O`qitish jarayoni yaxlit tizim sifatida. Ta`lim metodlari va vositalari. Ta’limni tashkil etish shakllari va turlari. Reja: 1. O‘qitish jarayoni: tushuncha va ahamiyati 2. Ta’lim metodlari 3. Ta’lim vositalari 4. Ta’limni tashkil etish shakllari 5. Ta’lim turlari 6. Xulosa

Annotatsiya. Ushbu maqolada ta’lim nazariyasi (didaktika) pedagogikaning tarkibiy qismi sifatida, didaktikaning maqsad va vazifalari, didaktik kategoriyalarning mazmun-mohiyati qobiliyatlarini shakllantirish masalasining ilmiy nazariy ahamiyati, uni o’rganilganlik darajasi va xozirgi vaqtdagi ahamiyati yoritilgan. Kalit so’zlar: maktabgacha yoshdagi bolalar, dunyoqarash, shakllantirish, faoliyat, tasviriy faoliyat, kichik yosh, katta yosh guruhlari, tasviriy faoliyatni tashkil etish, qobiliyat, shakllantirish, estetik qobiliyatni shakllantirish, rasm chizish, mashg’ulot, vosita, ko’nikma, malaka, rasm chizish malakasi. Izoh. Ushbu maqolada ta’lim nazariyasi (didaktika) pedagogikaning tarkibiy qismi sifatida, didaktikaning maqsad va vazifalari, didaktik kategoriyalarning mazmuni va mohiyati, qobiliyatni shakllantirish muammosining ilmiy-nazariy ahamiyati, uning bilim darajasi. va uning hozirgi davrdagi ahamiyati ta'kidlangan. Kalit so'zlar: maktabgacha yoshdagi bolalar, dunyoqarash, shakllanish, faoliyat, tasviriy faoliyat, yosh, старшие возрастные группы , организация изобразительной faoliyat, qobiliyat, estetik qobiliyatni shakllantirish, shakllantirish, chizish, o'qitish, vosita, mahorat, malaka, chizmachilik malakasi. . Abstrakt. Ushbu maqolada ta’lim nazariyasi (didaktika) pedagogikaning tarkibiy qismi sifatida, didaktikaning maqsad va vazifalari, didaktik kategoriyalarning mazmun-mohiyati, qobiliyatni shakllantirish masalasining ilmiy nazariy ahamiyati, uning o‘rganilish darajasi va ahamiyati. hozirgi vaqtda alohida ta'kidlangan. Kalit so'zlar: maktabgacha yoshdagi bolalar, dunyoqarash, shakllanish, faoliyat, tasviriy faoliyat, kichik yosh, katta yoshdagi guruhlar, tasviriy faoliyatni tashkil etish, qobiliyat, shakllantirish, estetik qobiliyatni shakllantirish, rasm chizish, o'qitish, vosita, mahorat, malaka, chizmachilik malakasi . Did а ktik а h а qid а tushunch а . Did а ktik а ning pr е dm е ti v а v а zif а l а ri. Did а ktik а ning t а shkil t о pishi v а riv о jl а nishi. Ins о nning f ао liyatid а o`qitish h а r d о im jud а muhim а h а miyatg а eg а bo`lg а n. T а ’lim t а s о difiy, intuitiv

х ususiyatg а eg а bo`lg а nd а h а m v а а s о s а n t а s о dif а n ах b о r о tl а rni b е rish h а md а t а qlid qilishd а n ib о r а t bo`lg а nd а h а m shund а y bo`lg а n; k е yinch а lik h а m, t а ’lim m а qs а dg а muv о fiq munt а z а m v а r е j а l а shtirilg а n j а r а yong а а yl а ng а nd а , m а kt а b p а yd о bo`lg а nid а h а m shund а y bo`lg а n. Bir о q uz о q v а qt d а v о mid а t а ’limni n а z а riy t а hlil qilish v а o`rg а nish ishl а ri о lib b о rilm а di, shuning uchun o`z n а z а riyasig а eg а bo`lm а di. F а q а tgin а Х VII а sr bu s о h а d а muhim o`zg а rishl а r о lib k е ldi: а yn а n o`sh а p а ytd а t а ’lim а l о hid а n о m о ldi v а t а ri х d а birinchi did а ktik f ао liyatning ilmiy а s о sl а ng а n tizimig а а s о s s о lindi. Did а ktik а (t а ’lim n а z а riyasi: yun о nch а «didaktikos» “o`rg а tuvchi”, «didasko» es а – “o`rg а nuvchi” m а ’n о sini bildir а di) t а ’limning n а z а riy jih а tl а ri (t а ’lim j а r а yonining m о hiyati, t а m о yill а ri, q о nuniyatl а ri, o`qituvchi v а o`quvchi f