Mavzu. Milliy g’oya va globallashuv jarayonida mafkuraviy immunitetni shakllantirish vazifalari. Reja. 1. Globallashuv tushunchasi. Mafkuraviy jarayonlarni globallashtiruvchi va universallashtiruvchi omillar. 2. Hozirgi paytda mafkuraviy jarayonlarni globallashtiruvchi va universallashtiruvchi omillar. 3. Globallashuv jarayonlarining ijobiy va salbiy oqibatlari.

Globallashuv tushunchasi, uning manbai, belgilari va xususiyatlari. Globallashuv masalasini bugungi kunda barcha mamlakatlardagi olimlar, siyosatchilar, jurnalistlar va tadbirkorlar muhokama qilmoqdalar. Ularning barchasi mazkur fenomenni dunyo xalqlari ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-huquqiy, ma’naviy- madaniy hayotining o‘ziga xos bo‘lgan zamonaviy holati, ularda kechayotgan ichki va tashqi jarayon hamda ularning umumplanetar tarzda rivojlanish tendensiyasi sifatida talqin etmoqdalar. Umuman olganda “globallashuv” tushunchasi fransuzcha global – umumiy va lotincha globus – shar so‘zlaridan olingan bo‘lib, birinchidan, Er yuziga oid, butun Er sharini qamrab oluvchi; ikkinchidan esa umumbashariy, keng miqyosdagi; jahonshumul, jahon ahamiyatiga molik, degan ma’nolarni anglatadi 1 . Globallashuv insoniyat taraqqiyoti va jamiyat hayotining jahon miqyosida integratsiyalashishi natijasida sodir bo‘layotgan jarayonlarning olamshumul ahamiyat kasb etishidir. O‘zbekistonning birinchi Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganidek: “...globallashuv – bu avvalo hayot sur’atlarining beqiyos darajada tezlashuvi demakdir” 2 . Globallashuvni turli mutaxassislar, olimlar turlicha ta’riflaydi. Masalan, ilmiy- ommabop adabiyotlarda: “ globallashuv – jahon iqtisodiyotining sarmoya, ishchi kuchi va kashfiyotlar oqimining kengayishi, shuningdek, mamlakatlarning jahon miqyosidagi iqtisodiy muammolarni hal qilishga qaratilgan birgalikdagi harakatlari tufayli davom etayotgan integratsiyasi; globallashuv – tashkilotlarning xalqaro miqyosda kengayishga va xalqaro maydonda tobora kattaroq o‘rin egallashga qaratilgan strategiyasi; globallashuv – tovarlar, xizmatlar, mehnat, texnologiya va kapitalning xalqaro maydonda harakatlanishi; globallashuv – savdo, investitsiya, moliya-iqtisod, madaniyat va boshqa iqtisodiy-ijtimoiy sohalarda hukumatlar, tashkilotlar va xalqlarning o‘z mamlakatlari chegaralaridan chiqib, hamkorlikka intilishi; globallashuv – inson kapitali, moliyaviy va intellektual kapitalning dunyoning eng katta iqtisodiy nuqtalariga intilishi; 1 Қаранг: Словарь иностранных слов. –М.: Рус.яз., 1985. –С.135. 2 Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Т.: Маънавият, 2008. –Б.111.

