchilik,   pichoqchilik,   badiiy
kashtachilik   (so’zana,   gulko’rpa,   choyshab,   zardevol,   palak,   kirpech),
do’ppido’zlik,   to’nduzlik   (chopondo’zlik),   misgarlik,   zargarlik,   o’ymakorlik,
kulolchilik,   o’zbek   milliy   cholg’u   asboblarini   yasash,   kosibchilik   kabilar   alohida
o’rin   egallaydi.   Hozirgi   kunda   respublikamiz   mahalliy   sanoat   tarmoqlarida   uch
mingdan   ortiq   xilma-xil   madaniy,   maishiy,   ro’zg’or   va   xo’jalik   mollari   ishlab
chiqarilmoqda.
              Mahalliy   sanoati   tarmog’i   ilk   bor   o’tgan   XX   asrning   20   yillaridan
hunarmandlar va kosiblar shirkatlari ko’rinishida paydo bo’lgandi. Mahalliy sanoat
tarmog’ining   asosiy   markazlari   bo’lib,   Shahrixon,   Kosonsoy,   Chust,   Andijon,
Namangan,   Marg’ilon,   Oltiariq,   Rishton,   Toshkent,   Shahrisabz,   Kitob,   Buxoro,
Samarqand, Urgut, Xiva, Jizzax shaharlari hisoblanadi. 
             Mamlakatimiz mahalliy sanoati ishlab chiqarishida kasanachilik alohida
o’rin egallaydi. Ya’ni u uyda ishlaydigan ishchilardan foydalanishga ixtisoslashgan
usul   bo’lib,   keyingi   paytlarda   keng   rivojlanib   bormoqda.   Kasanachilik   sohasini
yanada   rivojlantirish   maqsadida   Respublika   Prezidentining   «Yirik   sanoat
korxonalari   bilan   kasanachilikni   rivojlantirish   asosidagi   ishlab   chiqarish   va
xizmatlar   o’rtasida   kooperasiyani   kengaytirishni   rag’batlantirish   chora-tadbirlari
to’g’risida»gi farmoni (2006 yil 6 yanvar) muhim ahamiyatga ega bo’ldi.
              Chinni – fayans sanoati ishlab chiqarish tarmog’i.   Chinni, fayans va
boshqa   nafis   keramika   mahsulotlari   ishlab   chiqaradigan   sanoat   tarmog’i   bu
ro’zg’or   idishlari:   choynak,   piyola,   kosa,   likopchalar,   laganlar,   bezak   buyumlari,
guldon,   haykalchalar,   ko’zalar   sovg’abop   to’plamlar,   me’morlik   detallari,
sanitariya-gigiyena buyumlari va boshqalarga ixtisoslashgan.
17         O’zbekistonda chinni-fayans buyumlarini sanoat asosida ishlab chiqarish
1952 yildan boshlandi. O’sha yili Toshkentda chinni zavodi qurilib ishga tushirildi
va   milliy   bezakli   chinni   idishlari   ishlab   chiqarila   boshlandi.   1970   yilda   esa
Samarqand   shahrida,   1978   yilda   Quvasoy   shahrida   (Farg’ona   viloyati)   chinni
zavodlari qurilib ishga tushirildi.
«Toshkent   chinni   zavodi»   aksiyadorlik   jamiyati,   Samarqand   «Nafis»   chinni
aksiyadorlik   jamiyati   va   «Quvasoy   chinnisi»   aksiyadorlik   jamiyati   korxonalari
«Oq   oltin»,   «Tong»,   «Uzum»,   «Tovus»   kabi   to’plamlari   xalqaro   ko’rgazmalarda
yuqori darajada baholanib, oltin medallarni olishga sazovor bo’lishgan.
Bulardan   tashqari,   respublikamiz   turli   viloyatlari   va   shaharlarida     yog’och
o’ymakorligi,   naqsh   buyumlari,   tabiiy   ipakdan   tayyorlangan   shoyi   buyumlar   va
gazmollar, nafis zargarlik buyumlari, taqinchoqlar, yumshoq o’yinchoqlar, suvenir
qo’g’irchoqlar, sopol buyumlar, qandolatpozlik mahsulotlari, tayyorlangan turli xil
xalq iste’moli va  madaniy tovarlarni ishlab chiqarish yo’lga qo’yilgan.
Ma’lumki,   turistik   infratuzilma   tarkibiga   yengil   va   shishasozlik   sanoatlari,
badiiy hunarmandchilik ustaxonalari va boshqa tarmoqlar ham kiradi.
Xalq hunarmanchilik amaliy dekorativ san’atining keng, rang-barang shakllari
asosiy   faoliyat   sohasining   ikki   yo’nalishi   bo’yicha   guruhlanadi:   xalq   badiiy
hunarmandchiligi  va  xalq badiiy ishlab chiqarish sanoati sohasi.
Xalq   hunarmanchiligi.   Ushbu   sohaga   alohida   xalq   ustalarining
qishloqlardagi   va   shaharlardagi   qo’l   ijodiyoti   tarmoqlarkiradi.   Ko’pincha
hunarmand   ustala   rva   tadbirkorlar   uy  sharoitida   ishlashadi,     an’anaviy   yagona  va
kam nusxada quyidagi yo’nalishda mahsulotlarni ishlab chiqarishadi:
•       metallarni   qayta   ishlash   (bog’lanish,   chekanka   qilish,   bimetallga   galvan
qoplama yugurtirish);
•    kulolchilik  va sopol  buyumlari tayyorlash;
•     yog’och lar ga o’yib ishlov berish;
•     tilla va zar bilan xalq kashtachiligi  (zardo’zlik sohasi) ;
•       xorijiy turistlar  uchun qiziqarli  hisoblangan  xalq kastyumlari  va kiyim  –
kechaklari tayyorlash;
•       qadimiy masjid va madrasalar bezaklari, haykaltaroshlik nusxalari, kichik
va juda kichiklashtirilgan ko’lamda gipsli mahsulotlar tayyorlash;
•       natural   (tabiiy)   yog’ochdan   musiqiy   asboblar   va   uy   mebellari   va   boshq.
tayyorlash.
18         Ustalarning soni  va  ular  tayyorlaydigan buyumlar  tulari, mahsulotlarning
soni   nafaqat   keng   bozordagi   talabga   qarab,   balki   tartibga   solinmagan   xususiy
buyurtmalar (individual) ga qarab ham o’zgarib turadi.  
2.5.  O‘zbekistonda hunarmandchilik rivojlan tirish
Ma'lumki   yurtimizda   hunarmandchilik   qadimdan   taraqqiy   topgan,   turli   bejirim
buyumlar yaratish, kundalik hayotda asqatadigan jihozlar tayyorlash, shu orqali o‘z
mehnati   bilan   odamlarga   naf   keltirish   qadriyat   darajasiga   ko‘tarilgan.   Bugungi
kunda O‘zbekistonda hunarmandlar tomonidan ishlab chiqariladigan buyumlar va
tovarlar (ishlar, xizmatlar) yo‘nalishlari   25tadan 34taga yetdi. Hozirda ular ichki va
tashqi   bozor   uchun   mahsulotlar   ishlab   chiqarishmoqda.   Bu   mahsulotlar   o‘zining
sifati,   badiiy   jihatdan   yuksakligi,   tabiiyligi   va   milliy   o‘zligimiz,   tarixiy
an'analarimizni o‘zida uyg‘unlashtirgani bilan ham ahamiyatlidir.
 
19 Jahon bilan hamnafas
Hozirgi   kunda   hunarmandchilik   mahsulotlarini   chetga   eksport   qilish   va
hunarmandlar   faoliyatini   yanada   rivojlantirish   maqsadida   2018   yilda   dunyoning
20dan ortiq davlatida (Germaniya, Shveytsariya, Rossiya, Italiya, Angliya, Koreya,
Malayziya,   Ozarboyjon,   Latviya,   Finlyandiya,   Hindiston,   Fransiya,   Gretsiya,
Turkmaniston,   Eron,   AQSh,   Ukraina,   Turkiya,   Xitoy,   Ispaniya)   113ta   ko‘rgazma
va yarmarka o‘tishi rejalashtirilgan.
PF-3393   -   sonli   Qarorning   5-bandida   O‘z.SSP,   “Hunarmand”   uyushmasi
hunarmandchilik   mahsulotlarini   uzoqdagi   tuman   (shahar)lardan   sotib   olish   va
kelgusida   yirik   shaharlarda   sotish   hamda   eksport   qilish   uchun   “Hunarmand”
uyushmasi huzurida savdo-xarid korxonalari tashkil etish vazifasi qo‘yilgan.