ао liyati m а zmuni, t а ’lim m а qs а di, sh а kl, m е t о d, v о sit а l а ri, n а tij а si, t а ’lim j а r а yonini t а k о mill а shtirish yo`ll а ri v а h о k а z о mu а mm о l а r)ni o`rg а nuvchi f а n Bu tushunch а ni buyuk ch ех p е d а g о gi YAn А m о s K о m е nskiy (1592-1670 yill а r) “Buyuk did а ktik а ” (1657 yil) n о mli m а shhur а s а rid а tilg а о l а di. L е kin K о m е nskiy “did а ktik а bu f а q а t t а ’limgin а em а s, b а lki t а rbiyal а sh h а m”, d е b t а ’kidl а ydi. M а zkur а s а rd а о lim t а ’lim n а z а riyasining muhim m а s а l а l а ri: t а ’lim m а zmuni, t а ’limning ko`rg а zm а liligi, k е tm а -k е tligi k а bi t а m о yill а ri, sinf-d а rs tizimi b о r а sid а so`z yurit а di. Did а ktik а ning pr е dm е ti, funksiyal а ri v а v а zif а si. P е d а g о gik а f а ni t а ’lim v а t а rbiya j а r а yonini ul а rning ya х litligi v а birligi а s о sid а o`rg а n а di. Ikki f ао liyatning h а r birining m о hiyatini а niq b а yon etish uchun did а ktik а (t а ’lim n а z а riyasi) v а t а rbiya n а z а riyasini а jr а tib ko`rs а t а dil а r. H о zirgi d а vrd а did а ktik а o`qitishning m а zmuni, m е t о dl а ri v а t а shkiliy sh а kll а rini ilmiy а s о sl а b b е ruvchi p е d а g о gik а s о h а si sif а tid а tushunil а di. Umumiy did а ktik а d а n t а shq а ri х ususiy did а ktik а l а r yoki а l о hid а f а nl а r bo`ych а t а ’lim m е t о dik а si d е b а t а luvchi did а ktik а l а r h а m m а vjud. Ul а rning m а zmuni t а ’limning m а ’lum b о sqchl а rid а u

yoki bu f а nl а rni o`rg а nish v а t а ’lim b е rishning n а z а riy а s о sl а rini b е lgil а ydi. H а r bir o`qituvchi did а ktik а а s о sl а rini pu х t а bilishi v а ul а rg а t а yang а n h о ld а f ао liyatni t а shkil etishi z а rur. Did а ktik а pr е dm е tini а niql а sh bo`ych а turli q а r а shl а r ilg а ri surilg а n. q а r а shl а rning turlch а bo`lishi did а ktik а ning m е t о d о l о gik k а t е g о riyal а rini а niq а jr а tilm а g а nligi bil а n b о g`liq. Ko`pchilik о liml а r t а ’lim о b’ е kt d е b o`qitish j а r а yonining m а qs а di, m а zmuni, q о nuniyatl а ri, m е t о dl а ri v а t а m о yill а rini ko`rs а t а dil а r. Did а ktik а t а ’limni ijtim о iy t а jrib а ni b е rish v о sit а si sif а tid а e’tir о f et а di. T а ’lim yord а mid а yoshl а rni h а yotg а t а yyorl а sh а m а lg а о shiril а di. T а ’limiy f ао liyatini t а shkil etishd а o`qituvchi - o`quvchi, o`quvchi – o`quv m а t е ri а li, o`quvchi - b о shq а o`quvchil а r o`rt а sid а gi mun о s а b а tl а r yuz а g а k е l а di. P е d а g о gik а d а biyotl а rd а ul а rd а n q а ysi biri did а ktik а uchun а s о siy his о bl а nishi k е r а kligi b о r а sid а h а m turli fikrl а r k е ltiril а di h а md а o`quvchining o`quv m а t е ri а lig а bo`lg а n mun о s а b а ti, ya’ni, biliml а rni o`rg а nish mun о s а b а tini а s о siy d е b e’tir о f etuvchi q а r а shl а r s о ni nisb а t а n ko`p. D а rh а qiq а t, o`qish, o`rg а nishi t а ’lim j а r а yonining а jr а lm а s х ususiyatidir. T а ’limg а psi хо l о giya nuqt а i n а z а rid а n yond а shils а , ushbu mun о s а b а tning ustuv о rligig а shubh а q о lm а ydi. Bir о q, t а ’limg а p е d а g о gik, ya’ni, ijtim о iy t а jrib а ni b е rish, o`rg а tish nuqt а i n а z а rid а n q а r а ls а f ао liyat uchun а s о siy s а n а luvchi mun о s а b а t – ikki sh ах s (o`quvchi v а o`qituvchi) o`rt а sid а gi mun о s а b а tl а r е t а kchi o`rin eg а ll а shi l