globallashuv – iqtisodiy faoliyat uchun mamlakatning jo‘g‘rofiy joylashishi omili ahamiyatining o‘zgarib borish jarayoni” 3 , – degan ta’riflar berilganligini ko‘ramiz. Ularning barchasini umumlashtiradigan bo‘lsak, globallashuv falsafiy ma’noda bu – jahondagi mamlakatlarning ijti-moiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy sohada o‘zaro yaqinlashuvi, yangicha sifatiy birlashuvi; voqea-hodisalarning bir mamlakat doirasidan chiqib, umuminsoniy miqyosga ega bo‘lishi, butun Er sharini qamrab olishini anglatuvchi tushunchadir. Globalashuvning hozirgi davrda uch manbai mavjud: 1) kommuni katsiya vositalaridagi tub o‘zgarishlar; 2) investitsiyalardagi yangi ja rayon; 3) dunyoga yangicha qarashning vujudga kelishi. Globallashuvning quyidagi asosiy belgilari mavjud: a) xalqaro savdoning kengayishi va erkinlashishi; b) xalqaro kapital aylan masi va uning yo‘lidagi to‘siqlarning bar taraf etilishi; v) elektron kommunikatsiya inqilobi natijasida moliyaviy munosabatlarda sodir bo‘lgan chuqur o‘zgarishlar; g) transmil liy korporatsiyalar faoliyatining kengayishi, xalqaro moliyaviy va iqtisodiy institutlarning tashkil topishi va boshqalar. Jahon miqyosidagi bunday umumiy taraqqiyot: birinchidan , odamlar dunyoqarashi o‘zgarishi, kommunikatsiyalar yuksalishi, xalqaro munosabatlar rivoji odamzot hayotiga ta’sirni kuchaytira di; ikkinchidan, davlatlar va xalqlar o‘rtasida birlashishga intilishni ku chaytirsada, ayni vaqtda milliy xususiyatlar, an’analar va ma’na viy merosni saqlab qolish orqali mustaqil siyosiy tamoyillarni ishlab chiqish zarurligini ham ko‘rsatib berdi. Globallashuv jarayonlariga xos bo‘lgan ba’zi bir xususiyatlar quyidagilardan iborat: 1) inson hayotining barcha jabhalari bo‘yicha xalqlar va mamlakatlarning bir- birlariga bog‘liqligi va o‘zaro aloqadorligining o‘sib borishi; 2) bozorlarning planetar miqyosda kengayishi natijasida umumjahon moliya-iqtisodiy makonining paydo bo‘lishi, alohida iqtisodiy tizimlarning global iqtisodiyotga qo‘shilib ketishi 3 Фалсафа асослари (Тузувчи ва масъул муҳаррир: Қ.Назаров). –Т.: Ўзбекистон, 2005. –Б.358.

va yangi iqtisodiy tartibning vujudga kelishi; 3) axborot sohasida yangi kompyuter va mediatexnologiyalar, global televideniya, internetning keng ko‘lamda ishlatilishi asosida butun jahon aloqa-muloqot tarmog‘ining paydo bo‘lishi; 4) ob’ektiv mazmundagi demokratiya va turli xil g‘oyaviy-mafkuraviy jarayonlardan sub’ektiv maqsadlarda foydalanishning kuchayishi va boshqalar. XX I asrga kelib insoniyat o‘zining hayot sharoitini yanada yaxshilash uchun tabiat, jamiyat, inson tafakkuri sir-asrorlari qonunlarini yanada chuqqurroq o‘rganish orqali buyuk kashfiyotlarni amalga oshirishga kirishdilar. Bularga eng orzon va qulay energiya manbaini topish borasida qilinayotgan kashfiyotlar, masalan, er qobig‘i issiqligidan (“geotermal” bunda “geo” – er, “termal” – issiqlik), odam tanasining doimiy tebranma harakatlanishidan hosil bo‘luvchi issiqlik energiyasidan foydalanishni yo‘lga qo‘yish uchun ishlab chiqilgan “energetik kastyum”, odamlarning yo‘laklarda yurishidan hosil bo‘ladigan “yo‘l-yo‘lak energiyasi” hamda “vodorod yonilg‘isi”, kishilarning o‘sib borayotgan oziq-ovqatlarga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan “transgen mahsulotlar”, ichimlik suvi muammosini echishga bag‘ishlangan “tegirmon suvi”, kompyuterlashtirishga asoslangan “aqlli uy”, “aqlli shahar”, yashash joyiga bo‘lgan ehtiyojni qondirishga qaratilgan “gidropolislar” (suv osti shaharlari), “suzib yuruvchi shaharlar”, “sehrli mo‘jizakor nur” (lazer), supper aqlli robotlar, shuningdek, uzoq yashash bo‘yicha olib borilayotgan “genmuhandisligi” borasidagi bir qator “ko‘z ko‘rib, quloq eshitmagan” ilmiy tadqiqot ishlarini kiritish mumkin. Globalashuv jarayonlarining siyosiy, ijtimoiy, madaniy va ilmiy jabhalarga o‘tkazayotgan ta’sirini o‘rganish orqali, uning milliy g‘oyamizga o‘tkazayotgan ta’sirlarini quyidagilarda ko‘rish mumkin. Iqtisodiyotning globallashuvi mamlakatlarning moliyaviy-iqtisodiy imkoniyatlarini yuksaltirishda qator afzalliklarga ega hisoblanadi. O‘zbekistonning birinchi Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganidek: “iqtisodiy o‘sish, taraqqiyot – jamiyatning tanasi bo‘lsa, ma’naviyat-ma’rifat va siyosiy ong etukligi uning ruhi, aqli va jonidir” 4 . SHunday ekan, iqtisodiyotning globallashuvi bevosita milliy g‘oya- 4 Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Т.: Маънавият, 2008. –Б.27.