 
20 Uyushma   ta'sischiligida   “Sraft   and   art”   MChJ   tashkil   etilgan   bo‘lib,   mazkur
korxona   kelgusida   Respublikaning   turistik   obektlari,   diqqatga   sazovor   joylari,
hududlardagi   hunarmandchilik   markazlarida   hamda   bir   qator   bozorlarda   “Art
salon”lar   ya'ni   amaliy   va   tasviriy   san'at   asarlarining   savdo   xarid   ishlari   bilan
shug‘ullanuvchi do‘konlar tashkil qilishni rejalashtirgan. Bundan tashqari korxona
chet el vakolatxonalari, galereyalar va turistik firmalar bilan hamkorlikda ish olib
borish, chet ellarda o‘z filiallarini ochish huquqiga xam egadir.
21 Yangi nizom
Shuningdek,   bir   qator   tashkilot   va   vazirliklar   bilan   hamkorlikda   “Xorijiy
mamlakatlarda   o‘tkaziladigan   ko‘rgazma,   tanlov,   yarmarkalarda   namoyish   etish
uchun   hunarmandchilik   mahsulotlarini   olib   chiqishning   soddalashtirilgan   tartibi
to‘g‘risidagi Nizom”ni ishlab chiqish belgilangan.
Nizomda qiymati 5000 AQSh dollarigacha bo‘lgan hunarmandchilik mahsulotlari
“Hunarmand”   uyushmasi   Badiiy   Kengashi   xulosasi   va   Madaniyat   vazirligi
huzuridagi   Badiiy   ekspertiza   boshqarmasining   tegishli   sertifikati   asosida   hech
qanday   bojxona   deklaratsiyalari   va   yuk   xati   rasmiylashtirmasdan   olib   chiqilishi
belgilandi.   Mahsulotlarning   qiymatini   aniqlash   hamda   ko‘rgazma   haqida
ma'lumotlar berish Badiiy Kengash zimmasiga yuklatildi hamda Kengash xulosasi
yuk xati sifatida qabul qilindi. Endilikda xorijga chiqmoqchi bo‘lgan hunarmandlar
to‘g‘ridan-to‘g‘ri “Hunarmand” uyushmasiga murojaat qilib, Uyushmaning o‘zida
Badiiy Kengash xulosasi va Badiiy ekspertiza sertifikatini rasmiylashtirib bojxona
organiga taqdim etilishiga tayyor hujjatlar bilan boradi.   
Uyushma faoliyatiga nazar
Bugungi   kunda   “Hunarmand”   uyushmasining   respublika   hududlarida   13ta
viloyat   boshqarmasi   va   92ta   bo‘limlari   mavjud   bo‘lib,   uyushma   a'zolari   soni   20
761   nafarni   tashkil   etadi.   3735   nafar   hunarmandlarga   imtiyozli   kreditlar   olib
berishga   ko‘maklashildi.   2017   yil   dekabr   holatiga   uyushma   a'zolari   soni   10   247
nafar bo‘lib, 2018 yilning o‘tgan to‘rt oyi davomida 10000dan ortiq hunarmandlar
uyushmaga a'zo qilindi.
2017 yilda hududiy bo‘linmalarda 1326ta “Usta-shogird” maktablari tashkil
etildi, unda 3846 nafar yoshlarga hunar o‘rgatildi. 2018 yilning birinchi choragida
usta-shogird maktablari soni 2000taga ko‘paydi. Shogirdlar soni esa 7356 nafarni
tashkil etdi.
Farg‘onada milliy matolar to‘qilishining yo‘lga qo‘yilishi (Rasuljon Mirzahmedov
tashabbusi   bilan),   Oqdaryo   tumanida   yog‘och   o‘ymakorligi   maktabining
shakllanishi   va   rivojlanishi,   O‘zbekiston   xalq   ustasi   xattot   Salimjon   Badalboyev
tomonidan yosh yigit qizlarga xattotlik sir asrorlari  bo‘yicha, o‘rda hunarmandlar
22 markazida gilamchilik, kashtado‘zlik, kulolchilik sir-asrorlari bo‘yicha kasb hunar
o‘rganib kelishmoqda.
Usta - shogirdlar   qonun   himoyasida
Bugungi   kunda   uyushma   tomonidan   usta - shogird   maktablari   faoliyati
samaradorligini   oshirish   maqsadida   Usta   hunarmand   va   shogird   o ‘ rtasidagi
hamkorlik   to ‘ g ‘ risidagi   shartnoma   ishlab   chiqildi .     Endilikda   usta   va   shogird
o‘rtasidagi munosabatlar qonuniy kuchga kiradi.
Uyushmaning barcha hududiy boshqarma va bo‘limlari tomonidan xotin-qizlarning
bandligini   ta'minlashga   ko‘maklashish   maqsadida   mehnatga   layoqatli   va   hunar
egallash istagini bildirgan xotin-qizlarning ro‘yxatini shakllantirish hamda doimiy
yangilab borish ishlari olib borilmoqda.
Xattotchilik san'atiga e'tibor
Uyushma   tashabbusi   bilan   joriy   yilning   1–3   fevral   kunlari   poytaxtimizdagi
“Yoshlar   Ijod   saroyi”   binosida   “Hikmatlar   olami”   deb   nomlangan   I   Respublika
xattotlik festivali o‘tkazildi.
23 Mazkur festival doirasida 100 nafarga yaqin xattotlar va hunarmandlarning ijodiy
ishlari   ko‘rgazmasi   tashkil   etildi.   Unda   “Eng   mohir   xattot”,   “Yangi   yozuv   turini
yaratgan   eng   mohir   xattot”,   Amaliy   san'at   asarlarida   xattotlik   namunalaridan
foydalangan   eng  mohir  hunarmand”,  “Eng  yosh   xattot”,   “Nasx   xati   bo‘yicha  eng
mohir xattot”, “Nasta'liq xati bo‘yicha eng mohir xattot”, “Suls xati bo‘yicha eng
mohir xattot”, “Devoniy xati bo‘yicha eng mohir xattot”, “Xattotlik bo‘yicha eng
mohir   ustoz”     kabi   nominatsiyalar   bo‘yicha   g‘oliblar   aniqlandi   va   ularga
uyushmaning   maxsus   sertifikatlari   va   diplomlari   hamda   qimmatbaho   sovg‘alari
topshirildi.
Hayotga qaytayotgan qadimiy meros
Marg‘ilonlik hunarmandlarimiz eng qadimgi matolarimizdan Banoras va adraslarni
unutilib   ketgan   Kudin   usulida   ishlab   chiqarishni   yo‘lga   qo‘ydilar.   Buyuk
sohibqiron Amir Temur davridagi sipohlarning tagiga to‘shalgan gilam Farg‘onalik
24 hunarmandlar   tomonidan   qayta   tiklandi.   Bundan   100   yil   ilgari   ipakdan
to‘qiladigan   G‘ajari bo‘g‘jama   Boysun hunarmandlari tomonidan qayta tiklandi.
Samarqand   viloyati   “Hunarmand”   boshqarmasi   a'zosi   Xolmamat   Ismatillayev
tomonidan   o‘rta   asrlarda   ishlatilgan   bir   tomonida   pilik   uchun   cho‘zinchoq
burunchasi   bo‘lgan   yog‘   chiroqlar   (   Qora   chiroqlar)   va   o‘sha   davrda
ishlatilgan   siyohdonlar   qayta   yaratildi.   Qadimiy   uslubda   ishlangan   suv   qaynatish
uchun   samovar   nusxasi   samarqandlik   usta-misgar   Mehriddin   Xaitov   tomonidan
qayta tiklandi.
Usta-hunarmand   Sharif   Azimov   II-   III   asrlarda   yo‘qolib   ketgan   Kushon
davlati   davrida   yaratilgan   kulolchilik   mahsulotlarini   qayta   tikladi.   Bu
mahsulotlarga   oyog‘i   uzun   qadahlar,   turli   shakldagi   va   hajmdagi   kosalar   va
ko‘zalar kiradi. Bu mahsulotlarning asl nusxalari Surxondaryo viloyati hududidagi
Kushon   va   Afrosiyob   xarobalarida   olib   borilgan   qazilma   ishlari   vaqtida   topilgan
hamda   Respublika   muzeylarida   saqlanmoqda.   O‘rganish   ishlarini   olib   borgan
Sharif Azimov Kushon podsholigi davriga xos 40ga yaqin asarlar yaratdi va u bu
kulolchilik   asarlarini   yaratish   vaqtida   ularga   rang   va   bezak   berish   usullarini   ham
tikladi.