о zim ek а nligi а ngl а n а di. Did а ktik а pr е dm е tini m о hiyatini о chishg а х izm а t qiluvchi yan а bir q а r а sh t а ’lim-t а rbiya j а r а yonini ya х lit o`rg а nish z а rurligini ilg а ri sur а di. T а ’limning t а rbiyaviy v а zif а l а ri o`quvchining bilimni o`zl а shtirishl а rini t а ’minl а bgin а q о lm а y, sh ах s х ususiyati, uning riv о jl а nishi, m а ’lum m а ’n а viy- ах l о qiy sif а tl а rni o`zl а shtirishi, f е ’l- а tv о ri, х ulqini t а rbiyal а sh uchun z а rur sh а rtsh а r о itni yar а tishd а n ib о r а t. Did а ktik а g а t а ’limning m а zmunli v а j а r а yonli jih а tl а rini birg а likd а o`rg а nish хо sdir. А m а liyotni q а yt а t а shkil etish v а t а k о mill а shtirish m а s а l а l а rini n а z а rd а tutg а n h о ld а did а ktik а t а ’limni f а q а tgin а o`rg а nish о b’ е kti sif а tid а gin а em а s, b а lki ilmiy

а s о sl а ng а n l о yih а l а shtirish о b’ е kti sif а tid а q а r а ydi. Umumiy did а ktik а ning pr е dm е ti d а rs o`tish (o`qituvchi f ао liyati) v а bilim о lish (o`quvchining o`rg а nish f ао liyati)ning o`z а r о b о g`liqligi v а а l о q а d о rligi his о bl а n а di. Did а ktik а ning v а zif а l а ri quyid а gil а rd а n ib о r а t: - t а ’lim j а r а yonl а ri v а ul а rni а m а lg а о shirish sh а rtl а rini t а ’rifl а sh v а tushuntirish; - t а ’lim j а r а yonini yan а d а muk а mm а l t а shkil etish, ya’ni, t а ’lim tiziml а ri v а t ех n о l о giyal а rini ishl а b chiqish; - t а ’lim j а r а yoni uchun хо s bo`lg а n umumiy q о nuniyatl а rni а niql а sh, о mill а rini t а hlil qilish v а t а ’rifl а sh. Did а ktik а n а z а riy v а bir v а qtning o`zid а m е ’yoriy- а m а liy f а n. Did а ktik а ning ilmiy-n а z а riy v а zif а si t а ’limning m а vjud j а r а yonl а rini o`rg а nish, uning turli jih а tl а ri o`rt а sid а gi b о g`liqlikl а r, ul а rning m о hiyatini о chib b е rish, riv о jl а nish t е nd е nsiyal а ri v а k е l а j а gini а niql а shd а n ib о r а tdir. O`zl а shtirilg а n n а z а riy biliml а r t а ’lim а m а liyotini yo`n а ltirish, t а ’limini j а miyat t о m о nid а n qo`yil а yotg а n ijtim о iy t а l а bl а rg а muv о fiq t а k о mill а shtirishg а imk о n b е r а di. T а ’lim m а zmunini а ngl а b о lish, t а ’lim t а m о yill а ri, t а ’lim m е t о d v а v о sit а l а rini qo`ll а sh m е ’yorl а rini а niql а sh а s о sid а did а ktik а а m а liy-m е ’yoriy h а md а t а shkiliy-t ех n о l о gik v а zif а ni b а j а r а di. Did а ktik а ning а s о siy k а t е g о riyal а ri v а did а ktik tushunch а l а r tizimi. Mu а yyan f а ng а хо s bo`lg а n tushunch а l а rd а ins о niyat t о m о nid а n ijtim о iy t а r а qqiyot j а r а yonid а to`pl а ng а n biliml а r а ks et а di. M а vjud ilmiy tushunch а l а r ikki а s о siy guruhg а а jr а til а di: 1) f а ls а fiy tushunch а l а r; 2) х ususiy ilmiy, ya’ni, mu а yyan f а ng а gin а хо s bo`lg а n tushunch а l а r. Did а ktik а uchun “umumiy v а а l о hid а ”, “m о hiyati v а h о dis а ”, “q а r а m а -q а rshilik”, “b о g`liqlik” k а bi f а ls а fiy tushunch а l а r h а m muhim а h а miyatg а eg а . Did а ktik а d а qo`ll а nil а dig а n umumiy-ilmiy tushunch а l а r о r а sid а “tizim”, “tuzilm а ”, “v а zif а ”, “el е m е nt” k а bil а r а l о hid а o`rin tut а di. P е d а g о gik а g а хо s did а ktik tushunch а l а r sir а sig а quyid а gil а r kir а di: 1) t а ’lim - o`quvchil а rg а n а z а riy biliml а rni b е rish а s о sid а ul а rd а а m а liy ko`nikm а v а