mafkuramizga ta’sir o‘tkazadi. Moddiy ishlab chiqarish har bir xudud va unda yashovchi xalqlar ehtiyojiga ko‘ra takomillashib kelgan ekan, bu sohada o‘ziga xoslikning saqlanishi, milliy iqtisodiyotning rivojlanishi muhim amiyat kasb etadi. Davlatlar o‘rtasidagi moliyaviy tafovut dunyo g‘oyaviy rang-barangligini bir qutb tomon siljishiga sharoit yaratib beradi. Bu jarayonda, ayniqsa, transmilliy kompaniyalar ta’siri yaqqol seziladi. Bugungi kunda keng tarqalgan tor jinsi shimlar, kalta yubkalar, ochiq koftalar yoki turli mahsulotlar etiketkalaridagi yarim yalong‘och tasvirlar nimaning ifodasi? Albatta, bular hech bir xalqning milliy ishlab chiqarish mahsulotlari emas. Bunday mahsulotlar oddiy o‘ramdagi mahsulotlarga qaraganda “jozibador” va e’tiborni tortuvchi hisoblanadi. Faqat iste’molchilar e’tiborini tortish va savdoni jadallashtirish maqsadlarida ishlab chiqarilayotgan bunday mahsulotlar, albatta, millat madaniyati va ma’naviyatiga o‘zining salbiy ta’sirini ko‘rsatadi. Bunday holatlar, ayniqsa, yosh avlod milliy-ma’naviy dunyoqarashini shakllanishiga, uning asosidagi hayotiy-axloqiy qarashlarga jiddiy putur etkazadi. Bu kabi holatlar insoniyat kelajagi bo‘lmish yosh avlod dunyoqarashining shakllanishi o‘z milliy zaminlari hisobiga emas, balki unga zid bo‘lgan, bugungi kunda keng ildiz otib borayogan ma’nan qashshoq “ommaviy madaniyat”ning rivojlanib borishiga olib keladi. Axborot-kommunikatsiya sohasining globallashuvi natijasida dunyo hamjamiyati Er sharining ixtiyoriy nuqtasidan axborot qabul qilish va uzatish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Bu borada keyingi yillarda telefon, internet tarmoqlari, shuningdek, radio va televidenie vositalari keng ko‘lamda qo‘llanilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi ma’lumot- lariga ko‘ra yurtimizda internet foydalanuvchilari 2015 yil mart holatida 10,5 milliondan ortiq kishini tashkil etdi. SHundan 5,5 miliondin ortiq kishi uyali telefon orqali internet xizmatlaridan foydalanadi. Aytish mumkinki, O‘zbekistonda bugungi kunda deyarlik barcha oilalarda tele va radiouskunalardan foydalanish yo‘lga qo‘yilgan. Bugungi kunda madaniy-ma’naviy mahsulotlar, san’at asarlari asosan, AQSH, Evropa va SHarq mamlakatlari ma’naviy hayotini keng targ‘ib etmoqda desak