25 Farg‘ona   viloyatining   Marg‘ilon   shahrida   1925-1952   yillar   davrida   faoliyat
yuritgan   1952   yildan   boshlab   unutilib   ketgan   chitgarlik   hunari   (Solijon   ota
Axmadaliyevlar oilasi asos solgan) qayta tiklandi, Xiva tumanidan gilam to‘quvchi
hunarmand   Madrim   Matkarimov   va   bir   guruh   xivalik   hunarmandlar   tomonidan
iste'dodli   rassom   Begzod   qalamiga   mansub   bo‘lgan   tasvir   aks   ettirilgan   gilam
qayta   tiklandi.   Ushbu   dizayn   XV   asr   miniatyurasidan   olingan   bo‘lib,   she'riyat   va
tarixiy   kitoblarning   nusxalariga   bezak   berish   uchun   ishlatilgan,   bizning
dizaynlarimiz   tomonidan   bir   qanchasi   500   yil   ichida   birinchi   marta   qayta
jonlantirildi.
Sohibqiron   Amir   Temur   davridagi   badiiy   asarlarga     chizilgan   miniatyura   asarlari
qayta   tiklanib   30dan   ortiq   turdagi   xalq   amaliy   san'ati   asarlari   poytaxtdagi   Amir
Temur muzeyiga sovg‘a qilindi.
2.6.  Xalq   xunarmandchilik   turlari ,  uning   tarixi ,  rivojlanish   bosqichlari   va
hozirgi   vaqtdagi   imkoniyatlari .
Yodgorlik   binolarining   bezaklari   xilma-xil   va   sermazmundir.   Ular
binolarning   fungsional   vazifasi   hajmiy   mutanosibligiga   mos   kelib,   xalq   madaniy
an‘analarini   o‘zida   ifoda   etadi.   Me‘moriy   binolar   bezagida   o‘simliksimon,
handasaviy   va   epigrafik   naqsh   turlari   uyg‘unligida   jozibali   kompozitsiya
yaratilgan. O‘rta Osiyo san‘atida o‘rta asrlarda paydo bo‘lgan girih naqshlar keng
tarqalib,   hozirgi   yog‘och,   ganch,   tosh   o‘ymakorligi,   kulolchilik,   g‘isht   terish,
mozaika va devor naqshlarida foydalanilmoqda.
 Yodgorlik   binolarining   bezaklari   xilma-xil   va   sermazmundir.   Ular
binolarning   fungsional   vazifasi   hajmiy   mutanosibligiga   mos   kelib,   xalq   madaniy
an‘analarini   o‘zida   ifoda   etadi.   Me‘moriy   binolar   bezagida   o‘simliksimon,
handasaviy   va   epigrafik   naqsh   turlari   uyg‘unligida   jozibali   kompozitsiya
yaratilgan. O‘rta Osiyo san‘atida o‘rta asrlarda paydo bo‘lgan girih naqshlar keng
tarqalib,   hozirgi   yog‘och,   ganch,   tosh   o‘ymakorligi,   kulolchilik,   g‘isht   terish,
mozaika va devor naqshlarida foydalanilmoqda.
26  Girih   san‘ati,   ayniqsa   IX-XII   asrlarda   ravnaq   topdi.   U   tekis   va   bo‘rtma
yuzalar   hisobi   usullarining   takomillashuvi   natijasida   peshtoq   hamda   ravoq
kabilarni bezashda ham ishlatildi.
 XIV-XV   asrlarda   koshinkorlik   san‘ati   rivojlanib,   bin   ova   inshoatlar   serjilo
ranglar berib tayyorlangan koshin hamda parchinlar bilan qoplanib ajoyib naqshlar
bilan   bezatildi.   Masalan   ko‘hna   urganjdagi   Torabekxonim   maqbarasi,
Samarqanddagi  Shoxi  Zinda ansambili,  Ishratxona, Oqsaroy  va boshqa  me‘moriy
yodgorliklar ana shunday uslubda sayqal topgan.
 Amir Temur davrida Samarqandni ilm-fan, san‘at va madaniyatsiz tasavvur
qilib   bo‘lmaydi.   Amir   Temur   yuksak   madaniyat   va   ma‘naviyat   homiysi   bo‘lgani
uchun   bepoyon   davlati   hududlaridan   olimlar,   shoirlar,   musavvirlar,   musiqachilar,
me‘morlar,   iqtidorli   usta,   hunarmandlarni   Samarqandga   chorlaydi.   Ularga
g‘amxo‘rlik qiladi.
 Amir   Temur   va   temuriylar   davrida   Samarqand   kulolchiligida   badiiy
kulolchilik alohida ajralib turgan rang-barang bezaklar, bo‘yoqlar bilan bezatilgan
idish   tovoqlar   kundalik   ro‘zg‘or   idishlaridan   ko‘ra   ko‘proq   san‘at   namunalariga
yaqin   turgan.   Amir   Temur   va   temuriylar   davri   badiiy   kulolchiligiga   nazar
soladigan bo‘lsak bu davrda yangi uslublar, shakllar, bezaklar kashf qilinganligiga
guvoh   bo‘lamiz.   Samarqand   kulollari   mahalliy   koshin   asosida   oq-sutrang
xomashyo yaratib, unga kobalt bilan surat chizishni kashf qilishadi.  Bunday usulda
yasalgan   idishlar   jarangi   va   nafisligi   bilan   Xitoy   chinnisidan   qolishmagan.   Bu
davrdagi  kulolchilik idishlari  XII-XIII  va XVI-XVIII  asrlardagi  spool  idishlardan
alohida ajralib turadi. Ba O‘rta Sharq kulolchiligida o‘z o‘rniga ega. Shu sababli bu
uslub   hunarmandchilik   tarixida   ―Temuriylar   uslubi   degan   nom   bilan   alohida‖
e‘tirof etilgan.
 Metallga   badiiy   ishlov   berish   san‘ati   Amir   Temur   davlatida,   ayniqsa,
poytaxt   Samarqandda   juda   rivojlangan.   Tarixiy   manbalarda   va   keying   davrlarda
olib borilgan ilmiy tadqiqotlarda qayd etilgan. Mohir ustalar oltin, kumush, mis va
bronzadan   har   xil   idish-tovoqlar,   shamdonlar,   qurol-yarog‘lar   yasaganlar.
Qimmatbaho metallardan ishlangan idish-tovoqlar, qadah, ko‘za va oftobalar Amir
27 Temur   uyushtirgan   sayil,   bazm,   to‘ylarda   hamda   elchilarni   qabul   qilish
marosimlarida   ishlatilgan.   O‘sha   davrda   yasalgan   qandillar   juda   hashamatli,
qimmatbaho bo‘lganini tarixchi Ibn Arabshoh yozib qoldirgan.
 Registon   maydonida   olib   borilgan   arxeologik   tadqiqotlar   paytida   topilgan
60dan ziyod metal buyum XIV-XV asrlardagi Samarqand chilangarchilik maktabi
yuksak cho‘qqilarga ko‘tarilganligini yaqqol isbotlaydi. Bu yerda topilgan bronza
va   misdan   yasalgan   ko‘zalar,   oftobalar,   laganlar,   kosalar,   shamdonlar,   eshik
dastalarining sirtiga ustalar nozik kumush iplardan ajoyib naqshlar solganki, bular
jilosi bilan kishini hayratga soladi.
 Amir   Temur   davrida   Samarqandda   zargarlik,   shishasozlik,   sangtaroshlik,
temirchilik   ham   yaxshi   rivoj   topgan.   Ularning   ayrim   namunalari   dunyoning   turli
muzeylarida saqlanmoqda.
 Samarqandda   yog‘och   o‘ymakorligi   ham   taraqqiy   qilgan.   Yong‘oq   va   tut
kabi   pishiq   ashyolar   (yog‘ochlar)dan   yasalgan   eshiklarning   sirtiga   geometric   va
o‘simliksimon   naqshlar   solingan,   husnixat   bilan   ishlangan   yozuvlardan   esa
qo‘shimcha   bezak   sifatida   foydalanilgan.   Samarqanddagi   Shoxi   Zinda   va   Amir
Temur   maqbaralariga   o‘rnatilgan   yog‘och   eshiklar   yuksak   darajadagi   san‘at
asarlari sifatida qadrlanadi. Ularning ayrim namunalari bugungi kunda Angliyada,
Nyu-Yorkdagi Metropoliten, Ermitaj muzeylarida saqlanmoqda.
 Amir   Temur   oz   fursat   ichida   Samarqandda   san‘at   va   madaniyatni,
shaharsozlikni, me‘morchilikni yuksak cho‘qqilarga ko‘tardi. Bu yerdagi madaniy
jarayonlarning dunyo olmlari tomonidan ―Temuriylar renessansi  deb baholanishi‖
ularning  umumbashariy   tafakkur   rivojida  qanchalik   ulkan  ahamiyat  kasb   etganini
haqqoniy e‘tirofidir.
Ganchkorlik san’atining rivojlanish bosqichlari.
 Ganchkorlik san’atining rivojlanish bosqichlari.
 Qadimiy   san‘at   turlaridan   biri   ganchkorlik   o‘z   jozibasini   dunyo
me‘morchiligida,   shu   jumladan   O‘rta   Osiyo,   Eron,   Turkiya,   Afg‘oniston,
Arabiston   va   boshqa   Sharq   mamlakatlari   me‘morchiligida   namoyon   bo‘lib
28 kelmoqda.   O‘ziga   xos   kompozitsion   yechimi,   badiiyligi   va   ishlanish   uslubi   bilan
O‘rta Osiyoda yaratilgan asarlar boshqalaridan farq qiladi.
 Ganch   o   ‘ymakorligi   san‘ati   asrlar   davomida   o‘ziga   xos   uslub   bilan
rivojlanib   keldi.   Amaliy   bezak   san‘atining   mazkur   turini   rivojlanish   jarayonini
kuzatib, o‘rganib chiqadigan bo‘lsak har davrda bir-biridan mutlaqo farq qiladigan
shakl va ko‘rinishlarda namoyon bo‘lganligi e‘tiborga loyiqdir.
 Qadimgi   ganch   o‘ymakorligi   hajmiy   bo‘lib,   realistic   uslubda   ishlangan
bo‘lib,   odamlar,   qushlar,   hayvonlar   tasviri   tushirilgan.   Eramizning   birinchi
asrlaridayoq   ajdodlarimiz   ganchni   ajoyib   xususiyatlaridan   foydalanib,   qal‘alar,
karvonsaroy   va   boshqa   joylarni   bezaganlar.   Janglar   oqibatida   hashamatli   binolar
vayronaga aylanib, faqat qoldiqlari bizgacha yetib kelgan.
 Tuproqqal‘aning   serhasham   saroy   mehmonxonalari   (III   asr)   ganch
o‘ymakorligi   bilan   bezatilgan.   Eng   ahamiyatli   III-IV   asrlarda   ishlangan   ganch
o‘ymakorligi   namunasi   (Varaxsha)   topilgan   bo‘lib,   unda   o‘simliksimon,
xandasaviy   (geometrik)   shakldagi   naqshlar   tushurilgan.   Ayniqsa,   gorel‘efda
ishlangan   baliq   tasviri   o‘z   davri   ganch   o‘ymakorligi   uslubining   o‘ziga   xosligini
namoyon etadi.
 Varaxsha   (VII-VIII   asrlar)   topilmalarida   qushlar,   hayvonlar,   baliqlarni,
o‘simliksimon va geometrik shakllarni o‘yma namunalarini ko‘rish mumkin.
 Buxorodagi   Ismoil   Somoniylar   maqbarasida   ganch   o‘ymakorligi
namunalarida to‘lqinsimon ishlangan naqshlar topilgan.  Unda naqshning islimi turi
ko‘p ishlatilgan.
 Naqqoshlik,   yog‘och,   tosh   va   ganch   o‘ymakorligi   X-XI   asrlarda   yanada
rivojlandi.  Bu  davrda  murakkab abstrakt  tasvirdagi   naqshlar   paydo bo‘ldi. Ganch
o‘ymakorligi binolarning ichki (inter‘yer) van am tegmaydigan tashqi (ekster‘yer)
qismida ham qollanilgan. Hatto o‘ymakorlik elementlari ishtirokisiz g‘isht, har xil
geometric shakllarda naqshsimon qilib terilishi o‘ziga xos uslubda bo‘lib, betakror
joziba namoyon etgan. Yuqorida qayd etigan Somoniylar  maqbarasi  ana shunday
noyob yodgorlik namunasi hisoblanadi.
29  Afrosiyobda   arxeologik   qazishmalar   natijasida   X-XI   asrlarda   ishlangan
saroylarning   qildiqlari   topilgan.   Izora   (panel)   ganchida   geometric   va
o‘simliksimon   naqshlar   chuqur   o‘yma   uslubida   ishlangan   naqshning   o‘yma
chuqurligi 2-3 santimetrgacha borgan. Ganch devorga qalin suvalib, naqsh tasviri
devorning   sirtiga   to‘g‘ridan-to‘g‘ri   chizilib   o‘yilgan.   Binolarning   tashqi   qismiga
esa quyma asosida ganch ishlari bajarilgan.
 Ganch   o‘ymakorligida   murakkab   naqshlardagi   o‘simlik   va   hayvonlarning
soddalashtirilgan tasvirlarini tushurib ishlatilishi III asrda paydo bo‘ldi. Bino tashqi
qismiga namoyon, ustun va peshtoqlariga ganch o‘ymakorligi kompozitsiyalari 
ishlangan.   Ganchkorlik   san‘ati   ayniqsa   Movorounnahrda   rivojlangan   bo‘lib,
me‘morchilikning asosiy bezagi darajasiga ko‘tarilgan.
 ishlangan. Ganchkorlik san‘ati ayniqsa Movorounnahrda rivojlangan bo‘lib,
me‘morchilikning asosiy bezagi darajasiga ko‘tarilgan.
 Ganch   o‘ymakorligi   san‘atining   yuksak   rivojini   Termiz   maqbaralari
namunalarida   ko‘rish   mumkin.   XII   asrda   muqarnas(stalaktita)lar   yuzaga   kelib
ko‘pgina   binolarda   qo‘llanila   boshlandi.   Muqarnaslar   bino   ichkarisida   taxmon   va
boshqa joylarni bezashda ishlatilishi e‘tiborga molikdir.
 Ganchkorlik   san‘ati   VIII   asrda   yanada   yuksaldi.   Bu   Afrosiyobda   topilgan
ajoyib   ganch   o‘ymakorligi   ishlarida   namoyon   bo‘ladi.   Binolar   ichki   qismlarini
ganchkorlik san‘ati bilan bezashning XIV-XVIII asrlarda o‘ziga xos kompozitsion
yechimlari mavjud. Bu davrlarda yangicha naqsh turlari yaratilib, binolarda ganch
o‘ymakorligi,   uzviy   bog‘langan   koshinlar   va   toshdan   yasalgan   bezaklar   keng
ishlatila boshlandi.
 XVIII asr oxiri XX asrning boshlari ganchkorlik rivojining o‘ziga xos davri
bo‘lib,   uslub   va   texnikasi   ancha   murakkablashdi.   Ganchkorlikda   rang   uygunligi
o‘ziga xos joziba kasb etdi. Bezaklarning hamma turlariga xos aniq kompozitsion
qonunlar   ishlab   chiqildi.   Buxoro,   Samarqand,   Toshkent,   Farg‘ona,   Marg‘ilon,
Namangan,   Qo‘qon   va   Xiva   ganchkorlik   maktablari   o‘ziga   xosligi   bilan
shakllandi.   Ganch   o‘ymakorligi   texnikasining   mukammalligi   yuksak   darajaga
30 ko‘tarildi.   Yaxlit   ko‘rinishli   Marg‘ilon   guldor   bezaklari,   Toshkentniki   qat‘iy   va
aniq   ritm   asosida   tuzilganligi,   Xivaning   dinamik   o‘ma   naqshlari   o‘ziga   xos
spiralsimonligi bilan ajralib turadi.
 Buxoroda   amir   Ahmad   tomonidan   Sitorai   Moxi-Xosa   (1913-1914yy)
qurildi.   Oq   uy   mehmonxomasi   ichki   qismida   oyna   zaminida   bajargan   ganch
o‘ymakorligi   o‘zining   nozikligi,   jimjimador   qilib   bezatilganligi   bilan   kishini
hayratga soladi.
 Gilamdo’zlik san’ati tarixi.
 O‘zbekiston mustaqillikka erishgach hayotning barcha jabhalarida islohatlar
jadal   suratlarda   olib   borildi.   An‘anaviy   ma‘naviy   qadriyatlar   qayta   tiklanishi
tufayli Islom tafkkurining turli jihatlariga qiziqish o‘sib bormoqda. Har kungi besh
vaqt ibodat chog‘ida foydalanish uchun maxsus joynamoz tayyorlangan. Haftaning
juma   kunlari   masjidda   ibodat   qilishadi.   Qolgan   kunlari   namoz   o‘qish   uchun
masjidga   o‘xshash   ramziy   kichik   gilamchali   joynamozlar   o‘taganlar.Uning   xajmi
kishi   tik   turgan   va   tizzasi   bukilgan   xollari   xisobga   olinib   tayyorlangan.   Oilaning
har bir kishisi o‘z ibodat gilamchasiga ega bo‘lgan.
 O‘rta asrlarda islom mamlakatlarida namoz uchun gilamchalar tayyorlangan.
Namoz o‘qish uchun mo‘ljallangan kichik gilamchalarning ilk namunalari XIV asr
birinchi   yarmi   va   XV   asr   ikkinchi   yarmi   Italiya   uyg‘onish   davri   rassomlari
J.Belliki,V.Karpaggo,L.Lotto   o‘z   kartinalarida   turk   gilamchalarini   ko‘p   marta
tasvirlashgan.   XVI-XVII   asrlarda   e‘ron   ibodat   gilamchalarining   ajoyib   nusxalari
tayyorlangan.
 Ibodat   gilamchalari   turli   mamlakatlarda   turlicha   atalgan.   E‘ronda   ular   -
Joynamoz,   Tagi   nomi   bilan   ma‘lum.   Arabiston   va   Turkiyada   kichik   ibodat
gilamchalari Sajjod, Katta joynamoz, ―Namozlik, O‘rta osiyoda esa ―Joynamoz
va   ―Namozlik   deb   yuritiladi.   Ibodat   gilamchalari   saroy   ustaxonalarida,
qishloqlarda ham rassom naqqoshlarning xomaki chizmalari asosida tayyorlangan.
Lekin   ibodat   gilamchalari   kim   va   qayerda   tayyorlangan   bo‘lishidan   qatiy
nazar ,unga albatta peshtoqli mexrob tasvirlanishi shart bo‘lgan.
31 Masjidlarning   mexrobi   qiblani   Makka   tarafiga   qurilgan.   Musulmonlarning   asosiy
ilohiy   maskani   –   Ka‘ba   joylashgani   bois   Makka   barcha   musulmonlar   uchun
muqaddas   shaxar   xisoblangan.   Musulmon   madaniyatiga   birmuncha   ramziy
ma‘nodagi eshikni iloxiy darvoza deb qarashgan. Undan,yerdagi mavjud hayotdan,
muqaddas   va   ilohiy   hayotga   o‘tiladi   deb   tushunilgan.   Joynamozdagi
peshtoqlaraynan   shunday   vazifani   o‘tagan.   Gilamchalarning   pastgi   qismi
budunyoni bildirsa, yuqori peshtoq osti qismi u dunyoni bildirgan.
 Masjidlarning   mexrobi   qiblani   Makka   tarafiga   qurilgan.   Musulmonlarning
asosiy ilohiy maskani – Ka‘ba joylashgani bois Makka barcha musulmonlar uchun
muqaddas   shaxar   xisoblangan.   Musulmon   madaniyatiga   birmuncha   ramziy
ma‘nodagi eshikni iloxiy darvoza deb qarashgan. Undan,yerdagi mavjud hayotdan,
muqaddas   va   ilohiy   hayotga   o‘tiladi   deb   tushunilgan.   Joynamozdagi
peshtoqlaraynan   shunday   vazifani   o‘tagan.   Gilamchalarning   pastgi   qismi
budunyoni bildirsa, yuqori peshtoq osti qismi u dunyoni bildirgan.
 Safoyi   nomini   olgan   joynamozlar   o‘zining   ajoyib   ko‘rinishi   va   bajarilishi
uslubi,   material   va   bezaklarga   boyligi   b-n   ajralib   turadi.Ular   amir   amaldorlarga
mo‘ljallangan   bo‘lib,   junli   ziynatai   rassomlar   ko‘rsatmalari   asosida   bajarilgan
bo‘lib   ular   ollohga   iltijo   qilishni   ifoda   etgan.   Bunda   asosan   qurondagi   olloh   va
payg‘ambarlar   madx   etilgan   oyatlar   yozilgan.   Albatta   bu   Quron   oyatlari
gilamchaning   yuqori   qismida,   peshtoqning   ostida   ―Yuqori   dunyoda
joylashtirilgan.   Chunki   so‘z   va   uning   tasviri   musulmonlar   uchun   muqaddas
sanalgan. Kishilar arab yozuvlari go‘zalligidan bexudaga xayratlanishmagan. Ular
(arabcha yozuvdagi harflar) o‘zlarida Ollox go‘zalligini timsollashtirgan. ―Saroy‖
joynamozlari   bezaklarida   asosiy   o‘rin   tutuvchi   nafis-jozibador   o‘simliksimon
naqshlarning   ramziy   vazifasini   ta‘kidlaydi.Oddiy   kishilar   foydalangan   xomaki
movut   joynamoz   amaldorlar   foydalangan   joynamozlardan   keskin   ajralib   turgan.
Gilamchalarning   bu   guruhi   XIX   asr   oxiri   XX   asr   boshlariga   taalluqlidir.
Joynamozlarni   tayyorlashda   yaxshi   ma‘lum   bo‘lgan   an‘anaviy   gilamlar
tasvirlaridan foydalanilgan.
32  Chorvachilik   bilan   shug‘ullanuvchi   qabilalar   orasida   ilohiy   kuchlar
an‘anaviy tarzda totem (qabila sig‘inadigan mavjudot yoki buyum) jonivor va qush
deb   tushunilgan.   Shuning   uchun   ularning   joynamozi   mexrobli   peshtoq   ostida
qo‘chqor shoxi yoki qushlar tirnog‘i tasvirini tez-tez uchratish mumkin.
 Xomaki   movutdan   tayyorlangan   joynamozlarning   o‘ziga   xos   yana   bir
xususiyati   ularda   sajda   qilish   xolati   aniqlashtirilganidadir.   Ularda   ibodat
qiluvchilarning qo‘li va boshi tushiriladigan joy ko‘rsatilgan. Gilamlar bezaklarida
ibodat   xarakatini   ifodalovchi   turlicha   ramzlar   paydo   bo‘la   boshladi.   Saroy   ibodat
gilamchalarida   zikrning   mavxumiy   xolatlarini   aks   ettiruvchi   naqsh   unsurlari
yetakchi   o‘rinni   egallagan   bo‘lsa,   oddiy   kishilar   ibodat   gilamchalari   anchagina
soddaligi b-n ajralib turgan.
 Xomaki   movutdan   tayyorlangan   joynamozlarda   erkaklar   va   ayollar
qiyofalarini   xam   uchratishimiz   mumkin.   Bu   jonli   mavjudot   tasvirini   taqiqlovchi
diniy qoidaga ba‘zan amal qilinmaganligini bildiradi. ―Saroy joynamozlarida xam
jonivorlarning nafis tasvirlariga duch kelamiz.
 O‘rta   osiyoda   joynamoz   ishlab   chiqarish   shaxar   axolisi   va   o‘troq   hayot
kechiruvchi   yoki   endigina   o‘troqlasha   boshlagan   katta   qabilalar   orasida   keng
tarqalgan. Bu o‘troq qabilalar tashqi ta‘sirni ko‘proq qabul qilishini, ko‘chmanchi
qabilalar esa diniy ta‘sirni o‘z an‘analari doirasida qabul qilishini bildiradi.
 Turkman joynamozi asosan Amudaryoning o‘rta oqishi xududida yashovchi,
chorvachilik   va   dexqonchilikni   xamisha   birga   olib   boruvchi   ―Ersari   qabilasi
kishilari tomonidan tayyorlangan. Turkman ibodat gilamchalarida mexrob taxmoni
doimo   xayvon   shoxi   tasviri   bilan   bezatilgan.   Ularda   o‘simliksimon   va   gulli
bezaklar   ko‘p   bo‘lishiga   qaramay,   uslubi   jixatidan   Saroy   gilamchalariga   xos
xandasaviy uslubidan keskin farq qiladi.
 Naqqoshlik san atining turlari‟
 San‘at tarixida Kamoliddin Behzod davri nafaqat miniatyura rangtasvirning
balki   naqqoshlik   san‘atining   ham   mislsiz   rivojlangan   davri   bo‘lib   keldi.   Behzod
singari   boshqa   miniatyurachi-rassomlar   ham   kompozitsion   miniatyuralar   yaratish
33 sir   asrorlarini   mukammal   egallab   olgan   edilar.   Shuningdek,   bu   davrda   faqat
naqqoshlik   bilan   shug‘ullanuvchi   rassomlar   bo‘lib,   ular   qo‘lyozmalarning
sarvaraqlari,   unvonlari   va   sahifa   matnidan   tashqari   bo‘sh   joylarni   naqshlar   bilan
bezatishgan.   Eng   mohir   naqqoshlar   mahobatli   binolar,   gilamlar,   matolar,
kandakorlik   buyumlarni   bezab   turuvch   naqshu   nigorlarning   andozasini   chizib
berishgan. Natijada, bezak ishlarining umumiy uslubi Sharq musulmon san‘atining
barcha   turlarini   birlashtiruvchi   yagona   bezak   uslubi   vujudga   kelgan.   Naqsh
ma‘lum   hudud  badiiy   madaniyatning  o‘ziga   xos   xususiyatlarini   namoyon  etuvchi
muhim manba bo‘lib kelgan. Uning umumiy tarzda tarqalishi ilohiyatni sheriyatda
ifodalangan singari qiyofalashtirish bilan bog‘liq bo‘lib, bu islom dinining muhum
xususiyatidir:   Olloh   inson   singari   aniq   bir   qiyofaga   emas   ekan   rassomlar
tasavvuridagi   olam   ham   mavhum   shakllar   orqali   timsollashtirilgan.   Islomda
borliqni   tasirlash   man   etilgan.   Aksicha   islom   madaniyatida   naqshlarda   ideallarni
mujassamlashtirilgan shaklda timsollashtirilishi talab etilgan.
 Islom   san‘ati   uchun   xos   naqshlar   uslubi   X-XII   asrlarda   yuzaga   kelgan.
Dastlabki   naqsh   andozalari   qo‘lyozmalarni   bezash   uchun   mo‘ljallangan.   Bir
vaqtning o‘zida naqsh me‘moriy binolar tekisliklarini ham zabt etdi. Nihoyat XIV-
XVI asrda yangi texnalogiya qo‘llanilishi tufayli san‘atning barcha turlarida naqsh
ifodalana   boshlandi.   Shunday   qilib   XIV   asrdan   e‘tiboran   me‘moriy   inshootlarda
sirlangan   g‘isht   va   kamsonli   o‘yma   qismlar   bilan   bir   qatorda,   devor   sathini   to‘la
egallaydigan   murakkab   shaklli   o‘simlik   shoxlari   va   gullarini   tasvirlashga   imkon
beradigan   yangi   turdagi   sirli   spool   mozaika   va   guldor   sirli   sopollar   qo‘llanila
boshlangan. Gilamchilikda esa XV asrda girihiy naqshlar o‘rniga egiluvchan, nafis
chiziqlardan iborat o‘simliksimon naqshlar ishlatilgan.
 Islomda   ikki   xil   naqsh   uslubi   mavjud;   xandasaviy-girihiy   (girih-arabcha-
tugun )   va   o‘simliksimon-islimiy.   Xandasaviy   naqshlar   asosan   me‘moriy‖
inshootlarda   qo‘llanilgan.   Binolar   devorlarini   bezashda   ular   shakl   uyg‘unligi   va
aniq   hisobga   erishish   imkonini   bergan.   Girihiy   naqshning   mukammallashishi
matematika fani taraqqiy etishi bilan bog‘liqdir. Nafis va jozibador o‘simliksimon
naqshlardan  san‘atning   deyarli  barcha  turlarida   foydalanilgan.  Musilmon  olamida
34 turli davrlarda o‘simliksimon naqshlar muhim va yetakchi o‘rin egalladi; dastlabki
bosqichlarda   uEvropa   madaniy   an‘anasida   rangtasvir   qanday   o‘rin   egallagan
bo‘lsa, aynan shu ahamiyatni kasb etdi. Farq shaklu-shamoyil va kompozitsiyaning
qonuniyligida   bo‘lsada,   uslubning   o‘ziga   xosligi,   ideal   go‘zallik   haqidagi
tasavvurlarga   o‘xshash   edi.   Tabiatiga   ko‘ra   islimiy   naqsh   Sharq   musiqasi   va
she‘riyati   singgari   Sharqqa   xos   xususiyatlarning   mahsuli   edi.  Naqishlarning   nafis
o‘yinlari,   to‘lg‘onayotgan   chiziqlarning   osuda   harakati   maqomlarning   zikriy
ohanglariga,   g‘azal   va   ruboiylar   hijolariga   hamohang   bo‘lib,   ular   vazmin   va
mushohadakor Sharq hayot tarzining umumiy manzarasini namoyon etadi.
 Islomda   ikki   xil   naqsh   uslubi   mavjud;   xandasaviy-girihiy   (girih-arabcha-
tugun )   va   o‘simliksimon-islimiy.   Xandasaviy   naqshlar   asosan   me‘moriy‖
inshootlarda   qo‘llanilgan.   Binolar   devorlarini   bezashda   ular   shakl   uyg‘unligi   va
aniq   hisobga   erishish   imkonini   bergan.   Girihiy   naqshning   mukammallashishi
matematika fani taraqqiy etishi bilan bog‘liqdir. Nafis va jozibador o‘simliksimon
naqshlardan  san‘atning   deyarli  barcha  turlarida   foydalanilgan.  Musilmon  olamida
turli davrlarda o‘simliksimon naqshlar muhim va yetakchi o‘rin egalladi; dastlabki
bosqichlarda   uEvropa   madaniy   an‘anasida   rangtasvir   qanday   o‘rin   egallagan
bo‘lsa, aynan shu ahamiyatni kasb etdi. Farq shaklu-shamoyil va kompozitsiyaning
qonuniyligida   bo‘lsada,   uslubning   o‘ziga   xosligi,   ideal   go‘zallik   haqidagi
tasavvurlarga   o‘xshash   edi.   Tabiatiga   ko‘ra   islimiy   naqsh   Sharq   musiqasi   va
she‘riyati   singgari   Sharqqa   xos   xususiyatlarning   mahsuli   edi.  Naqishlarning   nafis
o‘yinlari,   to‘lg‘onayotgan   chiziqlarning   osuda   harakati   maqomlarning   zikriy
ohanglariga,   g‘azal   va   ruboiylar   hijolariga   hamohang   bo‘lib,   ular   vazmin   va
mushohadakor Sharq hayot tarzining umumiy manzarasini namoyon etadi.
 Musulmon hukmdorlari saroylari qoshidagi, shuningdek, badavlat homiylar
ustaxona-kutubxonalarida   ishlayotgan   rassomlar   naqshlar   tuzilishini   ishlab
chiqarish bilan mashg‘ul bo‘lishgan. Bunday ustaxonalar  o‘ziga xos ijodiy tajriba
maskani   bo‘lgan.   Musilmon   san‘ati   ravnaqida   saroy   ustaxonalarining   o‘rni   va
ahamiyati   beqiyosdir.   O‘ziga   xos   bezak   uslubiga   ega,   namunali   kompozitsiya   va
35 naqsh   unsurli,   o‘ta   nafis   va   nozik   chiziqlarga   boy   islom   san‘atining   mumtoz
namunalari   aynan   shu   joyda   yaratilgan.   Yagona   din   va   o‘ziga   xos   yagona
estetikaning joriy etilishi  natijasida barcha musilmon davlatlarida yagona uslubga
erishilgan. Bunda  ustalarning o‘z davlatlaridan boshqa davlatga ko‘chib o‘tishlari
ham   muhim   ahamiyat   kasb   etgan.   Naqshning   paydo   bo‘lishi   ijtimoiy   va   siyosiy
jihatdan turlicha bo‘lgan musulmon olamidagi  yagona estetik ideallar talabi  bilan
bevosita bog‘liqdir.
 O‘rta   asrda   yashagan   mashhur   olim   Qozi   Ahmad   ―Xattotlar   va   rassomlar
haqida risolasida naqsh haqida so‘z yuritib, quyidagilarni yozadi: ―Yozuvdagi olti
uslub   singari   san‘atda   ham   islimiy,   xitoyi,   farangi,fasali,   abr,   akri,   salami   singari
yeti uslub qadrlanadi. Bu haqda uning zamondoshi  Sodiqbek Ashurov-Qonun us-
suvor   risolasida:   -Naqsh   asosi   yettitadan   ortiq   emas-islimiy,   xitoyi,   abr,   vaq,
nilufar,   farangi.   Ularning   har   birini   eslab   qol   hamda   bandi-rumi   haqida   ham
unutma ,-deb   yozadi.   Islimiy,   xitoyi,   abr,   farangi   naqsh   turlarining   har   ikkala‖
muallif   risolasida   ta‘kidlab   o‘tganligi   ular   rassomlar   uchun   muhim   sanalganligi,
qolgan naqsh usullari esa yordamchi xususiyatga ega bo‘lganligidan dalolatdir.
 Islimiy   deyarli   barcha   kompozitsiyalarda   uchraydigan   naqsh   turidir-
(Yevropa   adabiyotlarida   arabisk   deb   yuritiladi).   Islomiy-ayri   barg   singari-qo‘sh
naqshning   bir-biriga   yaqinlashgan   joyi   gullayotgan   palma   va   o‘simlik   barglari
bilan   bezatilgan   yirik   turunjga   asoslangan   o‘simliksimon   kompozitsiyadir.
Ayribarg mavzusi qadimiy mavzular sirasiga kiradi. Unga o‘xshash unsurlarni ellin
naqshdir,   sak-skif   san‘ati   namunalarida   uchratamiz.   Biroq   islom   badiiy
madaniyatida   barg   muhim   ahamiyat   kasb   etgan.   Naqshning   islimiy   deb
nomlanishi,   albatta,   dinning   nomi   bilan   ham   bog‘liq.   Islimiy   naqsh   ko‘rinishi
go‘zallik   va   nafosat   haqida   tasavvur   uyg‘otadi,   shu   boisdan   islimiy   ilohiy   olam,
jannat   bog‘i   bilan   aloqador,   deyiladi.   Islimiy   naqsh   unsurlarining   tabiatdagi
mavjud shakllardan boshqacha (tabiatda islimidagi barg nusxasini toppish mumkin
emas) ko‘rinishi islom estetikasi bilan bog‘liq.
36 XULOSA VA TAKLIFLAR
Mehmondo’stlik   industriyasini   rivojlantirishda   milliy   hunarmandchilik
korxonalarining o’rni (Xulosa)
O’zbekistonda   mehmondo’stlik   industriyasining   rivojlanishida   milliy
hunarmandchilik   korxonalarining   o’rni   katta   ahamiyatga   ega.   Hunarmandchilik
o’zining tarixiy, madaniy va iqtisodiy ahamiyati bilan mehmondo’stlik sohasining
ajralmas   qismiga   aylangan.   Milliy   hunarmandchilik   nafaqat   mamlakat   ichidagi
turizm sohasini rivojlantirishga, balki xalqaro miqyosda O’zbekistonning madaniy
merosini tanitishga katta hissa qo’shadi.
1. Madaniy meros va turizmni rivojlantirish:
Milliy   hunarmandchilik   mahsulotlari,   masalan,   keramika,   gilam   to'qish,   ipak
sanoati,   milliy   kiyimlar   va   zargarlik   buyumlari   mehmondo’stlikning   muhim
tarkibiy   qismlarini   tashkil   etadi.   Bu   mahsulotlar   mehmonlarga   nafaqat
O’zbekistonning   madaniy   va   san’at   an’analarini   namoyish   etadi,   balki   turizm
sohasini   rivojlantirishga   yordam   beradi.   Mehmondo’stlik   madaniyati   orqali
hunarmandchilik   mahsulotlari   mamlakatga   tashrif   buyurgan   turistlarga   unutilmas
tajribalar taqdim etadi.
2. Iqtisodiy rivojlanish va ish o’rinlari yaratish:
Milliy   hunarmandchilik   korxonalari   mehmondo’stlik   industriyasining
rivojlanishiga   bevosita   ta’sir   ko’rsatadi.   Hunarmandchilik   ishlab   chiqarish   va
sotish   orqali   yangi   ish   o’rinlari   yaratiladi,   bu   esa   xalqning   turmush   sharoitlarini
yaxshilashga   va   iqtisodiy   o’sishga   hissa   qo’shadi.   Shuningdek,   milliy
hunarmandchilik   mahsulotlarini   eksport   qilish   orqali   O’zbekistonning   iqtisodiy
salohiyati oshadi.
3. Ijtimoiy va madaniy ahamiyat:
Hunarmandchilik   korxonalari   O’zbekistonning   madaniy   merosini   saqlash   va
rivojlantirishda katta rol o’ynaydi. Milliy hunarmandchilikning ahamiyati, nafaqat
iqtisodiy,   balki   ijtimoiy   jihatdan   ham   kattadir.   O’zbek   xalqining   madaniy
an’analari,   urf-odatlari   va   san’atlari   hunarmandchilik   orqali   saqlanadi   va   yangi
37 avlodlarga   yetkaziladi.   Hunarmandchilik,   shuningdek,   milliy   birlashishni   va
jamiyatdagi bir-birini hurmat qilishni mustahkamlashga yordam beradi.
Xulosa   qilib   aytganda,   mehmondo’stlik   industriyasini   rivojlantirishda   milliy
hunarmandchilik   korxonalarining   o’rni   juda   katta.   Hunarmandchilik   mahsulotlari
mehmondo’stlik   sohasida   O’zbekistonning   madaniy   boyliklarini   taqdim   etish,
iqtisodiy o’sishni ta’minlash va turizmni rivojlantirishda muhim omil bo’lib xizmat
qiladi. Shuningdek, bu soha ijtimoiy va madaniy ahamiyatga ega bo’lib, xalqning
qadriyatlarini  saqlash  va  yangi   avlodga  yetkazish   uchun  zarur  vosita   hisoblanadi.
Shunday   qilib,   milliy   hunarmandchilik   korxonalari   mehmondo’stlik   sohasining
asosiy   yo’nalishlaridan   biri   sifatida   rivojlanishga   davom   etishi   lozim.   Milliy
hunarmandchilik   korxonalarining   mehmondo’stlik   industriyasini   rivojlantirishdagi
o’rnini kuchaytirish uchun quyidagi tavsiyalarni ko'rib chiqish mumkin:
1. Hunarmandchilikni turistlar uchun jozibador qilish:
 Milliy   hunarmandchilik   mahsulotlarini   turistlar   uchun   maxsus   yodgorlik
sifatida   taqdim   etish   va   ularning   milliy   madaniyatga   oid   ahamiyatini
tushuntiruvchi ko'rgazmalar tashkil qilish.
 Mahalliy   hunarmandlar   tomonidan   ishlab   chiqarilgan   mahsulotlar   bilan
mehmonxonalar, restoranlar va boshqa turistik joylarni bezatish.
2. Mahsulotlarning sifatini oshirish:
 Mahalliy   hunarmandchilik   korxonalariga   texnik   yordam   va   zamonaviy
texnologiyalarni joriy etish orqali sifatli mahsulotlar yaratishni ta’minlash.
 Hunarmandchilik   mahsulotlarining   xalqaro   standartlarga   mosligini
ta’minlash orqali eksport imkoniyatlarini kengaytirish.
3. Hunarmandchilik va mehmondo’stlik industriyasini bog’lash:
 Turizm   sohasi   bilan   hamkorlikda   milliy   hunarmandchilik   mahsulotlarini
sotish   bo‘yicha   tarmoq   tuzish   va   turistlar   uchun   maxsus   hunarmandchilik
ustaxonalarini tashkil qilish.
 Mehmonxonalar   va   turistik   ob'ektlarda   hunarmandchilik   ko'rgazma-
yarmarkalarini o'tkazish.
4. Mahalliy hunarmandchilikka bo‘lgan qiziqishni oshirish:
38  Hunarmandchilik   mahsulotlarining   tarixi,   ishlatilgan   usullari   va   milliy
ahamiyati   haqida   turistlarga   keng   ma'lumot   beradigan   master-klasslar   va   tajriba
ustaxonalarini tashkil qilish.
 Hunarmandchilik   bo'yicha   tajriba   almashinuvi   dasturlari   orqali   mahalliy
hunarmandlarning kasbiy o'sishini rag'batlantirish.
5. Hunarmandchilik sohasida biznes imkoniyatlarini kengaytirish:
 Hunarmandchilik korxonalariga moliyaviy qo‘llab-quvvatlash va marketing
bo‘yicha maslahat xizmatlarini taklif etish.
 Turizm   va   mehmondo’stlik   sohasidagi   tadbirkorlarga   hunarmandchilik
mahsulotlaridan foydalangan holda yangi  xizmatlarni  joriy etishga  ko‘maklashish
(hunarmandchilik   mahsulotlari   bilan   uy-joylar   va   turar   joylarni   bezash,   interyer
dizayni va boshqalar).
Bu   tavsiyalar   milliy   hunarmandchilik   korxonalarining   mehmondo’stlik
industriyasini rivojlantirishda muhim rol o‘ynashiga yordam beradi.
39 Foydalanilgan adabiyotlar
1. O’zbekiston   respublikasi   pirizdentining   2016-yil   2-dekabrdagi   “O’zbekiston
Respublikasi   turizm   sohasini   jadal   rivojlantirish   ta’minlash   chora-tadbirlari
to’grisida”gi Farmon.
2. O‘zbekiston   Respublikasining   Qonuni   Turizm   to‘g‘risida   Qonunchilik   palatasi
tomonidan   2019-yil   16-aprelda   qabul   qilingan
Senat tomonidan 2019-yil 21-iyunda ma’qullangan
3. “Turizm: nazariyasi va amaliyoti” I.S.Tuxliyev va S.A.Abduhamidov
Internet saytlar
https://kun.uz/
https://lex.uz
40

Mehmondo’stlik industriyasini rivojlantirishda milliy hunarmandchilik korxonalarining o’rni Mundarija (reja) 1. Kirish.............................................................................. 3 1.1 Kurs ishi mavzusining dolzarbligi................................... 3 1.2 Kurs ishi mavzusining ob’ekti........................................ 3 1.3 Kurs ishi mavzusining maqsadi..................................... 4 1.4 Kurs ishi mavzusining vazifalari................................... 4 2 Asosiy qism..................................................................... 5 2.1 O‘zbekistonning turli hududlarida hunarmandchilik markazlari 5 2.2 Milliy hunarmandchilik korxonalarining mehmondo’stlik sohasidagi roli 12 2.3 Xalq badiiy hunarmandchiligi va sovg‘alar ishlab chiqarish korxonalari xodimlari uchun mehnatni muhofaza qilish qoidalari 19 2.4 Turi zm infratuzilmasini tashkil etuvchi ishlab chiqarish tarmoqlari 25 2.5 O‘zbekistonda hunarmandchilik rivojlan tirish 32 2.6 Xalq xunarmandchilik turlari, uning tarixi, rivojlanish bosqichlari va hozirgi vaqtdagi imkoniyatlari. 3 Xulosa va takliflar 39 4 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 40 1

Kirish Mehmondo’stlik – bu nafaqat o’zbek xalqining ajralmas qismidir, balki u butun dunyo xalqlarining bir-biriga nisbatan do’stlik, mehr-oqibat va hurmat muhitida birgalikda yashashini anglatadi. O’zbekistonning milliy hunarmandchilik an’analari ham mehmondo’stlik madaniyatini shakllantirishda muhim rol o’ynaydi. Ushbu sohada rivojlanish, o’z navbatida, milliy iqtisodiyotning barqaror o’sishiga hamda xalqning madaniy merosining saqlanishiga yordam beradi. Mehmondo’stlikni rivojlantirish jarayonida milliy hunarmandchilik korxonalari o’ziga xos o’ringa ega. Ular, bir tomondan, xalqning qadimiy san’ati va hunarlarini saqlab qolishga xizmat qilsa, boshqa tomondan, turizm, savdo, ishlab chiqarish sohalarida yangi ish o’rinlari yaratishga, iqtisodiy rivojlanishga hissa qo’shadi. Milliy hunarmandchilik mahsulotlari, o’zining yuqori sifatli va noyobligi bilan mehmonlarga juda qadrli bo’lib, ular nafaqat mamlakat ichida, balki xorijda ham talabga ega bo’ladi. Kurs ishining dolzarbligi. Mehmondo’stlik industriyasining rivojlanishi hozirgi kunda O’zbekiston iqtisodiyoti uchun muhim vazifalarni bajarishga qaratilgan strategik yo’nalishlardan biridir. Mamlakatda turizm sohasining o’sishi, tashqi va ichki turizmni rivojlantirish, shuningdek, milliy madaniyat va hunarmandchilikni saqlash hamda rivojlantirish zarurati kuchaymoqda. Mehmondo’stlik madaniyati nafaqat xalqimizning qadriyatlari, balki turizm, iqtisodiyot va biznesni rivojlantirishdagi muhim vositadir. Milliy hunarmandchilik korxonalari mehmondo’stlik industriyasining ajralmas qismi bo’lib, ularning ahamiyati nafaqat san’at va madaniyatni saqlashda, balki iqtisodiy o’sishda ham katta rol o’ynaydi. O’zbekistonning turli hududlarida qadimdan shakllangan hunarmandchilik an’analari, ayniqsa, mehmondo’stlikka oid mahsulotlar (masalan, keramika, zargarlik, gilamchilik, naqshinkor buyumlar) xalqaro bozorga chiqishda va mamlakatning turizm salohiyatini oshirishda muhim vosita bo’lib xizmat qiladi. 2

Shu bilan birga, milliy hunarmandchilikni rivojlantirishda bir qator muammolar ham mavjud. Xususan, zamonaviy texnologiyalarni joriy etish, marketing va eksport strategiyalarini ishlab chiqish, shuningdek, hunarmandchilik mahsulotlarining raqobatbardoshligini oshirish masalalari dolzarb bo’lib turibdi. Shu sababli, mehmondo’stlik industriyasini rivojlantirishda milliy hunarmandchilik korxonalari o’rnini chuqur tahlil qilish va ularning iqtisodiy, madaniy hamda ijtimoiy ahamiyatini aniqlash juda muhimdir. Bu masalalarni o’rganish, o’z navbatida, nafaqat mamlakat iqtisodiyotining o’sishiga, balki milliy madaniyat va hunarmandchilikni saqlab qolishga ham katta hissa qo’shadi. Kurs ishining obyekti. Kurs ishining obyekti – mehmondo’stlik industriyasini rivojlantirishda milliy hunarmandchilik korxonalarining o’rni va ahamiyatidir. Bu obyektda O’zbekistonning milliy hunarmandchilik sanoati, uning iqtisodiyotdagi roli, turizm bilan o’zaro aloqasi, shuningdek, xalqaro bozorda raqobatbardoshligini oshirishga qaratilgan strategiyalar o’rganiladi. Mazkur obyektda quyidagi asosiy elementlar o’rganiladi: 1. Milliy hunarmandchilik korxonalari : O’zbekistondagi hunarmandchilik sohasidagi kichik va o’rta biznes subyektlari, ularning ishlab chiqarish jarayonlari, mahsulot turlari va rivojlanish istiqbollari. 2. Mehmondo’stlik industriyasi : O’zbekistonda mehmondo’stlik madaniyatining rivojlanishiga hissa qo’shgan turizm, mehmonxona xizmatlari, restavratsiya va boshqa sohalar bilan aloqasi. Bu sohada milliy hunarmandchilik mahsulotlarining o’rni va ahamiyati. 3. Turizm va hunarmandchilikning integratsiyasi : Milliy hunarmandchilik mahsulotlarining turistik tajriba va xizmatlar bilan birlashtirilishi, mehmondo’stlikka oid mahsulotlarning turizm sohasida qanday ommaviylashgani va turistik mahsulot sifatida eksporti. 4. Iqtisodiy ahamiyat : Milliy hunarmandchilik korxonalarining iqtisodiy ta'siri, ishlab chiqarish va savdo yo'nalishlari, shuningdek, xalqaro bozorlar uchun eksport imkoniyatlari. 3

Kurs ishida mehmondo’stlik industriyasining rivojlanishiga xizmat qiladigan milliy hunarmandchilik korxonalari va ularning turizm va iqtisodiyotdagi o’rni chuqur tahlil qilinadi. Bu obyektda e'tibor, ayniqsa, O’zbekistonning milliy madaniyatini va hunarmandchilik an’alarini saqlash, shu bilan birga, global bozorda ularga bo’lgan talabni oshirishga qaratiladi. Kurs ishining maqsadi . Kurs ishining asosiy maqsadi – mehmondo ’ stlik industriyasini rivojlantirishda milliy hunarmandchilik korxonalarining o ’ rnini tahlil qilish va ularning iqtisodiyot , madaniyat va turizm sohalaridagi ahamiyatini aniqlashdir . Ushbu ishda milliy hunarmandchilik korxonalari orqali mehmondo ’ stlik madaniyatini rivojlantirish , turizm sohasidagi imkoniyatlarni kengaytirish va global bozorlar uchun milliy mahsulotlarning eksport salohiyatini oshirish yo ’ llari o ’ rganiladi . Kurs ishining maqsadlariga quyidagi vazifalar kiradi: 1. Milliy hunarmandchilik korxonalarining tahlili : O’zbekistondagi milliy hunarmandchilik sohasidagi korxonalar va ularning mahsulotlari tahlil qilinadi, bu sohaning iqtisodiy ahamiyati va turizm bilan integratsiyasining o’rni o’rganiladi. 2. Mehmondo’stlik madaniyatining roli : Mehmondo’stlik madaniyatining rivojlanishida milliy hunarmandchilik mahsulotlarining qanday rol o’ynashi va ularning mehmonlar uchun qadrli bo’lishi tahlil qilinadi. 3. Eksport salohiyatini oshirish : Milliy hunarmandchilik mahsulotlarini global bozorlar uchun raqobatbardosh qilish, ularning eksportini oshirish va turizm sohasiga jalb qilish yo’llari aniqlanadi. 4. Innovatsion strategiyalarni ishlab chiqish : Zamonaviy texnologiyalarni joriy etish, marketing strategiyalarini yaratish va mahsulot sifatini oshirish orqali hunarmandchilik korxonalarining rivojlanish istiqbollarini ko’rib chiqish. 5. Turizm va hunarmandchilikni birlashtirish : Milliy hunarmandchilik mahsulotlarini turizm xizmatlari bilan birlashtirib, mehmondo’stlik industriyasini rivojlantirish bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqish. 4

Загрузите документ, чтобы увидеть его полностью.